ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
ДАР БОРАИ ФАЪОЛИЯТИ КИТОБДОРӢ
(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, с. 2003, №8, мод. 455; с. 2008, №12, қ. 2, мод. 1013; с. 2010, №12, қ. 1, мод. 838; с. 2013, №7, мод. 536)
Қонуни мазкур муносибатҳои ҷамъиятиро оид ба ҳифз, истифода, ҷустуҷӯ, дарёфти иттилоот, дастрасии озодона ба дастовардҳои илмию техникӣ ва фарҳанги милливу ҷаҳонӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ танзим менамояд .
БОБИ I.МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ
Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ
Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои зерин истифода мегарданд:
- китобхона - муассисаи иттилоотӣ, фарҳангӣ ва омӯзишии дорои фонди муташаккили ҳуҷҷатҳо, ки онҳоро барои истифодаи муваққатӣ ба ихтиёри истифодабарандагон гузошта, инчунин хизматрасониҳои дигари китобдориро ба анҷом мерасонад;
- китобхонаи дастраси умум - китобхонае, ки ба шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқӣ қатъи назар аз шаклҳои ташкилию ҳуқуқӣ ва шаклҳои моликияташон имконияти истифодабарӣ аз фонди китобхона ва хизматрасонии китобдориро фароҳам меоварад (, );
- фаъолияти китобдорӣ - соҳаи фаъолияти иттилоотӣ, иҷтимоию фарҳангӣ ва омӯзишие мебошад, ки ба вазифаҳои он таъсис ва инкишоф додани шабакаи китобхонаҳо, ташкилу такмили фондҳои онҳо, ба роҳ мондани хизматрасонии китобдорӣ, иттилоотӣ, маълумотию библиографии истифодабарандагони китобхонаҳо, тайёр намудан, бозомӯзӣ ва такмили ихтисоси кормандони соҳаи китобдорӣ ва таъминоти илмию методии рушди китобхонаҳо дохил мешаванд (,
- ҳуҷҷат - объекти моддие, ки дар он иттилоот ба шакли матн, сабти овоз ва ё тасвир дарҷ гардида, бо мақсади ҳифзу мавриди истифодаи умум қарор додан ва барои ба замону макон таҳвил намудан таъин гардидааст;
- нусхаи ҳатмии ҳуҷҷатҳо - нусхаҳои ҳуҷҷатҳои гуногуне, ки бояд аз тарафи таҳиягарон ба муассиса ва дигар ташкилотҳои дахлдор ба миқдори муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон супорида шаванд ();
- истифодабарандаи китобхона - шахси воқеӣ ё ҳуқуқие, ки аз хизматрасонии китобхона истифода мебарад;
- системаи марказонидашудаи китобхонаҳо - муттаҳид кардани китобхонаҳо дар воҳиди томи сохторӣ, ки дар асоси фонди умумӣ ва ягонагии ташкилию техникӣ фаъолият менамояд;
- муассиси китобхона - мақомоти давлатӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ();
- фонди китобхона - маҷмӯи ҳуҷҷатҳои дорои мундариҷа, таъинот ва моҳияти гуногун, ки ҷамъоварӣ, баҳисобгирӣ, коркард, феҳристнигорӣ, ҳифз ва истифодаашон бо мақсади хизматрасонии китобдорӣ ҳатмӣ мебошад ();
- китобҳои нодир - китобҳои дастнавис, литографӣ ва чопие, ки дорои арзиши баланди маънавию моддӣ буда, аҳамияти хоси таърихӣ, илмӣ, фарҳангӣ доранд ва нисбат ба онҳо реҷаи махсуси ҷамъоварӣ, баҳисобгирӣ, коркард, феҳристнигорӣ, ҳифз ва истифода муқаррар шудааст ().
Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи фаъолияти китобдорӣ
Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи фаъолияти китобдорӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, иборат мебошад .
Моддаи 3. Доираи амали Қонуни мазкур
Амали Қонуни мазкур ба китобхонаҳое, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва ё буҷетҳои маҳаллӣ пурра ва ё қисман маблағгузорӣ мегарданд, паҳн шуда, дар бобати танзими масъалаҳои ҳифз ва истифодабарии фондҳои китобхонаҳо чун ҷузъи мероси таърихию фарҳангии халқи тоҷик, нисбат ба ҳама намудҳои китобхонаҳо, сарфи назар аз шаклҳои ташкилию ҳуқуқӣ ва шаклҳои моликияташон амал мекунад
Моддаи 4. Намудҳои асосии китобхонаҳо
Мақомоти давлатӣ, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба таъсис додани китобхонаҳо ҳуқуқ доранд ().
Тибқи тартиби таъсисдиҳӣ ва шаклҳои моликият намудҳои зерини китобхонаҳо мавҷуданд ():
1) китобхонаҳои давлатӣ, ки аз ҷониби мақомоти давлатӣ таъсис дода мешаванд, аз он ҷумла:
- Китобхонаи миллӣ;
- китобхонаи ҷумҳуриявӣ;
- китобхонаҳои вазорату идораҳо ва дигар мақомоти давлатӣ;
2) китобхонаҳои вилоятӣ, шаҳрӣ, ноҳиявӣ, ки аз ҷониби мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ таъсис дода мешаванд;
3) китобхонаҳои шаҳрак ва деҳот, ки аз ҷониби мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот таъсис дода мешаванд;
4) китобхонаҳои Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, академияҳои соҳавӣ, пажӯҳишгоҳҳои илмию таҳқиқотӣ, муассисаҳои таълимӣ;
5) китобхонаҳои корхонаҳо, муассисаҳо ва дигар ташкилотҳо, новобаста аз шакли моликият;
6) китобхонаҳои иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ;
7) китобхонаҳои хусусӣ;
8) китобхонаҳое, ки аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқии хориҷӣ, инчунин ташкилотҳои байналмилалӣ, тибқи шартномаҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шудаанд ().
БОБИ 2. ҲУҚУҚИ ШАҲРВАНДОН ДАР СОҲАИ ФАЪОЛИЯТИ КИТОБДОРӢ
Моддаи 5. Ҳуқуқ барои хизматрасонии китобдорӣ
Ҳар шаҳрванд қатъи назар аз миллат, нажод, ҷинс, забон, эътиқоди динӣ, мавқеи сиёсӣ, вазъи иҷтимоӣ ва молумулкӣ, таҳсилот, синну сол ва ҳолатҳои ҷисмонию равонӣ аз ҳуқуқи хизматрасонии китобхона бархӯрдор мебошад (
Ин ҳуқуқ таъмин карда мешавад:
- бо роҳи таъсис додани шабакаи давлатии китобхонаҳои дастраси умум, оммавӣ, илмӣ ва махсус;
- бо истифода аз намудҳои гуногуни китобхонаҳо ();
- бо танзими давлатии таъсиси китобхонаҳо аз ҷониби шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, қатъи назар аз шаклҳои ташкилию ҳуқуқӣ ва шаклҳои моликият, тахассус ва доираи фаъолияташон.
Ҳуқуқи шаҳрвандон дар соҳаи хизматрасонии китобдорӣ нисбат ба ҳуқуқи дар ҳамин соҳа доштаи давлат ва ҳама гуна сохторҳои он, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, созмонҳои динӣ, ҳизбҳои сиёсӣ ва дигар ташкилотҳо афзалият дорад.
Моддаи 6. ҳуқуқ барои фаъолияти китобхонаҳо
Тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ҳуқуқ доранд дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон китобхонаҳо таъсис диҳанд .
Шаҳрвандон ҳуқуқ доранд дар фаъолияти шӯроҳои сарпарастон, истифодабарандагони китобхонаҳо ва ё дигар навъҳои иттиҳодияҳои хонандагон, ки бо мувофиқаи роҳбарони китобхонаҳо ва ё муассисони онҳо созмон дода мешаванд, ширкат варзанд.
Кормандони китобхонаҳо ҳуқуқ доранд бо мақсади мусоидат кардан барои рушди хизматрасонии китобдорӣ, муттаҳидии касбӣ, ҳифзи ҳуқуқҳои иҷтимоию тахассусии худ ассотсиатсияҳо созмон диҳанд.
Дар сурати аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот чун ҳуҷҷатҳо ва коллексияҳои дорои аҳамияти махсус ва китобҳои нодир сабт шудани моликияти хусусии шаҳрванд ӯ ҳуқуқ дорад, ки ҷиҳати ҳифз ва нигоҳдории онҳо аз дастгирии давлат бархурдор бошад (
Моддаи 7. Ҳуқуқи истифодабарандагони китобхонаҳо
Истифодабарандаи китобхона ҳуқуқ дорад ба таври ройгон дар ҳама гуна китобхона тавассути кор кардан бо феҳристҳо оид ба мавҷудияти ҳуҷҷатҳои мушаххас дар фондҳои китобхона иттилоот ба даст оварад.
Дар китобхонаҳои дастраси умум шаҳрвандон ҳуқуқ доранд:
- бо пешниҳоди ҳуҷҷате, ки шахсиятро тасдиқ мекунад, истифодабарандаи китобхона гарданд;
- ба таври ройгон тавассути низоми маълумотию библиографии хизматрасонии китобдорӣ доир ба фондҳои китобхона иттилооти пурра ба даст оваранд;
- ба таври ройгон ҷиҳати ҷустуҷӯ ва интихоби манбаъҳои иттилоот ёрии машваратӣ гиранд;
- ба таври ройгон ё бо музд аз фондҳои китобхонаҳо ба мӯҳлати тибқи қоидаҳои истифодаи китобхона муқарраргардида, барои истифодаи муваққатӣ ҳама гуна ҳуҷҷатро дастрас намоянд;
- тавассути абонементи байникитобхонавӣ ҳуҷҷатҳо ва ё нусхаҳои онҳоро аз китобхонаҳои дигар ба даст оваранд;
- аз дигар навъҳои хизматрасонӣ, аз ҷумла хизматрасониҳои музднок, ки номгӯи онҳо аз тарафи Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад, истифода баранд.
Дар китобхонаҳои давлатӣ, вилоятӣ, шаҳрӣ, ноҳиявӣ, шаҳрак ва деҳот истифодабарандагони китобхонаҳо ҳуқуқ доранд аз хизматрасонии китобхонаҳо ва гирифтани ҳуҷҷатҳо бо забонҳои тоҷикӣ, русӣ ва дигар забонҳои дар ҳудуди ҷумҳурӣ амалкунанда баҳравар гарданд (
Истифодабарандаи китобхона дар ҳолати аз ҷониби корманди расмии китобхона маҳдуд кардани ҳуқуқҳояш ҳуқуқ дорад ба суд муроҷиат намояд.
Истифодабарандагони китобхона, вобаста ба талабот ва шавқу рағбати худ, аз ҳуқуқи интихоби озодонаи китобхона бархурдоранд ().
Моддаи 8. ҳуқуқи гурӯҳҳои махсуси истифодабарандагони китобхона
Маъюбон ба хизматрасонии китобдорӣ ва гирифтани ҳуҷҷат тавассути интиқолдиҳандагони махсуси иттилоот аз китобхонаҳои махсус ва дигар китобхонаҳои дастраси умум ҳуқуқ доранд.
Истифодабарандагоне, ки бо сабабҳои кӯҳансолӣ ва норасоии ҷисмонӣ наметавонанд бевосита ба китобхона раванд, ҳуқуқ доранд тавассути шаклҳои хизматрасонии ғоибона ва ё сайёр, ки маблағгузории он аз ҳисоби маблағҳои буҷетҳои дахлдор ва маблағҳои барномаҳои давлатӣ таъмин карда мешавад, ҳуҷҷатҳои заруриро аз фондҳои китобхонаҳои дастраси умум ба даст оваранд.
Истифодабарандагони хурдсол ва ҷавон ба хизматрасонии китобдорӣ дар китобхонаҳои дастраси умум ва махсус, инчунин дар китобхонаҳои муассисаҳои таълимӣ, тибқи тартибе, ки дар оинномаи ин китобхонаҳо муайян шудааст, ҳуқуқ доранд.
Моддаи 9. Ҷавобгарии истифодабарандагони китобхонаҳо
Истифодабарандагони китобхонаҳо вазифадоранд, ки қоидаҳои истифодаи китобхонаҳоро риоя намоянд.
Истифодабарандагоне, ки қоидаҳои истифодаи китобхонаҳоро риоя накарда, ба китобхона зарар мерасонанд, онро дар ҳаҷми тибқи қоидаҳои истифодаи китобхонаҳо муайяннамуда ҷуброн карда, инчунин дар ҳолатҳои бо қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинигардида, ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд ().
БОБИ 3.ҲУҚУҚ ВА ӯҲДАДОРИҲОИ КИТОБХОНАҲО
Моддаи 10. Муассиси китобхона
Муассиси китобхона фаъолияти онро маблағгузорӣ карда, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти онро назорат менамояд ва инчунин роҳбари китобхонаро ба вазифа таъин ва аз вазифа озод менамояд. Муассиси китобхона ҳуқуқ надорад, ба истиснои мавридҳое, ки дар оинномаи китобхона ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ гардидаанд, ба фаъолияти эҷодии китобхона дахолат намояд.
Моддаи 11. Ҳуқуқҳои китобхонаҳо
Китобхонаҳо ҳуқуқ доранд:
- бо мувофиқаи муассисон қоидаҳои истифодабарии китобхонаҳоро тасдиқ намоянд;
- ҳангоми пешниҳод намудани нашрияҳои нодир ва арзишнок, инчунин дигар ҳолатҳои дар муқаррароти қоидаҳои истифодабарии китобхонаҳо дарҷгардида маблағи кафолатро муайян намоянд;
- мутобиқи муқаррароти қоидаҳои истифодаи китобхонаҳо намудҳо ва андозаҳои ҷуброни зарари аз ҷониби истифодабарандагони китобхонаҳо расонидашударо муайян намоянд;
- ба мақсади васеъ намудани номгӯи хизматрасонии истифодабарандагони китобхонаҳо ва рушди иҷтимоию эҷодии китобхонаҳо, дигар хизматрасониро анҷом диҳанд, ба шарте, ки ба фаъолияти асосии онҳо зарар нарасонад;
- дар асоси шартнома бо шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ шартҳои истифодабарии фондҳои китобхонаҳоро муайян намоянд ;
- барои шаҳрвандон хизматрасонии муздноки китобдорӣ ташкил намоянд;
- истифодаи фондҳои китобхонаро аз тариқи иҷора ба роҳ монанд;
- мутобиқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон иттиҳодияҳои китобдориро таъсис диҳанд;
- дар асоси озмун ва дигар асосҳо барои амалӣ гардонидани барномаҳои давлатӣ ва минтақавии рушди фаъолияти китобдорӣ, дар таҳияи стандартҳо ва меъёрҳои китобдорӣ иштирок намоянд ();
- тибқи тартиби муқарраршуда ҳамкориҳоро бо китобхонаҳо ва дигар идораю муассисаҳои давлатҳои хориҷӣ, аз ҷумла ба роҳ мондани табодули байналмилалии китобҳо, мувофиқи тартиби муайянгардида ба ҳайати ташкилотҳои байналмилалӣ шомил гардида, барои амалӣ гардонидани барномаҳои байналмилалии китобдорӣ ва дигар барномаҳо ширкат варзанд ();
- мустақилона манбаъҳои пуррагардонии фондҳои худро муайян намоянд;
- тибқи тартиби хориҷкунии ҳуҷҷатҳо, ки бо муассисони китобхонаҳо мувофиқа карда мешавад ва инчунин мутобиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҳуҷҷатҳоро аз фондҳои худ бароварда, ба фурӯши музоядавӣ гузоранд. Дар айни замон, китобхонаҳо сарфи назар аз шаклҳои ташкилию ҳуқуқӣ ва шаклҳои моликият ҳуқуқ надоранд ҳуҷҷатҳои ба объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ тааллуқдоштаро, ки низоми ҳифз ва истифодабарии онҳо мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда шудааст, аз ҳисоб бароварда ба фурӯши музоядавӣ гузоранд ();
- ба шабакаҳои гуногуни иттилоотӣ, аз ҷумла умумиҷаҳонӣ, пайваст шаванд ва сомона (сайт)-ҳои электронии худро кушоянд ();
- дигар амалҳоеро, ки ба қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мухолифат намекунанд ба анҷом расонанд.
Китобхонаҳо дар харидорӣ кардани ҳуҷҷатҳое, ки тибқи барномаҳои давлатии чопи китобҳо интишор мегарданд, инчунин дар навбати аввал харидорӣ кардани асноди китобхонаҳои барҳам додашуда ҳуқуқи бартариятнок доранд.
Моддаи 12. ӯҳдадориҳои китобхонаҳо
Дар фаъолияти худ китобхонаҳо баамалбарории ҳуқуқҳои шаҳрвандонро, ки Қонуни мазкур муқаррар намудааст, таъмин менамоянд. Китобхонаҳо ба истифодабарандагон тибқи оинномаҳои худ, қоидаҳои истифодабарии китобхонаҳо ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон хизмат мерасонанд.
Китобхонаҳое (сарфи назар аз шаклҳои ташкилию ҳуқуқӣ ва шаклҳои моликияташон), ки дар фондҳои худ нашрияҳои аҳамияти махсусдошта ва коллексияҳои ба объектҳои мероси миллӣ тааллуқдоштаро доранд, барои сабти саривақтии онҳо дар феҳристҳои маҷмӯавӣ ва бақайдгирии онҳо ҳамчун падидаи мероси таърихию фарҳангӣ, инчунин барои ворид намудани онҳо ба базаи автоматикунонидашудаи маълумот дар доираи барномаҳои давлатии ҳифз ва рушди фарҳанг масъул мебошанд.
Китобхонаҳо ӯҳдадоранд, ки мувофиқи тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди муассисони худ ва мақомоти давлатии омор ҳисобот диҳанд .
Китобхонаҳои давлатӣ ӯҳдадоранд, ки тибқи дархости истифодабарандагон ба онҳо оид ба фаъолияти худ барои ташаккул ва истифодаи фондҳояшон маълумот пешниҳод намоянд ().
Китобхонаҳо ҷамъоварӣ, баҳисобгирӣ, коркард, феҳристнигорӣ, ҳифз ва истифодаи ҳуҷҷатҳоеро, ки ба таркиби фондҳояшон дохиланд, таъмин менамоянд ().
Китобхонаҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд дигар ӯҳдадориҳоро низ амалӣ намоянд ().
Моддаи 13. Мақоми китобхонаҳо
Китобхонаҳои системаи марказонидашудаи давлатӣ, вилоятӣ, шаҳрӣ ва ноҳиявӣ аз лаҳзаи тибқи тартиботи муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қайд гирифта шуданашон мақоми шахси ҳуқуқиро доро мегарданд.
Мақоми китобхонаҳои дигар аз тарафи муассисони онҳо тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.
БОБИ 4. СИЁСАТИ ДАВЛАТӢ ДАР СОҲАИ ФАЪОЛИЯТИ КИТОБДОРӢ
Моддаи 14. Сиёсати давлатӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ
Асоси сиёсати давлатиро дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ принсипи фароҳам овардани шароит барои дастраси умум будани иттилоот ва арзишҳои фарҳангие ташкил медиҳад, ки дар китобхонаҳо ҷамъ оварда, барои истифодаи умум пешниҳод карда мешаванд .
Давлат рушди хизматрасонии китобдории гурӯҳҳои аҳолии аз ҷиҳати иҷтимоию иқтисодӣ камтар ҳифзшаванда (кӯдакон, ҷавонон, маъюбон, нафақахӯрон, гурезаҳо, бекорон, модарони серфарзанд, деҳотиён, сокинони минтақаҳои баландкӯҳ ва маҳалҳои ба онҳо баробаркардашуда)-ро дастгирӣ менамояд.
Мақомоти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ҳуқуқ надоранд китобхонаҳоро ба биноҳои ба талаботи ҳифзи меҳнат, нигаҳдории фонд ва хизматрасониашон номувофиқ кӯчонанд, қароре қабул кунанд ё амалеро иҷро намоянд, ки сабаби бадшавии вазъи таъминоти моддию техникии китобхонаҳои аз буҷет маблағгузоришаванда гардад. Аз рӯи чунин қарорҳои мақомоти мазкур ва амалҳои шахсони мансабдори онҳо, ки манфиатҳои қонунии истифодабарандагони китобхонаҳоро маҳдуд менамоянд, ба суд шикоят кардан мумкин аст.
Хориҷ карда шуд ().
Моддаи 15. Салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ :
- сиёсати давлатиро дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ муайян менамояд ;
- барномаҳои давлатии рушди соҳаи фаъолияти китобдориро тасдиқ мекунад ;
- хориҷ карда шуд ();
- мақомоти ваколатдори давлатиро дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ муайян менамояд ;
- маблағгузории давлатии соҳаи фаъолияти китобдориро таъмин мекунад ;
- дигар ваколатҳоро дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ мегардонад ();
- таъсис ва маблағгузории муассисаҳои таълимӣ оид ба тайёр намудан, бозомӯзӣ ва такмили ихтисоси кормандони соҳаи фаъолияти китобдориро ба роҳ мемонад ();
- стандартҳои давлатии китобдориро муайян ва ташкили низоми таъминоти иттилоотии фаъолияти китобдориро таъмин менамояд ().
Моддаи 15(1). Ваколатҳои мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ
Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ :
- барномаҳои давлатии рушди соҳаи фаъолияти китобдориро таҳия ва барои тасдиқ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод менамояд ;
- нигаҳдории фонди мавҷудаи китобхонаҳоро назорат ва ба ғанитар шудани он мусоидат мекунад;
- ба таҳқиқоти илмӣ ва таъминоти методии фаъолияти китобдорӣ мусоидат менамояд;
- баҳисобгирии давлатии омории китобхонаҳоро амалӣ мегардонад;
- ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии фаъолияти китобхонаҳоро, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқӣ ва моликияташон, ба роҳ мемонад;
- бақайдгирӣ ва назорати риояи низоми нигаҳдорӣ ва истифодаи фонди китобхонаҳоеро, ки ҳамчун мероси таърихию фарҳангӣ эътироф шудаанд, анҷом медиҳад;
- тайёр кардан, бозомӯзӣ, такмили ихтисос ва бо кор таъмин намудани кормандони соҳаи фаъолияти китобдориро амалӣ месозад ();
- дигар ваколатҳоро дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ, ки тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ нашудаанд, амалӣ менамояд ().
Моддаи 15(2). Ваколатҳои мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ
Мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ :
- фаъолияти китобдориро дар ҳудуди шаҳр, ноҳия, шаҳрак ва деҳот ба роҳ мемонанд;
- ҳамоҳангсозии робитаҳои байниминтақавӣ ва байниидоравии хизматрасонии иттилооотию китобдорӣ, аз ҷумла, иттилоотонии ҷомеаро ташкил менамоянд;
- ҳуқуқи шаҳрвандонро ба дастрасии китобхонаҳо ва хизматрасонии китобдорӣ таъмин менамоянд;
- маблағгузории саривақтии китобхонаҳоро барои таҳкими базаи моддию техникии онҳо, харидории адабиёти нав ва дигар маводҳои иттилоотӣ анҷом медиҳанд;
- дигар ваколатҳоро тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи китобдорӣ амалӣ мегардонанд.
Мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот метавонанд тавассути дастгирии моддӣ китобхонаҳои ғайридавлатиро, ки ба аҳолӣ ройгон хизмат мерасонанд, ҳавасманд намоянд ().
БОБИ 5. ШАРОИТҲОИ МАХСУСИ ҲИФЗ ВА ИСТИФОДАИ МЕРОСИ МИЛЛӢ ДАР СОҲАИ ФАЪОЛИЯТИ КИТОБДОРӢ
Моддаи 16. Фондҳои китобхонаҳо ҳамчун объекти мероси миллӣ
Фондҳои китобхонаҳо, ки дар асоси тартиби нусхаи ҳатмии ҳуҷҷатҳо таъмин карда шуда, инчунин нигоҳдорандаи ҳуҷҷатҳои махсусан арзишнок ва нодир мебошанд, мероси миллӣ ҳисобида мешаванд ва мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд ҳамчун объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ эълон карда шаванд.
Фонди китобхонаҳое, ки ба объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ тааллуқ дорад, таҳти низоми махсуси ҳифзу нигаҳдорӣ ва истифодабарӣ қарор дошта, ба хориҷи кишвар баровардан, нусхабардорӣ, чопи электронӣ ва интиқоли матни онҳо тавассути шабакаҳои иттилоотӣ ва дигар воситаҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, амалӣ карда мешавад ().
Дар ҳолате, ки агар китобхона барои ҳифзу дастраси умум гардонидани фонди ба объектҳои таърихию фарҳангӣ тааллуқдошта шароитҳои заруриро фароҳам оварда натавонад, фонд аз таркиби он хориҷ карда шуда, бо қарори молики он ва пешниҳодоти мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи китобдорӣ ба таркиби китобхонаи дигар дода мешавад (, , ).
Китобҳои нодир бахши махсусан пурарзиши фонди китобхона буда, ба китобҳои ягонаи нодир ва коллексияҳои китобҳои нодир, ки маҷмӯи ҳуҷҷатҳо ба ҳисоб мераванд, тақсим мешавад ().
Моддаи 17. Китобхона ҳамчун ҷузъи мероси таърихию фарҳангӣ
Фонди китобхонаҳое, ки бо тартиби муқарраршуда объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ дониста шудаанд, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ҳифз ва истифодаи объектҳои мероси таърихию фарҳангӣ нигаҳдорӣ ва ҳимоя карда мешаванд.
Китобхонаҳое, ки мақоми онҳо тибқи қисми якуми моддаи мазкур муайян шудааст, ҳуқуқ доранд пайваста ва ба таври ройгон ду нусхаи ҳатмии маводҳои чопии дар ҳудуди мамлакат ва берун аз он нашршудаи ноширони Ҷумҳурии Тоҷикистонро, новобаста аз шакли моликияташон, дастрас намоянд ().
Моддаи 18. Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон
Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон объекти дорои арзиши махсуси мероси фарҳангии халқҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, таҳти низоми махсуси ҳифзу истифодабарӣ қарор дорад.
Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон муассисаи давлатии фарҳангӣ, нигоҳдорандаи миллии ҳуҷҷатҳо ва бойгонии матбуоти миллӣ, маркази аҳамияти ҷумҳуриявидоштаи илмию тадқиқотӣ, илмию иттилоотӣ ва фарҳангӣ мебошад, ки аз лиҳози вазифаҳои ба зимма доштааш ба талаботи асосии ЮНЕСКО барои ҳамин шакли китобхонаҳо мутобиқат менамояд.
Вазифаҳои асосии Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз инҳо иборат мебошад ():
- ташкил, ҳифз, коркарди илмӣ, феҳристнигорӣ ва таъмини нигоҳдории воқеии маҷмӯаи нисбатан пурраи ҳуҷҷатҳои ватанӣ ва хориҷие, ки аҳамияти илмӣ доранд (Қонуни , );
- ташкил ва таъмини фонди китобхонаҳо бо ҳуҷҷатҳо ва нашрияҳое, ки бо забони тоҷикӣ дар ҳудуди Тоҷикистон чоп шудаанд ва ё новобаста ба ҷои чопашон оид ба Тоҷикистон мебошанд (;
- иштирок дар таҳия ва татбиқи барномаҳои давлатии рушди соҳаи фаъолияти китобдорӣ ;
- анҷом додани корҳои илмию тадқиқотӣ дар соҳаи китобхонашиносӣ, библиографияшиносӣ, китобшиносӣ, фаъолияти иттилоотӣ ва дигар илмҳои вобаста ба он;
- идораи умумӣ ва батанзимдарории фаъолияти китобхонаҳо бо мақсади таъмини назорат доир ба амалӣ намудани сиёсати ягонаи давлатӣ оид ба фаъолияти китобдорӣ;
- ҳамоҳангсозӣ ва муттаҳидгардонии фаъолияти ҳама намудҳои китобхонаҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ();
- ташаккул ва созмондиҳии ҳуқуқи истифодаи бонкҳои иттилоотӣ ва ширкат дар ташкили шабакаҳои иттилоотию китобдории компютерӣ;
- хизматрасонии китобдорӣ, библиографӣ ва иттилоотии истифодабарандагони китобхона;
- ба роҳ мондани фаъолияти таҳририю интишорӣ ва иттилоотию рекламавӣ;
- ҳамкорӣ бо китобхонаҳои кишварҳои хориҷӣ ва ассотсиатсияҳои китобдорию иттилоотӣ;
- харид, ҷамъоварӣ, ҳифз ва тадқиқоти мероси хаттӣ ();
- иштирок дар ташаккули сиёсати давлатӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ;
- ба роҳ мондани ҳамкорӣ дар соҳаи фаъолияти китобдорӣ бо тоҷикон ва ҳамватанони бурунмарзӣ
- ташкили маркази татбиқи технологияи нави китобдорӣ бо мақсади тайёр намудан, бозомӯзӣ ва такмили ихтисоси кормандон ();
- ташкили китобхонаи электронӣ ();
- таъмини дастрасии китобхонаи электронӣ барои истифодабарандагон ва дигар китобхонаҳо ();
- таъмини бехатарии техникӣ, амнияти истифода ва хизматрасонии китобхонаи электронӣ ();
- иҷрои вазифаҳои дигар тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон
Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон истифодаи муздноки китобхонаи электрониро ба роҳ монда, маблағи бадастомадаро барои такмили низоми электронии ҷамъоварӣ, баҳисобгирӣ, коркард, феҳристнигорӣ, ҳифз ва истифодаи ҳуҷҷатҳои он истифода барад ().
БОБИ 6.ТАШКИЛИ ҲАМКОРИҲОИ МУТАҚОБИЛАИ КИТОБХОНАҲО
Моддаи 19. Китобхонаҳои марказӣ
Мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе, шаҳрҳо ва ноҳияҳо метавонанд ба китобхонаи умумии пешбар мақоми китобхонаи марказиро диҳанд. Вазифаи китобхонаи марказиро инҳо амалӣ менамоянд:
- дар вилоят - китобхонаи марказии вилоятӣ;
- дар шаҳр - китобхонаи марказии шаҳрӣ;
- дар ноҳия - китобхонаи марказии ноҳиявӣ ().
Китобхонаи марказӣ вазифадор аст, ки дар ҳудуди барои хизматрасонӣ фарогирифтаи худ маҷмӯи нисбатан умумии ҳуҷҷатҳоро ташкил намояд, ҳифз намояд ва ба истифодабарандаи китобхона пешниҳод намояд, истифодаи муштараки захираи китобхонаро созмон диҳад ва ба китобхонаҳо ёрии методӣ расонад.
Тибқи тартиби муқарраргардида функсияҳои китобхонаҳои марказиро байни якчанд китобхонаҳо тақсим кардан имконпазир аст. Дар ин ҳолат хароҷоти онҳо вобаста ба ҳаҷми фаъолияташон аз ҳисоби буҷети маҳаллӣ маблағгузорӣ карда мешавад.
Моддаи 20. Ҳамкории мутақобилаи китобхонаҳо бо мақомоти иттилоотии илмию техникӣ ва бойгониҳо
Бо мақсади таъмини истифодаи самарабахши захираҳои иттилоотии давлатӣ, китобхонаҳо бо мақомоти иттилоотии илмию техникӣ, бойгониҳо, дигар корхонаҳо, муассисаҳо ва ташкилотҳое, ки маркази иттилоотии маълумоти дараҷаҳои гуногун доранд, ҳамкорӣ менамоянд.
Тартиби ҳамкории мутақобила тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва инчунин шартномаҳои миёни ин муассисаҳою ташкилотҳо басташуда муайян карда мешавад.
БОБИ 7. ТАНЗИМИ ҲУҚУҚӢ ДАР СОҲАИ ФАЪОЛИЯТИ КИТОБДОРӢ
Моддаи 21. Тартиби таъсис, азнавташкилдиҳӣ ва барҳамдиҳии китобхонаҳо
Тартиби таъсис, азнавташкилдиҳӣ ва барҳамдиҳии китобхонаҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.
Моддаи 22. Молу мулки китобхонаҳо
Китобхонаҳо дар асоси ҳуқуқи идораи оперативӣ дорои молу мулки ба онҳо вобаста кардашуда мебошанд, ки аз онҳо тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода ва ихтиёрдорӣ менамоян ().
Китобхонахои давлатӣ ва дигар китобхонаҳои дастраси умум барои беҳтар намудани хизматрасонии китобдорӣ ба аҳолӣ ҳуқуқи ройгон истифодабарии қитъаҳои замин ва биноҳои истеҳсолиро доранд.
Тартиби истифодабарии воситаҳои молиявии китобхона тибқи оинномаи он танзим карда мешавад.
БОБИ 8. ҲИФЗИ ИҶТИМОИИ КОРМАНДОНИ КИТОБХОНА
Моддаи 23. Ҳифзи иҷтимоии кормандони китобхонаҳо
Ҳифзи иҷтимоии кормандони китобхонаҳо тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмин карда мешавад ().
БОБИ 9. ҲАМКОРИҲОИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ
Моддаи 24. Ҳуқуқ барои ҳамкориҳои байналмилалӣ
Китобхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкориҳои байналмилалии соҳаи фаъолияти китобдорӣ, библиографӣ, иттилоотонӣ ширкат варзида, оид ба масъалаҳои марбут ба китобхонаҳо дар ҷаласа ва конференсияҳои байналмилалӣ иштирок менамоянд.
Китобхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқ доранд ба таркиби созмонҳои фарҳангии байналмилалӣ шомил гардида, дар татбиқи барномаҳои байналмилалии китобдорӣ ва дигар барномаҳо ширкат намоянд.
Моддаи 25. Ҳуқуқи аз фондҳои китобхонаҳо ба хориҷи Ҷумҳурии Тоҷикистон баровардани ҳуҷҷатҳо
Баровардани ҳуҷҷатҳо аз фондҳои китобхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷи кишвар мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба танзим дароварда мешавад ().
Боби 10. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ
(, )
Моддаи 25(1). Ҷавобгарӣ барои риоя накардани Қонуни мазкур
Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки муқаррароти Қонуни мазкурро риоя намекунанд, мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд (, ).
Моддаи 26. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур
Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.
Президенти
Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Рахмонов
аз 1 августи соли 2003 № 32
ш. Душанбе
ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
О библиотечной деятельности
(в редакции Закона РТ от 31.12.2008г.№479, от 29.12.2010г.№679, от 22.07.2013г.№1008, от 02.01.2019г.№1571)
Настоящий Закон регулирует общественные отношения, связанные с охраной, использованием, поиском, получением информации и свободным доступом к научно-техническим достижениям, мировой и национальной культуре в сфере библиотечной деятельности
ГЛАВА 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
Статья 1. Основные понятия
В настоящем Законе применяются следующие понятия:
- библиотека - информационное, культурное, образовательное учреждение, располагающее организованным фондом документов и предоставляющее их во временное пользование пользователям, а также осуществляющее другие библиотечные услуги;
- общедоступная библиотека - библиотека, которая предоставляет возможность пользования библиотечным фондом и услугами гражданам и юридическим лицам независимо от их организационно-правовых форм и форм собственности;
- библиотечная деятельность отрасль информационной, социально-культурной и образовательной деятельности, в задачи которой входят создание и развитие сети библиотек, формирование и обработка их фондов, организация библиотечного, информационного и справочно-библиографического обслуживания пользователей библиотек подготовка, переподготовка и повышение квалификации работников библиотечной сферы , научное и методическое обеспечение развития библиотек
- документ - материальный объект, в котором информация зафиксирована в виде текста, звукозаписи или изображения, и предназначена для передачи во времени и пространстве в целях хранения и общественного использования;
- обязательный экземпляр документов - экземпляры различных видов документов, подлежащие передаче разработчиками в соответствующие учреждения и другие организации в количестве, установленном законодательством
- пользователь библиотеки - физическое или юридическое лицо, пользующееся услугами библиотеки;
- централизованная библиотечная система - объединение библиотек в структурно-целостное образование, функционирующее на основе общего фонда, организационного и технологического единства;
- учредитель библиотеки государственные органы, юридические и физические лица
- библиотечный фонд - свод документов с различным содержанием, назначением и сутью, сбор, учет, обработка, каталогизация, охрана и использование которых в целях библиотечного обслуживания является обязательным
- уникальные книги - рукописные, литографические и печатные книги, имеющие высокую духовную и материальную ценность, особое историческое, научное, культурное значение, по отношению к которым установлен особый режим сбора, учета, обработки, каталогизации, охраны и использования
Статья 2. Законодательство Республики Таджикистан о библиотечной деятельности
Законодательство Республики Таджикистан о библиотечном деле основывается на Конституции Республики Таджикистан и состоит из настоящего Закона, иных нормативно-правовых актов Республики Таджикистан, а также международных правовых актов, признанных Республикой Таджикистан.
Статья 3. Сфера действия настоящего Закона
Действие настоящего Закона распространяется на библиотеки, финансируемые полностью или частично за счёт средств государственного бюджета или средств местных бюджетов, а в части регулирования вопросов сохранения и использования библиотечных фондов как части историкокультурного наследия таджикского народа на все виды библиотек, независимо от их организационно - правовых форм и форм собственности.
Статья 4. Основные виды библиотек
Государственные органы, физические и юридические лица имеют право на учреждение библиотек
Согласно порядку учреждения и формам собственности существуют следующие виды библиотек: учрежденные органами
1) государственные библиотеки, государственной власти, в том числе: и других государственных библиотеки, учрежденные
- Национальная библиотека;
- республиканская библиотека;
- библиотеки министерств, ведомств органов;
2) областные, городские, районные местными органами государственной власти;
3) поселковые и сельские библиотеки, учрежденные органами самоуправления поселков и сел;
4) библиотеки Академии наук Республики Таджикистан, отраслевых академий, научно-исследовательских институтов, образовательных учреждений;
5) библиотеки предприятий, учреждений и других организаций, независимо от форм собственности;
6) библиотеки общественных объединений;
7) частные библиотеки;
8) библиотеки, учрежденные иностранными физическими и юридическими лицами, а также международными организациями в соответствии с международными соглашениями Республики Таджикистан
ГЛАВА 2. ПРАВА ГРАЖДАН В ОБЛАСТИ БИБЛИОТЕЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Статья 5. Право на библиотечное обслуживание
Каждый гражданин, независимо от национальности, расы, пола, языка, вероисповедания, политических позиций, социального имущественного положения, оброзования, возраста, физического и психологического состояния имеет право на библиотечное обслуживание
Это право обеспечивается:
- путем создания государственной сети общедоступных, массовых, научных и специальных библиотек;
- путем использования различных видов библиотек
- государственным регулированием создания физическими и юридическими лицами библиотек независимо от их организационно-правовых форм и форм собственности, специализации и масштабов деятельности.
Права граждан в области библиотечного обслуживания имеют приоритет по отношению к правам в этой области государства и любых его структур, общественных объединений, религиозных организаций, политических партий и других организаций.
Статья 6. Право на библиотечную деятельность
В соответствии с законодательством Республики Таджикистан физические и юридические лица вправе образовать библиотеки на территории Республики Таджикистан.
Граждане имеют право принимать участие в деятельности попечительских советов и советов пользователей библиотек или иных объединений читателей, создаваемых по согласованию с руководителями библиотек или их учредителями.
Работники библиотек имеют право создавать ассоциации в целях содействия развитию библиотечного обслуживания, профессиональной консолидации, защиты своих социальных и профессиональных прав.
В случае регистрации частной собственности гражданина государственным уполномоченным органом в области библиотечной деятельности, местными органами государственной власти, органами самоуправления поселков и сел в качестве особо значимых документов и коллекций, уникальных книг, он вправе пользоваться государственной поддержкой для обеспечения их защиты и сохранности
Статья 7. Право пользователей библиотек
Пользователь библиотеки имеет право бесплатно получать в любой библиотеке информацию о наличии в библиотечных фондах конкретного документа путем работы с каталогами.
В общедоступных библиотеках граждане имеют право:
- стать пользователями библиотек по предъявлению документов, удостоверяющих их личность;
- бесплатно получать полную информацию о библиотечном фонде через информационно-библиографические системы библиотечного обслуживания;
- бесплатно получать консультационную помощь в поиске и выборе источников информации;
- бесплатно и платно получать во временное пользование любой документ из библиотечных фондов на срок, установленный правилами пользования библиотекой;
- получать документы или их копии по межбиблиотечному абонементу из других библиотек;
- пользоваться другими видами услуг, в том числе платными, перечень которых определяется Министерством культуры Республики Таджикистан.
В государственных, областных, городских, районных, поселковых и сельских библиотеках пользователи библиотек имеют право на обслуживание и получение документов на таджикском, русском и других языках
Пользователь библиотеки вправе обратиться в суд в случае ущемления его прав должностным лицом библиотеки.
Пользователи библиотек пользуются правом свободного выбора библиотеки по своему желанию, интересам и потребностям
Статья 8. Права особых групп пользователей библиотек
Инвалиды имеют право на библиотечное обслуживание и получение документов на специальных носителях информации в специальных и других общедоступных библиотеках.
Пользователи библиотек, которые не могут посещать библиотеку в силу преклонного возраста и физических недостатков, имеют право получать документы из фондов общедоступных библиотек через заочные или нестационарные формы обслуживания, обеспечиваемые финансированием за счет средств соответствующих бюджетов и средств государственных программ.
Пользователи библиотек детского и юношеского возраста имеют право на библиотечное обслуживание в общедоступных и специальных библиотеках, а также в библиотеках учреждений образования в соответствии с порядком, установленным в их уставах.
Статья 9. Ответственность пользователей библиотек
Пользователи библиотек обязаны соблюдать правила пользования библиотеками.
Пользователи, нарушившие правила пользования библиотеками и причинившие библиотекам ущерб, компенсируют его в размере, установленном правилами пользования библиотеками, а также несут ответственность в случаях, предусмотренных законодательством республики Таджикистан.
ГЛАВА 3. ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ БИБЛИОТЕК
Статья 10. Учредитель библиотеки
Учредитель библиотеки финансирует её деятельность и осуществляет контроль за этой деятельностью в соответствии с законодательством республики Таджикистан, а также назначает на должность и освобождает от должности руководителя библиотеки.
Учредитель библиотеки не вправе вмешиваться в творческую деятельность библиотеки, за исключением случаев, предусмотренных её уставом и законодательством Республики Таджикистан.
Статья 11. Права библиотек
Библиотеки имеют право:
- подключаться к различным, в том числе всемирным сетям и создавать свои электронные сайты
- определять сумму залога при предоставлении редких и ценных изданий, а также в других случаях, определенных правилами пользования библиотеками;
- определять в соответствии с правилами пользования библиотеками виды и размеры компенсации ущерба, нанесенного пользователями библиотек;
- осуществлять иные услуги в целях расширения перечня предоставляемых пользователям библиотек услуг и социальнотворческого развития библиотек при условии, что это не наносит ущерба их основной деятельности;
- определять условия использования библиотечных фондов на основе договора с физическими и юридическими лицами
- организовывать платные библиотечные услуги гражданам;
- осуществлять пользование библиотечными фондами на арендной основе;
- создавать библиотечные объединения в порядке, установленном законодательством Республики Таджикистан;
- участвовать на конкурсной или иной основе в реализации государственных и региональных программ развития библиотечного дела, в разработке библиотечных стандартов и нормативов;
- осуществлять в установленном порядке сотрудничество с библиотеками и иными учреждениями и организациями иностранных государств, в том числе вести международный книгообмен, вступать, в установленном порядке, в международные организации, участвовать в реализации международных библиотечных и иных программ;
- самостоятельно определять источники комплектования своих фондов;
- изымать и реализовывать документы из своих фондов посредством аукциона в соответствии с порядком исключения документов, согласованным с учредителями библиотек в соответствии с нормативноправовыми актами. При этом библиотеки независимо от их организационно-правовых форм и форм собственности не имеют права списывать и реализовывать документы, отнесенные к объектам историко-культурного наследия, режим хранения и использования которых определяется в соответствии с законодательством Республики Таджикистан
- осуществлять иные действия, не противоречащие законодательству Республики Таджикистан.
Библиотеки имеют преимущественное право на приобретение документов, выпускаемых по государственным программам книгоиздания, и первоочередное приобретение документов ликвидируемых библиотек.
Статья 12. Обязанности библиотек
В своей деятельности библиотеки обеспечивают реализацию прав граждан, установленных настоящим Законом. Библиотеки обслуживают пользователей в соответствии со своими уставами, правилами пользования библиотеками и нормативно-правовыми актами Республики Таджикистан.
Библиотеки (независимо от их организационно-правовых форм и форм собственности), которые имеют в своих фондах особо значимые издания и коллекции, отнесенные к объектам национального наследия, обеспечивают их сохранность и несут ответственность за их своевременный учет в сводных каталогах, за регистрацию их как частей историко-культурного наследия, а также за их включение в автоматизированные базы данных в рамках государственных программ сохранения и развития культуры.
Библиотеки обязаны отчитываться перед их учредителями и органами государственной статистики в порядке, предусмотренном законодательством Республики Таджикистан
Государственные библиотеки обязаны предоставлять информацию о своей деятельности по формированию и использованию своих фондов согласно заявкам пользователей
Библиотеки обеспечивают сбор, учет, обработку, каталогизацию, охрану и использование документов, находящихся в составе их фондов
В соответствии с законодательством Республики Таджикистан библиотеки могут осуществлять другие обязанности
Статья 13. Статус библиотек
Государственные, областные, городские и районные Централизованные библиотечные системы получают статус Юридического лица с момента их регистрации в порядке, установленном законодательством Республики Таджикистан.
Статус других библиотек определяется их учредителями в порядке, Установленном законодательством Республики Таджикистан.
ГЛАВА 4. ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПОЛИТИКИ В ОБЛАСТИ БИБЛИОТЕЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Статья 14. Государственная политика в области библиотечной деятельности
Основу государственной политики в области библиотечной деятельности составляет принцип создания условий для общего доступа к информации и культурным ценностям, собранных в библиотеках и предоставляемых для общественного пользования.
Государство поддерживает развитие библиотечного обслуживания наименее социально и экономически защищенных категорий населения (детей, молодёжи, инвалидов, пенсионеров, беженцев, безработных, многодетных матерей, жителей сельской местности, жителей высокогорья и приравненных к ним местностей).
Государственные органы и органы самоуправления поселков и сел не вправе перевести библиотеки в помещения, не соответствующие требованиям охраны труда, хранению библиотечных фондов и библиотечного обслуживания, принимать решения и осуществлять действия, влекущие ухудшение материально-технического обеспечения библиотек, находящихся на бюджетном финансировании. Решения указанных органов, а также действия их должностных лиц, ущемляющие законные интересы пользователей библиотек, могут быть обжалованы в судебном порядке.
Исключен
Статья 15. Компетенция Правительства Республики Таджикистан в области библиотечной деятельности
Правительство Республики Таджикистан в области библиотечной деятельности:
- определяет государственную политику в области библиотечного дела;
- утверждает государственные программы по развитию библиотечной деятельности;
- исключен
- определяет уполномоченный государственный орган в области библиотечной деятельности;
- осуществляет государственное финансирование библиотечной деятельности;
- осуществляет иные полномочия в области библиотечной деятельности в соответствии с законодательством Республики Таджикистан
- осуществляет создание и финансирование образовательных учреждений по подготовке, переподготовке и повышению квалификации работников библиотечной сферы
- определяет государственные библиотечные стандарты и обеспечивает организацию системы информационного обеспечения библиотечной деятельности
Статья 15(1). Полномочия государственного уполномоченного органа в области библиотечной деятельности
Государственный уполномоченный орган в области библиотечной деятельности:
- осуществляет подготовку и предоставление на утверждение Правительству Республики Таджикистан государственных программ по развитию сферы библиотечной деятельности;
- контролирует сохранение имеющегося библиотечного фонда и содействует его пополнению;
- содействует в проведении научных исследований и методического обеспечения сферы библиотечной деятельности;
- осуществляет государственный статистический учет библиотек;
- налаживает сотрудничество и координирует деятельность библиотек, независимо от организационно-правовых форм и форм собственности;
- проводит учет и контроль за соблюдением режима сохранения и использования библиотечного фонда, признанного историкокультурным наследием;
- осуществляет иные полномочия в области библиотечного дела, не запрещенные законодательством Республики Таджикистан
- осуществляет подготовку, переподготовку, повышение квалификации и трудоустройство работников библиотечной сферы
Статья 15(2). Полномочия местных органов государственной власти и органов местного самоуправления поселков и сел в области библиотечной деятельности
Местные органы государственной власти и органы местного самоуправления поселков и сел в области библиотечной деятельности:
- организуют библиотечную деятельность на территории городов, районов, поселков и сел;
- осуществляют координацию межрегиональных и межведомственных связей по оказанию информационных и библиотечных услуг, в том числе информирование общества;
- обеспечивают права граждан на доступ к библиотекам и библиотечному обслуживанию;
- обеспечивают своевременное финансирование библиотек с целью укрепления их материально-технической базы, приобретения новой литературы и иного информационного материала;
- осуществляют другие полномочия в соответствии с законодательством Республики Таджикистан.
Местные органы государственной власти и органы местного самоуправления поселков и сел могут поощрять путем материальной поддержки негосударственные библиотеки, бесплатно обслуживающие население
ГЛАВА 5. ОСОБЫЕ УСЛОВИЯ СОХРАНЕНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НАЦИОНАЛЬНОГО НАСЛЕДИЯ в ОБЛАСТИ БИБЛИОТЕЧНОГО ДЕЛА
Статья 16. Библиотечные фонды как объект национального наследия
Библиотечные фонды, комплектуемые на основе системы обязательного экземпляра документов, а также содержащие особо ценные и редкие документы, являются национальным наследием и могут объявляться объектами историко-культурного наследия в соответствии с законодательством Республики Таджикистан.
Библиотечные фонды, отнесенные к объектам историко-культурного наследия, находятся на особом режиме охраны, хранения и использования и вывоз, копирование, электронная версия и передача их текста через информационные сети и другие средства осуществляются в соответствии с законодательством Республики Таджикистан и другими международными правовыми актами, признанными Таджикистаном
В случае, если библиотека не обеспечивает необходимые условия для сохранности и доступности фонда, отнесенного к объектам историко-культурного наследия, этот фонд может быть изъят и передан в состав другой библиотеки решением собственника фонда по представлению уполномоченного государственного органа в области библиотечной деятельности
Уникальные книги составляют особо ценный сектор библиотечного фонда и разделяются на единственные уникальные книги и коллекции уникальных книг, считающиеся сводом документов
Статья 17. Библиотеки как часть историко-культурного наследия
Охрана и использование фонда библиотек, отнесенных в установленном порядке к объектам историко-культурного наследия, осуществляется согласно законодательству Республики Таджикистан об охране и использовании объектов историко-культурного наследия.
Библиотеки, статус которых определен согласно части первой настоящей статьи, вправе получить постоянно и бесплатно два обязательных экземпляра печатного материала, изданного издателями Республики Таджикистан на территории страны и за ее пределами, вне зависимости от их форм собственности
Статья 18. Национальная библиотека Республики Таджикистан
Национальная библиотека Республики Таджикистан является особо ценным объектом культурного наследия народов Республики Таджикистан и находится на особом режиме охраны и использования.
Национальная библиотека Республики Таджикистан является государственным учреждением культуры, национальным хранилищем документов, архивом национальной печати, научно-исследовательским, научно-информационным и культурным центром республиканского значения и своими функциями соответствует основным требованиям ЮНЕСКО для библиотек данного вида.
Основными задачами и функциями Национальной библиотеки Республики Таджикистан являются:
- формирование, хранение, научная обработка, каталогизация и обеспечение физической сохранности наиболее полного собрания отечественных и научно-значимых зарубежных документов
- организация библиотечного фонда и его обеспечение документами и публикациями, изданными на таджикском языке на территории Таджикистана, или о Таджикистане, независимо от места их издания
- участие в разработке и реализации государственных программ по развитию сферы библиотечной деятельности
- осуществление научно-исследовательских работ по библиотековедению, библиографоведению, книговедению, информационной деятельности и других смежных наук;
- общее управление и регламентация деятельности библиотек в целях обеспечения контроля за проведением единой государственной политики по библиотечному делу;
- координация и кооперация деятельности библиотек всех типов в Республике Таджикистан;
- формирование и организация доступа к банкам данных, участие в создании информационно-библиотечных компьютерных сетей;
- библиотечное, библиографическое и информационное обслуживание пользователей библиотеки;
- организация редакционно-издательской и информационно-рекламной деятельности;
- сотрудничество с зарубежными библиотеками, библиотечными и информационными ассоциациями;
- осуществление сотрудничества в сфере библиотечной деятельности с таджиками и соотечественниками, проживающими за границей
- участие в формировании государственной политики в области библиотечного дела;
- осуществление сотрудничества в сфере библиотечной деятельности с обществами таджиков, действующих за пределами Республики Таджикистан
- учреждение центра реализации новой библиотечной технологии с целью подготовки, переподготовки, повышения квалификации работников
- организация электронной библиотеки
- обеспечение доступа пользователей и других библиотек к электронной библиотеке
- обеспечение технической безопасности и безопасности использования и обслуживания электронной библиотеки
- выполнение иных задач в соответствии с законодательством Республики Таджикистан
Национальная библиотека Республики Таджикистан может в соответствии с законодательством Республики Таджикистан организовать платное пользование электронной библиотекой и использовать полученные средства для совершенствования электронной системы сбора, учета, обработки, каталогизации, охраны и использования документов
ГЛАВА 6. ОРГАНИЗАЦИЯ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ БИБЛИОТЕК
Статья 19. Центральные библиотеки
Местные органы государственной власти Горно-Бадахшанской автономной области, областей, города Душанбе, городов и районов могут присваивать ведущей универсальной библиотеке статус центральной библиотеки. Функции центральной библиотеки выполняют:
- в области - центральная областная библиотека;
- в городе - центральная городская библиотека;
- в районе - центральная районная библиотека
Центральная библиотека обязана формировать, хранить и предоставлять пользователям библиотеки в пределах обслуживаемой территории, наиболее универсальное собрание документов организовывать взаимопользование библиотечных ресурсов и оказывать методическую помощь библиотекам.
Функции центральных библиотек могут распределяться в Установленном порядке между несколькими библиотеками. В этом случае они финансируются из местных бюджетов в соответствии с объемом их деятельности.
Статья 20. Взаимодействие библиотек с органами научно-технической информации и архивами
В целях обеспечения рационального использования государственных Информационных ресурсов библиотеки взаимодействуют с органами научно-технической информации, архивами, другими предприятиями, учреждениями и организациями, которые имеют информационные банки данных разных уровней.
Порядок взаимодействия определяется в соответствии с законодательством Республики Таджикистан, а также договорами, включенными между этими учреждениями и организациями.
ГЛАВА 7. ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ В ОБЛАСТИ БИБЛИОТЕЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Статья 21. Порядок создания, реорганизации и ликвидации библиотек
Порядок создания, реорганизации и ликвидации библиотек определяется в соответствии законодательством Республики Таджикистан.
Статья 22. Имущество библиотек
Библиотеки на правах оперативного управления владеют закрепленным за ними имуществом, которым они пользуются и распоряжаются в установленном с законодательством Республики Таджикистан порядке.
Государственные и другие общедоступные библиотеки имеют право На выделение им в безвозмездное пользование земельных участков и производственных помещений для улучшения библиотечного обслуживания населения.
Порядок использования финансовых средств библиотеки регламентируется ее уставом.
ГЛАВА 8. СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА РАБОТНИКОВ
Статья 23. Социальная защита библиотечных работников
Социальная защита работников библиотек обеспечивается в соответствии с порядком, установленном с законодательством Республики Таджикистан.
ГЛАВА 9. МЕЖДУНАРОДНОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО
Статья 24. Право на международное сотрудничество
Библиотеки Республики Таджикистан в соответствии с законодательством Республики Таджикистан принимают участие в международном сотрудничестве в области библиотечного дела, библиографии, информатизации, участвуют в международных совещаниях и конференциях по проблемам библиотек.
Библиотеки Республики Таджикистан имеют право вступать в международные организации культуры, участвовать в реализации международных библиотечных и других программ.
Статья 25. Право на вывоз документов из фондов библиотек за пределы Республики Таджикистан
Вывоз документов из фондов библиотек Республики Таджикистан за пределы страны регулируется законодательством Республики Таджикистана.
ГЛАВА 10. ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ
Статья 25(1). Ответственность за нарушение настоящего Закона
Физические и юридические лица, нарушающие положения настоящего Закона, несут ответственность в соответствии с законодательством Республики Таджикистан
Статья 26. Порядок введения в действие настоящего Закона
Настоящий Закон ввести в действие после официального опубликования.
ПРЕЗИДЕНТ
РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН Э. РАХМОНОВ
г. Душанбе, 1 августа 2003 года №32
ПОСТАНОВЛЕНИЕ
Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан
О принятии Закона Республики Таджикистан "О библиотечной деятельности"
Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан постановляет:
1. Принять Закон Республики Таджикистан "О библиотечной деятельности".
2. Правительству Республики Таджикистан представить в Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан предложения по приведению действующего законодательства в соответствие с настоящим Законом и привести свои решения в соответствие с данным Законом.
Председатель Маджлиси намояндагон
Маджлиси Оли республики Таджикистан С. ХАЙРУЛЛОЕВ
г. Душанбе, 21 мая 2003 года №850
