Барномаи миллии тавонбахшии маъюбон барои солҳои 2017-2020

1. Муқаддима

1. Барномаи миллии тавонбахшии маъюбон барои солҳои 2017-2020 (минбаъд - Барнома) мутобиқи моддаи 7 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи дурнамоҳои давлатӣ, консепсияҳо, стратегияҳо ва барномаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон", моддаи 16 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон", моддаи 4 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ҳифзи иҷтимоии маъюбон" ва инчунин ҷиҳати иҷрои банди 10 қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи натиҷаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2014 ва вазифаҳо барои соли 2015" таҳия шудааст.

2. Барнома хусусияти иҷтимоӣ ва зиддибуҳронӣ дошта, татбиқи он бо дарназардошти ҳадафҳои рушди устувори Созмони Милали Муттаҳид то соли 2030 ба тақвияти ҳифзи иҷтимоӣ, солимгардонӣ ва тавонбахшии маъюбон нигаронида шудааст.

3. Барнома, ки барои панҷ сол пешбинӣ мешавад, ба фароҳам овардани шароити мусоид бо имкониятҳои баробар барои ҳама тавассути беҳтар намудани вазъи тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии маъюбон, аз ҷумла тавонбахшии тиббию иҷтимоии онҳо равона гардидааст.

4. Барнома дурнамои рушди дарозмуҳлати Ҷумхурии Тоҷикистонро, ки дар Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2015 зикр шудааст, инъикос менамояд. Илова бар ин, ҳангоми баррасии маърӯзаи дуюми миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба Шарҳи универсалии даврӣ оид ба ҳуқуқи инсон дар Шӯрои СММ оид ба ҳуқуқи инсон 6 майи соли 2016 Тоҷикистон аз тасмими баимзорасонии Конвенсия "Оид ба ҳуқуқи маъюбон" хабар дод. Бояд тазаккур дод, ки ҳам дар қонунгузорӣ ва ҳам дар Бариома муқаррароти Конвенсияи зикршуда ворид шудааст.

5. Шахсони маъюб мисли дигар шаҳрвандон ҳуқуқи дастрасии баробар ба ҳамаи хизматрасониҳо, аз ҷумла тандурустӣ, хизматҳои иҷтимоӣ, тавонбахшӣ, таҳсилот ва барномаҳои рушди малакаҳоро доранд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мавқеи Созмони Милали Муттаҳид (СММ), аз ҷумла Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ (ТУТ) дар мавриди назар ҳамфикр буда, маъюбиятро ҳамчун мушкилоти соҳаи тандурустии ҷамъиятӣ, ҳуқуқи инсон ва афзалияти рушд баён менамояд.

6. Маъюбият тамоми бахшҳоро фаро гирифта, ӯҳдадорӣ ва иштироки ҷанбаҳои гуногуни манфиатдорро талаб мекунад. Он муносибати амиқу мукаммалро дар ҳама ҷанбаҳо вобаста ба таҳияи сиёсат ва ташкили хизматрасониҳо тақозо менамояд. Барнома пешниҳодшуда мақсадеро пайгирӣ месозад, ки ҳамчун восита барои қонеъгардонии ниёзмандиҳои маъюбон бо роҳу усулҳои натиҷабахшу самаранок хизмат намояд. Он бар ҳамкорӣ ва шарикӣ асос ёфта, барои ташаббусу эҷодкорӣ дар ҳама сатҳи ҷомеа бо мақсади истифодаи оқилонаи захираҳои мавҷуда, аз ҷумла захирахои молиявӣ, инфрасохторӣ ва инсонӣ мусоидат менамояд ва ҳамчунин муносибатҳои нав ва усулҳои амалиро татбиқ месозад.

7. Барнома баҳри таъмини татбиқи самаранок ва ноилшавӣ ба натиҷаҳои устувор бо истифода аз муносибати мукаммал барои ҳалли мушкилиҳои маъюбон дар соҳаҳои тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимои стратегияи ҳамаҷонибаро пешниход менамояд, ки он аз ҷумла чунин масъалаҳоро дар бар мегирад: муносибати ба ҳуқуқ асосёфта; мунасибати байнисоҳавӣ; хизматрасониҳо вобаста аз ниёзҳои инфиродӣ; муносибати бисёрҷанба; тавсеаи ҳуқуқу имкониятҳои шахсони маъюб ва оилаи онҳо.

8. Барномаи мазкур ба соҳаҳое дахл дорад, ки ба тандурустӣ, тавонбахшӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, маърифатнокӣ, шуғл ва ҳамгироии масъалаҳои маъюбият муносибат доранд. Барномаи миллиро нисбат ба ҳамаи шахсони маъюб истифода намудан мумкин аст, аз ҷумла:

а) шахсоне, ки муддати дароз ба вайроншавии фаъолияту ҳаракати ягон узв гирифторанд, аз ҷумла онҳое, ки одатан маъюб ба ҳисоб мераванд:

- онҳое, ки бо аробачаи маъюбӣ ҳаракат мекунанд;

- ашхоси мушкилоти биноӣ ё шунавоӣ дошта;

- онҳое, ки иллати ақлонӣ ва рӯҳӣ доранд.

б) ашхосе, ки бинобар доираи васеи масъалаҳои ба тандурустӣ вобастабуда барои фаъолияту ҳаракат намудан мушкилӣ доранд, аз ҷумла:

- дорои бемориҳои шадиди харобшавӣ, бемориҳои сироятӣ, иллатҳои асаб ё бемориҳои рӯҳӣ, осебҳо, ҳолати баъдиҷарроҳӣ ва ғайра;

- дорои бемориҳои ғайрисироятӣ, ки чун бемориҳои музмин маъмуланд;

- дорои оқибатҳои раванди пиронсолӣ.

2. Таҳлили вазъият

2.1 Вазъи байналмилалӣ

9. Маъюбият ҷузъи таркибии ҳолати иисон мебошад - қариб ҳар як кас дар ягон лаҳзаи зиндагӣ сустшавии муваққатӣ ё доимии фаъолиятро ва ҳамчунин шахсони то пиронсолӣ умр ба сар дида мушкилоти афзоянда барои фаъолиятро эҳсос мекунанд. Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки зиёда аз як миллиард нафар (15 фоизи аҳолӣ дар ҷаҳон) аз он ҷумла 95 миллион нафар кӯдакон (5,1 фоиз), айни замон дорои ягон навъи маъюбӣ мебошанд.

10. Маъюбият ба таври номутаносиб гурӯҳҳои бештар осебпазири аҳолиро фаро гирифта, дар байни занон, пиронсолон ва камбизоатон дида мешавад. Аксари ашхоси маъюб дар кишварҳои сатҳи даромадашон паст (тақрибан 80 фоиз) зиндагӣ мекунанд. Теъдоди шахсони маъюб дар ҷаҳон вобаста ба омилҳои гуногун рӯ ба афзоиш дорад, аз ҷумла: дарозшавии умри одамон; афзоиши миқёси паҳншавии ҳолатҳои музмини бемориҳо; зиёдшавии ҷароҳату осебҳои тасодуфӣ, табобати самараноки ҳолатҳои вазнин ва мураккаби бемориҳо ба шарофати дастовардҳои солҳои охир дар соҳаи тиб ба дастомада.

11. Шахсони маъюб назар ба дигар шаҳрвандони ягон маҳдудият дар саломатӣ надошта, эҳтимолияти доштани мақоми пасггари иҷтимоию иқтисодӣ ва сатҳи пасти зиндагӣ мебошанд. Аксаран саломатии онҳо низ чун саломатии шахсони камбизоат дар сатҳи паст аст. Бештари монеаҳо, ки маъюбон ба онҳо дучор меоянд, бартарафшавандаанд ва дар сурати рафъи онҳо ба дастовардҳои мусбат дар ҳамаи ҷабҳаҳои зиндагӣ, аз қабили таҳсил, дарёфти шуғли мувофиқ, оила ва ҷомеа ноил мегарданд. Ғайр аз ин, дар маҷмӯъ сатҳи баланди нигаҳдории тандурустии аҳолӣ, аз ҷумла шахсони маъюб, ба инкишофн бештари кишвар, сарфи назар аз сатҳи иқтисодии он, таъсир мерасонад.

12. Барои ба натиҷаҳои устувору назаррас ноил шудан чор принсипи умумии хизматрасониро бояд ба назар гирифт:

Дастрасӣ - ҳамаи шаҳрвандон ба хизматрасониҳо дастрасӣ дошта дар мавриди зарурӣ аз онҳо истифода бурда метавонанд. Ба ин мавҷудияти хизматрасонӣ ва дастрас будани нархи он низ дохил мешавад. Ба ғайр аз тағйири муҳити зоҳирии ҷисмонӣ он ҳамчунин ба ислоҳоти низомҳои самту маълумот, аз ҷумла арзёбии дурусти талаботи афрод, баҳодиҳӣ ва тасиифоти хизматрасониҳои мавҷуда ва зарурӣ, ислоҳоти молиявӣ ва ҳисоби арзишҳои хизматрасониҳо ва дигар низ дахл дорад.

Мавҷудият - хизматрасониҳо мавҷуд буда, дар мавриди зарурӣ дастрас мебошаид. Шахсони маъюб аксар вақт ба дастрасии нопурра ба хизматрасониҳои дахлдор дар сатҳи Ҷамоат бинобар мавҷуд набудани онҳо чӣ аз нигоҳи фарогирии омилҳои ҷуғрофӣ ва ҳам аз нигоҳи гуногунии хизматрасониҳо дучор мешаванд. Тақвияти хизматрасониҳои мавҷуда ва таъмини рушди хизматрасониҳои нав, ки захираҳои нави техникию молиявиро, инчунин мавҷудияти иловатани мутахассисони варзида ва кормандонро дар бар мегирад, дар ҳалли масъалаҳои ба мавҷудияти хизматрасониҳо алоқаманд нақши муҳимро мебозад.

Арзиши хизматрасонӣ ва дастрасӣ ба он - хизматрасониҳо бояд ройгон ва ё бо нархи ба шаҳрвандони ба чунин хизматрасониҳои иҷтимоӣ ниёздошта, ҷоиз расонида шаванд. Ин, ба ҳамаи тадбирҳои зарур, ки барои дастрасии молиявии гурӯҳҳои осебпазири аҳолиро ба хизматрасонии иҷтимоӣ дар сатҳи маҳал имконпазир мегардонад, дахл дорад.

Ҳисоботдиҳӣ-таҳвилгарони хизматрасониҳо шаффофияти фаъолияти молиявӣ ва ташкилиро риоя менамоянд. Ин на танҳо ба шаффофияти идоракунии молиявии хизматрасонӣ балки умуман ба раванди ташкили он: сиёсати амиқ ва роҳбарӣ аз рӯи дастурҳо, риояи тартибу қоидаҳои дохилӣ ва ғайра низ дахл дорад.

13. Ҳамгироии масъалаҳои маъюбӣ дар маҷмӯъ бо хизматрасониҳои самараноки тиббӣ, тавонбахшӣ ва хизматрасонии иҷтимоӣ барои болоравии мақоми иҷтимоиву иқтисодӣ ва беҳтар шудани сатҳи зиндагии шахсони маъюб ва оилаҳои онҳо мусоидат менамояд.

14. Дастрасӣ ба хизматрасониҳои тавонбахшӣ аз рӯи вазъи саломатӣ унсури муҳими таъсиррасонӣ барои амалӣ кардани ҳуқуқ ба тандурустии шахсони маъюб мебошад.

2.2 Вазъият дар ҷумҳурӣ

15. Хароҷоти ҷорӣ барои соҳаҳои ҳифзи иҷтимоӣ аз рӯи ҳисоб 4 фоизи ММД ташкил карда, ҳиссаҳо мутаносибан ба самтҳои зерин тақсим карда мешаванд: кумаки иҷтимоӣ, суғуртаи иҷтимоӣ ва хизматрасонии иҷтимоӣ. Низоми суғуртаи иҷтимоӣ ва таъминоти нафақа қариб 80 фоизи хароҷотро ба соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ ташкил медиҳад, ҳол он ки кумакпулиҳои иҷтимоӣ дар шакли хизматрасониҳои иҷтимоӣ ва пардохтҳои иҷтимоӣ мутаносибан 11 фоиз ва 2 фоизро ташкил медиҳаид. Тибқи ҳисоботҳо, дар соли 2012 хароҷоти давлатӣ ба соҳаи тандурустӣ тақрибан 7 фоизи ҳаҷми умумии хароҷоти давлатиро ташкил кардааст. Бо вуҷуди ин тамоюли мусбии марбут ба маблағгузории соҳаи тандурустӣ барои ҷуброни фарсудашавии иншоот ва таҷҳизоти тиббӣ кофӣ нест. Илова бар ин, сатҳи маблағгузории давлатӣ барои хизматрасонии дастрас ва асосии тиббию санитарӣ ба гурӯҳҳои нисбатан осебпазири аҳолӣ, аз ҷумла маъюбон бояд таҷдиди назар карда шавад. Аз рӯи ҳисобот хароҷоти тандурустӣ ба ҳар сари аҳолӣ дар соли 2012 ба 60 доллари ШМА баробар буд, ки ои дар муқоиса, нисбат ба соли 1995 ҳаждаҳ маротиба зиёд аст. Баъд аз ба даст овардани истиқлолият хароҷоти тандурустӣ аз ҳисоби шахсии мизоҷон хеле баланд буда, дар соли 2012 тақрибан 60 фоизро ташкил кард.

16. То январи соли 2014 дар Тоҷикистон 167865 нафар шахсони маъюб ба қайд гирифта шудааст. Ин тақрибан ба 2 фоиз аз шумораи умумии аҳолии кишвар баробар аст. Усулҳои ҷамъроварии маълумот оид ба шахсони маъюб дар соли 2006 ва соли 2012 тағйир ёфтанд. Мувофиқи тағйиру иловаҳои дар соли 2012 воридгардида кӯдакони аз 2-сола хурд акнун ҳамчун маъюб ба қайд гирифта намешаванд, чунки онҳо ба муассисаҳои хизматрасониҳои дахолати барвақтӣ вобаста карда шудаанд. Ҷадвали зерин тамоюлҳои охирро оид ба маълумоти миллӣ дар бораи шахсони маъюби бақайдгарифта пешниҳод менамояд.

Ҷадвали 1. Маълумот оид ба шахсони чун маъюб ба қайд гирифташуда (калонсолон ва кӯдакони синни то 18-сола, миқдори умумӣ ва ҳодисаҳои нав, шумора ва таносуб, соли 2000 ва солҳои 2010-2014).

ниг.ба ҷадвал

17. Дар Тоҷикистон муносибати одамон нисбати маъюбон дар даҳсолаҳои охир хеле дигаргун шудааст: аз шинохти маъюбон ба ҳайси мафҳуми хайргиранда, гирандаи хизматрасонии тиббӣ ва кӯмакпулиҳо то қабули онҳо ҳамчун шаҳрванди комилҳуқуқ. Муносибат дар асоси ҳуқуқҳои инсон боз ҳам бештар дар ҳуҷҷатҳо ва стратегияҳои ҳуқуқии нав таҳиягардида, инъикос ёфтааст. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ҳифзи иҷтимоии маъюбон" иштироки баробари шахсони маъюбро дар ҷамъият тавассути таъмини ниёзмандиҳои онҳо ва дастрасии кафолатнок ба хизматрасониҳои тандурустӣ, тавонбахшӣ, таҳсилот, таъмин шудан бо ҷойи кор, омӯзиши касбӣ, фарҳанг, варзиш ва дилхушӣ, нақлиёт, ҷойҳои ҷамъиятӣ ва технологияҳои иттилоотиро тақозо менамояд. Аз соли 2011 таҳсилоти кӯдакони маъюб дар муассисаҳои таҳсилоти умумӣ дар Консепсияи миллии таҳсилоти фарогир, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 апрели соли 2011, №228 қабул гардидааст, дастгирӣ мешавад. Дар Консепсияи мазкур он ӯҳдадориҳои доимии таъминкунандагони хизматрасониҳои таълиму омӯзиш оид ба таъмини дастрасӣ ва иштирок дар таҳсилоти кӯдакони маъюб бидуни табъиз таъкид шудааст.

18. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аксари хизматрасониҳои мавҷударо барои шахсони маъюб, аз ҷумла дар муассисаҳои статсионари ва ғайристатсионарӣ ва марказҳои будубоши рӯзона аз ҳисоби буҷети миллӣ маблағгузорӣ менамояд. Мувофиқи нишондиҳандаҳои соли 2014 Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби Буҷети давлатӣ барои нигоҳубини маъюбон 14,0 миллион сомонӣ, аз ҷумла барои нигоҳубини рӯзона 24,8 ҳазор сомонӣ харҷ намудааст. Дар соли 2014 1371 иафар маъюбон бо воситаҳои техникии ёрирасон (протез, ортез, аробачаҳои маъюбӣ ва дигар воситаҳои ҳаракат ва дигар воситаҳои ёрирасоии техникӣ), бо арзиши умумии 37,9 ҳазор сомонӣ таъмин карда шуданд. Хароҷоти умумии давлатӣ ба хизматрасониҳои мазкур 41,9 миллион сомониро ташкил дод, ки афзоиши воқеии хароҷот дар соли 2014 иисбат ба соли 2013 14 фоиз зиёд аст, чунки нафақаи маъюбӣ низ ба он дохил аст. Ба ҳолати январи соли 2015 153248 нафар (аз ҷумла 25086 нафар кӯдакон) кӯмакпулиҳои иҷтимоӣ ва нафақаи маъюбӣ гирифтаанд, аз ҷумла кӯдакони дорои маъюбии модарзод, онҳое, ки баъдан маъюбӣ шудаанд ва онҳое, ки дар ҷойи кор осеб дидаанд. Илова бар ин, ба собиқадорони ’Ҷанги Бузурги Ватанӣ (ҶБВ) ёрии иҷтимоӣ ба маблағи умумии 12,4 миллион сомонӣ расонида шудааст.

19. Ҳарчанд теъдоди хизматрасониҳо барои шахсони маъюб дар солҳои охир рӯ ба афзоиш ёфта бошад ҳам, хизматрасониҳои мавҷуда барои таъмини ниёзу талаботи аҳолӣ ҳам аз рӯи миқдор ва ҳам аз рӯи сифат кофӣ нестанд. Мушкилиҳои ошкоршудаи ҳалталабро дар маҷмӯъ чунии тасниф кардан мумкин аст:

- маблағгузории нокифоя ба масъалаҳои тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ;

- набудани стратегия ва заминаи қонунгузории маҳдуд оид ба масъалаҳои корношоямӣ;

- номутобиқатӣ байни санадҳои меъёрии амалкунанда бо татбиқи онҳо дар амал;

- набудани мониторинги бонизом ва арзёбии татбиқи санадҳои меъёрӣ;

- ҳамоҳангии заиф байни шариконе, ки соҳаи тандурустӣ, тавонбахшию ҳифзи иҷтимоӣ ва маорифро дастгирӣ менамоянд;

- набудани механизмҳои роҳнамои байни таъминкунандагони хизматрасониҳо;

- фаъолияти нокифояи ташкилотҳои ҷамъиятӣ (ТҶ) ва ташкилотҳои ғайриҳукумати (ТҒҲ) дар самти кор бо маъюбон;

- сатҳи пасти фаъолият ва маърифати иҷтимоию иқтисодии шахсони маъюб ва оилаҳои онҳо;

- набудани мутахасисони баландихтисос дар соҳаҳои тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ;

- набудани меъёрҳои сифати пешниҳоди хизматрасониҳо ва мониторинги зарурии хизматрасониҳо дар соҳаи маъюбӣ;

- набудани хизматрасониҳои тавонбахшӣ ва ҳамоҳангии сохторҳои шуғли меҳнат дар ҳама сатҳ, бахусус дар деҳотҷойҳо;

- имкоиияти маҳдуди низоми дастгирии хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар самти маъюбӣ;

- монеаҳо дар муҳити беруна, ки шахсони маъюб ба онҳо рӯ ба рӯ мешаванд;

- миқдор ва дастрасии маҳдуд ба воситаҳои ёрирасони техникӣ;

- пастзанӣ бо ҷурми айби ҷисмонӣ (стигма) ва мафкураи нодуруст, ки барои дастрасӣ ба хизматрасониҳо монеъ мешаванд;

- набудани иттилооти кофӣ оид ба манфиат ва имконоти хизматрасониҳои тавонбахшӣ дар паст кардани сатҳи вайроншавии ҳаракат ва маъюбӣ, инчунии мусоидат намудан ба фарогирӣ ва таъмини иштироки шахсони маъюб дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёт.

3. Мақсад ва самтҳои сгратегии Барнома

20. Барномаи пешниҳодшуда ҷиҳати иҷрои стратегияҳои миллӣ, аз ҷумла, Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон, Стратегияи миллии солимии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2020 ва Стратегияи баланд бардоштани сатҳи некӯаҳволии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2015 таҳия шудааст. Барнома дар асоси ислоҳоти стратегие, ки аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида мешавад, ҷиҳати баланд бардоштани сатҳи зиндагии тамоми аҳолӣ, аз ҷумла шахсони маъюб ва аъзои оилаҳои онҳо таҳия карда шудааст. Самтҳои умумии Барнома дар ҳадафҳои умумӣ ва самтҳои стратегии дар зер оварда зикр шудаанд:

Мақсад: Баланд бардоштани тадбирҳои солимгардонӣ, хизматрасонии тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони маъюб бо мақсади фароҳам овардани муҳити мусоид бо имкониятҳои баробар барои ҳама.

Самтҳои стратегии Барнома аз инҳо иборатанд:

- солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо;

- тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ;

- таъминоти иҷтимоии маъюбон;

- ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият (мусоидат ба шуғли маъюбон).

3.1 Солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо

21. Вазифаи асосии самти "Солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо" аз бартараф намудани монеаҳо ва беҳтар намудани дастрасӣ ба барномаю хизматрасониҳои тиббӣ-санитарӣ барои маъюбон дар саросари ҷумҳурӣ иборат мебошад.

22. Беҳтар намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ барои маъюбон омили муҳими мусоидаткунанда барои ноил шудан ба кӯшишу умедҳо, аз ҷумла ба таҳсилот, имконияти ёфтани шуғл, нигоҳубин ва иштирок дар оила, ҷомеа ва ҳаёти иҷтимоӣ аст. Чорабиниҳо дар доираи Барномаи миллӣ ба татбиқи ҳадафҳои дар боло қайдшуда нигаронида шудаанд ва ҷиҳати беҳтар намудаии сатҳи солимгардонӣ ва некӯаҳволии шахсони маъюб дар саросари кишвар мусоидат мекунанд. Онҳо ҳамчунин ба риояи ҳуқуқу озодиҳои асосии шахсони маъюб мусоидат менамоянд. Саломатии хуб тадриҷан ба ноил гардидан ба натиҷаҳои устувор дар беҳгардонии мавқеи иҷтимоиву иқтисодии маъюбон ва аъзои оилаҳои онҳо ёрӣ мерасонад, ки он дар навбати худ барои ба ҳадафҳои рушд ва инкишофи босуръати иқтисодӣ расидан бештар мусоидат менамояд.

23. Барномаи миллӣ Стратегияи миллии солимии аҳолиро бо роҳи ҷорӣ иамудани чорабиниҳои мушаххаси ба қонеъгардонии талаботи шахсони имконияти маҳдуддошта нигаронидашуда мукаммал менамояд. Татбиқи фаъолият дар доираи Барномаи миллӣ ба раванди муттасили мукаммалгардонии низоми ҷории ягонаи кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ, ки ҷузъи асосии раванди ислоҳоти низоми тандурустӣ аст, мусоидат хоҳад кард. Он ба тадбирҳои аз ҷониби Ҳукумат андешидашаванда ҷиҳати ҳалли мушкилоти норасоии ёрию иигоҳубини дармомгоҳӣ, аз он ҷумла муассисаҳои нигоҳубини рӯзона, хонаҳои пиронсолон ва маъюбон, марказҳои ҷарроҳии дармонгоҳӣ, хизматрасонии кӯмак ва дастгирӣ дар хонаҳо тақвият бахшида ба онҳо имконоти иловагӣ медиҳанд.

24. Барои иҷрои вазифаи асосии дар боло тавсифшуда доираи васеи чорабиниҳои амалӣ татбиқ карда мешаванд. Дар ҳолате, ки баъзе аз онҳо маблағгузории молиявӣ ва ислоҳоти назарраси хизматрасониҳои мавҷударо (масалан, таъмиру нигоҳдории муассисоти мавҷуда, сохтмони муассисоти нав, таъмини онҳо бо таҷҳизоти муосир) талаб мекунанд, баъзеи дигар сармоягузории новобастаро талаб намекунанд, вале ба натиҷаҳои дарозмуддати устувор оварда мерасонад (масалан, таҳияи барномаву стратегияҳои нав, такмилу беҳтарсозии ҳамоҳангсозӣ, идоракунӣ ва назорат). Чорабиниҳои дар самти "Солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо" дар саросари ҷумҳурӣ амалишаванда ба беҳдоштии саломатии шахсони маъюб тавассути чунии фаъолият хоҳанд овард:

- беҳтар намудани раванди муайяннамоии барвақтии нуқси физиологӣ ва маъюбӣ;

- беҳтар намудани дастрасӣ ба меъёрҳои хизматрасониҳои тиббии ройгон ё бо арзиши дастрас ва босифат, ки ба дигар шахсони боқимонда расонида мешавад;

- беҳтар намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳои махсуси тиббии зарур барои шахсони маъюб бинобар сустшавии ҳаракату фаъолият ва хизматрасониҳои дигар барои паст кардану пешгирии маъюбӣ дар оянда;

- тавсеаи доираи хизматрасониҳои ҳам умумӣ ва ҳам махсуси дастрас барои шахсони маъюб дар саросари ҷумҳурӣ ва аз он ҷумла дар минтақаҳое, ки хизматрасониҳо маҳдуданд;

- рушди ҳамкориҳо байни муассисаҳои кӯмаки аввалии тиббию санитарӣ ва барномаҳои товонбахшӣ дар сатҳи ҷамоатҳо;

- баланд бардоштани сифати хизматрасонии тиббӣ дар тамоми минтақаҳо.

3.2 Тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ

25. Вазифаи асосии самти стратегии "Тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ" аз бартараф намудаии монеаҳо ва беҳтар иамудани сатҳи дастрасӣ ба хизматрасониву барномаҳо оид ба тадбирҳои ё иҷтимоӣ (абилитатсия) ва тавонбахшӣ (реабилитатсия) барои маъюбон дар саросари ҷумҳурӣ иборат аст.

26. Барнома тавонбахширо, ҳамчун маҷмӯи чорабиниҳои ёридиҳанда ба шахсони маъюб ё зери хавфи маъюбӣ қарордошта, ҷиҳати ноилшавӣ ва нигоҳдории ҳаракату фаъолияти муносиб дар робита бо муҳити атроф майян намудааст.

27. Тавонбахшӣ ба шахсони дорои маъюбият барои фаъолнокӣ, баргаштан ба оила ё ҷомеа, мустақилоиа зиндагӣ кардан ва иштирок намудан дар барномаҳои таълимӣ, бозори меҳнат ва дар ҳаёти ҷамъиятӣ ёрӣ мерасонад. Чорабиниҳое, ки дар доираи самти мазкур иҷро мешаванд, дар асоси риояи ҳуқуқҳои инсон бо такя ба шахси алоҳида ва оила барои ба хизматрасониҳои тавонбахшӣ (реабилитатсия) гузаштан мусоидат менамоянд. Тадбирҳои дар доираи Барномаи миллӣ татбиқшаванда, дар натиҷа ба беҳшавии хизматрасониҳои тавонбахшӣ ба маъюбон ва рушди бефосилаи хизматрасониҳои, унвонӣ дар самтҳои зерин мусоидат менамояд: пешгирии аз даст додани имконияти ҳаракату фаъолият; паст кардани сатҳи хавфи аз даст додани ҳаракату фаъолият; беҳгардонӣ ё барқарор намудани ҳаракату фаъолиятнокӣ; ҷуброни ҳаракату фаъолиятнокии аздастдода; нигоҳдории ҳаракатнокии мавҷуда.

28. Бо дарназардошти он ки тавонбахшӣ (реабилитатсия) раванди байнисоҳавист, Барномаи миллӣ таҷрибаи гуногунҷабҳаро, ки аз ҷониби кормандони соҳаи тандурустӣ дар ҳамкорӣ бо коршиносони бахши маориф, шуғлнокӣ, ҳифзи иҷтимоӣ ва дигар соҳаҳо амалӣ мегарданд. тақвият мебахшад. Ин иқдом барои ҷалби кормандони ғайрикасбӣ, ба монанди кормандони тавонбахшӣ дар сатҳи ҷамоатҳо, аъзои оила, дӯстон ва дигар аъзо ва ё гурӯҳҳои ҷомеа мусоидат менамояд. Хизматрасониҳои тавонбахшӣ дар доираи васеи муассисаҳо, аз ҷумла муассисаҳои статсионарӣ ва дармонгоҳӣ, муассисаҳои парваришгоҳӣ, дар шароити ҷамоатҳо ва хонаҳо расонида мешаванд. Илова ба муносибати бисёрҷабҳа, имконияти таҳияи муносибати байнифаннӣ низ омӯхта мешавад. Барои беҳтар кардани дастрасӣ ба воситаҳои ёрирасони техникӣ тадбирҳои мушаххас андешида шуда, тарзҳои истифодаи онҳо ба худи шахсони маъюб ва аъзои оилаҳои ондо омӯзонида мешаванд.

3.3 Таъминоти иҷтимоии маъюбон

29. Вазифаи асосии самти стратегии "Таъминоти иҷтимоии маъюбон" аз бартараф намудани монеаҳо ва беҳгардонии сатҳи дастрасӣ ба ҳифзи иҷтимоӣ барои маъюбон ва оилаҳои онҳо иборат аст.

30. Барнома ҳифзи иҷтимоии аҳолиро ҳамчун хизматрасонию барномаҳои ба коҳиши талафот бинобар омилҳои камбизоатӣ, бекорӣ, пиронсолӣ ва маъюбӣ равонашуда муайян намудааст.

31. Барнома ба пешниҳоди маҷмӯи якҷояи хизматрасонӣ ва кафолатҳо ҷиҳати рафъи омилҳое, ки ба осебпазирӣ ва истисноӣ оварда мерасонанд, нигаронида хоҳад шуд. Амалишавии Барномаи миллӣ ба саъю кӯшишҳои Ҳукумат баҳри таҳкими ҳифзи иҷтимоии гурӯҳҳои бештар осебпазири аҳолӣ, аз ҷумла шахсони маъюб мусоидат хоҳад кард. Чораҳои пешниҳодшуда дар мутобиқат бо вазъи тағйирёбанда ва имкониятҳои молиявии кишвар тарҳрезӣ шуда, ба устувории дарозмуддат нигаронида шудаанд. Ба ои чораю тадбирҳои ба доираи васси-масъалаҳо вобаста ба кӯмакпулиҳо (нафақаҳо) оид ба маъюбӣ ва мусоидати минбаъда дар таъмини хизматрасоииҳои инфиродӣ, ба монанди хизматрасонии тиббии рӯзона, барномаҳои парасторӣ дар хона ва барномаҳои тавонбахшӣ дар сатҳи ҷамоат, инчунин масъалаи барҳам додани муассисаҳои тиббии шакли пӯшида барои кӯдакони маъюб дохил мешаванд.

32. Такмили раванди бақайдгирии шахсони маъюб яке аз фаъолиятҳои асосии Барнома мансуб ёфта, барои беҳтар фаҳмидани тамоюлоти мавҷуда дар соҳаи маъюбӣ дар ҷумҳурӣ имкон медиҳад. Он ҳамчун ҷузъи пурарзиши назорати эпидемиологию санитарии маъюбӣ буда, барои таҳия ва қабули қарорҳои асоснок аҳамияти калон дорад.

33. Аз нав дида баромадани муқаррароту заминаи ҳуқуқии амалкунанда, аз ҷумла, меъёру роҳнамоҳо барои пешниҳоди хизматрасонии ҳифзи иҷтимоӣ ба роҳу равиш ва механизмҳои идоракунии инфиродии ҳолатҳо тадриҷан тақвият мебахшад. Барномаи миллӣ фаъолиятеро низ дар бар мегирад, ки ба рушди захираҳои ипсонӣ ва болоравии салоҳияти касбии кормандони соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ оварда мерасонад. Ин бошад, мавҷудияти таҷрибаи заруриро барои татбиқи босамари ташаббусҳои Ҳукумат дар соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ таъмин менамояд.

34. Татбиқи чорабиниҳо дар доираи Барномаи миллӣ барои расидан ба чунин ҳадафҳо имкои медиҳад:

- афзоиши батадриҷи фарогирии шахсони дорои имконоти маҳдуд ва оилаҳои онҳо бо ҳифзи тавассути тавсеаи миқёси ёрии иҷтимоӣ, суғурта ва хизматрасониҳои иҷтимоӣ;

- тавассути ҷорӣ иамудани муносибати нисбатан мукаммал дар самти ислоҳоти унсурҳои асосии ҳифзи иҷтимоӣ, ба монанди кӯмаки иҷтимоӣ, суғуртаи иҷтимоӣ ва хизматрасониҳои иҷтимоӣ, вусъат додани ҷорикунии муносибати аз ҷиҳати илмӣ ва дар сатҳи амалияи илмӣ асоснокшуда;

- вусъат додани фарогирии маъюбон дар ҷомеа тавассути ҷорӣ намудани намудҳои хизматрасонии иҷтимоии нави ба амалияи пешқадам асосёфта барои шахсони дорои имконоти маҳдуд;

- беҳтар намудани ҳамоҳангсозии фаъолияти муассисаҳои масъули соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ ва ҷалби онҳо ба ҳама марҳилаҳои татбиқи Барномаи миллӣ;

- беҳтар намудани бақайдгирии шахсони дорои имконоти маҳдуд, механизмҳои назорат ба маъюбӣ ва таҳлили маълумоти умумӣ оид ба маъюбӣ ва инчунин ба даст овардани иттилооти мӯътамад ва саҳеҳи дастрас барои тасмимоти асоснок;

- тарбияи насли навраси муносиби мутахассисони соҳибкасбӣ ба муассиса ҷалбгардида ва пешниҳоди хизматрасониҳои иҷтимоӣ ва дигар ҷанбаҳои ҳифзи иҷтимоӣ;

- идома додани ислоҳоти маъмурӣ дар системаи таъминоти нафақа, кӯмаки умвонии иҷтимоӣ ва ҳалли мушкилоти ғайричашмдошти дар раванди ислоҳот бамиёномада.

3.4 Ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият

35. Вазифаи асосии самти стратегии "Ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият" аз бартараф намудани монеаҳо ва беҳтар намудани дастрасии баробари шахсони маъюб ба тамоми хизматрасониҳои асосии бисёрҷанба иборат аст.

36. Дар Барнома ҳамгироии масъалаҳои ба маъюбӣ вобаста ҳамчун раванде муайян шудааст, ки тавассути он ҳамаи тарафҳои манфиатдор, иштироки шахсони маъюбро дар баробари шахсоии солим дар ҳама намудҳои фаъолият ва хизматрасониҳои барои ҷомеаи васеъ пешниҳодшуда, аз ҷумла хизматрасониҳо дар соҳаи тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, таҳсилоти касбӣ, рушди малакаҳо, инчунин, шуғлнокӣ таъмин менамоянд.

37. Фаъолияти таъмиии ҳамгироии масъалаҳои маъюбӣ дар доираи Барномаи миллӣ на танҳо функсияи таъмини ҳуқуқҳои асосии маъюбон, балки самаранокии дар ҳаёт татбиқкунии тадбирҳои дар доираи се самти дигари таҳияшударо миз афзун менамояд. Он дар иавбати худ ба самаранокии дарозмуддатии Барнома мусоидат мекунад.

38. Ба роҳ мондаии фаъолияти дар доираи самти стратегии "Ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият" таҳиягардида сарфи назар аз мавҷудияти мақоми маъюбӣ доштани шахси маъюб ба татбиқи приисипҳои баробарӣ дар ҳама ҷодаҳои ҳаёт мусоидат хоҳад кард. Ҳуқуқҳои маъюбон ба раванди банақшагирӣ, таҳия, татбиқи сиёсати ҳуқуқэҷодкунии сиёсати асосӣ ва санадҳои меъёрии дар ҳама соҳаҳои ҳаёт, аз ҷумла масъалаҳои таҳсилот, барномаҳои тайёрии касбӣ ва рушди малакаҳо, инчунин ташаббусҳо оид ба дастгирии шуғлнокии истифодашаванда, ворид карда мешаванд. Шахсони маъюб ба раванди қабули қарорҳо дар тамоми ҷузъҳои таҳияи самтҳои асосии сиёсат ва дар ҳамаи сатҳи идоракунӣ, аз ҷумла мақомоти ҳокимияти ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ ҷалб карда мешаванд.

39. Татбиқи Барнома ба ташаббусҳои имрӯза, ки дар саросари ҷумҳурӣ бо мақсади тағйир додани муносибат ва тартиботи умумиқабулшуда вобаста ба масъалаҳои маъюбӣ дар ҳама сатҳои ҷомеа ва пешниҳоди хизматрасониҳо таҳким мебахшад. Гузариш ба амалияи ҳамгироии масъалаҳои маъюбӣ дар ҳамаи сатҳҳо, аз ҷумла кам кардани таъсири монеаҳо дар муҳити атроф бо мақсади мусоидатнамоӣ ба дастрасии баробар ба хизматрасониҳо ва фарогирӣ дар тамоми соҳаҳои ҳаёт ба роҳ монда мешавад.

4. Афзалият ва усулҳои татбиқи Барнома

40. Маъюбӣ масъалаи бисёрҷанба ба шумор рафта, муносибати маҷмӯӣ ва амалиёти ҳамгироиро талаб мекунад. Сохтор ва муносибати Барнома аз рӯи принсипҳои асосии зерин амалӣ мешавад:

- эҳтироми хусусияти маъюбон ва эътирофи онҳо ба сифати ҷузъҳои гуногунии одамият ва инсоният:

- эҳтироми шаъну шараф, мустақилияти шахсии ба инсон тааллуқдошта, аз ҷумла озодӣ дар интихоби шахсӣ ва мустақилияти шахсӣ;

- баробарҳуқуқии мардону занон;

- эҳтиром ба рушди имкониятҳои кӯдакони маъюб;

- роҳ надодан ба табъиз ва таъмини имкониятҳои баробар;

- дастрасӣ, ҷалб ва фарогирии самараноку комил ба ҷомеа.

41. Бо мақсади таъмини самаранокӣ ва устувории худ Барнома дар асоси муносибатҳои ба далелҳо асосёфта таҳия шудааст, аз ҷумла:

- муносибати ба ҳукуқҳои инсон асосёфта;

- фарогирии умумӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ;

- муносибати барои тамоми умри боқимондаи инсон пешбинишуда, аз ҷумла пешниҳоди парастории пайваста;

- муносибати байнисоҳавӣ;

- муносибати ба инсон нигаронидашуда, аз ҷумла тавсеаи ҳуқуқу имкониятҳои шахсони маъюб.

42. Самтҳои афзалиятноки зайл муайяи гардидааст, ки амалиёти асосӣ ба онҳо равона мешавад, то ин ки чор самти асосии Бармома (солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо, тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ, таъминоти иҷтимоии маъюбон, ҳамгироии масьалаҳои вобаста ба маъюбият) дар ҳаёт татбиқ шаванд:

- такмили заминаи қонунгузории амалкунандаи марбут ба масъалаҳои солимгардонӣ, тавонбахшӣ ва ҳамгироии масъалаҳои маъюбӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони маъюб, инчунин татбиқи чораҳо оид ба роҳ иадодан ба табъиз ва механизми баррасии арзу шикоятҳо;

- беҳтар кардани механизмҳои муайянсозии шахсони маъюб ва таҳкими низоми амалкунандаи бақайдгирии маъюбӣ;

- такмили усулҳои ҷамъоварии маълумот ва назорат аз болои маъюбӣ;

- такмили хизматрасониҳои мавҷудаи тиббӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ ва тавсеаи онҳо бо мақсади фарогирии умумӣ;

- таҳкими дастгирии маъюбон аз тарафи шахсони алоҳида ва ҷомеа ба воситаи фарогирӣ ва таъмини иштироки онҳо дар ҳаёти ҷамъиятӣ аз ҷумла, фаъолияти иҷтимоӣ, варзишӣ, фароғатӣ ва фарҳангӣ;

- рушди солимгардонии фарогир барои шахсони маъюб;

- такмили дастрасии муассисоту хизматрасониҳо барои шахсони маъюб;

- дастгирии амнияти иқтисодӣ ва мустақилияти шахсони маъюб;

- баланд бардоштани сатҳи малакаҳои касбии мутахассисони маҳаллӣ ва кормандони ёрирасон;

- мусоидат намудан ба рушди салоҳиятнокии касбӣ нисбати масъалаҳои ба маъюбият вобаста ва рушди хизматрасониҳои иҷтимоӣ нисбати маъюбон;

- тағйир додани муносибати ҷамъият ва васеъ намудани имкониятҳои шахсони маъюб.

43. Бо дарназардошти хусусияти маҷмӯӣ доштани масъалаҳои маъюбӣ, чораҳои барои татбиқи мақсадҳои умумии Барнома пешниҳодшаванда аз ҳамкорӣ ва ҳамгироии байниякдигарии сохторҳои гуногун, бо мақсади баланд бардоштани самаранокии соҳаи солимгардонӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони дорои маъюбият, дастгирии фаъолияти инноватсионӣ ва истифодаи муносибату усулҳои нав вобаста аст. Муносибату усулҳои аз ҷиҳати илмӣ асоснок, ки дар сатҳи байналмилалӣ эътироф шудаанд, бо дарназардошти шароиту хусусиятҳои ба ҷумҳурӣ хос дар давоми татбиқи Барнома мутобиқ ва истифода карда мешаванд.

44. Хусусияти фарогирӣ доштани Барнома амалҳои ҳамоҳангшударо дар соҳаҳои гуногун талаб менамояд. Дар ҳоле ки Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши пешбарро дар татбиқи Барнома мебозад, дигар вазорату идораҳои давлатӣ ҷиҳати татбиқи он кӯшишу ҳамкориҳои якҷояро амалӣ мекунанд. Бо мақсади мусоидат намудан ба татбиқи самараноки Барнома тибқи тартиби муқарраргардида механизмҳои байниидоравии ҳамгироӣ оид ба табодули иттилоот ба роҳ монда мешавад. Муҳимияти ҳамоҳангсозии байнисоҳавиро барои татбиқи бомуваффақона ба назар гирифта, дар назди Вазорати таидурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва раёсатҳои тандурустии шаҳру- вилоятҳо Кумитаи ҳамоҳангсозӣ оид ба тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони дорои имконоти маҳдуди ҷисмонӣ таъсис дода мешавад.

45. Барнома ҷиҳати амалигардонии мақсадҳои худ, таҳия кардани дурнамо дар ояндабинии дарозмуддат муносибати байнисоҳавиро татбиқ намуда, донишҳоро бо таҷрибаи андӯхтааш мустаҳкам менамояд. Ба ғайр аз Кумитаи ҳамоҳангсозӣ оид ба тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони дорои имконоти маҳдуди ҷисмонӣ бо мақсади амалисозии муттасили чорабиниҳо дар соҳаҳои мушаххас механизмҳои иловагӣ татбиқ ҳоҳанд шуд. Ба ин механизмҳо таъсиси гурӯҳҳои махсуси корӣ, шӯроҳои ҳамоҳангсоз ва шабакаҳои касбӣ дохил мешаванд. Чунин муносибат ба таҳкиму истифодаи самараноки таҷрибаи мавҷуда дар самтҳои муайян (масалан, қонунгузорӣ, дастурҳои клиникӣ ва пайнавиштҳо, тавонбахшӣ дар сатҳи ҷамоат, воситаҳои ёрирасони техникӣ) имкон медиҳад. Муносибати бисёрсоҳавӣ чун асоси хизматрасониҳои самараноки тиббӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ истифода бурда мешавад. Азбаски теъдоди зиёди аҳолии Тоҷикистон, ки дар манотиқи деҳот ва дурдаст зиндагӣ доранд ва аз норасоии мутахассисони расман таҳсилкарда танқисӣ мекашанд барои ҳалли мушкилоти мазкур ҷиҳати пешниҳоди парасторӣ аз усулҳои гуногун истифода хоҳанд шуд.

46. Кор дар сатҳи гуногун (аз ҷумла сатҳи таҳиякунии, сиёсат, маориф, пешниҳоди хизматрасонӣ, истифодабарандагони хизматрасониҳо, деҳот, оила ва афроди алоҳида) ба дигаргунишавии муносибат, болоравии савияи дониш ва амалияи дахлдор куллаи дар ҷомеа меорад. Давлат ҳама гуна воситаҳои ғайринутқӣ - аз қабили забони имою ишора, забони Брайл, навъҳои гуногуни муоширатро аз рӯйи интихоби шахсони маъюб пазируфта, барои истифодаи он дар раванди муоширати расмӣ мусоидат менамояд. Дар зер роҳҳои татбиқ, ки барои ҳар чор самтҳои стратегӣ пешниҳод шудаанд, оварда шудааст.

4.1 Солимгардонӣ ва пешгирии бемориҳо

47. Ҳуқуқи маъюбонро ба хизматрасониҳои тиббию санитарӣ эътироф намуда, барои бартарафсозии монеаҳо ва таъмини дастрасӣ ба хизматрасониҳою барномаҳои тиббӣ чораҳои заруриро андешида, Барнома чунин корҳоро иҷро менамояд:

а) таъмини маҷмӯи сифат ва стандарти хизматрасониҳои ройгон ва ё аз ҷиҳати арзиш дастрас ва барномаҳои ҳифзи тандурустӣ барои маъюбон, ҳамчуноне, ки ба дигар шахсон расонида мешавад, аз ҷумла дар соҳаи солимии ҷинсӣ ва репродуктивӣ;

б) пешниҳоди хизматрасониҳо дар соҳаи тандурустӣ, ки ба шахсони маъюб бо сабаби маъюбияташон заруранд, ба монанди ташхиси барвақтӣ ва дар ҳолатҳои зарурӣ, хизматрасониҳои махсуси таҳиякарда бо мақсади паст кардан ва пешгирии пайдоиши маъюбият, алалхусус дар байни кӯдакон ва пиронсолон;

в) ба қадри имкон ташкил намудани хизматрасониҳои тиббӣ-санитарӣ дар мавзеъҳои ба ҷои зисти шахсони маъюб наздик, аз ҷумла дар деҳот;

г) аз кормандони соҳаи тандурустӣ талаб кардани пешниҳоди хизматрасониҳои сифаташ баланд ба шахсони маъюб ба ҳамон тавре, ки ба ашхоси маъюбӣ надошта расонида мешавад;

д) табъизро дар расонидани ёрӣ, хизматрасониҳои тиббӣ ё истеъмоли ғизои мувофиқ дар асоси маъюбӣ пешгирӣ намояд.

48. Ҷузъиёти умумӣ ва махсуси ба маъюбӣ вобаста, ки ба саломатии шахсони маъюб дахл доранд, ба сиёсати мавҷуда, стратегия ва нақшаҳо, аз ҷумла, Стратегияи миллии солимии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2020 ворид карда мешаванд. Дар ҳолатҳои зарурӣ ҳуҷҷатҳои нави сиёсӣ, стратегия ва нақшаҳо ҷиҳати таъмини татбиқи ҳуқуқҳои маъюбон, аз ҷумла ҳуқуқи ба баландтарин меъёрҳои саломатӣ бидуни табъиз дар асоси маъюбӣ расидан, таҳия ва татбиқ карда мешаванд.

49. Хусусияти заминаи қонунгузорӣ ва санадҳои меъёрӣ бо мақсади имкони воридсозӣ ва таъмиии риояи пешниҳоди хизматрасонии умумии тиббӣ ва инчунин таҳияи маҷмӯи муайяни стандартҳо ҷиҳати ҳалли талаботи шахсони маъюб вобаста ба саломатии онҳо аз нав таҷдид карда мешаванд. Дар ҳоле, ки таҷдиди заминаи қонунгузорӣ кафолати тақвияти асосҳои ҳуқуқиро ба хизматрасониҳои умумӣ ва махсусгардонидашудаи тиббӣ барои ҳифзи ҳуқуқҳои асосии шахсони маъюб медиҳад, санадҳои меъёрӣ (масалап, фармоишҳои вазорат, меъёрҳои талабот барои муайяи намудани маъюбӣ, стандартҳои хмзматрасонӣ, пайнавиштҳои клиникӣ) риоя ва ҳамгироии онҳоро дар амал таъмин менамояд.

50. Стандартҳои нав ва аз ҷиҳати илмӣ асоснокшуда бо мақсади муайянсозии бармаҳали дараҷаи вайроншавиҳои фаъолият ва маъюбӣ таҳия ва ҷорӣ карда мешаванд. Пайнавиштҳои клиникии мавҷуда дар асоси усулҳои амалияи пешқадами аз ҷиҳати илмӣ асоснокшуда, бо мақсади таъмини хизматрасониҳои беҳтарини тиббию санитарии имконпазир, дар давоми ҳаёти шахсони маъюб аз нав дида баромада мешаванд.

51. Роҳбарӣ ва идоракунии системаи тандурустии фарогир барои шахсони маъюб дар сатҳи миллӣ, вилоятӣ ва ноҳиявӣ бо мақсади идоракунӣ ва ҳамоҳангсозии чорабиниҳои дахлдор ва ҳангомм дар ҳолатҳои зарурат танзим намудани нақшаи ибтидоии Барнома ба роҳ монда мешавад.

52. Сатҳи огоҳӣ оид ба масъалаҳои маъюбӣ бо роҳи ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият ба барномаи таълимии омодагии касбии мутахассисони соҳаи тандурустӣ ва барномаҳои ботадриҷ баланд бардоштани тахассуси касбият, аз ҷумла такмили донишу малакаҳои касбӣ тавассути фаъолиятҳои амалӣ ва имконияти омӯзиш дар ҷойи корӣ беҳтар карда мешавад. Татбиқи Барнома инчунин, монеаҳои мавҷударо, ки ба пешниҳоди хизматрасониҳо халал ворид месозанд, масалан, дастрасии ҷисмонӣ, иттилоотнокӣ ва муошират бартараф менамояд.

4.2 Тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ

53. Чораҳои барои ноилшавӣ ба ҳадафи умумии самти стратегии "Тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ" таҳияшуда, ҳам ба калонсолон ва ҳам ба кӯдакон равона шудаанд. Онҳо инчунин, ба шахсони маъюб ва барои оиҳое, ки зери хавфи баланди гирифторшавӣ ба маъюбӣ доранд, дастрас хоҳанд шуд (масалан, шахсони гирифтори бемориҳои ғайрисироятӣ). Усулҳои амалии аз ҷиҳати илмӣ асосноки тавонбахшӣ, ки дар сатҳи байналмилалӣ самаранок эътироф шудаанд, дар шароити маҳаллӣ барои таҳкими хизматрасониҳои тавонбахшии мавҷуда ва таҷдиди системаи ҷорӣ бо мақсади кафолати пешниҳоди маҷмӯи хизматрасониҳои тавонбахшӣ дар саросари ҷумҳурӣ арзёбӣ мегардад.

54. Бармома бо дарназардошти ҳуқуқҳои маъюбон ба абилитатсия ва тавонбахшӣ, аз ҷумла, бо дастгирии шахсони маъюб додани имконоти ноилшавӣ ба қобилияти пурраи худнигоҳубинии мустақили ҷисмонӣ, ақлонӣ, иҷтимоӣ, касбӣ, ҷалбшавии пурра дар ҳамаи сатҳҳои фарогирӣ ва иштирок дар тамоми ҷанбаҳои ҳаёт чораҳои самаранок ва мувофиқро хоҳад андешид. Бо ҳамин мақсад, давлат маҷмӯи хизматрасониҳову барномаҳои абилитатсионӣ ва тавонбахширо, махсусан дар соҳаҳои солимгардонӣ, шуғлнокӣ, таҳсилот ва хадамоти иҷтимоӣ тарзи ташкил, таҳким ва васеъ менамояд, ки ин хизматрасониҳо ва барномаҳо:

а) ҳарчи барвақттар татбиқашон оғоз гашта, ба натиҷаҳои арзёбии бисёрсоҳаи эҳтиёҷот ва тарафҳои қавии шахс асос ёфта бошанд;

б) барои ҷалбу фарогирӣ ба ҷомеа ва тамоми дигар ҷанбаҳои ҳаёт мусоидат намуда, хусусияти ихтиёрӣ дошта бошанд ва дастрасии шахсони маъюб ва ҳарчи наздиктари мақоми зисти онҳо, аз ҷумла дар деҳот бошанд.

55. Барнома тадбирҳои мушаххасро бо мақсади беҳтар намудани хизматрасониҳои тавонбахшии тиббию иҷтимоӣ барои шахсони дорои ҳамаи навъҳои маъюбӣ, аз ҷумла шахсони дорои иллатҳои нутқ ё шунавоӣ, биноӣ ва иллати асаб меандешад. Он барои инкишофи таълими ибтидоӣ ва бозомӯзии минбаъдаи мутахассисон ва ҳайати кормандони дар соҳаи хизматрасониҳои муайян (абилитатсионӣ) ва тавонбахшӣ фаъолияткунанда мусоидат мекунад,. Инчунин, соҳиби дониш будан ва истифодабарии воситаҳои ёрирасони техникию технологиро, ки барои шахсони дорои маъюбият таҳия гардидаанд, ҳавасманд мекунад, чунки онҳо ба фаъолиятҳои абилитатсинӣ ва тавонбахшӣ мансубанд.

56. Низоми нави технологияи ёрирасони тиббӣ ҷорӣ карда мешавад, ки ба беҳтар намудани дастрасӣ ба воситаҳои ёрирасони техникӣ ва таъмиии умумии хизматрасониҳои дахлдор барои шахсони дорои маъюбият - ҳам кӯдакон ва ҳам калонсолон, дар саросари ҷумҳурӣ мусоидат мекунад. Азбаски ҳаракати инфиродӣ унсури муҳими тавонбахшӣ аст, давлат тадбирҳои муассирро барои таъмини барномаҳои тавонбахшии ҳаракати инфиродии шахсони маъюб, бо мустақилияти то ҳади ниҳоии имконпазир, меҷӯяд, аз он ҷумла ба воситаи:

а) мусоидат намудан ба ҳаракати инфиродии шахсони маъюб бо усулҳои интихобнамудаи онҳо ва вақти хостаашон бо нархи дастрас;

б) осонгардонии дастрасии шахсони маъюб ба воситаҳои ёрирасони босифат ва мувофиқ, ки ҳаракати онҳоро осон мегардонанд, таркибот, технологияҳои иловагӣ ва хизматрасониҳои ёрдамчиён ва миёнаравон, аз ҷумла аз ҳисоби пешниҳод намудани онҳо бо арзиши арзон ва дастрас;

в) омӯзонидани малакаҳои ҳаракат ба шахсони маъюб ва мутахассисони ба онҳо ёрирасон;

г) ташвиқу водорнамоии муассисаҳое, ки бо истеҳсоли воситаҳои осонкунандаи ҳаракат, таҷҳизоту технологияҳои ҳаракатӣ машғулбуда барои баҳисобгирии тамоми ҷанбаҳои ҳаракати шахсони дорои маъюбият.

4.3 Таъминоти иҷтимоии маъюбон

57. Барнома ҳуқуқҳои шахсони маъюбро ба хизматрасониҳои иҷтимоӣ ва ба истифодабарии ин ҳуқуқ бидуни табъиз дар асоси маъюбӣ эътироф намуда, барои амалӣ намудани тадбирҳои зерин мусоидат менамояд:

а) таъмин намудани дастрасии шахсони маъюб ва оилаҳои онҳо, ки дар сатҳи камбизоатӣ қарор доранд, ба кӯмаки давлатӣ бо мақсади пӯшонидани хароҷоти вобаста ба маъюбӣ, аз ҷумла таҳсилоти мувофиқ, маслиҳатдиҳӣ, кӯмаки иҷтимоӣ ва нигоҳубини муваққатӣ дар хона (хизматрасонии дамгирии муваққатӣ);

б) таъмин намудани дастрасӣ ба таъминоти воситаҳои техникии ёрирасон ва шаклҳои дигари маҳсулоти протезию ортопедӣ, ки барои қонеъ гардонидани талаботи ба маъюбӣ алоқаманд зарур аст;

в) таъмини дастрасии шахсони маъюб, аз ҷумла занону духтарон ва пиронсолони маъюб ба барномаҳои ҳифзи иҷтимоӣ ва паст кардани сатҳи камбизоатӣ;

г) бартараф намудани омилҳое, ки боиси маъюбии шаҳрвандон мегарданд ва пешгирии осебпазирии шахсони маъюб ва оилаҳои онҳо;

д) таъмин намудани дастрасии маъюбон ба ҳама зинаҳои таҳсилот, омодасозӣ ба омӯзиши пайваста дар давоми ҳаёт, ки ба маъюбият алоқамандӣ дорад ва паст кардани сатҳи камбизоатӣ ба воситаи тадбирҳое, ки баробариро барои дастрасӣ ёфтан ба таҳсилот ва шуғлнокӣ таъмин менамоянд), дастгирӣ ва расонидани кӯмак ба шахсони маъюб ва оилаҳои онҳо;

е) таъмини дастрасии баробари шахсони маъюб ба оби тоза;

ё) таъмини дастрасии маъюбон ба барномаҳои нафақаи имтиёзӣ ва дигар пардохтҳои иҷтимоӣ.

58. Ҳуқуқҳои баробари ҳамаи шахсони маъюбро барои дар мавзеъҳои муқаррарӣ зиндагӣ намудан, бо ҳуқуқҳои баробари интихоб бо дигар шахсони ғайримаъюб ба назар гирифта, давлат тадбирҳои муассир ва заруриро барои мусоидат намудан ба татбиқи пурраи ҳуқуқҳои маъюбон, фарогирии пурра ва иштироки онҳоро дар ҷамъият, аз ҷумла тавассути таъмини он ки:

а) маъюбон имконияти баробар бо дигар одамон интихоб намудани ҷойи истиқомати худ, яъне дар куҷо ва бо кӣ зиндагӣ карданро дошта, вазифадор нашудаанд, ки дар ягон ҷойи муайян ва бо тартиботи махсус зиндагӣ намоянд;

б) маъюбон ба хизматрасониҳои гуногун, ки дар хона, маҳалли истиқомат ё дигар хизматрасониҳои иловагии дар сатҳи ҷамоат пешниҳодшаванда, аз ҷумла кӯмаки инфиродии зарурӣ барои дастгирии ҳаёт ва фарогирии он дастрасӣ дошта бошанд, инчунин ба танҳоӣ ва ҷудокунии (сегрегатсияи) онҳо аз ҷомеа роҳ дода нашавад;

в) хизматрасонӣ ва иншооти истифодабарии ҷамъиятӣ, ки дар маҷмӯъ барои аҳолӣ пешбинӣ шудаанд, бояд ба таври якхела ба ҳамаи сокинон ва ба шахсони маъюб низ дастрас ва ба ниёзҳои онҳо ҷавобгӯ бошанд.

4.4 Ҳамгироии масъалаҳои вобаста ба маъюбият

59. Бо дарназардошти он ки маъюбият консепсияи рушд буда, дар натиҷаи таъсири мутақобили ашхоси ҳаракату фаъолияташон халалдоршуда ва одатҳои ахлоқӣ ва монеаҳои иҷтимоии ба иштироки пурра ва самараноки онҳо дар ҷомеа баробари дигарон монеъшаванда пайдо мешавад, Барнома ба ҳамгироии масъалаҳои ба маъюбӣ вобаста, ҳамчун қисми таркибӣ ва ҷудонашавандаи стратегияи рушди устувор дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва маҳаллӣ мусоидат менамояд.

60. Барнома ворид иамудани талаботи шахсони дорои маъюбиятро ба қонунгузорӣ, стандартҳо, сиёсат, стратегия ва нақшаҳои амалкунанда ва навтаҳияшуда таъмин менамояд. Ҳамчунин он ба қабули ороишӣ ҳаматарафа ва ҳамгироии воситаҳои оқилонаи ёрирасон бо мақсади самарабахш қонеъ гардонидани талаботи шахсони дорои маъюбият мусоидат менамояд.

61. Ҳамгироии масъалаи вобаста ба маъюбият ба иҷрои уҳдадориву ҳамкориҳо дар ҳама сатҳ ва дар байни тамоми бахшҳои ҷомеа мусоидат хоҳад кард. Бо эътирофи он ки дастрасӣ як ҷанбаи муҳими ҳамгироии масъалаҳои маъюбият аст, Барнома тадбирҳои мувофиқи таъминро бо мақсади дастрасии шахсони дорои маъюбият баробар бо дигарои ба муҳити ҷисмонӣ, ба нақлиёт, иттилоот ва воситаҳои алоқа, аз ҷумла системаву технологияҳои иттилоотию муоширатӣ, инчунин дигар иншооту хизматрасониҳои барои аҳолии чи шаҳр ва чи деҳот мавҷуда ё пешниҳодшаванда меандешад. Инчунин, ин тадбирҳо, ки муайян ва бартараф намудани монеаҳои ба дастрасӣ халалрасонандаро дарбар мегирандд, бояд вусъат ёбанд, аз ҷумла:

а) дар биноҳову роҳҳо, нақлиёт ва дигар иншооти дохилӣ ва беруна, аз ҷумла муасисаҳои тиббӣ, марказҳои тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, мактабҳо, муассисаҳои таҳсилоти касбӣ, биноҳои истиқоматӣ ва ҷойҳои корӣ;

б) дар хадамоти иттилоотӣ, алоқа ва дигар хадамоти хизматрасонӣ, аз ҷумла хизматрасониҳои электронӣ ва фавқулодда,

62. Барнома ҳамчунин тадбирҳои дигари муносибро низ меандешад, то ин ки:

а) ҳадди ақали меъёру дастурҳоро, ки дастрасии воқеии иншооту хизматрасониҳои барои аҳолӣ кушодабуда ва ё пешниҳодшавандаро пешбинӣ карда, риояи онҳоро мунтазам зери санҷиш қарор диҳад;

б) иншоот ва хадамоти ба аҳолӣ аз тарафи соҳибкорон ё бахши хусусӣ пешниҳодшавандаро мунтазам назорат намояд, то ин ки тамоми ҷанбаҳои дастрасӣ барои шахсони дорои маъюбият ба назар гирифта шаваид;

в) барои ҳамаи тарафҳои манфиатдор оид ба масъалаҳои ба дастрасӣ вобаста, ки шахсони дорои маъюбият рӯ ба рӯ мешаванд, дастурҳо таҳия намуда, омӯзиш гузаронад;

г) тадриҷан бинову дигар иншооти барои аҳолӣ кушодаро бо аломатҳои бо алифбои Брайл навишта ва шакли осонхон ва фаҳмидани шахсони дорои маъюбият овезанд;

д) шаклҳои гуногуни хизматрасониҳо аз ҷониби ихтиёриён, миёнаравон, роҳбаладон, хонандагон ва тарҷумонҳои касбии забони имову ишора бо мақсади осонии дастрасӣ ба биноҳо ва дигар иншооти хизматрасони ба аҳолӣ пешниҳод шаванд;

е) инкишофи шаклҳои дигари кӯмак ва дастгирии маъюбон бо мақсади мусоидат намудан барои дастрасии онҳо ба иттилоот таъмин шавад.

5. Натиҷаҳои чашмдошт аз Барнома

63. Тоҷикистон худро дар ҳама сатҳи ҷомеа ҳамчун кишвари дорои имкониятҳои бузург ва дараҷаи баланди ҷонибдорӣ ҷиҳати беҳтар намудани сифати зиндагии шахсони дорои маъюбият ва оилаи онҳо нишон дод. Ҷиҳати мусоидат ба иҷрои дастуру супоришҳои марбутаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, намояндагони созмонҳои ҷамъиятии маъюбон, ташкилотҳои ғайриҳукуматию созмонҳои байналмилалӣ, инчунин дигар қишрҳои дахлдори ҷомеа барои беҳтар намудани хизматрасонӣ ба шахсони маъюб ва аъзои оилаҳои онҳо тадбирҳои амалӣ меандешанд.

Барномаи миллии тавонбахшии маъюбон барои солҳои 2017-2020 барои панҷ сол пешниҳод шуда, мақсади он беҳтар намудани сатҳи тандурустӣ, тавонбахшӣ ва ҳифзи иҷтимоии шахсони дорои маъюбият ва фароҳам овардани муҳити мусоид бо имкониятҳои баробар барои ҳама мебошад.

64. Дар назар аст, ки Барномаи пешниҳодшаванда, ба рушди ҷумҳурӣ дар натиҷаи тақвияти ислоҳоти ҷорӣ тавассути қонеъ намудани ниёзҳои муҳими шахсони дорои маъюбият ва оилаҳои онҳо дар саросари кишвар, аз ҷумла онҳое, ки дар деҳот умр ба сар мебаранд, мусоидат менамояд. Он имконияти ташкил намудани замимаи мустаҳками ба далелҳо асосёфтаро ҷиҳати қабули қарорҳои асоснок фароҳам меоварад, ки калиди таҳияи сиёсати бомуваффақият ва беҳгардонии амалияи мавҷуда мебошад. Ин бошад ба ҷамъшавии донишҳои нав ва истифодаи амалии он ҷиҳати беҳтар намудани сифати хизматрасониҳо мусоидат хоҳад кард. Барнома инҷунин, ба эҷодкорӣ ва ташаббуснокӣ дар ҳама сатҳи ҷомеа нисбат ба истифодаи самараноки захираҳои мавҷуда, аз ҷумла захираҳои молиявӣ, инфрасохтори мавҷуда ва сармояи инсонӣ мусоидат хоҳад кард. Яке аз натиҷаҳои муҳими чашмдошт, беҳгардонии ҳамкорӣ байни тарафҳои гуногуни манфиатдор, аз ҷумла онҳое, ки қарор кабул менамоянд, ҷомеаи тиббӣ ва дигар мутахассисон, ташкилотҳои маҳаллӣ ва байналмилалӣ, инчунин ташкилотҳои маъюбон, худи шахсони дорои маъюбият ва аъзои оилаҳои онҳо мебошад. Ин имконияти ҳамгироии масъалаҳои ба маъюбӣ вобаста ва бунёди муҳити дӯстонаро нисбат ба шахсони дорои маъюбият фароҳам меоварад.

Ба шахсони дорои маъюбият хизматрасониҳои босифат пешниҳод карда мешавад, ки ба васеъ намудани имконият ва маҳсулнокии фаъолияти онҳо мусоидат менамояд. Барнома ба раванди тағйирот дар муносибат ва амалия, ба бунёди ҷомеаи ҳуқуқӣ мусоидат хоҳад кард, ки дар он шахсони дорои маъюбият бо шаъну эътибори баробар зиндагӣ мекунанд ва саҳми худро дар беҳтар намудани ҷомеа дар асоси нақшаи амалиёти пешниҳодшуда мегузоранд. Ҳамаи натиҷаҳои чашмдошт ба Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон медиҳанд, ки рушди минбаъдаи ҷомеаи имкониятҳои баробарҳуқуқ идома ёфта, ба намунаи пешоҳанги давлат бо бо сиёсат ва амалияи самарабахш барои шахсони бо маъюбӣ зиндагикунанда мубаддал гардад ва мушкилоти ғайричашмдошт медиҳад. Барои иҷрои вазифаҳо ва чорабиниҳо оид ба мониторингу арзёбӣ ҷадвали зерин истифода бурда мешавад:

- мониторинг ҳамчун фаъолияти мунтазам бо омодасозии минбаъдаи ҳисоботҳо, ҳар шаш моҳ дар як соли таквимӣ аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ гузаронида, мешавад;

- арзёбӣ ҳамасола аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ гузаронида мешавад, ки натиҷаҳои онҳо дар ҳамоиши баррасии муштараки солонаи Стратегияи миллии солимии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2020 дар охири ҳар як соли тақвимӣ пешниҳод карда мешавад.

66. Бо мақсади таъмини мониторинг ва арзёбии самарабахш маълумоти ибтидоӣ ва дубораи сифатӣ ва миқдорӣ ҷамъоварӣ карда мешавад. Дар семоҳаи аввали татбиқи Барнома усулу воситаҳои махсус оид ба гузаронидани мониторинг таҳия гашта, ба таври мувофиқ ба фаъолияти мониторинг ворид карда мешаванд. Арзёбии солона бо мақсади арзёбии натиҷаҳо, таҳлили дастовардҳо ба сӯи мақсад ва вазифаҳои пешгузоштаи Барнома, муайян намудани мушкилот, таҳия ва пешниҳоди тавсияҳо оид ба чораҳои самаранок ва дахолат, барои ҳалли самараноки мушкилоти муайяншуда ва таъмин намудани татбиқи муваффақонаи Барнома гузаронида мешавад. Гузориши натиҷаҳои мониторинг ва арзёбӣ дар ҳамоҳангӣ бо дигар вазорату идораҳо аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ омода ва ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мақомоти дигар дар ҳолатҳои зарурӣ пешниҳод карда мешавад.

6. Механизми мониторииг ва арзёбии Барнома

65. Мониторинг ва арзёбӣ ҳамчун унсурҳои муҳими татбиқи Барнома эътироф шуда, татбиқи онҳо дар тамоми давраи он гузаронида мешавад. Он ҳамчунин имконияти бақайдгирию таҳлили натиҷаҳо ва амалӣ намудани қарорҳои саривақтиро нисбати даъватҳои имконпазир

7. Нишондиҳандаҳои Барнома

ниг.ба нақша

8. Нақшаи чорабиниҳо оид ба татбиқи Барномаи миллӣ

ниг.ба нақша

9. Шарикон оид ба татбиқи Барномаи миллӣ

ниг.ба нақша

10. Истилоҳот

Луғати мазкур аз таҳлили вазъият оид ба вазъи тавонбахшӣ дар Тоҷикистон (агар тартиби дигар нишон дода нашуда бошад), гирифта шудааст.

Дастрасӣ - дастрасӣ, дараҷаеро тавсиф менамояд, ки то он муҳити зист, хизматрасонӣ ё маҳсулот ба шумораи ҳарчӣ бештари одамон дастрас аст, махсусан, барои одамони дорои маъюбият.

Стандартҳои дастрасӣ - стандарт сатҳи сифат аст, ки ҳамчун меъёр қабул карда шудааст.

Фаъолнокӣ - аз рӯи (ICF), фаъолнокӣ, ин иҷро намудани вазифа ё амалиёте аз тарафи шахс аст. Вай рамзи нуқтаи назари инфиродии фаъолиятро дорад.

Маҳдудияти фаъолнокӣ - мушкилотест, ки шахс ҳангоми татбиқи фаъолият аз сар мегузаронад.

Муоширати алтернативӣ - усули ҳамкорӣ аст, ки нутқ ва хатро пурра ё иваз менамояд - масалан, ифодаи қиёфаи рӯй, рамзҳо, расмҳо, имову ишора ва аломатҳо.

Технологияи мувофиқ - технологияи ёрирасон, талаботу ниёзҳои одамонро ба воситаи малакаҳои маҳаллӣ, асбобу таҷҳизот ва маводҳо, ки оддӣ, самаранок, аз рӯи арзиш дастрас ва барои истифодабарандагон қобили қабул аст, қонеъ месозад.

Воситаҳои ёрирасон (мол) барои саломатӣ [аз ёддошти консепсияи ТУТ ва Ҳамкориҳои умумӣ оид ба технологияҳои ёрирасони техникӣ] ҳама гуна шакли воситаи (асбоби) беруна, ки махсус тарҳрезӣ ва амалӣ шудааст, ё умуман дастрас буда, таъимоти аввалиндараҷаи ондастгирӣ, ё беҳтардонии фаъолият ва истиқлолияти воқеии шахс, ба иштирок ва беҳтар намудани некӯаҳволии умумии ӯ мусоидат намудан аст.

Воситаҳои технологии ёрирасони тиббӣ - аз ёддошти консепсияи ТУТ ва Ҳамкориҳои умумӣ оид ба воситаҳои ёрирасони техникӣ истифодаи дониш ва малакаҳои муташаккил, расмиёт ва системаҳои ба таъмини таҷҳизоти барои саломатӣ ёрирасон вобаста. Воситаҳои ёрирасони технологияи тиббӣ ин истилоҳоти муттаҳидкунандаи воситаҳои ёрирасон, хизматрасониҳо ва ҳам истифодаи илмии он мебошад.

Монеаҳо - омилҳое дар муҳити воқеии шахс мебошанд, ки ба туфайли набудан ё мавҷудияташон фаъолиятро маҳдуд намуда, сабаби афзоиши маъюбӣ мегарданд. Масалан, набудани дастрасӣ ба муҳити ҷисмонӣ, набудани воситаҳои технологияи ёрирасони мувофиқ ва муносибати манфӣ нисбат ба маъюбӣ.

Қобилияти эҳтимолӣ (имконпазир) - консепсияи Таснифоти Байналмилалии ҳаракатҳои ҷисмонӣ, ба нишондиҳандаи сатҳи баландтарини имконпазири фаъолиятнокӣ, ки шахси воқеӣ метавонад ба он дар муҳити якранг ва стандартӣ расад, ишора намуда, қобилияти муҳити зисти қаноатбахши инфиродиро инъикос менамояд.

Ақибмонӣ аз рушд - истилоҳи ақибмонӣ аз рушд, навзод ё кӯдаки синну соли хурдро, ки малакаҳои мувофиқи структура ё синну соли мувофиқаш ба таъхир афтодааст тавсиф менамояд. Навзод ё кӯдаки синну соли хурд малакаҳоеро, ки аз рӯи синну соли хронологӣ бояд нишон диҳад надорад. Дар мавриди баъзе аз кӯдакон, ба таъхир афтодани инкишоф ба рушди ягон маъюбии махсус оварда мерасонад ва кӯдак баъдтар чун маъюб ташхис мешавад, дар ҳоле ки дигар кӯдакон оқибат рушд намуда ба ҳамсолони худ мерасанд (Коулмеи, Ҷ (2006) (Ed.). Луғати дахолати барвақтӣ; Дастури бисёрсоҳа оид ба истилоҳот (3 Ed).Бетесда, MD: Вудбин Ҳаус. (С. 112)]

Дахолати барвақтӣ -стратегияҳоеро дар назар дорад, ки ба дахолати барвақтӣ ва мавҷудияти мушкилӣ нигаронида шудаанд ва роҳҳои инфиродии ҳалли махсус таҳияшударо таъмин менамоянд.

Муҳити барои зист мусоид - муҳитест, ки иштирокро дастгирӣ намуда ба бартараф намудаии монеаҳо бо пешииҳоди омилҳо мусоидат менамояд.

Ноил шудан ба баробарии имкониятҳо - Равандест, ки бо истифодаи он дастрасӣ барои ҳамаи системаҳои гуногуни ҷомеа ва муҳити беруна, ба монанди хадамоти, фаъолият, иттилоот ва ҳуҷҷатҳо, аз ҷумла барои шахсони дорои маъюбият таъмин карда мешавад.

Фаъолиятнокӣ - Истилоҳи муттаҳидкунанди аз барои ҳаракатҳои бадан, структураи бадан, фаъолият ва иштироки бадан. Он ба ҷиҳатҳои мусбии байни шахси воқеӣ (ки вайроншавии ҳаракат дорад) ва омилҳои муносиби мазмум (беруна ва шахсӣ) ишора мекунад (Таснифоти байналмилалии ҳаракатҳои ҷисмонӣ).

Вайроншавии саломатӣ - ин истилоҳи муттаҳидкунанда барои бемориҳои (шадид ё музмини), вайроншавӣ, захмдоршавӣ ё осеббинӣ аст. Вайроншавии саломатӣ метавонад дигар вазъиятҳоро низ дар бар гирад, аз ҷумла, ҳомиладорӣ, пирӣ, стресс ё аксуламали бадан ба омилҳои муҳити атроф, иллатҳои модарзодӣ ё ирсӣ (Таснифоти байналмилалии ҳаракатҳои ҷисмонӣ).

Вайроншавии ҳаракат - гум кардан ё равиши назаррас аз меъёрҳои омор муқаррар карда мешавад, гум кардан ё вайроншавӣ дар сохтори бадан ё ягон функсияи физиологӣ (аз ҷумла вазифаҳои равонӣ), ки дар он патология маънои дуршавӣ аз меъёрҳои статистикии муқарраршударо дорад (Таснифоти байналмилалии ҳаракатҳои ҷисмонӣ).

Ёрии ғайрирасмӣ Ёрӣ ё дастгирӣ, ки аз тарафи ягон аъзои оила, рафиқ, ҳамсоя ё ихтиёриён бе маблағ расонида мешавад.

Эрготерапия (ё табобат ба воситаи меҳнат) - Беҳтар намудани сатҳи саломатӣ ва некӯаҳволӣ тавассути меҳнат. Мақсади асосии табобат ба воситаи меҳнат аз додани имконият барои иштирок дар фаъолиятҳои ҳаррӯзаи ҳаётӣ мебошад. Мутахассисони табобат бо меҳнат натиҷаҳои дилхоҳро ба воситаи фароҳам овардани имконияти банд шудан ба коре, ки қобилиятҳои онҳоро беҳтар мегардонад, ё мутобиқнамоии вазъияти беруна, ки ба иштироки самараноки онҳо мусоидат мекунад. Хизматрасониҳои Аутрич - ин фаъолияти пешниҳоди хизматрасониҳо ба аҳолӣ, ки ба хизматрасониҳои мавҷуда дастрасӣ надоранд мебошад. Қисмати асосии фаьолияти аутрич аз он иборат аст, ки гурӯҳи хизматрасон намояндаи беморхона нест, ин хизматҳо дар якҷоягӣ бо тарафҳои шавқманди маҳалли татбиқ намуда, механизми пайдарпайиро риоя мекунанд. Яъне онҳо талаботи баҳрабарандангонро ба хизматҳо дар ҷои зисти онҳо қонеъ менамоянд. Чун илова ба хизматҳо, хизматрасонин аутрич инчунин, нақши таълимдиҳандаро иҷро менамояд. Вай ба воситаи баланд бардоштаии сатҳи огоҳии аъзоёни ҷамоат, ба онҳо оид ба хизматрасониҳои мавҷуда иттилооти муфид пешниҳод менамояд.

Фаъолнокӣ - Консепсияи корҳоеро, ки шахсони алоҳида дар муҳити атрофашон мекунанд, бо иловаи ҷалбшавиашон ба ҳолатҳоп ҳаётӣ тавсиф намудааст. Муҳити атрофи имрӯза бо истифодаи омилҳои беруна тавсиф карда мешавад (Таснифоти байналмилалии фаъолият). Духтурон мутахассисони соҳаи тибби ҷисмонӣ ва тавонбахшӣ -хизмарасониҳоро бо ташхиси мушкилоти соҳаи тандурустӣ, арзёбии фаъолияту ҳаракат ва таъини дахолати тиббӣ ва технологӣ, ки мушкилиҳои вайроншавии саломатиро табобат ва қобилияти кориро тавон мебахшад, таъмин менамоянд.

Физиотерапия - пешниҳоди хизматҳо ба Шахсони алоҳида бо мақсади рушд, дастгирӣ ва баланд намудани қобилиятҳои ҳаракатӣ дар давоми тамоми ҳаёт мебошад. Табобати бемориро бо усулҳои физикӣ ба монанди масҳ, табобат гармӣ амалӣ мекунад.

Протезист-ортопед - хизматҳои ортопедӣ, ё дигар хизматрасониҳоро бо мақсади беҳтар намудани фаъолияту ҳаракати одамони маъюб ба воситаи дар ҳолати хуби коршоямӣ нигоҳ доштани воситаҳои ёрирасони ҳаракати ҷисмонӣ таъмин менамояд. Ба кӯмаки ортопедӣ воситаҳои ёрирасони иловагие, ки бо мақсади дастгирӣ, рост нигоҳ доштан ё беҳгардонии ҳаракату амали узвҳои бадани одамони маъюб ёрӣ мерасонанд, дохил мешавад; тадбирҳои протезӣ ба таври сунъӣ иваз намудани ягон қисми берунаи бадан ва дар ҳолати хуби корӣ нигоҳ доштани онро таъмин менамояд.

Мутобиқсозии оқилона - воридсозии тағйироти зарурию мувофиқ. Маънои воридсозии дигаргуниҳои зарурӣ ва мувофиқро дар ягон вазъи муайяну мушаххас дорад, ки он бори гарони номутаносиб ё беасос набуда бо мақсади таъмини истифода дар асоси баробари бо дигар шахсон, одамони маъюб низ аз тамоми ҳуқуқҳо ва озодиҳои асосии инсонӣ баҳравар мешаванд.

Корманди иҷтимоӣ - Корманди иҷтимоии касбӣ, қобилиятҳои имконпазири шахсони алоҳида ё гурӯҳҳоро бо мақсади самаранок фаъолият намудан дар ҷамъият барқарор ё беҳтар менамояд ва ба ҷомеа барои мутобиқ намудани худ ба ниёзу талаботи онҳо ёрӣ мерасонад.

Тарҳрезии умумӣ - маҳсулоти тарҳрезишуда, муҳит, барномаю хизматрасониҳо бояд барои истифодаи ҳамаи одамон ба ҳадди имкон, бидуни зарурати мутобиқнамоӣ ё тарҳи махсус дастрас бошад. Барқарорсозии касбӣ ва омӯзиши барномаҳо барои таҷдид ё рушди қобилиятҳои одамони маъюб, бо мақсади дастрас кардан, нигоҳдорӣ, ва муваффақ шудан дар шуғли мувофиқ тарҳрезӣ шудаанд, масалан, омӯзиши касбӣ, машваратдиҳӣ оид ба кор, машварату хизматрасонӣ оид ба таъмин намудан бо ҷойҳои корӣ.

Рӯйхати ихтисорот

ниг. ба замима