Бо қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз 29 декабри соли 2006 № 784
тасдиқ шудааст
Барномаи рушди соҳаи геологияи Тоҷикистон дар солҳои 2007 - 2015
ПЕШГУФТОР
Захираҳои ашёи минералӣ асоси рушди иқтисодиёти ҳар яқ давлат ба ҳисоб рафта, иқтидори иқтисодӣ, рушд ва ҷобаҷокунии қувваҳои истеҳсолӣ, истифодаи захираҳои меҳнатиро муайян менамоянд. Захираҳои иктишофшудаи канданиҳои фоиданок қисми боигарии миллиро ташкил менамоянд.
Дар ҷаласаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 30 январи соли 2006, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Э.Ш.Раҳмонов, самтҳои афзалиятноки рушди иқтисодиёти миллиро барои солҳои минбаъда муайян намуда, дар қатори дигар масъалаҳо ба зарурияти рушд ва баланд бардоштани самаранокии корҳои икишофии геологӣ, ҳамчун асоси афзоиши заминаи ашёи минералии иқтисодиёти мамлакат, таваҷҷӯҳ зоҳир намуд.
Дар асоси таҳлил ва арзёбии ҳолати базаи ашёи минералии ҷумҳурӣ ва вазъи имрӯзаи соҳа "Барномаи рушди соҳаи геологияи Тоҷикистон дар солҳои 2007-2015" (минбаъд - Барнома) таҳия карда шуд.
Дар Бармома масъалаҳои ҷустуҷӯ, иктишоф ва барои истифодаи саноатӣ омода намудани конҳои металлҳои сиёҳ, асил, ранга ва нодир, ашёи агросаноатӣ, маводи сохтмонӣ, обҳои зеризаминии минералӣ, термалӣ ва нӯшокӣ мавриди баррасӣ қарор дода шудааст.
Масъалаҳои марбут ба ҷустуҷӯ ва иктишофи конҳои маводи сӯзишворӣ ва энергетикӣ (нафту газ ва ангишт), сангҳои асил ва қиматбаҳо, бинобар сабаби хусусияти хос доштани омӯзиши геологии онҳо, баррасӣ карда нашудаанд. Ҳалли проблемаҳои ин соҳаҳо таҳияи барномаҳои алоҳидаро тақозо менамоянд.
Фармоишгари корҳои дар Барнома пешбинишуда Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, мақоми иҷроияи ин корҳо Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд-Саридораи геология) ва ташкилоҳои ғайридавлатӣ мебошанд.
Дар Барнома вазъи омӯзиши геологии тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ, ҳолати тарозм (баланси) захираҳо аз рӯи намудҳои муҳими канданиҳои фоиданок дар ибтидои соли 2006, фаъолияти ҳамаи корхонаҳои кӯҳии маъдан ва корхонаҳои ашёи минералиро истифодабаранда, дараҷаи таъмини онҳо бо ашёи минералӣ барои солҳои наздик таҳлил карда шуда, самтҳои корҳои иктишофию геологӣ ва натиҷаҳои мунтазира муайян гардидаанд. Инчунин, барои сари вақт, самаранок ва хушсифат иҷро намудани вазифаҳои муайяишуда манбаҳои молиявӣ, масъалаҳои кадрӣ ва таҷҳизонии техникии соҳа баррасӣ карда шудаанд.
Барномаи мазкур аз рӯи принсипи соҳавӣ, бо назардошти рушди ояндаи минтақаҳои алоҳидаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои 2007-2015 таҳия шудааст.
Дарки амиқи мавқеи соҳаи геология дар системаи хоҷагии халқ, дорои аҳамияти муҳими принсипиалӣ буда, барои бо мувофақият татбиқ намудани Барномаи мазкур асос мебошад.
I. Мақсад ва вазифаҳои Барнома
Татбиқи сиёсати давлатӣ дар муайян намудани самтҳои асосии омӯзиши геологӣ, азнавбарқароркунӣ, истифода ва ҳифзи захираҳои ашёи минералӣ, назорат аз рӯи равандҳои хатарноки геологӣ, омӯзиши режим, тароз (баланс) ва манбаъҳои ифлоскунандаи обҳои зеризаминӣ мақсади асосии Барнома буда, вазифаҳои аввалиндараҷаи Барнома аз инҳо иборатанд:
- амалӣ гардонидани чорабиниҳое, ки барои қонеъ ннмудани эҳтиёҷоти иқтисодиёти давлат ба захираҳои ашёи минералӣ равона шудаанд;
- мураттаб ва ба таври коммлексӣ омӯхтани қаъри замин барои азнавбарқароркунии базаи ашёи минералӣ;
- таъмини афзоиши захираҳои иктишофшудаи канданиҳои фоиданок;
- арзёбии комплексӣ ва дурнамои ҳолати муҳандисӣ-геологӣ, гидрогеологии муҳити атроф ва истифодаи захираҳои табиӣ, мувофиқи
- тартиби муқарраршуда бо ахбороти зарурӣ таъмин намудани мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии маҳаллӣ, ташкилотҳо ва аҳолӣ;
- таъмин ва ташкили омӯзиш, бозмӯзӣ ва баланд бардоштани ихтисоси мутахассисони соҳа;
- бурдани системаи ягонаи фонди ахбороти геологӣ;
- бо маводҳои моддию техникӣ таъмин намудани корҳои иктишофи геологӣ.
II. Маблағгузории Барнома
Маблағгузории Барнома аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва сармоягузорони ватанию хориҷӣ ба нақша гирифта шудааст.
Иҷрои Барономаи мазкур пеш аз ҳама ба ташкили механизми маблағгузорӣ вобастагӣ дорад.
Аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузории корҳои омӯзиши геологии қаъри замин бояд чунин сурат гирад, ки рушди пайвастаи соҳаи геологии ҷумҳуриро барои ноил гардидан ба мақсадҳои дар Барнома муайяншуда ва ҳалли вазифаҳои гузошташуда таъмин намояд.
Барои ин зарур аст, ки усули идораи маблағҳои молиявии барои соҳаи ҷудошаванда куллан тағйир дода шавад. Дар ин ҷо пеш аз ҳама бояд, ки маблағгузорӣ аз тарзи пардохти корҳо баъд аз ба итмом расидани онҳо ба тарзи маблағгузории пешакии кварталӣ гузаронида шавад. Таҷрибаи мусбии чунин тартиби пардохткунии корҳо дар солҳои гузашта зарурияти аз нав барқарор намудани ин системаро тақозо менамояд.
Дар Барнома тақсимоти маблағҳо аз буҷети давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои объектҳои мушахассе, ки пештар дар онҳо корҳо оғоз гардиданду анҷоми мантиқии худро тақозо менамоянд, инчунин маблағҳо барои объектҳои ашёи минералӣ, ки вақтҳои наздик аз ҷониби корхонаҳои истихроҷкунанда дархост карда мешаванд, пешбинӣ гардидааст.
Пешбурди корҳои иктишофи геологӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ то марҳалаи иктишофи қаблӣ пешбинӣ шудааст, ҳамзамон пешниҳод мегардад, ки барои ба охир расонидани корҳо ҷиҳати ба азхудкунии саноатӣ тайёр кардани конҳо хароҷот ба зиммаи истифодабарандагони қаьри замин гузошта шавад.
Маҳсулоти ниҳоии соҳаи иктишофи геологӣ ин иттилоот оид ба захираҳои иктишофшуда ва бо тартиби муқаррарнамуда тасдиқшудаи намудҳои гуногуни канданиҳои фоиданоки конҳои мушаххаси қаъри замин мебошад.
Соҳаи геология маҳсулоти ниҳоии худро намефурӯшад ва бинобар ин имконият надорад фонди рушди истеҳсолотро ташкил намояд, ки барои навсозии фондҳои асосӣ, таъмири истеҳсолоти амалкунанда ва объектқои соҳаи иҷтимоӣ кофӣ бошад. Аз ин рӯ, Барнома пешбинӣ менамояд, ки барои ин мақсад аз ҳисоби маблағҳои асосии муттамаркази буҷети давлатӣ маблағ ҷудо карда шавад.
Омӯзиши геологии қаъри замин, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ мешаванд, аз тарафи сохторҳои Саридораи геология амалӣ карда мешаванд.
Маблағғузорӣ аз ҳисоби сармоягузорони ватанию хориҷӣ барои омӯзиши қаъри замин баъд аз он, ки аз тарафи онҳо тибқи тартиби муқарраргардида иҷозатнома гирифта мешавад, амалб мегардад. Тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ, ки аз ҳисоби худ омӯзиши геологии кони кандании фоиданокро бо маблағ таъмин намудаанд, барои гирифтани иҷозатнома барои коркарди он афзалият доранд.
Давра ба давра зиёд кардани маблағгузории соҳаи геология ягона воситаи расидан ба натиҷаи ниҳоии ин Барнома ба ҳисоб меравад.
Маълумот дар бораи маҷмӯи маблағгузорӣ, тақсим ва манбаҳои он умуман ва тақсимбандӣ ба солҳо дар бобҳои минбаъдаи Барнома муайян карда шудаанд.
Амалӣ гаштани Барнома яке аз омилҳои асосии иҷрошавии "Барномаи давлатии паст намудани сатҳи камбизоатии аҳолӣ" ва "Барномаи рушди соҳаи иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2015" мегардад.
III. Вазъи амӯзиши геологии ҳудуди Тоҷикистон
Аз рӯи маълумоти таърихи ва кофтуковҳои археологӣ муқаррар гардидааст, ки кӯҳкорӣ ва кашфу ҷустуҷӯ дар сарзамини Тоҷикисгон аз давраҳои қадим гузаронида мешуданд, худи канданиҳои фоиданок металлҳо, ашёи ғайримаъданӣ ва сангҳои ранга дур аз маҳалли дарёфт бурда мешуданд.
Ибтидои омӯзиши ҳақиқии геологии Тоҷикистон аз солҳои бистуми асри XIX оғоз гардида, ба таъсиси Сафорати Россия дар Бухорои Кӯҳӣ вобаста мебошад, ки ба ҳайати он географҳо, топографҳо, археологҳо ва натуралистон шомил буданд.
Марҳилаи нави омӯзиши геологии Тоҷикистон бо ташкили экспедитсияи калони Академияи илмҳои СССР дар соли 1928 ва аз соли 1932 бо ташкили Экспсдитсияи комплексии Тоҷикистон, ки соли 1933 ба Экспедитсияи Тоҷику - Помир табдил ёфт, ибтидо ёфт. Дар ҳамон даври тамоми сарзамини Тоҷикистон дар миқёси 1:1 000 000 аксбардорӣ гардида, миқдори зиёди конҳо. ки қисман дорои аҳамияти саноати доштанд, кашф шуданд.
Баъди Ҷанги Бузурги Ватанӣ (солҳои 1941- 1945) дар Тоҷикистон гузаронидани аксбардории геологии давлатии миқёси 1:200 000 ва аз солҳои 1960 бо миқёси 1:50.000 шурӯъ гардид. То 1 январи соли 1996 бо аксбардории геологии миқёсмайдаи (1:1000 000 ва 1:500 000) сарзамини ҷумҳурй, чун аксбардории миқёсмиёна ( 1:200 000) 100 фоизро фаро гирифта шуд, вале аксбардории геологии миқёси 1:100 000 танҳо дар масоҳати 54038 км2, ки 37,7 фоизи майдони умумии (143 100 км2) ҷумҳуриро ташкил менамояд, гузаронида шудааст. Бо аксбардории геологии калонмиқёси 1:50 000 68064 км2 сарзамини ҷумҳурӣ, ки 41,5 фоизи майдони умумиро ташкил медиҳад, фаро гирифта шуд.
Омӯзиши геологӣ то соли 1996
* нақшаи 1 (дар намуди коғаз оварда шудааст)
Аксбардории геологии калонмиқёси 1:25 000 ва 1:10 000 мутаносибан дар майдонҳои 27036 ва 4498 км2 иҷро карда шудааст, ки нисбати майдони умумии ҷумҳурӣ мутаносибан 18,8 ва 3,1 фоизро ташкил менамояд.
Ин рақамҳо гувоҳтӣ медиҳанд, ки дар баробари дастовардҳои муҳим ҷиҳати ба охир расонидани корҳои аксбардории геологии майдамиқёс ва миёнамиқёс ҳаҷми корҳои ҳанӯз иҷронагардида низ зиёд мебошанд. Ин хусусан ба аксбардории геологии миқёси 1:100 000 ва калонмиқёси 1:50 000 ва калонтар аз ин алоқаманд мебошад.
Натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофи геологии солҳои охир нишон медиҳанд, ки фонди конҳои нав кушодашаванда ҳанӯз пурра ба охир нарасидааст. Дар қаъри замини ҷумҳурӣ метавонанд конҳои нави намудҳои гуногуни канданиҳои фоиданок кушода шаванд. Қисме аз объектҳои маълум тибқи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ метавонанд ба гурӯҳи конҳои саноатӣ гузаронида шаванд.
Якбора ихтисор шудани маблағгузорӣ дар даҳсолаи охир боиси он гардид, ки корҳои иктишофӣ-геологӣ имрӯз ҳамагӣ дар якчанд объектҳои сабук дастрасшаванда гузаронида шуда, мӯҳлати тайёр кардани конҳо барои азхудкунии саноатӣ кашол меёбанд. Бояд зикр намуд, ки барои ба азхудкунӣ омода кардани як кони миёнамиқёс қариб 15-20 млн. доллари ШМА на 5-8 сол зарур аст, аммо бо дарназардошти сатҳи маблағгузории имрӯза, ин мғҳлат метавонад чандин маротиба бештар тӯл кашад.
Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ғайр аз корҳои геологию ҷустуӯӣ ва иктишофии геологӣ оид ба ошкор ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданоки сахт, ҳамчунин корҳои гидрогеологӣ, геологияи муҳандисӣ ва геоэкологӣ дар тамоми ҳудуди ҷумҳурӣ иҷро менамояд. Ин корҳо аз омӯзиши майдонҳои партовгоҳҳо ва хоктӯдаҳои ҷинсҳои кӯҳӣ, пешбурди кадастри давлатии обҳои зеризаминӣ, омӯзиши низом (режим) ва ченкунии самтҳои онҳо, ошкор намудани минтақаҳои хатарноки зоҳиршавии равандҳои геологӣ ва миқёси зарари онҳо, додани иҷозат барои пармакунии пармачоҳҳо барои об ва мувофиқакунонии иҷозатномаҳо барои истифодабарии махсуси об, иборат мсбошанд.
Бо аксбардории комплексии гидрогеологӣ ва муҳандисии геологии миқёси 1:50 000 3,4 фоизи (4814 км2) сарзамини ҷумҳурӣ фаро гирифта шудааст. Арзиши миёнаи 1 км2 аксбардорӣ аз рӯи нархҳои соли 1984 ба 407,2 доллари ШМА баробар аст. Аксбардории миқёси 1:50 000 барои сохтмони молиориятивӣ гузаронида мешавад шарт нест, ки тамоми ҳудуди чумҳурӣ бо он фаро гирифта шавад. Аксбардорӣ дар майдони тақрибан 20-25 ҳаз. км2 ба нақша гирифта шудааст. Хароҷоти умумӣ тақрибан 10,0 млн. доллари ШМА ташкил менамояд, аз ҷумла барои 3-4 солҳои наздик 570 ҳаз. доллари ШМА тақозо мегардад (ҷадвади 1).
Холати омузиши гидрогеологи ва мухандиси-геологии худуди Чумхурии Точикистон
+-------+-------+----------------------------------------------------х /Вилоят,/Масохат/ Микёси аксбардори / /минтака/ км2 / /
/ / +-------+-------+--------+--------+--------+---------+ / / /1:25000/1:50000/1:100000/1:200000/1:500000/1:1000000/
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Нохия- /28700 /178 / 1650 / 2615 /25296 /28700 /28700 /
/хои / / --- / ----- / ---- / ------ / ----- / ----- / /тобеи / /0,62 / 5,75 / 9,11 /88,14 /100 /100 / /чумхури/ / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Сугд /261000 / 350 / 2159 / 4865 / 18160 / 26100 / 26100 /
/ / / --- / ----- / ---- / ----- / ----- / ----- / / / / 1,34 / 8,27 / 18,64 / 69,58 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Хатлон /24600 / 205 / 740 / 9240 / 23000 / 24600 / 24600 /
/ / / ---- / ---- / ----- / ------ / ----- / ----- / / / / 0,83 / 3,01 / 37,56 / 93,50 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /ВМКБ /63700 / 340 / 265 / / 2530 / 63700 / 63700 /
/ / +----- / ---- / / ------ / ------ / ------- / / / /0,53 / 0,42 / / 3,97 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /чумхури/143100 / 1073 / 4814 / 16720 / 68986 / 143100/ 143100 /
/ / /------ / ---- / ------ / ------ / ----- / ------ / / / / 0,75 / 3,36 /11,68 /48,21 / 100 / 100 / / / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+
Омузиши муҳандисӣ-геологӣ
+-------+-------+----------------------------------------------------х /Вилоят,/Масохат/ Микёси аксбардори / /минтака/ км2 / /
/ / +-------+-------+--------+--------+--------+---------+ / / /1:25000/1:50000/1:100000/1:200000/1:500000/1:1000000/
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Нохия- /28700 / 215 / 915 / 1000 / 25296 / 28700 / 28700 /
/хои / / ----- / ----- / ------ / ------ / ------ / ------- / /тобеи / / 0,75 / 3,19 / 3,48 / 88,14 / 100 / 100 / /марказ / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Сугд /26100 / 541 / / 325 / 13960 / 26100 / 26100 /
/ / / ----- / / ------ / ----- / ------ / ------- / / / / 2,07 / / 1,25 / 53,49 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Хатлон /24600 / 442 / 420 / / 23490 / 24600 / 24600 /
/ / / ---- / ----- / /------- / ------ / ------- / / / / 1,80 / 1,71 / / 95,49 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /ВМКБ /63700 / 340 / / / 2530 / 63700 / 63700 /
/ / / ---- / / / ----- / ------ / ------- / / / / 0,53 / / / 3,97 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /чумхури/143100 /1538 / 1335 / 1325 / 65276 / 143100/ 143100 /
/ / / ---- / ----- / ----- / ----- / ----- / ------ / / / / 1,07 / 0,93 / 0,93 / 45,62 / 100 / 100 / / / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+
IV. Тавсифи манбаъҳои ашёӣ минералӣ дар минтақаҳо
Вилояти Суғд. Қаъри замини вилояти Суғд аз канданиҳои фоиданоки гуногун ниҳоят бой мебошад. Дар ҳудуди вилоят (26,1 ҳаз. км2) конҳои сурб ва руҳ, висмут, молибден ва волфрам, сурма, стронсий, тилло, нуқра, оҳан, қалъагӣ, симоб, ангиштсанг, нафт ва газ, намаки ошӣ, флюорит, санги сохтмонӣ ва дигар намудҳои ашёи минералӣ барои индустрияи сохтмон, обҳои зеризаминии ошомиданӣ, минералӣ, термалӣ ва саноатӣ, озокерит, сангҳои заргарӣ, заргарӣ-ороишӣ кашф гардидаанд.
Дар ҳамин заминаи ашёию минералӣ дар вилоят соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ ташкил гардидаанд ва рушд меёбанд, аз ҷумла кӯҳию маъданӣ, сузишворӣ, энергетикӣ, сохтмонӣ, хоҷагии деҳот, коркарди санг ва ғайра. Доираи ҷобаҷокунии корхонаҳое, ки ашёи минералиро истифода мебаранд, тавсеа ёфта, имрӯз қариб ҳамаи ноҳияҳои вилоятро фаро мегирад.
Вилонти Хатлон. Дар солҳои ҳокимияти Шӯравӣ дар сарзамини Хатлон (24,6 қаз.км2) конҳои гуногуни ашёи минералӣ-нафт ва газ, намаки ошӣ, маводи сохтмонӣ, ашё барои истеҳсоли семент, обҳои минералӣ ва гарм, маъданҳои сурбу руҳ, стронсий, тиллои пошхӯрда ва дигар намудҳои ашёи минералӣ, ки дар саноат ва хоҷагии халқи ҷумҳурӣ истифода мешаванд, кушода шуданд. Ҳолати имрӯзаи заминаи ашёи минералии иқтисодиёти вилояти Хатлон, чун дар тамоми ҷумҳурӣ, нисбат ба эҳтиёҷоте, ки марҳилаи имрӯзаи рушди истеъмолӣ тақозо менамояд, ақиб мондааст. Аз ин рӯ давом додани корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофи геологии намудҳои ашёи минералӣ, ки барои хоҷагии халқ ва саноати вилояти Хатлон афзалиятнок мебошанд, ниҳоят зарур аст.
Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон. Дар ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (63,7 ҳаз. км2) дар солҳои гуногун конҳо ва зуҳуроти ояндадори 23 намудҳои канданиҳои фоиданок, аз ҷумла оҳан, марганс, мис, тиллои таҳҷоӣ, қалъагӣ, волфрам, ашёи аз алюминий бой, инчунин гилҳо барои истеҳсоли хишт, ашёи сементӣ, зуҳуроти ояндадори нуқра, кони калонтарини ашёи боросиликатӣ, намаки ошӣ, молибден, висмут, ашё барои истеҳсоли оҳан, аглопорит ва васлкунандаи ғайрисементӣ, керамзитӣ, регу шағалӣ ва рег ошкор ва иктишоф гардидаанд. Ғайр аз ин дар сарзамини Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон обҳои зиёди минералӣ ва термалӣ мавҷуданд.
Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ. Омӯзиши геологии муттасили сарзамини ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ дар маҷмӯ аз соли 1932 оғоз гардидааст. Аз ҳамин давра то имрӯз дар ин ҳудуд (28,7 ҳаз.км2) конҳои гуногуни канданиҳои фоиданок нафт ва газ, ашё барои истеҳсоли семент, маводи сохтмонӣ, обҳои минералӣ ва термалӣ, пегматитҳои хрусталдор ва қалъагидор, оҳан (магнетит), волфрам, қалъагӣ, тилло, сурб, руҳ, флюорит, маъданҳои радиоактивӣ, алюминий, фосфарит, гилҳои ба оташ тобовар, регсангҳои кварсӣ, ангишт (сангин ва антрасит) ва ғайра кашф гардиданд. Бисёре аз намудҳои номбаршудаи кандяниҳои фоиданок чун заминаи ашёӣ дар корхонаҳои амалкунандаи бойгардонии кӯҳӣ ва дигар корхонаҳои саноатӣ истифода бурда мешаванд.
Бояд зикр кард, ки манбаъҳои ашёи минералии ин ҳудуд ҳанӯз дар саноат ва хоҷагии халқ пурра истифода бурда намешаванд,
V. Фондҳои асосӣ таҷҳизоти техникӣ ва заминаи лаборатории соҳаи геология
Гузаронидани корҳои иктишофии геологӣ, сари вақт, самаранок ва хушсифат иҷро намудани вазифаҳои дар Барнома муайяншуда аз бисёр ҷиҳат ба дараҷаи таҷҳизонии техникии соҳа алоқаманд мебошад.
Арзиши фондҳои асосии Саридории геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон то ҳолати 1 январи соли 2006 ба маблағи 4 471 000 (чор миллиону чорсаду як хазор) сомонӣ, аз ҷумла: иморат ва иншоот -2 382 500 (ду -миллиону -сесаду ҳаштоду ду ҳазору панҷсад) сомонӣ, таҷҳизот - 1 160 400. (як миллиону яксаду шаст хазору чорсад) сомонӣ, воситаҳои нақлиёти 876 100 - (ҳаштсаду ҳафтоду шаш ҳазору сад) сомонӣ ва ғайра51 800 (панҷоҳу як ҳазору ҳаштсад) сомонӣ арзебӣ мегардад. Фарсудашавии фондҳои асосӣ - 2 892 900 (ду миллиону ҳаштсаду наваду ду ҳазору нӯҳсад) сомониро ташкил медиҳад. Арзиши боқимонда ба 1 578 100 (як миллиону панҷсаду ҳафтоду ҳашт ҳазору сад) сомонӣ баробар аст. Фарсудашавии миёнаи ҳамаи фондҳои асосӣ 65 фоизро ташкил медиҳад. Ба ҳисоби миёна фарсудашавии таҷҳизот ва воситаҳои нақлиёти 95 фоизро ташкил менамояд. Нишондиҳандаи 65 фоизи фарсудашавӣ асосан ба бино ва иншоот рост меояд.
Аз ин рӯ бояд таҷҳизот, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ мунтазам нав карда шавад. Навсозии воситаҳои асосӣ (таҷҳизот, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ, ки ҳангоми марҳилаҳои ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзебии корҳои иктишофии геологӣ истифодашаванда) аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ, бо роҳи ҳар сол ҷудо намудани маблағҳо аз рӯи моддаи "маблағгузории асосӣ", ҳамчунин аз ҳисоби манбаъҳои дигар истифодаи маблағҳои инвесторҳо, сафарбарсозии грантҳои байналмилалӣ (асосан таҷҳизоти лабораторӣ, таҷҳизоти комтотерӣ ва таъминоти барномавии онҳо) имконпазир мебошад.
Мавҷудияти воситаҳои асосӣ, ки бояд барои истеҳсолоти корҳои иктишофии геологӣ ба кор андохта шаванд, то ҳолати 1 апрели соли 2006 чунин аст:
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------ҷ
|№ |Номгуи дастгоххо | Микдор | Хамаги | Бенуксон | % |
| |ва тачхизот | | | | |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|1 |Дастгохи пармакуни| дона | 45 | 30 | 67 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|2 |Компрессорхо | - " - | 26 | 11 | 42 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|3 |Стансияхои баркии | - " - | 9 | 5 | 56 |
| |дизели | | | | |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|4 |Техникаи заминкоби| - " - | 23 | 12 | 52 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|5 |Тачхизоти | | | | |
| |лаборатори | - " - | 44 | 13 | 30 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|6 |Тачхизоти | | | | |
| |геофизики | - " - | 24 | 0 | 0 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|7 |Воситахои | | | | |
| |наклиёт | - " - | 256 | 95 | 37 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
Тавре, ки аз ҷадвали 2 бармеояд, дастгоҳу таҷҳизоти мавҷуда, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ ба ҳисоби миёна 40 фоиз бенуқсон мебошад ва навсозии ба тадриҷро тақозо менамояд.
Мавҷудият, вазъи таҷҳизотҳои техникӣ дар Саридораи геология дар ибтидои соли 2006 дар ҷадвалҳои 3 ва 4 нишон дода шудааст. Дар ҷадвалҳо миқдори хариди таҷҳизоти нав бо дарназардошти афзоиши ҳаҷми корҳои иктишофии геологӣ то соли 2015 нишон дода шуда, нархҳои харид ва барқарорсозии таҷҳизот, бошад ба ҳисоби сомонӣ то ҳолати 1 майи соли 2006 нишон дода шудааст.
Таҷҳизоти лабораторӣ ва геофизикии соҳа низ ба навсозӣ ва таъмир эҳтиёҷ доранд. Таҷҳизоти мавҷуда ҳаматарафа (маьнавӣ ва физикӣ) кӯҳна шудаанд ва таъмири таҷҳизоти нуқсондор имкон надорад, зеро онҳо аз истеҳсолот бардошта шуда, қисмҳои такмилӣ ва эҳтиётии онҳо мавҷуд нестанд. Аз ин рӯ, хариди таҷҳизоти лабораторӣ ва геофизикии нав, дақиқ ва замонавӣ мувофиқӣ мақсад аст (ҷадвали 5).
Ҳамагӣ барои таъмир ва барқарорсозии таҷҳизоти иктишофии геологии мавҷуда ва воситаҳои техникӣ 630696 сомонӣ ва барои хариди таҷҳизоти нав то соли 2015 6 705 674 сомонӣ зарур аст.
Илова бар ин, биною иншоот низ ба таъмири асосӣ ва ҷорӣ эҳтиёҷ доранд. Дар баланси экспедитсияҳо хобгоҳҳо барои зисти кормандони соҳаи геология мавҷуд мебошанд. Чунин хобгоҳҳо панҷ адад буда, дар шаҳрҳои Душанбе, Панҷакент, шаҳракҳои Сирдарёи шаҳри Қайроққум, Сомониёни ноҳияи Рӯдакӣ ва "Разведчик"-и ноҳияи Ваҳдат ҷойгиранд. Бинобар ин зарур аст, ки ҳамасола аз ҳисоби буҷети давлатӣ аз рӯи моддаи "маблағгузории асосӣ" барои таъмири биною иншоот давра ба давра ҷудо намудани маблағ дар ҳаҷми 1,6 млн. сомонӣ пешбинӣ карда шавад. Ин имкон медиҳад, ки дар муддати панҷ сол иморати хобгоҳҳо пурра таъмир гардида, кормандони соҳа қисман бо манзил таъмин карда шаванд.
Ҳамчунин иморатҳои лабораторияи Марказӣ, лабораторияи Экспедитсияи комллексии геологии Қайроққум ва лабораторияи Эксподитсияи иктишофи геологии Моғиён низ таъмирталабанд. Барои таъмири ҳар кадом иморатҳои лабаратория зарур аст, ки ба ҳисоби миёна 400 000 (чорсад) ҳазор сомонӣ ва дар давоми 3 сол аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ аз рӯи моддаи ,маблағгузории асосӣ, барои таъмир дар ҳаҷми 1,2 млн. сомони маблағ пешбинӣ карда шавад.
Мавҷудият, вазъи таҷҳизотҳои техникӣ ва маблағҳои зарури барои барқарорсозӣ ва хариди онҳо
+---------------+------+-----+--------+--------+--------+------------х /Номгуи /Мавчуд/Бе- /Нуксон- /Маблаги /Микдори / Маблаги / /тачхизот / аст /нук- /дор /зарури /зарурии /зарури барои/ / / /сон / /барои /тачхи- /хариди / / / / / /барка- /зоти нав/тачхизоти / / / / / /рорсози / /нав /
+---------------+------+-----+--------+--------+--------+------------+ / Дастгоххои пармакуни /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: / 45 / 30 / 15 / 20 006 / 6 / 1380300 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / 23 / 15 / 8 / 14626 / 2 / 256800 / /колонкави / / / / / / /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / / / / / / / /ротори / 11 / 7 / 4 / 3600 / 2 / 898800 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / / / / / / / /зарбазани- / / / / / / / /таноби / 11 / 8 / 3 / 1780 / 2 / 224700 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Тачхизоти барои истехсолоти корхои пармакуни истифодашаванда /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: / 37 / 25 / 12 / 30174 / 12 / 177415 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------ҷ
|Насосхои | | | | | | |
|пармакуни | 23 | 15 | 8 | 28890 | 6 | 96375 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
| | | | | | | |
|Гиломезанда | 5 | 3 | 2 | 1284 | 3 | 52040 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
|Сутуни | | | | | | |
|пармакуни | 9 | 7 | 2 | | 3 | 29000 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
| Тачхизоти кухкани |
+--------------------------------------------------------------------+
|Хамаги: / 48 / 26 / 22 / 38592 / 26 / 435686 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Электровозхо / 7 / 1 / 6 / 24715 / 3 / 134820 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Боркунандаи / 11 / 6 / 5 / 3852 / 4 / 154080 / /чинсхои кухи / / / / / / /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Перфораторхо / 11 / 6 / 5 / 2000 / 5 / 19260 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Вагонеткахо / 9 / 9 / - / - / 4 / 8371 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Вентиляторхо / 10 / 4 / 6 / 8025 / 10 /119155 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Компрессорхо ва тачхизоти барки /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: /54 /28 / 26 / 79568 / 10 /270154 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Дастгоххои / / / / / / / /компрессори /34 /14 / 20 / 56511 / 4 /151384 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Неругохи баркии/ / / / / / / /дизели /9 /5 / 4 / 19193 / 4 /102720 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Трансформаторхо/11 /9 / 2 / 3864 / 2 /16050 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Техникаи заминкоби /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Хамаги: /30 /8 /22 / 29200 / 5 635360 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Булдозерхо /14 /3 /11 / 17088 / 3 345360 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Тракторхо /7 /1 /6 / 7058 / - - /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Экскаваторхо /9 /4 /5 / 5054 / 2 290000 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ / Автотранспорт /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Хамаги: /56 /94 /162 / 433156 / 12 1444600 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Боркаш /92 /31 /61 / 159720 / 6 914700 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Мусофиркаш /34 /15 /19 / 79622 / 2 180500 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Гайри сабукрави/ / / / / / /махсус /89 /26 /63 / 126508 / 2 242600 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Сабукрав /41 /22 /19 / 67306 / 2 106800 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Чамъ: / / / / / 4343515 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+
* Эзох: Номгуи кисмхои такмили барои баркарорсозии тачхизоти нуксондор дар чадвали 4 оварда шудааст. чадвали 4 Номгуи кисмхои такмили барои баркарорсозии тачхизоти нуксондор
+---+------------------------+-----------+--------------+------------х /№№ / Номгу / Микдор / Нархи як / Чамъ / / / / / вохид / /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои дастгоххои пармакуни /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / 13 / / 7 280 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 5 / 1 200 / 6 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Пумнаи равган / 6 / 321 / 1 926 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Ротор / 1 / 3 600 / 3 600 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Гидросистема / 2 / 360 / 720 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Давразанонда / 1 / 480 / 480 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 20 006 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои пумнахои пармакуни /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / / / 9 630 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 2 / 9630 / 19 260 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 28 890 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои гиломезандахо /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / 2 / 642 / 1 284 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои тачхизоти кухкани /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Аккумуляторхои батареяги/ / / / / /(банкахои ТЖН) / 4 / 5 313 / 21 252 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------ҷ
|2 |Мухаррикхои кашиши | 3 | 1154 | 3463 |
| |(тягави) | | | |
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+
|3 |Мухаррикхои пневматики / / / /
| |(барои-ППН-1С) / 4 / 963 / 3 852 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Халкахо ва поршенхо / / / / / /барои перфораторхо / 5 / 400 / 2 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Мухарикхои барки барои / / / / / / вентиляторхо / 5 / 1605 / 8 025 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 38 592 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои тачхизотхои компрессори ва тачхизоти барки /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Аппаратураи сузишвори / 4 / 644 / 2 576 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 / Магнето / 3 / 161 / 483 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Таъмири асосии / / / / / /(капитали) мухаррикхо / 10 / 5055 / 50 554 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 / Халкахо ва поршенхо / 3 / 966 / 2898 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Комплектхо барои таъмири/ / / / / /мухаррикхои дизели / 2 / 4830 / 9660 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Аппаратураи сузишвори / / / / / /барои неругоххои барки / 3 / 1932 / 5796 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /7 / Магнето барои / / / / / /неругоххои барки / 3 / 161 / 483 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /8 / Карбюратор / 3 / 330 / 1000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /9 /Мухаррикхои дизели барои/ / / / / /неругоххои барки / 3 / 751 / 2 254 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /10 /Таъмири трансформаторхо / / 3 864 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 79 568 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои техникахои заминкоби /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Комплектхо барои таъмири/ / / / / /мухаррикхо / 7 / / 6 705 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Таъмири куттии / / / / / /тагйирдихии суръат / 6 / / 2 230 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Таъмири аппаратураи / / / / / /сузишвори / 7 / / 2 780 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Таъмири кисми раванда / / / 8 485 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Хариди автошинахо / / / 9 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 29 200 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои воситахои автомобили /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики дарунсуз / 26 6423 / 167 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Таъмири асосии / / / / / /мухаррикхои дарунсуз / 28 / / 45 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 34 / 2568 / 87 300 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Таъмири асосии куттии / / / / / /тагйирдихи / 4 / / 2 568 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Тачхизотхои овеза / 34 / 1926 / 65 484 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Таъмири тачхизотхои / / / / / /овеза / 1 / / 320 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /7 / Автошинахо / 102 / / 65 484 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 433 156 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+
чадвали 5
Номгуи тачхизоти зарурии лаборотори ва геофизики
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------х /№№ / Номгуй / Вохиди /Микдор/ Нархи як / Чамъ / / / / ченак / / вохид / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / Тачхизотхои лаборотори /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /1 /Спектрометри атоми / / / / / / /абсорбсиони / адад / 1 / 130200 / 130200 / / /AAnalyst-200 / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /2 /Хокакунаки / / / / / / /лаборотории / / / / / / /Пулёверизетте-1 / адад / 1 / 56512 / 56512 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /3 /Хокакунаки / / / / / / /лаборотории дискии / адад / 1 / 60810 / 60810 / / /ларзанда / / / / / / /(вибрасиони) / / / / / / /Пулёверизетте-9 / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /4 /Асбоб барои тахлили/ / / / / / /об / адад / 1 / 59250 / 59250 / / /Снектрофлуориметр / / / / / / /MERK / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /5 /Печхои муфели / / / / / / /КО-14 / адад / 8 / 6420 / 51360 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /6 /Спектрометри / / / / / / /рентгении / / / / / / /"Спектроскан МАКС- / адад / 1 / 100727 / 100727 / / / GF2E" / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Хамаги: / / / / 458859 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / Тачхизотхои геофизики /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /1 /Стансияи каротажи / адад / 2 / 320000 / 640000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /2 /Инклинометр / / / / / / /майдахачм типи / адад / 20 / 6000 / 120000 / / /"МИР-36" / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /3 /Аппаратураи / / / / / / /каротажи радиоактви/ адад / 5 / 50000 / 250000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /4 /Стансияи ракамии / / / / / / /иктишофи барки / комп. / 2 / 77500 / 155000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /5 /Стансияии ракамии / / / / / / /сейсмики / комп. / 2 / 96300 / 192600 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /6 /Вибросейсмахои / / / / / / /майдахачм / вохид / 10 / 32100 / 321000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /7 /Деформограф / комп. / 2 / 112350 / 224700 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Чамъ / / / / 1903300 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Хамаги / / / / 2362159 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+
VI. КАДРҲО: ВАЗЪИЯТ, ПРОБЛЕМАҲО ВА РОҲҲОИ ҲАЛЛИ ОНҲО
Ҳалли самарабахши масъалаҳои дар Барнома гузошташуда аз бисёр ҷиҳат ба нерӯи кадрӣ алоқаманд аст.
Соли 1985 соҳаи геологияи ҷумҳурӣ 9 266 нафарро дар бар мегирифт, ки аз онҳо 3 130 нафар мутахассисони дипломдор (31,5 фоиз аз миқдори умумии коргарон), аз ҷумла 26 номзадҳои илм, 1 444 мутахассиси дорои маълумоти олӣ ва 1 660 мутахасссиси дорои маълумоти миёнаи махсус буданд. Ҳар сол соҳа бо хатмкунандагони мактябҳои олӣ ва миёнаи махсуси муассисаҳои таълимӣ такмил мегардид. Шумораи онҳо то ба 200 нафар дар як сол мерасид. Дар ин давра мутахассисони дипломдор давра ба давра сатҳи тахассуси худро дар мактабҳои олии гуногун, пажӯҳишгоҳҳои Вазорати геологияи ИҶШС ва идораҳои дигар баланд мебардоштанд.
Талабот ба кадрҳои коргари баландихтисос (400- 450 нафар) аз ҳисоби тарбияи онҳо дар муассисаҳои такмили ихтисоси ҷумҳурӣ ва Комбинати таълимии Саридораи геологяяи Шӯрои Вазирони ҶШС Тоҷикистон таъмин мегардид.
Дар соли 1991 бо сабаби дар ҷумҳурӣ рух додани ҳодисаҳои номатлуб кор бо кадрҳо мушкил гардид. Фаъолият ҷиҳати баланд бардоштани тахассуси мутахассисон таназзул ёфта, тайёр кардани кадрҳои коргар амалан қатъ гардид. Зиёда аз ин шумораи зиёди мутахассисон ҷумҳуриро тарк намуданд. Танҳо соли 1993 Саридораи геологияро 1 493 коргари баландихтисос ва 278 мутахассисон-роҳбарони экспедитсияҳои геологӣ, пяртияҳо, гурӯҳҳо, лабараторияҳо ва 522 нафар мутахассисони самтҳои мухталиф тарк кардаанд.
То 1 январи соли 2006 дар системаи Саридораи геология 970 нафар, аз ҷумла 329 корманди дипломдор, ки асосан мутахассисони синну солашон калон мебошад, кор мекарданд. Имрӯз ҳисоби миёнаи синну соли мутахассисон - геологҳои Саридора 54 солро ташкил медиҳад, Дар экспедитсияи геофизикӣ бошад ҳамагӣ ду геофизик кор мекунанд, ки синнашон аз 70 гузаштааст. Таркиби кадрҳо то ҳолати 1 январи соли 2006 чунин аст: коргарон 64 фоиз, роҳбарон 13 фоиз, мутахассисони 16 фоиз, хизматчиён 7 фоиз.
Қайд кардан зарур аст, ки дар давраи шӯравӣ ба ҳалли аксар масъалаҳои илмӣ, илмӣ-методии истеҳсолоти геологӣ, асосноккунии техникӣ-иқтисодии истифодаи захираҳои ашёи минералии Тоҷикистон пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ, донишкадаҳои лоиҳавии Вазорати геологияи ИҶШС, дигар идораҳои Россия, Қазоқистон, Узбекистон ва дигар ҷумҳуриҳо машғул буданд, Ягона шӯъбаи Пажӯҳишгоҳи умумииттифоқии илмӣ-тадқиқотии нафт дар Тоҷикистон (ки ба Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии ашёи минералии Тоҷикистон табдил дода шуда буда) аз сабаби аз кор рафтани мутахассисон соли 1994 баста шуд.
Ташкилотҳои истеҳсолии геологияи ҷумхурӣ имрӯз ба мутахассисони касбҳои гуногуни ҳам дорои маълумоти олӣ ва ҳам дорои маълумоти миёнаи махсус - геологҳои ихтисосҳои гуногун, геофизикҳои самтҳои мухталиф, гидрогеологҳо ва муҳандисон-геологҳо, мутахассисони техникаи иктишофи намудҳои гуногуни ашёи минералӣ, мутахассисони усулҳом геохимикии ҷустуҷӯ, - механикҳои мошинҳои кӯҳи ва таҷҳизот, маркшейдерҳо, мутахассисони самтҳои гуногуни тадқиқотҳои лабаратории минералҳо ва ҷинсҳои кӯҳӣ, мутахассисони техникаи компютерӣ, программистон, химикҳо-таҳлилгарон эқтиёҷ доранд. Дар маҷмӯ барои кишвар мутахассисони беш аз 50 самт заруранд. Ба ғайр аз ин барои ҳалли масъалаҳои лоиҳавӣ бояд шумораи зиёди коргарони касбӣ - кӯҳканҳо, пармагарон, тарконандаҳо, ронандагони автомобилҳои боркаши калонҳаҷм, кафшергарҳо ва ихтисосҳои дигар ҷалб карда шаванд.
Илова бар ин, хусусияти истеҳсолоти корҳои иктишофию геологӣ аз корманди соҳаи геология меъёри муайяни дилбастагӣ ба чунин фаъолиятро тақозо менамояд. Тибқи таҷрибаи солҳои охир мутахассисони ҷавоне, ки мактабҳои олии ҷумҳуриро хатм намудаанд, қариб нисфашон дар давоми солҳои аввали кор соҳаро тарк менамоянд. Миқдори ками онҳо баъди гузашти панҷ сол ба кори мустақилона шурӯъ мекунанд, Аз ин рӯ масъалаи тайёр кардани мутахассисон барои соҳаи геология аҳамияти муҳим пайдо мекунад. Барои ҳалли масьалаи кадрҳои соҳаи геология андешидани тадбирҳои зайл зарур аст:
1. Ҳамасола,- аз соли 2007 сар карда, 15-нафар вобаста ба ихтисосҳои асосии геология ба таври мақсаднок барои таҳсил ба мактабҳои олии ИДМ фиристода шавад.
2. Тарбияи мутахассисон дар Донишгоҳи кӯҳӣ-металлургӣ ва факултаи кӯҳӣ-геологии Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистон тибқи дархости Саридораи геология, вазорату идораҳои дахлдор анҷом дода шавад.
3. Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии, ашёи минералӣ барқарор карда шавад, ки дар баробари корҳои илмӣ-тадқиқотӣ иҷрои таҳияи дастурамалҳо оид ба гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ барои навъҳои гуногуни конҳои канданиҳои фоиданок амалӣ мекунад.
4. Дар назди колледжи кӯҳӣ-геологии шаҳри Душанбе ба номи Сороҷон Юсупопа доир ба тарбия ва бозомӯзии коргарони баландихтисос курсҳои доимамалкунанда ташкмл карда шавад.
5. Дар назди Донишгоҳи кӯҳӣ-металлургӣ курсҳои такмили ихтисоси мутахассисони соҳа берун аз истеҳсолот ташкил карда шаванд.
Инчунин бояд ба инобат гирифт, ки истеҳсолоти иктишофии геологӣ, ҷамъбасти маълумоти илмӣ, таҳияи маводи нақшавӣ (графикӣ) ва ҳалли вазифаҳои амалӣ ҳам дар соҳаи ҷустуҷӯ ва иктишофи канданиҳои фоиданок ва ҳам дар соҳаи ҳисоби захираҳо дар баробари усулҳои анъанавӣ инчунин истифодаи иттилооти аэрокайҳонӣ, спутникӣ, компютерҳо, барномаҳои компютерӣ асбобу таҷҳизоти навро тақозо менамояд. Ҳалли ин масъалаҳо бе ҷалби мутахассисони бо бо технологияи компютерӣ коркунанда ва програмистҳо ғайриимкон аст.
Дар ҷадвали 6 талаботи сохторҳои тобеи Саридораи геология ба мутахассисони дорои маълумоти олӣ барои солҳои 2007-2015 оварда шудааст.
Азбаски мактабҳои олии ҷумҳурӣ аз рӯи ихтисоси геология на ҳамаи спектри мутахассисонро тайёр менамоянд, зарур аст, ки ҳар сол бо дархости соҳа тибқи квотаи Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муассисаҳои таълимии дахлдор берун аз ҷумҳурӣ фиристода шуда, пардохти таълим аз ҳисоби буҷети давлатӣ сурат гирад.
Манбаи хароҷоти молиявӣ барои тарбияи кадрҳо дар дохили ҷумҳурӣ яке аз моддаҳои хароҷоти иловагӣ буда, ба арзиши аслии корҳои иктишофии геологӣ, ки аз ҷониби сохторҳои тобеи Саридораи геология гузаронида мешаванд, дохил мегардад. Ғайр аз ин, дар назар дошта шудааст, ки аз усули тарбияи кадрҳо барои истеҳсолоти корҳои иктишофи геологӣ аз ҳисоби сафарбаркунии маблағҳои истифодабарандагони қаъри замин ва грантҳои институтҳои гуногуни молиявӣ истифода_бурда шавад.
Музди меҳнати кормандони соҳа ҳам аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва ҳам аз ҳисоби шартномаҳо мустақиман ба ҳаҷми иҷрои корҳо алоқаманд аст. То ҳолати 1 январи соли 2006 ва 1 августи соли 2006-музди миёнаи кормандон чунин аст:
- Экспедитсияи Ҷапуби Тоҷикистон 137,8-224,6 сомонӣ;
- Экспедитсияи иктишофи геологии Помир 133,3 - 186,4 сомонӣ;
- Экспедитсияи иктишофи геологии Моғиёи 121,6- 148,7 сомонӣ;
- Экспедитсияи ҷустуҷӯию аксбардории геологӣ.84,6 - 111,6 сомонӣ,
Дар маҷмӯъ дар соҳа музди миёнаи меҳнат дар ҳамин давра 106,9142,3 сомониро ташкил дод. Афзоиши музди миёнаи меҳнат дар ин давра асосан аз ҳисоби зиёд гардидани ҳаҷми корҳои шартномавӣ сурат гирифтааст. Инчунин интизор меравад, ки раванди афзоиши музди миёнаи меҳнати кормандони соҳа бо зиёд гардидани хаҷми иҷрои корҳо бо усули хоҷагидорӣ то давраи соли 2015 сурат мегирад.
чадвали 6 Талаботи
сохторхои тобеи Саридораи геология ба мутахассисони дорои маълумоти оли барои солхои 2007-2015
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----х /№№/ Номгуи /2007/2008/2009/2010/2011/2012/2013/2014/2015/ / / ихтисосхо / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /1 /Геология ва инкишофи/16 /18 /20 /24 / 26 /28 /28 / 28 /28 / / /конхои канданихои / / / / / / / / / / / /фоиданок / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /2 /Гидрогеология ва / 16 /20 /24 /28 / 30 / 34 /34 / 34 /34 / / /геологияи мухандиси / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /3 /Аксбардории геологи / 16 /20 /24 /28 / 32 / 34 /34 / 34 /34 / / /ва чустучуи конхои / / / / / / / / / / / /канданихои фоиданок / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /4 /Маркшейдерхо, / 12 /16 /18 /20 / 22 / 24 /24 / 24 /24 / / /топографхо / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /5 /Геофизикхои самтхои / 34 /32 /34 /34 / 34 / 30 /30 / 30 /30 / / /гуногун / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/6 |Мухандисони кух / 8 /8 /12 /16 / 18 / 20 /22 / 22 /22 /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/7 |Химикхо-тахлилгарон /16 /20 /28 /32 / 36 / 40 /35 / 35 /35 /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/8 |Петрографхо, / / / / / / / / / /
/ |минералогхо, /12 /12 /16 /20 / 24 / 28 /30 / 30 /30 /
/ |мутахассисони ташхис/ / / / / / / / / /
/ |ва тахлили ашёи / / / / / / / / / /
/ |минерали / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/9 |Иктисодчиён- /4 /4 /4 /4 / 4 / 4 /4 / /4 /
/ |банакшагирандагон / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/10|Хамаги /134 /150 /180 /206 / 226/242 /241 /241 /241 /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
VII. КОРХОНАҲОЕ, КИ ДАР АСОСИ ЗАХИРАҲОИ АШЁИ МИНЕРАЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН КОР МЕКУНАНД
Дар заминаи конҳои кашфшудаи канданиҳои фоиданок дар ҷумҳурӣ корхонаҳои саноати кӯҳӣ ба монанди комбинатҳои маъдантозакунии "Такоб", "Анзоб", "Адрасмон", "Зарафшон", "Апрелевка", "Дарвоз", Комбинати металлҳои нодири Ленинобод, Заводи гидрометаллургии Исфара, Комбинати асбосементии Душанбе, Комбинати электрохимиявии Ёвон заводҳои намаки Ашт ва Восеь, комбинатҳои маводи сохтмон, заводҳои рангҳои минералӣ ва шишабарорӣ фаъолият менамоянд.
Маҳсулоти корхонаҳои саноати кӯҳӣ дар баробари дар дохили ҷумҳурӣ истифода шуданашон, барои таъмини соҳаҳое таъин гардида буданд, ки дар дигар минтақаҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ҷойгир буданд, ё ин корхонаҳо бо корхонаҳои берун аз ҷумҳурӣ дар комплекси ягона амал менамуданд. Мисол, маъдани аз кони Олтинтопкан истихроҷгардида дар Фабрикаи бойгардонии Олмалик Ҷумҳурии Узбекистон коркард шуда, аз он консентрати қурғошиму руҳ истеҳсол мегардид. Комбинатҳои маъдантозакунии "Адрасмон" ва "Анзоб" консетратҳои худро ба заводҳои руҳи Олмалик (Узбекистон), сурби Шимкент (Қазоқистон) ва сурмаи Кадамҷой (Қирғизистон) барои коркард мефиристонанд.
Дар сурати бо иқтидори лоиҳавӣ фаъолият намудани корхонаҳои соҳаи коркарди кӯҳии ҷумҳурӣ, даҳҳо ҳазор коргарон бо ҷойи корӣ таъмин хоҳанд шуд. Канданиҳои фриданоки аз ҷониби ин корхонаҳо истихроҷшаванда - сурб, руҳ, тилло, нуқра, сурма, симоб, шпати плавики, мис, кадмий, висмут, германий, индий, теллур, галлий, таллий, селен дар бозори ҷаҳонӣ талаботи баланд доранд ва компоненти муҳими рушди самтҳои ҳозиразамони прогресси техникӣ ба ҳисоб мераванд.
Аз нн рӯ, таъмини чунин корхонаҳо бо захираҳои зарурии ашёи минералӣ вазифаи муҳими соҳаи геологияи мамлакат мебошад.
Тахлили вазъи заминаи ашёи минералии корхонаҳои амалкунандаи кӯҳии маъдан нишон медиҳад, ки баландравии суръати истихроҷи баъзе намудҳои ашёи минералӣ аз афзоиши захираҳо бештар аст. Дар давоми солҳои охир, бо сабабҳои маълум, суръати корҳои иктишофии геологӣ аз рӯи ҳамаи намудҳои канданиҳои фоиданок ниҳоят суст гардид. Маблағгузории корҳои иктишофии геологӣ аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ ба дараҷаи минималӣ расида, ҳатто аз соли 1995 то соли 2006 маблағгузории корҳои иктишофии геологӣ дар системаи Саридораи ,Геологияи тоҷик, дар як сатҳ қарор дошта, дар як сол аз 280 ҳазор доллари ШМА бештар набуд (нақшаи 2).
* (нақшаи 2. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Дар ҷадвали 7 оид ба маблағҳои воқеии азхудшуда ва таҷҳизоти техникии соҳа барои солҳои алоҳида маълумот оварда шудааст.
чадвали 7
+-------------+------+-----------------------------------------------х / Номгу /Вохиди/ Солхо / / /ченак / /
/ / +------+--------+--------+--------+-------+-----+ / / / 1980 / 1985 / 1990 / 1995 / 2000 / 2005/
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Маблагхои вокеии азхудшуда /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Бучет: аз он /хаз. / 50327/ 57368 / 4543 / 243 / 109 / 281 / /чумла /долл. / / / / / / / / /ШМА / / / / / / /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /1.Маблагхои /-"- / 37941/ 42275 / 3943 / 243 / 109 / 219 / /амалиёти / / / / / / / /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /2.Маблагхои /-"- / 12386/ 15093 / 6000 / - / - / 62 /
/асоси, аз +------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /чумла /-"- / 7809/ 8784 / 6000 / - / - / - /
/-Пармакунии +------+------+--------|--------+--------|-------+-----+
/чукури | | 4577| 6309 | - | - | - | 62 |
|шофи | | | | | | | |
|-Навсозии | | | | | | | |
|тачхизот | | | | | | | |
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Тачхизоти техники /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Дастгоххои / / / / / / / / /пармакуни / адад / 175 / 144 / 109 / 90 / 46 / 45 /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Насосхои / / / / / / / / /пармакуни / адад / 220 / 142 / 122 / 88 / 50 / 26 /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+
/Наклиёти |вохид / 880 | 1233 | 997 | 656 | 416 | 256 |
|автомобили | | | | | | | |
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Фондбоздехи /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Коэффисент / 1,35/ 1,26 / 0,95 / 0,524 / 0,41 /0,56 / / / / / 3 / / 8 / 2 /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Навсози /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Фоиз / 26 / 20 / 0 / 0 / 0 / 3 /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+
Дар натиҷа, дар ин солҳо ягон кони нави саноатӣ кушода нашудааст. Корхонаҳои саноати кӯҳии маъдан асосан захираҳои маъданеро, ки 15-20 сол қабл ва аз ин ҳам пештар тасдиқ гардидаанд, коркард менамоянд. Сатҳи истихроҷи тилло аз қаъри замин ва сатҳи афзоиши захираҳо, ки дар натнҷаи корҳои иктишофии геологӣ ба даст омада, аз ҳисоби корхонаҳои муштараки "Зарафшон" ва "Дарвоз" маблағгузорӣ гардидаанд, дар солҳои охир чунин аст:
* (нақшаи 3. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Бояд зикр кард, ки дар ҳамин давра оид ба натиҷаи корҳои иктишофии геологӣ, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ мегардад, бо сабаби нокифоягии он афзоиши захираҳои металлҳои асил ба даст оварда нашудааст (нақшаи 4).
* (нақшаи 4. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Таҷрибаи корҳои иктишофии геологӣ нишон медиҳад, ки дар баланси давлатӣ зам намудани 1 тонна тилло, вобаста ба мураккибии сохт ва мавқеи ҷугрофии кон, аз 300 то 500 ҳазор доллари ШМА сарф шуда, барои коркарди саноатӣ тайёр кардани як кони ҳаҷмаш миёна (ба монанди Ҷилав) аз 5 то 10 соли корӣ зарур аст. Яъне ҳар як корхонаи коркарди кӯҳи бояд ҳадди ақал барои 10 соли минбаъда бо захираҳои иктишофшуда таъмин бошад, Айни замон баъзе корхонаҳои саноатии ҷумҳурӣ дар заминаи ашёи минералии аз хориҷ воридшаванда кор мекунанд, ҳол он ки имконияти қисман ё пурра бо ашёи минералӣ таъмин намудани ин корхонаҳо мавҷуд мобошад.
VIII. САМТИ КОРҲОИ ИКТИШОФИИ ГЕОЛОГИ ВА НАТИҶАҲОИ МУНТАЗИРА
Такмили натиҷаи корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофии геологӣ гувоҳӣ медиҳад, ки имконияти кашфи конҳои нав ҳанӯз ҳам пурра истифода нашудааст. Дар натиҷаи корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофии геологӣ қисме аз ин объектҳоро ба қатори конҳои саноатӣ гузаронидан мумкин аст.
Тадқиқотҳои охирин нишюн медиҳанд, ки танҳо дар Тоҷикистони Марказӣ қариб нисфи зуҳуроти ошкоршудаи канданиҳои фоиданок амалан арзёбӣ нашудаанд. Аз 150 нуқтаи маъдани тиллодори дар водии Зарафшон ба қайд гирифташуда тақрибан 20-тои онҳо таҳти арзёбии геологӣ қарор гирифтаанд. Дар ҷануби ҷумҳурӣ ва ноҳияҳои тобеи марказ низ на ҳамаи объектҳои маъдании ошкоршуда ба қадри кофӣ аз арзёбии геологӣ гузаштаанд.
Ин масъала пурра ба минтақаи Помир низ дахл дорад, ки қариб 46 фоизи ҳудуди ҷумҳуриро ишғол менамояд.
Танҳо ҳангоми ташкили рушди суръатноки корҳои иктишофии геологӣ дар объектҳои муҳим, ки метавонад солҳои наздик сатҳи зарурии таъминотро бо захираҳои балансии намудҳои асосии ашёи минералӣ барқарор созад ва имкон медиҳад на танҳо фаъолияти корхонаҳои кӯҳии маъдан эҳё гардад, балки иқтидорҳои нави дар заминаи захираҳои ашёи минералӣ коркунанда ташкил карда шаванд, аз ин вазъ баромадан мумкин аст.
Маблағҳои зарурӣ барои корҳои иктишофӣ-геологӣ дар солҳои 2007-2015 ва натиҷаҳои мунтазираи корҳои иктишофӣ-геологӣ то соли 2015 дар ҷадвалҳои 8 ва 9 оварда шуда, шарҳи кӯтоҳи корҳои пешбинишуда соҳа ба соҳа дар поён оварда мешавад.
Металлҳои сиёҳ Марганс
Ҷустуҷӯи марганс дар майдонҳои Оби-Хингоб ва Хабуробод (Помири Шимолӣ). Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, чун дар дигар мамлакатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил манган ниҳоят камчин буда, арзиши 1 тоннаи он зиёда аз 2500 доллари ШМА мебошад. Гудохтани ферроманган дар корҳонаҳои ҷумҳурӣ имконпазир аст. Манган барои ташкили металлургияи сиёҳ дар заминаи кони Чоқадам-Булоқ ва (ё) Карч, ҳамчунин барои гирифтани хӯлаҳои махсус зарур мебошад.
Зуҳуроти майдонҳои Оби-Хингоб ва Хабуробад ҳангоми гузаронидани аксбардории геологии гурӯҳии миқёси 1:50 000 ва ҷустуҷӯйҳои дахлдор солҳои 1970-1980 ошкор гардидаанд. Дар ин зуҳурот дурнамои бойи маъданҳои манган ҳисоб карда шудаанд. Файзнокии миёнаи манган дар маъдан 35 фоизро ташкил медиҳад. Захираҳои дурнамои манган (категорияи Р1) танҳо дар майдони Оби-Хингоб дар ҳудуди 20 млн.тонна арзёбӣ мешавад. Зуҳурот пурра омӯхта нашудааст.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯӣ, ки солҳои 2006-2008 гузаронида мешаванд, майдонҳои зуҳуроти маъдан барои иҷрои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии минбаъда таҳррезӣ карда мешаванд.
Металлҳои ранга ва нодир Сурб ва руҳ
1. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти сурбу руҳи Ёкунҷ. Муҳимии иҷрои ин корҳо амри зарурияти ташкили соҳаи кӯҳии маъдани металлургияи ранга дар ҷануби Тоҷикистон ва таъмини шуғли захираҳои меҳматӣ мсбошад. Дар майдони зуҳурот солҳои 1949-1951 корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ ва солҳои 1983-1985 ҷустуҷӯи дақиқ гузаронида шудаанд. Зуҳурот бо 17 хандақ ва дар жарф бо 5 штолни омӯхта шудааст.
Захираҳо аз рӯи категорияҳои С1: сурб-51,1 ҳаз. тонна ва руҳ-113,1 ҳаз.тонна, захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1; сурб-132,9 ҳаз. т ва руҳ-309,4 хаз.тонна ҳисоб карда шуд. Давом додани корҳои иктишофи геологӣ доир ба омӯзиши паҳлӯҳо ва жарфи объект ба хотири афзоиши захираҳо мувофиқи мақсад мебошад.
2. Корҳои ҷусчуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти сурбу руҳи Балҷувон. Дар объект соли 1954 иктишофи пешакӣ гузаронида шудааст. Омӯзиши зуҳурот дар жарф бо ковиши штолни ва пармакунии пармачоҳҳо ба мақсад мувофиқ мебошад.
Дар натиҷаи корҳои иктишофии геологии гузаронидашаванда зиёдшавии захираҳо имкоипазир мебошад.
Сурма, симоб
Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар қабатҳои поёни кони Ҷиҷикруд.
Дар заминаи кони Ҷиҷикруд аз соли 1967 инҷониб Комбинати бойгардонии кӯҳии Анзоб амал менамояд. Дар кон корҳои ҷустуҷӯи-арзёбӣ дар қабатҳои поёни гузаронида мешаванд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои солҳои 1991-2004 маъданҳои дорои файзнокии баланди сурма (5 - 40 %), симоб (0,2-1,3 %) ватилло (0,3 то 3,5 г\т) кашф гардидаанд.
Дар ҳолати то 1 январи соли 2006 дар қитъаи "Правобережный" захираҳо аз рӯи категорияи С2: маъдан-3 306,7 ҳаз.тонна, сурма-251 147 тонна, симоб 32 277 тонна, тилло-7 114,9 кг, нуқра-117,8 тонна, теллур-54,3 тонна, селен-63,8 тонна ҳисоб карда шудаанд.
Потенсиали маьдании қабатҳои поёни кон , бо афзоиши захираҳои ҳисобшуда ба охир намерасад ва метавонад на камтар аз 1,5-2 маротиба бештар гардад. Ҳангоми ба охир расидани корҳои иктишофии геологӣ захираҳо аз рӯи категорияи С2 ва манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ҳисоб карда мешаванд.
Алюминий
Корҳои ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзёбӣ барои ашёи дорои хокии алюминий (глинозем) дар Помири Ғарбӣ. Муҳимии пешбурди корҳо вобаста ба ашёи дорои хокаи алюминий (глинозем) аз зарурияти дар ҷумҳурӣ ташкил намудани заинаи худии ашёи минералии гили дорои алюминий барои саноати вусъатёбандаи алюминий бармеояд. Аз соли 2004 инҷониб дар Помири Ҷанубӣ ва Ғарбӣ корҳои таҳқиқу ҷустуҷӯӣ оид ба маъданҳои кианит-силлиманитии бо варақсангҳои кристаллии протерозой алоқаманд гузаронида шудаанд, Ғуншавии калони ин маъданҳо муқаррар нагардидааст, Аммо миқёси васеи зоҳиршавип ставролит - манбаи гирифтаии ашёи алюминий аз варақсангҳои кристалликӣ серияи бергипти протерозои поёнӣ дар қитьаи Курговоги ноҳияи Дарвоз ошкор гардид.
Мутобиқи арзёбии экспертӣ захираҳои ояндадори ставролит дар варақсангҳои кристалликӣ дар миқёси 1 млрд/тонна арзебӣ мешаванд. Аз рӯи корҳои гузаронидашаванда манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ва захираҳои ставролит аз рӯи категорияи С2 ҳисобӣ шуда, технологияи гирифтани ашёи алюминий (глинозем) аз ставролит тартиб дода мешавад, ки барои омӯзиши дақиқ объект бо мақсади омодасозӣ ба азхудкунии саноатӣ хизматхоҳад кард.
Тантал
Ҷустуҷӯи дақиқи тантал дар майдонҳои пегматитдори минтақаи кӯли Булункул (ҳавзаи дарёи Суули Тагаркатӣ). Муҳимии пешбурди корҳо нобаста ба эқтиёҷоти саноати аватсионӣ, химиявӣ, электронӣ, радиотехникӣ, металлургӣ истеҳсалоти аппаратураҳои рентгенӣ, тиббӣ ва зарфҳои химиявӣ ба миён омадааст.
Дар майдони объект корҳои хамсафари ҷустуҷӯӣ ҳангоми аксбардории геологии миқёси 1:50 000 ва корҳои махсус барои сангҳои ранга гузаронида шуданд.
Захираҳои тантал дар рагҳои пегматитӣ ҳисоби нашудаанд, аммо файзнокии тантал дар маҳаҳҳои алоҳидаи рагҳои пегматитӣ 0,3 фоизро ташкил медиҳад. Ин аз ояндадории пегматитҳои минтақаи кӯли Булункул барои афзоиши тантал гувоҳӣ медиҳад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда майдонҳои пегматитхои тантадцрр муқаррар ва тарҳрезй гардндп, дар ҳудуди онҳо рагҳои ояндадори пегматитҳои танталдор ҷудо карда мешаванд. Захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 бо ҷудо кардани қитъаҳои таҳррезигардида барои пешбурди корҳои чустуҷӯию арзёбии минбаъда ҳисобӣ карда мешаванд.
Металлҳои асил Тилло
1. Омӯзиши иловагии кони Чоқадам-Булоқ аз рӯи миқёси маъдани оҳан барои ташкили истеҳсолоти металлургияи металлҳои сиёҳ ва маҳсулот дар шакли саққоҳои суфтаи пухташуда дорои аҳамияти муҳими саноатӣ мебошад. Аммо арзииш кон аз сабаби дар маъдан мавҷуд будани тилло ва як қатор компонентҳои ҳамроҳикунанда ба монанди висмут, кобалт, мис, инмунин элементҳои нодир ва пароканда галлий, германий ва ғайра хеле баланд аст. Файзнокии тилло дар маъданҳои кон аз 0,4 то 50,3 г\т ( ба ҳисоби миёна - 4,9 г\т) тағйир меёбад. Самаранокии корҳои инкишофию геологӣ бо сабабаи маблағгузории нокифоя нисбат ба арзиши сметавӣ то 7 фоиз паст фаромадааст. Дар кон иктишофи пешакии оҳан гузаронида шуда, омӯзиши иловагӣ барои муайян намудани тиллодорӣ давом дорад. Ғайр аз оҳан дар он маъданҳои висмутӣ, оҳану висмутӣ, мис ва тилло низ ба мушоҳида мерасанд.
Мутобиқи арзёбии экспертӣ захираҳои тилло аз рӯи категорияи С1, бо файзнокии 1,02 г\т металл дар маъдан қариб 20 тонна дар назар дошта шудааст.
2. Ҷустуҷӯҳои дақиқи тилло дар аллохтонии болопӯши минтақавии Зарафшон. Дар ин объект аз соли 2002 корҳои ҷустуҷӯҳои дақиқ гузаронида шуда истодааст ва маълумотҳои ба даст омада оид ба мавҷудияти тилло дар ин минтақа водор мекунад, ки корҳои ҷустуҷӯию баҳодиҳӣ то соли 2015 давом дода шавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои категорияи С2 ва манбаъҳои ояндадори категорияи Р1 пешакӣ арзёбӣ карда мешаванд. Кон метавонад ҳамчун манбаи ашёи минералӣ барои корхонаи саноати кӯҳии тиллобарорӣи навтаъсис хизмат кунад.
3. Арзёбии тиллодории майдони маъдани Мосриф. Дар майдони маъдандори Мосриф корҳои ҷустуҷӯии миқёси 1:10 000 гузаронида шудаанд, ки аз рӯи натиҷаи онҳо майдонҳои ояндадори азхудшавандаи навбати I, II ва III ҷудо гардидаанд.
Арзёбии ояндадории умумии тиллодории конҳои майдони маъдан аз рӯи категорияҳои С1+С2+Р1 (тилло - 52,6 тонна, нуқра - 90,3 тонна) гузаронида шудааст. Дар натиҷаи пешбурди корҳои иктишофии геологӣ заминаи ашёӣ метавонад хеле зиёд карда шавад.
4. Ҷустуҷӯҳои дақиқ ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои тилло дар ҳудуди майдони тиллодори Пастиф, Майдони тиллодор дар раванди аксбардории геологӣ ҳамзамон бо корҳои ҷустуҷӯии миқёси 1:50 000 омуӯхта шуд. Зуҳуроти маъдани тиллодор пурра омӯхта нашудааст. Потенсиали тиллои зуҳуроти Тагоби-Ҷурф, "Медвежье", Пастиф, Пасгифи Ғарбӣ, Тагоби-Сар, Рарз то ҳол арзёбӣ ингардидааст, аммо файзнокии тилло, ки аз 2 то 12 г/т-ро ташкил менамояд аз ояндадории саноатии онҳо гувоҳӣ медиҳад. Захираҳои дурнамои тилло аз рӯи категорияҳои Р2, ки танҳо барои зуҳуроти Тагоби-Сар ва Тагоби-Сари Шимоли ҳисобӣ шудаанд, мутаносибан 12,5 ва 14 тоннаро ташкил медиҳанд. Вусьатёбии конҳои маъдани тиллодор дар чунин шароити шабеҳи геологӣ ғарбтар аз майдони маъдани Пастиф (Чоре, Дуоба ва ғайра), метавонад чун меъёри иловагӣ барои ошкор сохтани конҳои маъдани тиллои саноатӣ дар ҳудуди майдони маъдандори Пастиф хизмат кунад.
5. Омӯзиши иловагии ояндадории тиллодории конҳои симобу сурма ва зуҳуроти майдони маъдандори Шиш-Моғиён. Муҳимии омӯзиши иловагии зуҳурот ва конҳои симобу сурмаи майдони маъдандори Шинг-Моғиён бо корҳои геологию ҷустуҷӯии даҳсолаҳои охир, ки тиллои саноатӣ доштани онҳоро тасдиқ карданд, асоснок карда мешаванд. Дар ҳудуди майдони маъдандрр корҳои иктишофи геологӣ барои сурма ва симоб дар объектҳои Иҷам, Қарокамар, Валанги Дароз, Қавнок ва Зархок гузаронида шудаанд.
Захираҳо аз рӯи категорияҳли С1 ва С2 ва манбаъҳои дурнамои категорияи Р1 ҳисобӣ шудаанд. Аммо оид ба тиллои саноатӣ объект пурра омӯхта нашудааст ва дар марҳилаи корҳои ҷустуҷӯй қарор дорад. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои категорияи С2 ва манбаҳои ояндадори категорияи Р1 пешакӣ арзёбӣ карда мешаванд.
6. Корҳои ҷустуҷӯи барои тиллои пошхӯрда дар ноҳияи Мӯминобод (Обт-Мино), Майдони Мӯьминобод. Дар майдони Муъминобод корҳои ҷуСТуҷӯӣ в’а ҷустуҷӯию арзёбӣ бо ҳисоби захираҳо дар қитъаҳои Обимазор, Лиҷакӣ, Маҳмадиён, Чархи Боло ии Хоктуда дар солҳои 1991-1992 гузаронида шуда, аммо бо сабабҳои маълуми дар ҷумҳурӣ рухдода қать гардиданд.
Омӯзиши иловагии пошхӯрдаҳои алоҳида доир ба гузаронидани захираҳо ва манбаъҳои дурнамо ба категорияҳои нисбатан баландтар мувофиқи мақсад мебошад.
7. Ҷустуҷӯи конҳои тилло дар конгломератҳои тиллодори давраи юраи Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубу Ғарбӣ, Муҳимии пошбурди корҳо аз имконияти кашф намудани навъи саноатию генетикии нави конҳои тилло барои Тоҷикстон, конҳои навъи пошхӯрдаи қадима, бармеояд. Конгломнратҳои тиллодори давраи юри чун манбаи истихроҷи тилло дар водиа дарси Мосриф (шохоби рости дарёи Шинг), ки аз онҳо тилло истихроҷ мегардид, аз асрҳои миёна маълуму машҳур мебошад. Баъдан нахустии корҳои мақсаднок оид ба омӯзиши онҳо соли 1969 оғоз гардид. Масъалаи ҷусгуҷӯи тилло дар конгломератҳои тиллодор вобаста ба натиҷаҳои корҳо дар қаторкӯҳи Зарафшон ва нишебиҳои ҷануби қаторкӯҳӣ Ҳисор ба миён омадааст. Корҳои махсус доир ба омӯзиши тиллодории ғуншудаҳои юра соли 1998 оғоз гардида, дар қитъаҳои Тошкутан, Хонақо, Хоҷа Мастон, Чашмасанг ва Шинг гузаронида шудаанд ва дорои хислати таҷрибию методӣ мебошанд.
Ҳамзамон бо маълумот дар бораи истихроҷи тилло дар асрҳои миёна, дар раванди гузаронидани корҳои аксбардории геологӣ дар маҳакҳои "протолочка" вии аз конгломератҳои юра гирифташуда файзнокии вазнии тилло дар "щлих"-ҳо муқаррар карда шудааст. Захираҳои дурнамои тилло дар қитъаи Тошқутан; аз рӯи категорияҳои Р1 - 357,3 кг, Р2 - 5238,02 кг, арзёбӣ гардидааст. Захираҳои умумии дурнамои категорияҳои Р1+Р2=5595,3 кг мебошад.
8. Корҳои ҷустуҷӯию геохимикӣ барои тилло дар фосилаи байни дарёҳои Қаротоғ-Лучоб дар миқёси 1:25 000 (Нишебии ҷанубии қаторкӯҳи Ҳисор).
Қаблан корҳои махсускунонидашудаи геологию чустуҷӯи ва ҷустуҷӯию геохимикӣ доир ба омӯзиши тиллодории қисмати ғарбии қаторкӯҳи Ҳисор аз меридиани дарёи Варзоб ба самти ғарб гузаронида нашудааст.
Шабеҳии зиёди магматизми палеозои қадим ва металлогенияи минтақаи Ҳисори ҷанубӣ ва минтақаи Қаромазорӣ Тёншони Миснаро, ки бо конҳои саноатии тиллои (ва нуқраи) худ маълуманд, инчунин далели дар конгломератҳои субилатформатии юраи поёнӣ ва болоӣ мавҷуд будани тиллои пошхӯрдаи қадимаро ба инобат гирифта, дарёфти маъдани тиллои таҳҷоиро дар минтақаи шусташуда -дар майдони байни дарёҳои Қаротоғ ва Лучоб пешбинӣ намудан мумкин асг.
9. Корҳои ҷустуҷӯӣ барои тилло дар майдони Варзоб Ромит. Дар ин майдон солҳои 1990-1994 аксбардории геохимикии миқёси 1:50 000 гузаронида шудааст. Дар натиҷаи корҳои гузаронидашуда минтақаҳои аномалии геохимиявии висмут, нуқра, сурб, қалъагӣ, мис ва тилло Хоҷа-Обигарм, Хоҷа-Обигарми Шимолӣ, Коссон,:Ёс, Ёси Боло, Кондара, Широтала, Ҷурязи Боло, Обибеда ва Санги Навишта муайян карда шудаанд, ки дар ҳудуди онҳо гузаронидани корҳои аксбардории ҷустуҷӯии миқёсҳои 1:25 000 - 1:10 000 бо корҳои дақиқсозии гёологию геохимикии микёсҳои 1:5000-1:1000 дар майдонҳои аномалӣ ва бо ҳисобкунии захираҳои дурнамои категорияи Р1, мувофиқи мақсад мебошад.
Нуқра
Корҳои ҷустуҷӯию арзебӣ барои нуқра дар ноҳияи Файзобод (объекти Сафедор - 30 ва 31). Асосҳо барои омӯзиши минбаъда файзнокии саноатии нуқра, руҳ, сурб, висмут, кадмий дар ҷинсҳои кӯҳии ташкилдиҳандаи зуҳурот мебошанд. Дар объект солҳои 1978- 1988 корҳои муфассали ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзёбӣ сурат гирифта, захираҳои нуқра аз рӯи категорияи С2 ба миқдори 90,4 тонна ва манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ба миқдори 61,3 тонна ҳисоб карда шуданд.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои нуқра ва компонентҳои ҳамроҳикунанда аз рӯи категорияи С1 ва гузарониданидашаванда захираҳои дурнамо ба категорияи С2 ҳисоб карда мешаванд.
Ашёи агросаноатӣ Фосфоритҳо
Иктишофи иловагии конҳои фосфорити гурӯҳи Қаратоғ (Қамбар, Хоҷачилдиёр, Ягдони Калон). Муҳимии корҳо аз он бармеояд, ки хоҷагии деҳоти ҷумҳурӣ ба муриҳои-агрономӣ, аз ҷумла фосфатӣ, ки дар шакли орди фосфоритӣ истифода бурда мешаванд, талаботи шадид дорад.
Корҳои солҳои пешин дар зуҳуроти Қаратоғ, Хоҷачилдиёр ва Ягдони Калон гузаронидашуда, ки дар нишебиҳои ҷанубии қаторкӯҳ Ҳисор ҷойгир мебошанд, манбаъҳои дурнамои маъданҳои фосфоритӣ аз рӯи категорияи Р1 дар қитъаи Қаратоғ, ба миқдори 36,3 млн.тонна ва дар қи-1 ьаи Хоҷачилдиёр - 9,07 млн.тонна арзёбӣ гардида буданд.
Бо хатми корҳои иктишофии геологӣ захираҳои фосфоритҳо бояд аз рӯи категорияҳои В1,С1 ва С2 ҳисоб карда шаванд.
Гидрогеология ва геологияи муҳандисӣ
Корҳои гидрогеологӣ, геологияи муҳандисӣ, геоэкологӣ ба ҳам зич алоқаманданд ва ва вазифаҳои умумиро анҷом медиҳанд. Барои ҳалли масъалаҳое, ки ба зиммаи ин самти соҳаи геология гузошта шудааст, хусусан бо мақсади паст намудани зиёни равандҳои хатарноки геологӣ, таъсири номусоиди техногении ҳолатҳои фавқулода ба аҳолӣ ва хоҷагии халқ, беҳтар намудани таъминот бо об, омӯзиш ва мониторинги муҳити табиӣ Барномаи мазкур ҳалли вазифаҳои зеринро пешбинӣ менамояд:
1. Пешбурди Кадастри давлатии об: таҳия ва ташкили маҳзани маълумот дар бораи объектҳои об тибқи фасли "Обҳои зеризаминӣ", омӯзиш ва мониторинги обҳои зеризаминии худудқои ҳамсархад;
2. Хадамоти давлатии мушоҳидаи равандҳои экзогении геологӣ, мониторинги инструменталии ҳолати муҳити табиӣ дар 30-35 объект, харитакашии муфассал ва минтақабандии ҳудуд вобаста ба дараҷаи хатар; ташкил ва пешбурди маҳзани матшумо^Ъид ба равандхои экзогении геологӣ;
3. Ҷустучӯи обҳои зеризаминӣ барои бо об таъмин намудани объектҳои тандурустӣ, маориф ва таъиноти иҷтимоии деҳоти вилояти Хатлон;
4. Ҷустуҷӯи обҳои зеризаминӣ дар қабатҳои жарф барои таъмини муттамаркази аҳолии шаҳрҳо ва шаҳракҳои Темурмалик, Конибодом, Носири Хисрав, Ҷиликӯл, Бешкент бо оби ошомиданӣ.
5. Аксбардории комплексии геологии муҳандисӣ, гидрогеологӣ, геологии ҳудудҳои обёришавандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар миқёси 1:50 000 ва калонтар аз он.
6. Омӯзиши нишонаҳои гидродинамикии заминларзаҳо бо мақсади пешгӯии онҳо.
Маводи сохтмонӣ
1. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар минтақаи кони ашёи семептии Кулбилён. Дар ин объект аз соли 2005 инҷониб корҳои ҷустучӯию арзебӣ бо пармакунии пармачоҳҳо, бо кофтани ковишҳои кӯҳӣ, иҷрои санҷишҳои технологӣ гузаронида мешавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии гузаронидашаванда захираҳои ашёи сементӣ аз рӯи категорияи С1 ва С2, ҳамчунин манбаҳои дурнамои категорияи Р1 ҳисоб карда мешаванд. Андешаҳои техникию иқтисодӣ оид ба мақсаднокии пешбурди иктишофи пешакӣ дар объект тартиб дода мешавад.
2. Ҷустуҷӯҳои дақиқ ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои ашёи сементӣ дар қисмати назди резишгоҳи водии дарёи Ванҷ. Муҳимии пешбурди корҳо ба тавсеаи имкониятҳои сохтмони саноатӣ ва гражданӣ дар вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, таъминот бо ашёи маҳалӣ, ки нисбат ба ашёи воридотӣ арзон аст ва ба рушди иқтисодиёти вилоят таъсири мусбӣ мерасонад.
Дар объект корҳои пешакӣ ҷиҳати омӯзиши мувофиқати оҳаксангҳо барои истеҳсоли семент сурат гирифтааст.
Аз рӯи арзёбии экспертӣ захираҳои оҳаксанг барои истеҳсоли семент мувофиқ буда, метавонад 60-70 сол талаботи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшонро ба семент таъмин созад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию аксбардорӣ захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ва захираҳо аз рӯи категорияи С2, ҳисоб карда шуда, технологияи истеҳсоли семент таҳия мегардад.
3. Ҷусгуҷӯҳои муфассал ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти гилии Арпабулоқ, Горяк ва Қарободом барои истеҳсоли керамзит. Дар зуҳурот танҳо корҳои ҷустуҷӯии умумӣ гузаронида шудаанд.
Захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1: барои зуҳуроти Арпабулоқ 1000 ҳаз.м3; Горяк-3500 ҳаз.м3; Қарободом-1400 ҳаз.м3 ҳисоб гардидаанд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои гилҳо барои таъмини заводҳои истеҳсоли керамзит, аз ҷумла заводи ноҳияи Мир Саид Алии Ҳамадонӣ барои чандин даҳсолаҳо кифоя аст.
4. Иктишофи қаблии оҳаксангҳои ороишии зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ ва Сайгон. Дар шароите, ки ҳаҷми корҳои шаҳрсозӣ ва ороиш додани қисмҳои беруна ва дохилаи иморатҳо афзоиш меёбад, талабот ба сангҳои ороишӣ низ зиёд мегардад. Оҳаксангҳои зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ ва Сайгон барои истеҳсоли тахтаҳои (плитаҳои) суфташуда мувофиқ мебошанд.
Дар зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ солҳои 1985 ва дар Сайгон бошад, солҳои 1990-1994 гузаронида шудаанд.
Барои зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ захираҳо аз рӯи категорияи С1-19 ҳаз.м3 ва манбаҳои дурнамо аз рӯи қатегорияи Р1-740 ҳаз.м3 ҳисоб гардидаанд. Барои Сайгон манбаҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р2 2100 ҳаз.м3-ро ташкил медиҳанд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои иктишофии геологии гузаронидашаванда захираҳои оҳанин бароикорхонаи коркарди санг ба мӯҳлати 30-40 сол кифоя мебошад.
Корҳои мавзӯӣ
Вобаста ба фасли корҳои мавзӯи бояд корҳои зайл анҷом дода шавад:
1. Таҳияи атласи харитаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон;
2. Нашри ҷилдҳои "Сохти геологӣ ва канданиҳои фоиданокии Тоҷикистон".
Ҳар кадоми ин корҳо барои омӯзиши қаъри замини ҷумҳурӣ аҳамияти калон дорад. Таҳияи "Атласи харитаҳо..."инчунин дорои аҳамияти байналмилалӣ мебошад. Ин кор дар доираи қарори Шӯрои байниҳукуматӣ оид ба иктишоф, истифода ва ҳифзи қаъри замин дар ҳамкорӣ бо геологҳои Узбекистон, Қирғизистон, Хитой, Россия ва Қазоқистон иҷро карда мешавад.
Корҳо бо усули омӯзиш ва таҳлили маводи мавҷуда доир ба геологии, тектоника ва канданиҳои фоиданоки ҷумҳурӣ иҷро мегардад. Ҳаҷми корҳо ба мӯҳлати 4 сол дар _назар дошта шуда, маблағгузории он 484701 сомониро ташкил менамояд. Ба ғайр аз ин, мувофиқи Протоколи Шӯрои байниҳукуматӣ ҷаласаҳои гурӯҳҳои корӣ аз рӯи лоиҳаҳои байиалмилалӣ доир мегардад, ки дар маҷлисҳои роҳбарони хадамоти геологии Иттиҳоди давлатҳои мустақил ва хориҷи дур, "ГИС-Атлас"- и харитаҳои геологии Осиёи Марказӣ ва ҳудудҳои хамсарҳад муҳокима карда мешаванд,
Корҳои таҳияи рисолаи (монографияи) "Сохти геологӣ ва канданиҳои фоиданоки Тоҷикистон" аз тадқиқотҳои марҳилаи аввал, ҷамъоварӣ, таҳлил ва тартибдиҳии фаслҳо ва бобҳои алоҳидаи рисола бо истифода аз маводи мавҷудаи фонд иборат аст.
Корҳои мавзӯӣ аз ҷониби Фонди харитаҳо ва аэроматериалҳо иҷро карда мешаванд, ки ба қабул, баҳисобгирӣ ва нигоҳдории маводи топографӣ ва аэрологӣ, инчунин ҷудокунӣ ва додани онҳо тибқи дархости сохторҳои гуногуни Саридораи "Геологияи тоҷик" ва ташкилотҳои беруна машғул аст.
3. Фонди итилооти геологӣ ва кигобхона илмӣ-техникӣ. Фонди иттилооти геологӣ танқо нигоҳдорандаи иттилоот оид ба омӯзиши геологии сарзамини Тоҷикистон набуда, кормандони он инчунин баҳисобгирии конҳо ва зуҳурот, канданиҳои фоиданок, бақайдгирии захираҳо ва истихроҷи ашёи хамаи намуди канданиҳои фоиданокро ба ӯҳда дорад. Тартибдиҳии маълумотномаҳо оид ба омӯзиши геологии майдонҳо, қитъаҳо ва объектҳои канданиҳои фоиданокро пеш мебаранд; иҷозатномаҳои истифодабарии қаъри замин ва нигоҳдории онҳоро ба қайд мегиранд.
чадвали 8
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------х /Тр/ Номгуй /Арзиши корхо,/Аз худ кардан /Маблаггузори то / / / /хазор сомони /(дакик) хаз.сомони/соли 2015 /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ / /Маблаггузории / / / 9500 / / /асоси / / / /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ / /Лимити / / / 27642 / / /маблаггузори / / / /
/ |ба корхои | | | |
| |иктишофии | | | |
| |геологи | | | |
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+
продолжение
+--------------------------------------------------------------------х / Солхо /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 2006 / 2007 / 2008 / 2009 / 2010 /2011 /2012 / 2013 / 2014 / 2015 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 12 / 13 / 14 / 15 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 250 / 1000 /1200 / 1300 /1000 /1000 /1000 /1000 / 1000 /1000 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 850 / 1980 /2180 / 2400 /2660 /2900 /3200 /3540 / 3900 /4300 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / Вилояти Сугд /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+-----------------+----+-----+----+--+--+--+--+---+---+---+---+----+ /1/Корхои чустучуию / / / / / / / / / / / / / / /арзёби дар /4545/873 /2294/25/66/78/80/200/200/370/500/600 / / /кабатхои поёнии / / / / / / / / / / / / / / /кони Чичикрут / / / / / / / / / / / / /
+-+-----------------+----+-----+----+--+--+--+--+---+---+---+---+----+ / Благородные металлы /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+ /2/Омузиши /53 /348,2/27 /121/168/179/197/200/200/300/380/500/600/ / /иловагии /52 / /24 / / / / / / / / / / / / /кони / / / / / / / / / / / / / / / /Чокадам- / / / / / / / / / / / / / / / /Булок / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+ /3/Чустучуйхои /995/65 /890/40 /22 /57 /69 /102/120/120/120/140/140/ / /дакики дар / / / / / / / / / / / / / / / /кисми аллох-/ / / / / / / / / / / / / / / /тонии боло- / / / / / / / / / / / / / / / /пуши минта- / / / / / / / / / / / / / / / /кавии / / / / / / / / / / / / / / / /Зарафшон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----х /1/ 2 / 3 / 4 /- /5/ 6 /7 /8 /9 /10 /11 /12 /13 /14 /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Арзёбии /30 / 0 /13 / /100 /100/100/100/100 /200 /200/200/200 / / /тиллодории /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /майдони маъ-/ / / / / / / / / / / / / / / /дани Мосриф / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Чустучуйхои /50 / 0 /15 / /100 /100/100/100/100 /200 /200/200/400 / / /дакик ва /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /корхои чус- / / / / / / / / / / / / / / / /тучуию / / / / / / / / / / / / / /
/ /арзёби барои/ / / / / / / / / / / / / |
| |тилло дар | | | | | | / / | | | | | |
| |худуди май- | | | | | | | | | | | | | |
| |дони тилло- | | | | | | | | | | | | | |
| |дори Пастиф | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---|-+----+---+---+---+----+----+---|---+----+ /6/Омузиши /40 / 0 /672/ /22 /24 /26 /100/100 /100 /100/100/100 / / /иловагии /00 / / / / / / / / / / / / / / /ояндадории / / / / / / / / / / / / / / / /тиллодории / / / / / / / / / / / / / / / /конхои / / / / / / / / / / / / / / / /симобу сурма/ / / / / / / / / / / / / / / /ва зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /майдони / / / / / / / / / / / / / / / /маъдандори / / / / / / / / / / / / / / / /Шинг-Могиён / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Вилояти Хатлон /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Корхои /81 /0 /12 / /55 /137/151/150/150 /150 /150/150/150 / / /чустучуию /30 / /43 / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / / / / / / / / /Ёкунч / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Корхои /32 /0 /32 / /297 /267/314/325/377 /420 /400/400/400 / / /чустучуию /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / / / / / / / / /Балчувон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Металлхои асил /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Корхои /30 /0 /13 / / 88 /96 /106/100/100 /130 /200/280/280 / / /чустучуи /00 / /80 / / / / / / / / / / / / /барои тиллои/ / / / / / / / / / / / / / / /пошхурда дар/ / / / / / / / / / / / / / / /нохияи / / / / / / / / / / / / / / / /Муминобод / / / / / / / / / / / / / / / /(Оби-Мино) / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Маводи сохтмони /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Корхои /46 /77 /346/4/77,6/113/156/ / / / / / / / /чустучуию /3,6/ / /0/ / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /минтакаи / / / / / / / / / / / / / / / /кони ашёи / / / / / / / / / / / / / / / /сементии / / / / / / / / / / / / / / / /Клбилён / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Омузши / / / / / / / / / / / / / / / /каблии кони / / / / / / / / / / / / / / / /ашёи семен- / / / / / / / / / / / / / / / /тии Кулбилён/ / / / / / / / / / / / / / / /кого м-ния / / / / / / / / / / / / / / / /известняков,/1,5/0 /11 / / / / /100/200 /200 /200/200/200 /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /6/Чустучухои / / / / / / / / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти /27 /0 /14 / /100 /100/100/100/200 /200 /200/200/200 / / /гилии /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /Арпабулок, / / / / / / / / / / / / / / / /Горяк ва / / / / / / / / / / / / / / / /Карободом / / / / / / / / / / / / / / / /барои / / / / / / / / / / / / / / / /истехсоли / / / / / / / / / / / / / / / /керамзит / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /7/Иктишофи / / / / / / / / / / / / / / / /пешакии /3,5/ /900/ /100 /100/100/100/100 /100 /100/100/ 100/ / /охаксангхои / / / / / / / / / / / / / / / /ороишии / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /Аруктоги / / / / / / / / / / / / / / / /чануби ва / / / / / / / / / / / / / / / /Сайгон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои сиёх /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /маъдани /50 / /16 /6/100 /100/100/200/300 /200 /200/200/200 / / /манган дар /00 / /00 /0/ / / / / / / / / / / /майдонхои / / / / / / / / / / / / / / / /Оби-Хингоб / / / / / / / / / / / / / / / /ва Хабуробод/ / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуи ва / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / / / / / / / / /арзёби барои/ / / / / / / / / / / / / / / /ашёи дорои /490/ 80/290/7/60 /100/130/ / / / / / / / /хокаи / / / /0/ / / / / / / / / /
/ /алюминий / / / | / / / / / / / / / /
| |(глинозем) | | | | | | | | | | | | | |
| |дар Помири | | | | | | | | | | | | | |
| |Гарби | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----| /3/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /муфассали / / / / / / / / / / / / / / / /тантал дар / / / / / / / / / / / / / / / /майдонхои / / / / / / / / / / / / / / / /пегматитдори/ / / / / / / / / / / / / / / /пегматитовых/ / / / / / / / / / / / / / / /минтакаи /200/ 0 /200/ /50 /50 /50 /50 / / / / / / / /кули / / / / / / / / / / / / / / / /Булункул / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Чустучуйхои / / / / / / / / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию /10 / 0 / 10/ /100 /100/100/200/100 /100 /100/100/100 / / /арзёби барои/00 / / 00/ / / / / / / / / / / / /ашёи сементи/ / / / / / / / / / / / / /
/ /дар кисмати / | / / / | / | / | / / / |
| |назди | | | | | | | | | | | | | |
| |резишгохи | | | | | | | | | | | | | |
| |водии дарёи | | | | | | | | | | | | | |
| |Ванч | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
| | Районы республиканского подчинения |
+--------------------------------------------------------------------| / Металлхои асил /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Чустучуи /20 /13 /50 /2/50 / / / / / / / / / / /конхои тилло/9,9/9,9/ /0/ / / / / / / / / / / /дар конгло- / / / / / / / / / / / / / /
/ /мератхои / / / | / / | / / / / / | /
/ /тиллодори / / | | / | | | | | | | | |
| |давраи юраи | | | | | | | | | | | | | |
| |Точикистони | | | | | | | | | | | | | |
| |Маркази ва | | | | | | | | | | | | | |
| |Чанубу Гарби| | | | | | | | | | | | | |
+-|------------|---|---|---|-|----+---|---|---|----|----|---|---|----|
/2/Корхои / / / | / / | / | | | / / /
/ /чустучуию / / / / / / / / / / | / / / / /геохимики / / / / / / / / / / / / / / / /барои тилло /300/ 0 /300/ /30 /30 /30 /30 /30 /30 /40 /40 /40 / / /дар фосилаи / / / / / / / / / / / / / / / /байни дарё- / / / / / / / / / / / / / / / /хои Каротог-/ / / / / / / / / / / / / / / /Лучоб дар / / / / / / / / / / / / / / / /микёси / / / / / / / / / / / / / / / /1:25 000 / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /барои тилло /500/ 0 /500/ /50 /50 /50 /50 /60 /60 /60 / 60/ 60 / / /дар майдони / / / / / / / / / / / / / / / /Варзоб-Ромит/ / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Гидрогеология ва геологияи мухандиси /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Хадамоти / / / / / / / / / / / / / / / /давлатии / / / / / / / / / / / / / / / /мушохидаи / / / / / / / / / / / / / / / /равандхои /72 / / / / / / / / / / / / / / /экзогении /7,6/49,/598/8/50 /58 / 60/ 60/ 60 / 70 / 80/ 80/ 80/ / /геологи / /6 / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Пешбурди / / / / / / / / / / / / / / / /Кадастри / / / / / / / / / / / / / / / /давлатии /70 /17 / /1/ 44 /40 /40 /40 /40 /40 /50 /50 /50 / / /об /9,2/5,4/394/4/ / / / / / / / / / / / / / / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /обхои зери- / / / / / / / / / / / / / / / /замини барои/280/0 /260/2/ 20 /30 /30 /30 /30 / 30 / 30/30 / 30 / / /бо об таъмин/ / / /0/ / / / / / / / / / / /намудани / / / / / / / / / / / / / / / /объектхои / / / / / / / / / / / / / / / /тандурусти, / / / / / / / / / / / / / / / /маориф ва / / / / / / / / / / / / / /
/ /таъиноти | | | | / / / / / / / / | /
| |ичтимои | | | | | | | | | | | / | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
|4|Аксбардории | | | | | | | | | / / | | /
| |комплексии / | | | / | | | / / / / / /
| |гидрогеологи/303/0 /303/0/ 30 /33 /30 /35 /35 / 35 / 35/ 35/ 35 / / /экологии / / / / / / / / / / / / / / / /худудхои об-/ / / / / / / / / / / / / / / /ёришавандаи / / / / / / / / / / / / / / / /Чумхурии / / / / / / / / / / / / / / / /Точикистон / / / / / / / / / / / / / / / /дар микёси / / / / / / / / / / / / / / / /1:50 000 / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Омузиши / / / / / / / / / / / / / / / /нишонахои / / / / / / / / / / / / / / / /гидродинами-/622/ 0 /582/4/40 /52 /70 /70 /70 /70 /70 /70 /70 / / /кии замин- / / / /0/ / / / / / / / / /
/ /ларзахо бо / | / | / | / | / | / | / |
| |максади / | | | | | | | | | | | | |
| |пешгуии онхо| | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----| / Корхои мавзуи /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Тахияи / / / / / / / / / / / / / / / /атласи / / / / / / / / / / / / / / / /харитахои /48 /47,/163/3/19 /21 /23 / 20/ 20 / 20 / 20/ 10/ 10 / / /Чумхурии /4,7/5 / /5/ / / / / / / / / / / /Точикистон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Нашри / / / / / / / / / / / / / / / /чилдхои / / / / / / / / / / / / / / / /"Сохти / / / / / / / / / / / / / / / /геологи ва / / / / / / / / / / / / / / / /канданихои /30 /74,/178/1/18 /20 /20 /20 / 20 / 20 / 20/ 20/ 20 / / /фоиданокии /77 /6 / /2/ / / / / / / / / / / /Точикистон" / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Нигохдории /11 / 0 /10 /6/80 /90 /108/110/120 /130 /140/150/150 / / /лабороторияи/38 / /78 /0/ / / / / / / / / / / /маркази / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Нигохдории / / / / / / / / / / / / / / / /музейи /203/ 0 /193/1/10 /15 /18 /20 /20 /25 /25 /30 /30 / / /геологи / / / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Нигохдории /85 / 0 /83 /2/5 /6 /6 /8 /8 /10 /10 /15 /15 /
/ |фонди хари- / | / | / | / | / / | / | /
| |тахо ва | | | | | | | | | | | | | |
| |аэроматери- | | | | | | | | | | | | | |
| |алхо | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------|---+---|---|-|----|---|---|---|----|----|---|---|----|
/6/Нигохдории / / / / / | / | | / | / / /
/ /фонди / / / / / / / / | / / / / / / /иттилооти /363/ 0 /338/2/28 /34 / 36/ 40/ 40 / 40 / 40/ 40/ 40 / / /геологи / / / /5/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
чадвали 9
Натичахои мунтазираи корхои иктишофи-геологи то соли 2015
+--+------------+----------+---------+-------------------------------х /№№/Номи /Арзиши /Маблаги / Натичахои мунтазира /
/пп/объектхо /корхои /зарури +----------+----+--------+------+ / / /лоихави, /то соли /Компонент-/ /Нархи як/Чамъ / / / /хаз. /2015 /хои /тонн/вохид. /млн. / / / /сомони /хаз. /фоиданок / /(долл. /сомони/ / / / /сомони / / /ШМА) / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / /Лимити / 61076 / 17642 / / / / / / /маблаггузори/ / / / / / / / /ба корхои / / / / / / / / /иктишофии / / / / / / /
/ /геологи / / / / / / |
|--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------|
| Вилояти Сугд |
|--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------| /1 /Корхои /5352 / 2724 / тилло /11 / 18 / 667 ё / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /кабатхои / / / / / / / / /поёнии кони / / / / / / / / /Чичикрут / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /2 /Омузиши / / / / / / / / /иловагии / / / / / / / / /кони / / / / / / / / /Чокадам- /4545 / 2294 / сурма /175 / 5394 / 3082 / / /Булок / / / /802 / / / / / / / / тилло /5 / 18 / 287 / / / / / / / / / / / / / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /3 /Чустучуйхои / / / / / / /дакики тилло/ / / / / / /дар кисми / / / / / / /аллохтонии / / / / / / /болопуши /995 / 2294 / тилло /Арзёби барои тилло / / /минтакавии / / / / / / /Зарафшон / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /4 /Арзёбии / / / / / / / / /тиллодории / / / / / / / / /майдони /3000 / 1300 / тилло / 22/ 18 / 1323 / / /маъдани / / / / / / / / /Мосриф / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /5 /Чучтучуйхои / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / /
/ +арзёби барои| / / / / / /
/ |тилло дар |5000 | 1500 | золото / 3,5| 18 / 220 |
| |худуди | | | | | | |
| |майдони | | | | | | |
| |тиллодори | | | | | | |
| |Пастиф | | | | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /6 /Омузиши / / / / / / /иловагии / / / / / / /ояндадории / / / / / / /тиллодории / / / / / / /конхои /4000 / 672 / / Арзёби / / /симобу сурма/ / / / барои тилло / / /ва зухуроти / / / / / / /майдони / / / / / / /маъдандори / / / / / / /Шинг-Могиён / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / Хатлонская область /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /7 /Корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / /Ёкунч / / / / / / / / / /3000 /1380 / тилло /300 /18 / 17,5 / / / / / / /кг / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /8 /Корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / /Балчувон /8130 /1243 / Свинец, / / / / / / / / / цинк / / / /
---------------------------------------------------------------------- /9 /Корхои / / / / / / / / /чустучуи / / / / / / / / /барои тиллои/ / / / / / / / /пошхурда /3200 /3200 / Свинец,/ / / / / /дар нохияи / / / цинк / / / / / /Муминобод / / / / / / / / /(Оби-Мино) / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /10/Корхои / / /известня- / / / / / /чустучуию / / / ков / / / / / /арзёби дар /1960 /1446 /суглинков /35 / / / / /минтакаи / / / гипс /млн./ / / / /кони ашёи / / / /1млн/ / / / /сементии / / / /м3 / / / / /Кулбилён / / / / 2 / / / / / / / / /млн./ / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /11/Чустучуйхои / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / /
/ /корхои | / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / 2700 /1400 / / / / / / /гилии / / / / / / / / /Арпабулок, / / / / / / / / /Горяк ва / / / / / / / / /Карободом / / / / / / / / /истехсоли / / / / / / / / /керамзит / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /12/Иктишофи / / / / / / / / /пешакии / / / / / / / / /охаксангхои / / / / / / / / /ороишии /3500 / 900 / известняк/700 / / / / /зухуроти / / / /тыс./ / / / /Аруктоги / / / / м3 / / / / /чануби ва / / / / / / / / /Сайгон / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /13/Чустучуи / / / / / / / / /маъдани / / / / / / / / /манган дар / / / / / / / / /майдонхои /5000 / 1600 / марганс /9 /2563 / 74 / / /Оби-Хингоб / / / /млн./ / / / /ва Хабуробод/ / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /14/Корхои / / / / / /чустучуи ва / / / / / /чустучуию / / / / / /арзёби барои/ / / Арзёби барои ашёи захирахои / / /ашёи дорои / / / хокаи алюминий / / /хокаи / / / / / /алюминий дар/490 / 290 / / / /Помири Гарби / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /15/Чустучуйхои / / / / / /муфассал ва / / / / / /корхои / / / / / /чустучуию / / / / / /арзёби барои/1000 /1000 / Арзёбии захирахои дурнамо / / /ашёи сементи/ / / /
/ |дар кисмати / | / |
| |назди резиш-| | | |
| |гохи водии | | | |
| |дарёи Ванч | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /16/Чустучуи / / / / / /муфассали / / / / / /тантал дар / / / / / /майдонхои / / / / / /пегматитдори/200 / 200 / Арзёбии маъдан / / /минтакаи / / / / / /кули / / / /
/ /Булункул / / / |
+--+------------+----------+---------+-------------------------------|
/ |
/ Нохияхои тобеи чумхури |
+--+------------+----------+---------+-------------------------------+ /17/Чустучуи / / / / / /конхои тилло/ / / / / /да конгломе-/209,9 / 50 / Арзёби барои тилло / / /ратхои / / / /
/ /тиллодори / | | |
/ |давраи юраи | | | |
| |Точикистони | | | |
| |Маркази ва | | | |
| |Чанубу Гарби| | | |
|--+------------|----------+---------|-------------------------------| /18/Корхои / / / / / /чустучуию / / / / / /геохимики / / / / / /барои тилло / / / /
/ /дар фосилаи |300 / 300 / Арзёби барои тилло /
/ /байни | / / / / /дарёхои / / / / / /Каротог- / / / / / /Лучоб дар / / / / / /дар микёси / / / / / /1:25 000 / / / /
+--+------------+----------+---------+-------------------------------+ /19/Корхои / / / / / /чустучуи / / / / / /барои тилло /500 / 500 / Арзёби барои тилло / / /дар майдони / / / / / /Варзоб-Ромит/ / / /
+--+------------|----------+---------|----------+----+--------+------|
/20|Тахияи |484,7 | 163 | | | | |
| |атласи | | | | | | |
| |харитахои | | | | | | |
| |Чумхурии | | | | | | |
| |Точикистон | | | | | | |
+--+------------+----------|---------+----------|----+--------+------| /21/Нашри чилд- / / / / / / / / /хои "Сохти / / / / / / / / /геологи ва /3077 / 178 / / / / / / /канданихои / / / / / / / / /фоиданокии / / / / / / / / /Точикистон" / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /22/Хадамоти / / / / / / / / /давлатии / / / / / / / / /мушохидаи / / / / / / / / /равандхои /727,6 / 598 / / / / / / /экзогении / / / / / / / / /геологи / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /23/Пешберди / / / / / / / / /Кадастри /709,2 / 394 / / / / / / /давлатии об / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /24/Чустучуи / / / / / / / / /обхои зери- / / / / / / / / /замини барои/ / / / / / / / /бо об таъмин/ / / / / / / / /намудани / / / / / / / / /объектхои /280 / 260 / / / / / / /тандурусти, / / / / / / / / /маориф ва / / / / / / / / /таъминоти / / / / / / / / /ичтимои / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /25/Омузиши / / / / / / / / /нишонахои / / / / / / / / /гидродинами-/622 / 582 / / / / /
/ /кии замин- / | / / / / /
/ |ларзахо бо / | / | / | |
| |максади / | | | | | |
| |пешгуии онхо| | | | | | |
|--|------------|----------+---------|----------+----|--------|------|
/26|Аксбардории / / / / / / / / /комплексии / / / / / / / / /гидрогеологи/ / / / / / / / /экологии /303 / 303 / / / / / / /худудхои / / / / / / /
/ /обёришаван- | / / / / / / / /даи ЧТ дар / / / / / / / / /микёси / / / / / / / / /1:50 000 / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+
/27/Нигохдории /1138 | 1078 / | / / /
/ |лабораторияи| | | | | | |
| |маркази | | | | | | |
|--+------------|----------|---------|----------|----|--------|------|
/28/Нигохдории /203 | 193 | | | / |
| /музейи | | | | | | |
| геологи | | | | | | |
|--+------------|----------|---------|----------|----|--------+------|
|29/Нигохдории |85 | 83 | | | | |
| |музейи | | | | | | |
| |геологи | | | | | | |
|--|------------|----------|---------|----------|----|--------|------|
|30|Нигохдории |363 | 338 | | | | |
| |фонди | | | | | | |
| |иттилооти | | | | | | |
| |геологи | | | | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+
IX. ОБЪЕКТҲОИ АЗ ҲИСОБИ ИНВЕСТИТСИЯҲО МАБЛАҒГУЗОРИШАВАНДА
1. Иктишофи қаблии кони тиллои Табоспин. Зарурияти гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ бо мавҷуд будани потенсиали калони майдони кон ва қитъаҳои ҳамсарҳади тиллодор ва дар заминаи он ташкил намудани корхонаи кӯҳии маъдани истихроҷи тилло дар Кӯҳистони Мастчоҳ асоснок карда мешавад.
Дар майдони кон аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии солҳои 1997 гузарбнидашуда захираҳои тилло аз рӯи категорияи С2 ба микдори 5, 44 тонна, манбаҳои дурнамои категорияҳои Р1+ Р2 - 29,4 тонна, аз ҷумла Р1 - 17,1 тонна, Р2 - 12,3 тонна ҳисоб карда шуданд.
Дар натиҷаҳои иктишофи қаблии кони Табоспин захираҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва С2 ва манбаҳои дурнамо аз рӯи категорияҳои Р1 ва Р2 ҳисоб карда мешаванд. Ҳамчунин асосноккунии техникию иқтисодии мақсаднокии лоиҳакунони корхонаи кӯҳии маъдан оид ба истеҳсоли тилло дар асоси ин кон таҳия мешавад. Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Қулла, бо мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 иа анҷом - декабри соли 2008 иҷро.кардамешаванд. Ҳаҷми инвеститсия -1080 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
2. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар объектҳои маъдани тиллодори майдони Бегулӣ-Мирзотоғ. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои металлҳои асил дар кони Бегулии Ғарбӣ ва зухуроти Бегулии Шимолӣ ва Ҷанубӣ, Ҷангалик, Келаҷак, Мирзотоғи ғарбӣ ва Мирзотоғ - 1 ва 2 дар ҳудуди майдони Бегулӣ - Мирзотоғ бо мақсади васеъ намудани заминаи ашёи минералии металлҳои асил барои Ҷамъияти муштараки дорои масъулияти маҳдуди Тоҷикистону Канада "Апрелевка" анҷом дода мешавад.
Объектҳои маъдани тиллодори майдон дар натиҷаи корҳои ҷустуҷӯи ва аксбардории геологии миқёси 1:10 000 ошкор гардидаанд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти муштараки дорои масъулияти махдуди Тоҷикистону Канада "Апрелевка" ба мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2008 иҷро мегарданд. Ҳаҷми инвеститсия -1140 ҳаз.доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
3. Иктишофи қаблии кони тиллои Покруд. Муҳимии гузориши корҳои иктишофии геологӣ дар объект аз зарурияти дар ҷануби ҷумҳурӣ ташкил намудани корхонаҳои кӯҳии маъдани истеҳсоли тилло, таъмини аҳолии маҳаллӣ бо ҷойҳои корӣ вобаста мебошад.
Дар кон солҳои 70-ӯм корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ гузаронида шуда, тибқи натиҷаҳои онҳо захираҳои тилло аз рӯи категорияи Сг ба микдори 6 тонна ва манбаҳои дурнамои категорияи Р1 -11 тонна ҳисоб карда шуданд. Дар объект аз соли 2005 инҷониб иктишоф қаблӣ гузаронида мешавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашавандаи объекти иктишофи қаблӣ захираҳои категорияҳои саноатӣ, манбаҳои дурнамо аз рӯи категориян Р1 ҳисоб гардида, инчунин асосноккунии техникию иқтисоди мақсаднокии коркарди саноатии кони тилло таҳия карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти махдуди "Пакруд" бо муҳлати оғоз-январи соли 2005 ва анҷом-декабри соли 2010 гузаронида мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия 1180 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
4. Иктишофи қаблйи паҳлӯи шимолии минтақаи Сидеритии зуҳуроти Оқҷилға. Муҳимии гузаронидани корҳо бо зиёд намудани захираҳои нуқраи ҷумҳурӣ асоснок карда мешавад.
Зуҳурот солҳои 1964, ҳангоми гузаронидани корҳои ҷустуҷӯӣ кашф карда шудааст. Солҳои 1984-1991 дар майдони маъдандори Оқҷилға, аз ҷумла дар қитьаи Оқҷилға корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ иҷро гардидаанд. Мулоҳизаҳои техникию иқтисодӣ оид ба имконияти азхудкунии объект бо усули зеризаминӣ таҳия гардид. Кондитсияҳои баҳодиҳӣ таҳия ва тасдиқ гардиданд (Комиссияи минтақавии захираҳои Тоҷиксаргеология, Фармони №20 аз 25 майи соли 1994). Соли 1992 иктишофи қаблии паҳлӯи шимолии минтақаи Сидеритии зуҳуроти Оқҷилға, ки дар марҳилаи аввал қатъ шуда буд, оғоз ёфт.
Захираҳо дар қитъаи Оқҷилға ва Оқҷилғаи Болоӣ то қабати 4290 м, аз рӯи категорияи С2 ҳисоб шудаанд. Захираҳои тарози соли 1997 аз ҷониби Комиссияи минтақавии захираҳои Тоҷиксаргеология тасдиқ ва бо "Тарози давлатии захираҳои нуқра..." ба ҳисоб гирифта шудаанд. Маъданҳо ба миқдори 168,7 хаз.тонна ба.файзнокии миёнаи нуқра - 2190,1 г\т, мис -0,82фоиз, висмут - 0,13фоиз ва сурма - 1,3 фоиз мебошанд.
Баробари ба анҷомрасии иктишофи қаблӣ захираҳои нуқра ва компонентҳои ҳамроҳикунанда - мис, висмут ва сурма аз рӯи категорияҳои саноатӣ ҳисоб карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ширкати дорои масъулияти махдуди Ҷумхурии Қазоқистон "С.А. Минералс" бо мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2009 иҷро мешаванд. Ҳаҷми инвеститсияҳо 300 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
5. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар майдони маъдани мису никелдори Хукаси ноҳияи Дарвози Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон. Зарурияти гузаронидани корҳои иктишофии геологӣ бо ояндадории майдон бо маъдани мису никел, ки дар натиҷаи корҳои геологӣ-аксбардорӣ ва ҷустуҷӯии солҳои пешин гузаронидашуда муқаррар гардидаанд, асоснок карда мешавад.
Гузаронидани корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ тавсия гардидааст.
Корҳхо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди "Кӯҳи Заррин" ба мӯҳлати оғоз-январи соли 2006 ва анҷом-декабри соли 2013 иҷро мегарданд. Ҳаҷми инвеститсия 940 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
6. Иктишофи қаблии конҳои оҳаксанг, гилхок, гаҷсанги Ҷартеппа ва гили кони Ачучу барои истеҳсоли семент. Муҳимии гузаронидани корҳо бо зарурияти ташкили заминаи ашёӣ барои истеҳсоли семент дар вилояти Хатлон бо мақсади таъмини сохтмони саноатӣ ва гражданӣ, инчунин ташкили ҷойҳои корӣ вобаста мебошад.
Дар кон аз соли 1999 инҷониб корҳои иктишофи гузаронида мешаванд.
Захираҳои оҳаксангҳо аз рӯи категорияҳои А-1504 ҳаз.мэ; В-931,8 хаз.м3; С1-1342,1 ҳаз.м3-ро ташкил медиҳанд. Дар кони Ачучу захираи гилҳо аз рӯи категорияи С2 ба миқдори 125,2 ҳаз.м3 арзёбӣ гардидаанд.
Дар натиҷаи корҳои иктишофӣ-геологии гузаронидашаванда захираи оҳаксангҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва Сг ба миқдори на камтар аз 30-40 млн.т, гилҳо - на камтар аз 9 млн.тонна, гаҷсангҳо - на камтар аз 1500 тонна бояд ҳисоб карда шаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди "Тоҷикистон" ба мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2007 гузаронида мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия ба 20 ҳаз.доллари ШМА баробар аст.
7. Иктишофи иловагии ҷинсҳои кӯҳии оҳаксангӣ ва гилии (кушодашавандахо) кони Консой барои истеҳсоли семент. Муҳимии корҳои иктишофи геологӣ дар объект бо зарурияти дар шимоли ҷумҳурӣ ташкил намудани истеҳсолоти сементбарорӣ алоқаманд аст.
Кони Консой бо марҳиллаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ, иктишофи қаблӣ ва муфассал фаро гирифта шудааст.
Дар натиҷа, захираҳои оҳаксанг аз рӯи категорияҳои С1 ба миқдори 2708,4 ҳаз.м3 ҳисоб гардиданд.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои иктишофи иловагии гилҳо (кушодашавандаҳо) дар объект захираҳо дар категорияҳои саноатӣ, манбаҳои дурнамо аз рӯи категория Р1 ҳисоб карда мешаванд, инчунин асосноккунии техникию иқтисодии мақсаднокии коркарди саноатии гилҳои кон таҳия мегардад.
Корҳо аз ҳисоби Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Эҳсон, то охири соли 2007 иҷро мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия ба 6 ҳаз.доллари ШМА баробар аст.
8. Иктишофи қаблии гаҷсангҳои зуҳуроти Ким. Муҳимии корҳои иктишофии геологӣ дар объект бо зарурияти ташкили заминаи ашёт барои истеҳсоли семент дар заводи аз ҷониби Ҷамъияти дорои масъулияти махдуди "Эҳсон" дар шаҳри Хӯҷанд сохташаванда вобаста аст. Зуҳурот ҳангоми сохтани харитаи миёнамиқёси Тоҷикистони Шимолӣ (ноҳияи Исфара) кашф гардидааст.
Дар асоси натиҷаҳои иктишофи қаблии гузаронидашаванда захираҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва С2, манбаҳои дурнамо аз рӯи Р1 ҳисоб карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Эҳсон, ба мӯҳлати оғоз-семоҳаи I соли 2006, анҷом - семоҳаи IV соли 2007, маблағгузорт мегарданд. Ҳаҷми инвеститсияҳо 9 ҳаз.доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
ХУЛОСА
Иктишофи геологӣ чун соҳаи махсуси истеҳсолоти моддй дорои як қатор хусусиятҳои хос буда, аз дигар соҳаҳо куллан фарқ мекунад. Фарқияти мақсад ва вазмфаҳо, аз ҷумла вобастагии ташкили корҳо ва натиҷаҳои ниҳоӣ аз омилҳои табиӣ, мавҷудияти таваккали (риск) истеҳсолӣ, мушаххасоти усул ва технологияи раванди истеҳсолот, солҳо тӯл кашидани мӯҳлати давомнокии он, хусусиятҳои маҳсулоти ниҳоӣ-захираҳои иктишофшудаи қаъри замин дар муқоиса бо корхонаҳои саноатӣ ва дигар корхонаҳо шароитҳои ғайримуқаррарии истеҳсолиро ба амал меорад.
Хусусиятҳои асосии иктишофии геологӣ инҳоянд:
- вобастагии пурраи миқёси (масштаби) зарурии корҳои иктишофӣгеологӣ аз таъмиинокии-воқеии соҳаҳои истихроҷии кӯҳӣ бо захираҳои иктишофнамудаи канданиҳои фоиданок, ки мутобиқи меъёрҳои таъминнокӣ, бо дарназардршти суръати рушди соҳа муқаррар карда шудаанд;
- гуногунрангии шароитҳои ҷугрофӣ ва табиии хобиш ва ҷойгиршавии конҳо, такрорнашавандагии тавсифҳои миқдории объектҳои иктишофӣ;
- ногузирии нигоҳ доштани (боз дошта мондани) маблағҳои пулӣ барои иктишоф барои на камтар аз нисфи мӯҳлати муқаррарии таъминнокии соҳаи истихроҷӣ;
- эҳтимоли-натиҷаҳои манфӣ дар раванди иктишоф ва вобаста ба он зарурияти ташкили марҳилавии гузаронидани корҳо, ки метавонад боиси маҳдуд намудани хароҷоти ғайрисамаранок гардад;
- давомнокии тӯлонии раванди омӯзиши конҳо, фаъолияти гуногунсамти истеҳсолӣ ва вобаста ба ин зарурат ба хоҷагии лаборатории энергетикӣ, нақлиёт, сохтмони иншооти истеҳсолӣ ва манзили муваққатӣ, ободнамудани базаҳо;
- набудани меъёрҳои боэътимод ва объективии арзёбии самаранокии иқтисодии гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ дар мӯҳлатхои алоҳида ва начандон калони таҳлили он (моҳ, квартал ва баъзан сол).
Барномаи мазкур бо мақсади баланд бардоштани сифат ва самараи корҳои иктишофии геологӣ, такмили усули истеҳсоли онҳо, кам кардани мӯҳлати омӯзиш ва зудтар барои истифода омода намудани конҳо таҳия гардидааст.
Барномаи пешниҳодгардида ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон медиҳад, ки фаъолияти худро баҳри дарёфт ва ҷудо намудани маблағҳои молиявӣ барои соҳаи геология, ки дар бобҳои дахлдори он барои таҳкими заминаи ашёи минералии корхонаҳои кӯҳии маъдани амалкунанда ва сохтмони нав асоснок карда шудаанд, равона созад.
Иҷрои Барномаи мазкур яке аз омилҳои татбиқи Барномаи давлатии паст кардани сатҳи камбизоатии иҳолӣ ва Барнома рушди соҳаҳои иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи то соли 2015 ба ҳисоб меравад.
Бо қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз 29 декабри соли 2006 № 784
тасдиқ шудааст
Барномаи рушди соҳаи геологияи Тоҷикистон дар солҳои 2007 - 2015
ПЕШГУФТОР
Захираҳои ашёи минералӣ асоси рушди иқтисодиёти ҳар яқ давлат ба ҳисоб рафта, иқтидори иқтисодӣ, рушд ва ҷобаҷокунии қувваҳои истеҳсолӣ, истифодаи захираҳои меҳнатиро муайян менамоянд. Захираҳои иктишофшудаи канданиҳои фоиданок қисми боигарии миллиро ташкил менамоянд.
Дар ҷаласаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 30 январи соли 2006, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Э.Ш.Раҳмонов, самтҳои афзалиятноки рушди иқтисодиёти миллиро барои солҳои минбаъда муайян намуда, дар қатори дигар масъалаҳо ба зарурияти рушд ва баланд бардоштани самаранокии корҳои икишофии геологӣ, ҳамчун асоси афзоиши заминаи ашёи минералии иқтисодиёти мамлакат, таваҷҷӯҳ зоҳир намуд.
Дар асоси таҳлил ва арзёбии ҳолати базаи ашёи минералии ҷумҳурӣ ва вазъи имрӯзаи соҳа "Барномаи рушди соҳаи геологияи Тоҷикистон дар солҳои 2007-2015" (минбаъд - Барнома) таҳия карда шуд.
Дар Бармома масъалаҳои ҷустуҷӯ, иктишоф ва барои истифодаи саноатӣ омода намудани конҳои металлҳои сиёҳ, асил, ранга ва нодир, ашёи агросаноатӣ, маводи сохтмонӣ, обҳои зеризаминии минералӣ, термалӣ ва нӯшокӣ мавриди баррасӣ қарор дода шудааст.
Масъалаҳои марбут ба ҷустуҷӯ ва иктишофи конҳои маводи сӯзишворӣ ва энергетикӣ (нафту газ ва ангишт), сангҳои асил ва қиматбаҳо, бинобар сабаби хусусияти хос доштани омӯзиши геологии онҳо, баррасӣ карда нашудаанд. Ҳалли проблемаҳои ин соҳаҳо таҳияи барномаҳои алоҳидаро тақозо менамоянд.
Фармоишгари корҳои дар Барнома пешбинишуда Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, мақоми иҷроияи ин корҳо Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд-Саридораи геология) ва ташкилоҳои ғайридавлатӣ мебошанд.
Дар Барнома вазъи омӯзиши геологии тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ, ҳолати тарозм (баланси) захираҳо аз рӯи намудҳои муҳими канданиҳои фоиданок дар ибтидои соли 2006, фаъолияти ҳамаи корхонаҳои кӯҳии маъдан ва корхонаҳои ашёи минералиро истифодабаранда, дараҷаи таъмини онҳо бо ашёи минералӣ барои солҳои наздик таҳлил карда шуда, самтҳои корҳои иктишофию геологӣ ва натиҷаҳои мунтазира муайян гардидаанд. Инчунин, барои сари вақт, самаранок ва хушсифат иҷро намудани вазифаҳои муайяишуда манбаҳои молиявӣ, масъалаҳои кадрӣ ва таҷҳизонии техникии соҳа баррасӣ карда шудаанд.
Барномаи мазкур аз рӯи принсипи соҳавӣ, бо назардошти рушди ояндаи минтақаҳои алоҳидаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои 2007-2015 таҳия шудааст.
Дарки амиқи мавқеи соҳаи геология дар системаи хоҷагии халқ, дорои аҳамияти муҳими принсипиалӣ буда, барои бо мувофақият татбиқ намудани Барномаи мазкур асос мебошад.
I. Мақсад ва вазифаҳои Барнома
Татбиқи сиёсати давлатӣ дар муайян намудани самтҳои асосии омӯзиши геологӣ, азнавбарқароркунӣ, истифода ва ҳифзи захираҳои ашёи минералӣ, назорат аз рӯи равандҳои хатарноки геологӣ, омӯзиши режим, тароз (баланс) ва манбаъҳои ифлоскунандаи обҳои зеризаминӣ мақсади асосии Барнома буда, вазифаҳои аввалиндараҷаи Барнома аз инҳо иборатанд:
- амалӣ гардонидани чорабиниҳое, ки барои қонеъ ннмудани эҳтиёҷоти иқтисодиёти давлат ба захираҳои ашёи минералӣ равона шудаанд;
- мураттаб ва ба таври коммлексӣ омӯхтани қаъри замин барои азнавбарқароркунии базаи ашёи минералӣ;
- таъмини афзоиши захираҳои иктишофшудаи канданиҳои фоиданок;
- арзёбии комплексӣ ва дурнамои ҳолати муҳандисӣ-геологӣ, гидрогеологии муҳити атроф ва истифодаи захираҳои табиӣ, мувофиқи
- тартиби муқарраршуда бо ахбороти зарурӣ таъмин намудани мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии маҳаллӣ, ташкилотҳо ва аҳолӣ;
- таъмин ва ташкили омӯзиш, бозмӯзӣ ва баланд бардоштани ихтисоси мутахассисони соҳа;
- бурдани системаи ягонаи фонди ахбороти геологӣ;
- бо маводҳои моддию техникӣ таъмин намудани корҳои иктишофи геологӣ.
II. Маблағгузории Барнома
Маблағгузории Барнома аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва сармоягузорони ватанию хориҷӣ ба нақша гирифта шудааст.
Иҷрои Барономаи мазкур пеш аз ҳама ба ташкили механизми маблағгузорӣ вобастагӣ дорад.
Аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузории корҳои омӯзиши геологии қаъри замин бояд чунин сурат гирад, ки рушди пайвастаи соҳаи геологии ҷумҳуриро барои ноил гардидан ба мақсадҳои дар Барнома муайяншуда ва ҳалли вазифаҳои гузошташуда таъмин намояд.
Барои ин зарур аст, ки усули идораи маблағҳои молиявии барои соҳаи ҷудошаванда куллан тағйир дода шавад. Дар ин ҷо пеш аз ҳама бояд, ки маблағгузорӣ аз тарзи пардохти корҳо баъд аз ба итмом расидани онҳо ба тарзи маблағгузории пешакии кварталӣ гузаронида шавад. Таҷрибаи мусбии чунин тартиби пардохткунии корҳо дар солҳои гузашта зарурияти аз нав барқарор намудани ин системаро тақозо менамояд.
Дар Барнома тақсимоти маблағҳо аз буҷети давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои объектҳои мушахассе, ки пештар дар онҳо корҳо оғоз гардиданду анҷоми мантиқии худро тақозо менамоянд, инчунин маблағҳо барои объектҳои ашёи минералӣ, ки вақтҳои наздик аз ҷониби корхонаҳои истихроҷкунанда дархост карда мешаванд, пешбинӣ гардидааст.
Пешбурди корҳои иктишофи геологӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ то марҳалаи иктишофи қаблӣ пешбинӣ шудааст, ҳамзамон пешниҳод мегардад, ки барои ба охир расонидани корҳо ҷиҳати ба азхудкунии саноатӣ тайёр кардани конҳо хароҷот ба зиммаи истифодабарандагони қаьри замин гузошта шавад.
Маҳсулоти ниҳоии соҳаи иктишофи геологӣ ин иттилоот оид ба захираҳои иктишофшуда ва бо тартиби муқаррарнамуда тасдиқшудаи намудҳои гуногуни канданиҳои фоиданоки конҳои мушаххаси қаъри замин мебошад.
Соҳаи геология маҳсулоти ниҳоии худро намефурӯшад ва бинобар ин имконият надорад фонди рушди истеҳсолотро ташкил намояд, ки барои навсозии фондҳои асосӣ, таъмири истеҳсолоти амалкунанда ва объектқои соҳаи иҷтимоӣ кофӣ бошад. Аз ин рӯ, Барнома пешбинӣ менамояд, ки барои ин мақсад аз ҳисоби маблағҳои асосии муттамаркази буҷети давлатӣ маблағ ҷудо карда шавад.
Омӯзиши геологии қаъри замин, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ мешаванд, аз тарафи сохторҳои Саридораи геология амалӣ карда мешаванд.
Маблағғузорӣ аз ҳисоби сармоягузорони ватанию хориҷӣ барои омӯзиши қаъри замин баъд аз он, ки аз тарафи онҳо тибқи тартиби муқарраргардида иҷозатнома гирифта мешавад, амалб мегардад. Тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ, ки аз ҳисоби худ омӯзиши геологии кони кандании фоиданокро бо маблағ таъмин намудаанд, барои гирифтани иҷозатнома барои коркарди он афзалият доранд.
Давра ба давра зиёд кардани маблағгузории соҳаи геология ягона воситаи расидан ба натиҷаи ниҳоии ин Барнома ба ҳисоб меравад.
Маълумот дар бораи маҷмӯи маблағгузорӣ, тақсим ва манбаҳои он умуман ва тақсимбандӣ ба солҳо дар бобҳои минбаъдаи Барнома муайян карда шудаанд.
Амалӣ гаштани Барнома яке аз омилҳои асосии иҷрошавии "Барномаи давлатии паст намудани сатҳи камбизоатии аҳолӣ" ва "Барномаи рушди соҳаи иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2015" мегардад.
III. Вазъи амӯзиши геологии ҳудуди Тоҷикистон
Аз рӯи маълумоти таърихи ва кофтуковҳои археологӣ муқаррар гардидааст, ки кӯҳкорӣ ва кашфу ҷустуҷӯ дар сарзамини Тоҷикисгон аз давраҳои қадим гузаронида мешуданд, худи канданиҳои фоиданок металлҳо, ашёи ғайримаъданӣ ва сангҳои ранга дур аз маҳалли дарёфт бурда мешуданд.
Ибтидои омӯзиши ҳақиқии геологии Тоҷикистон аз солҳои бистуми асри XIX оғоз гардида, ба таъсиси Сафорати Россия дар Бухорои Кӯҳӣ вобаста мебошад, ки ба ҳайати он географҳо, топографҳо, археологҳо ва натуралистон шомил буданд.
Марҳилаи нави омӯзиши геологии Тоҷикистон бо ташкили экспедитсияи калони Академияи илмҳои СССР дар соли 1928 ва аз соли 1932 бо ташкили Экспсдитсияи комплексии Тоҷикистон, ки соли 1933 ба Экспедитсияи Тоҷику - Помир табдил ёфт, ибтидо ёфт. Дар ҳамон даври тамоми сарзамини Тоҷикистон дар миқёси 1:1 000 000 аксбардорӣ гардида, миқдори зиёди конҳо. ки қисман дорои аҳамияти саноати доштанд, кашф шуданд.
Баъди Ҷанги Бузурги Ватанӣ (солҳои 1941- 1945) дар Тоҷикистон гузаронидани аксбардории геологии давлатии миқёси 1:200 000 ва аз солҳои 1960 бо миқёси 1:50.000 шурӯъ гардид. То 1 январи соли 1996 бо аксбардории геологии миқёсмайдаи (1:1000 000 ва 1:500 000) сарзамини ҷумҳурй, чун аксбардории миқёсмиёна ( 1:200 000) 100 фоизро фаро гирифта шуд, вале аксбардории геологии миқёси 1:100 000 танҳо дар масоҳати 54038 км2, ки 37,7 фоизи майдони умумии (143 100 км2) ҷумҳуриро ташкил менамояд, гузаронида шудааст. Бо аксбардории геологии калонмиқёси 1:50 000 68064 км2 сарзамини ҷумҳурӣ, ки 41,5 фоизи майдони умумиро ташкил медиҳад, фаро гирифта шуд.
Омӯзиши геологӣ то соли 1996
* нақшаи 1 (дар намуди коғаз оварда шудааст)
Аксбардории геологии калонмиқёси 1:25 000 ва 1:10 000 мутаносибан дар майдонҳои 27036 ва 4498 км2 иҷро карда шудааст, ки нисбати майдони умумии ҷумҳурӣ мутаносибан 18,8 ва 3,1 фоизро ташкил менамояд.
Ин рақамҳо гувоҳтӣ медиҳанд, ки дар баробари дастовардҳои муҳим ҷиҳати ба охир расонидани корҳои аксбардории геологии майдамиқёс ва миёнамиқёс ҳаҷми корҳои ҳанӯз иҷронагардида низ зиёд мебошанд. Ин хусусан ба аксбардории геологии миқёси 1:100 000 ва калонмиқёси 1:50 000 ва калонтар аз ин алоқаманд мебошад.
Натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофи геологии солҳои охир нишон медиҳанд, ки фонди конҳои нав кушодашаванда ҳанӯз пурра ба охир нарасидааст. Дар қаъри замини ҷумҳурӣ метавонанд конҳои нави намудҳои гуногуни канданиҳои фоиданок кушода шаванд. Қисме аз объектҳои маълум тибқи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ метавонанд ба гурӯҳи конҳои саноатӣ гузаронида шаванд.
Якбора ихтисор шудани маблағгузорӣ дар даҳсолаи охир боиси он гардид, ки корҳои иктишофӣ-геологӣ имрӯз ҳамагӣ дар якчанд объектҳои сабук дастрасшаванда гузаронида шуда, мӯҳлати тайёр кардани конҳо барои азхудкунии саноатӣ кашол меёбанд. Бояд зикр намуд, ки барои ба азхудкунӣ омода кардани як кони миёнамиқёс қариб 15-20 млн. доллари ШМА на 5-8 сол зарур аст, аммо бо дарназардошти сатҳи маблағгузории имрӯза, ин мғҳлат метавонад чандин маротиба бештар тӯл кашад.
Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ғайр аз корҳои геологию ҷустуӯӣ ва иктишофии геологӣ оид ба ошкор ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданоки сахт, ҳамчунин корҳои гидрогеологӣ, геологияи муҳандисӣ ва геоэкологӣ дар тамоми ҳудуди ҷумҳурӣ иҷро менамояд. Ин корҳо аз омӯзиши майдонҳои партовгоҳҳо ва хоктӯдаҳои ҷинсҳои кӯҳӣ, пешбурди кадастри давлатии обҳои зеризаминӣ, омӯзиши низом (режим) ва ченкунии самтҳои онҳо, ошкор намудани минтақаҳои хатарноки зоҳиршавии равандҳои геологӣ ва миқёси зарари онҳо, додани иҷозат барои пармакунии пармачоҳҳо барои об ва мувофиқакунонии иҷозатномаҳо барои истифодабарии махсуси об, иборат мсбошанд.
Бо аксбардории комплексии гидрогеологӣ ва муҳандисии геологии миқёси 1:50 000 3,4 фоизи (4814 км2) сарзамини ҷумҳурӣ фаро гирифта шудааст. Арзиши миёнаи 1 км2 аксбардорӣ аз рӯи нархҳои соли 1984 ба 407,2 доллари ШМА баробар аст. Аксбардории миқёси 1:50 000 барои сохтмони молиориятивӣ гузаронида мешавад шарт нест, ки тамоми ҳудуди чумҳурӣ бо он фаро гирифта шавад. Аксбардорӣ дар майдони тақрибан 20-25 ҳаз. км2 ба нақша гирифта шудааст. Хароҷоти умумӣ тақрибан 10,0 млн. доллари ШМА ташкил менамояд, аз ҷумла барои 3-4 солҳои наздик 570 ҳаз. доллари ШМА тақозо мегардад (ҷадвади 1).
Холати омузиши гидрогеологи ва мухандиси-геологии худуди Чумхурии Точикистон
+-------+-------+----------------------------------------------------х /Вилоят,/Масохат/ Микёси аксбардори / /минтака/ км2 / /
/ / +-------+-------+--------+--------+--------+---------+ / / /1:25000/1:50000/1:100000/1:200000/1:500000/1:1000000/
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Нохия- /28700 /178 / 1650 / 2615 /25296 /28700 /28700 /
/хои / / --- / ----- / ---- / ------ / ----- / ----- / /тобеи / /0,62 / 5,75 / 9,11 /88,14 /100 /100 / /чумхури/ / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Сугд /261000 / 350 / 2159 / 4865 / 18160 / 26100 / 26100 /
/ / / --- / ----- / ---- / ----- / ----- / ----- / / / / 1,34 / 8,27 / 18,64 / 69,58 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Хатлон /24600 / 205 / 740 / 9240 / 23000 / 24600 / 24600 /
/ / / ---- / ---- / ----- / ------ / ----- / ----- / / / / 0,83 / 3,01 / 37,56 / 93,50 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /ВМКБ /63700 / 340 / 265 / / 2530 / 63700 / 63700 /
/ / +----- / ---- / / ------ / ------ / ------- / / / /0,53 / 0,42 / / 3,97 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /чумхури/143100 / 1073 / 4814 / 16720 / 68986 / 143100/ 143100 /
/ / /------ / ---- / ------ / ------ / ----- / ------ / / / / 0,75 / 3,36 /11,68 /48,21 / 100 / 100 / / / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+
Омузиши муҳандисӣ-геологӣ
+-------+-------+----------------------------------------------------х /Вилоят,/Масохат/ Микёси аксбардори / /минтака/ км2 / /
/ / +-------+-------+--------+--------+--------+---------+ / / /1:25000/1:50000/1:100000/1:200000/1:500000/1:1000000/
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Нохия- /28700 / 215 / 915 / 1000 / 25296 / 28700 / 28700 /
/хои / / ----- / ----- / ------ / ------ / ------ / ------- / /тобеи / / 0,75 / 3,19 / 3,48 / 88,14 / 100 / 100 / /марказ / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Сугд /26100 / 541 / / 325 / 13960 / 26100 / 26100 /
/ / / ----- / / ------ / ----- / ------ / ------- / / / / 2,07 / / 1,25 / 53,49 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /Хатлон /24600 / 442 / 420 / / 23490 / 24600 / 24600 /
/ / / ---- / ----- / /------- / ------ / ------- / / / / 1,80 / 1,71 / / 95,49 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /ВМКБ /63700 / 340 / / / 2530 / 63700 / 63700 /
/ / / ---- / / / ----- / ------ / ------- / / / / 0,53 / / / 3,97 / 100 / 100 /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+ /чумхури/143100 /1538 / 1335 / 1325 / 65276 / 143100/ 143100 /
/ / / ---- / ----- / ----- / ----- / ----- / ------ / / / / 1,07 / 0,93 / 0,93 / 45,62 / 100 / 100 / / / / / / / / / /
+-------+-------+-------+-------+--------+--------+--------+---------+
IV. Тавсифи манбаъҳои ашёӣ минералӣ дар минтақаҳо
Вилояти Суғд. Қаъри замини вилояти Суғд аз канданиҳои фоиданоки гуногун ниҳоят бой мебошад. Дар ҳудуди вилоят (26,1 ҳаз. км2) конҳои сурб ва руҳ, висмут, молибден ва волфрам, сурма, стронсий, тилло, нуқра, оҳан, қалъагӣ, симоб, ангиштсанг, нафт ва газ, намаки ошӣ, флюорит, санги сохтмонӣ ва дигар намудҳои ашёи минералӣ барои индустрияи сохтмон, обҳои зеризаминии ошомиданӣ, минералӣ, термалӣ ва саноатӣ, озокерит, сангҳои заргарӣ, заргарӣ-ороишӣ кашф гардидаанд.
Дар ҳамин заминаи ашёию минералӣ дар вилоят соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ ташкил гардидаанд ва рушд меёбанд, аз ҷумла кӯҳию маъданӣ, сузишворӣ, энергетикӣ, сохтмонӣ, хоҷагии деҳот, коркарди санг ва ғайра. Доираи ҷобаҷокунии корхонаҳое, ки ашёи минералиро истифода мебаранд, тавсеа ёфта, имрӯз қариб ҳамаи ноҳияҳои вилоятро фаро мегирад.
Вилонти Хатлон. Дар солҳои ҳокимияти Шӯравӣ дар сарзамини Хатлон (24,6 қаз.км2) конҳои гуногуни ашёи минералӣ-нафт ва газ, намаки ошӣ, маводи сохтмонӣ, ашё барои истеҳсоли семент, обҳои минералӣ ва гарм, маъданҳои сурбу руҳ, стронсий, тиллои пошхӯрда ва дигар намудҳои ашёи минералӣ, ки дар саноат ва хоҷагии халқи ҷумҳурӣ истифода мешаванд, кушода шуданд. Ҳолати имрӯзаи заминаи ашёи минералии иқтисодиёти вилояти Хатлон, чун дар тамоми ҷумҳурӣ, нисбат ба эҳтиёҷоте, ки марҳилаи имрӯзаи рушди истеъмолӣ тақозо менамояд, ақиб мондааст. Аз ин рӯ давом додани корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофи геологии намудҳои ашёи минералӣ, ки барои хоҷагии халқ ва саноати вилояти Хатлон афзалиятнок мебошанд, ниҳоят зарур аст.
Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон. Дар ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (63,7 ҳаз. км2) дар солҳои гуногун конҳо ва зуҳуроти ояндадори 23 намудҳои канданиҳои фоиданок, аз ҷумла оҳан, марганс, мис, тиллои таҳҷоӣ, қалъагӣ, волфрам, ашёи аз алюминий бой, инчунин гилҳо барои истеҳсоли хишт, ашёи сементӣ, зуҳуроти ояндадори нуқра, кони калонтарини ашёи боросиликатӣ, намаки ошӣ, молибден, висмут, ашё барои истеҳсоли оҳан, аглопорит ва васлкунандаи ғайрисементӣ, керамзитӣ, регу шағалӣ ва рег ошкор ва иктишоф гардидаанд. Ғайр аз ин дар сарзамини Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон обҳои зиёди минералӣ ва термалӣ мавҷуданд.
Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ. Омӯзиши геологии муттасили сарзамини ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ дар маҷмӯ аз соли 1932 оғоз гардидааст. Аз ҳамин давра то имрӯз дар ин ҳудуд (28,7 ҳаз.км2) конҳои гуногуни канданиҳои фоиданок нафт ва газ, ашё барои истеҳсоли семент, маводи сохтмонӣ, обҳои минералӣ ва термалӣ, пегматитҳои хрусталдор ва қалъагидор, оҳан (магнетит), волфрам, қалъагӣ, тилло, сурб, руҳ, флюорит, маъданҳои радиоактивӣ, алюминий, фосфарит, гилҳои ба оташ тобовар, регсангҳои кварсӣ, ангишт (сангин ва антрасит) ва ғайра кашф гардиданд. Бисёре аз намудҳои номбаршудаи кандяниҳои фоиданок чун заминаи ашёӣ дар корхонаҳои амалкунандаи бойгардонии кӯҳӣ ва дигар корхонаҳои саноатӣ истифода бурда мешаванд.
Бояд зикр кард, ки манбаъҳои ашёи минералии ин ҳудуд ҳанӯз дар саноат ва хоҷагии халқ пурра истифода бурда намешаванд,
V. Фондҳои асосӣ таҷҳизоти техникӣ ва заминаи лаборатории соҳаи геология
Гузаронидани корҳои иктишофии геологӣ, сари вақт, самаранок ва хушсифат иҷро намудани вазифаҳои дар Барнома муайяншуда аз бисёр ҷиҳат ба дараҷаи таҷҳизонии техникии соҳа алоқаманд мебошад.
Арзиши фондҳои асосии Саридории геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон то ҳолати 1 январи соли 2006 ба маблағи 4 471 000 (чор миллиону чорсаду як хазор) сомонӣ, аз ҷумла: иморат ва иншоот -2 382 500 (ду -миллиону -сесаду ҳаштоду ду ҳазору панҷсад) сомонӣ, таҷҳизот - 1 160 400. (як миллиону яксаду шаст хазору чорсад) сомонӣ, воситаҳои нақлиёти 876 100 - (ҳаштсаду ҳафтоду шаш ҳазору сад) сомонӣ ва ғайра51 800 (панҷоҳу як ҳазору ҳаштсад) сомонӣ арзебӣ мегардад. Фарсудашавии фондҳои асосӣ - 2 892 900 (ду миллиону ҳаштсаду наваду ду ҳазору нӯҳсад) сомониро ташкил медиҳад. Арзиши боқимонда ба 1 578 100 (як миллиону панҷсаду ҳафтоду ҳашт ҳазору сад) сомонӣ баробар аст. Фарсудашавии миёнаи ҳамаи фондҳои асосӣ 65 фоизро ташкил медиҳад. Ба ҳисоби миёна фарсудашавии таҷҳизот ва воситаҳои нақлиёти 95 фоизро ташкил менамояд. Нишондиҳандаи 65 фоизи фарсудашавӣ асосан ба бино ва иншоот рост меояд.
Аз ин рӯ бояд таҷҳизот, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ мунтазам нав карда шавад. Навсозии воситаҳои асосӣ (таҷҳизот, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ, ки ҳангоми марҳилаҳои ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзебии корҳои иктишофии геологӣ истифодашаванда) аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ, бо роҳи ҳар сол ҷудо намудани маблағҳо аз рӯи моддаи "маблағгузории асосӣ", ҳамчунин аз ҳисоби манбаъҳои дигар истифодаи маблағҳои инвесторҳо, сафарбарсозии грантҳои байналмилалӣ (асосан таҷҳизоти лабораторӣ, таҷҳизоти комтотерӣ ва таъминоти барномавии онҳо) имконпазир мебошад.
Мавҷудияти воситаҳои асосӣ, ки бояд барои истеҳсолоти корҳои иктишофии геологӣ ба кор андохта шаванд, то ҳолати 1 апрели соли 2006 чунин аст:
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------ҷ
|№ |Номгуи дастгоххо | Микдор | Хамаги | Бенуксон | % |
| |ва тачхизот | | | | |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|1 |Дастгохи пармакуни| дона | 45 | 30 | 67 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|2 |Компрессорхо | - " - | 26 | 11 | 42 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|3 |Стансияхои баркии | - " - | 9 | 5 | 56 |
| |дизели | | | | |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|4 |Техникаи заминкоби| - " - | 23 | 12 | 52 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|5 |Тачхизоти | | | | |
| |лаборатори | - " - | 44 | 13 | 30 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|6 |Тачхизоти | | | | |
| |геофизики | - " - | 24 | 0 | 0 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
|7 |Воситахои | | | | |
| |наклиёт | - " - | 256 | 95 | 37 |
+---+------------------+---------+----------+--------------+---------+
Тавре, ки аз ҷадвали 2 бармеояд, дастгоҳу таҷҳизоти мавҷуда, воситаҳои нақлиёт ва техникаи заминкобӣ ба ҳисоби миёна 40 фоиз бенуқсон мебошад ва навсозии ба тадриҷро тақозо менамояд.
Мавҷудият, вазъи таҷҳизотҳои техникӣ дар Саридораи геология дар ибтидои соли 2006 дар ҷадвалҳои 3 ва 4 нишон дода шудааст. Дар ҷадвалҳо миқдори хариди таҷҳизоти нав бо дарназардошти афзоиши ҳаҷми корҳои иктишофии геологӣ то соли 2015 нишон дода шуда, нархҳои харид ва барқарорсозии таҷҳизот, бошад ба ҳисоби сомонӣ то ҳолати 1 майи соли 2006 нишон дода шудааст.
Таҷҳизоти лабораторӣ ва геофизикии соҳа низ ба навсозӣ ва таъмир эҳтиёҷ доранд. Таҷҳизоти мавҷуда ҳаматарафа (маьнавӣ ва физикӣ) кӯҳна шудаанд ва таъмири таҷҳизоти нуқсондор имкон надорад, зеро онҳо аз истеҳсолот бардошта шуда, қисмҳои такмилӣ ва эҳтиётии онҳо мавҷуд нестанд. Аз ин рӯ, хариди таҷҳизоти лабораторӣ ва геофизикии нав, дақиқ ва замонавӣ мувофиқӣ мақсад аст (ҷадвали 5).
Ҳамагӣ барои таъмир ва барқарорсозии таҷҳизоти иктишофии геологии мавҷуда ва воситаҳои техникӣ 630696 сомонӣ ва барои хариди таҷҳизоти нав то соли 2015 6 705 674 сомонӣ зарур аст.
Илова бар ин, биною иншоот низ ба таъмири асосӣ ва ҷорӣ эҳтиёҷ доранд. Дар баланси экспедитсияҳо хобгоҳҳо барои зисти кормандони соҳаи геология мавҷуд мебошанд. Чунин хобгоҳҳо панҷ адад буда, дар шаҳрҳои Душанбе, Панҷакент, шаҳракҳои Сирдарёи шаҳри Қайроққум, Сомониёни ноҳияи Рӯдакӣ ва "Разведчик"-и ноҳияи Ваҳдат ҷойгиранд. Бинобар ин зарур аст, ки ҳамасола аз ҳисоби буҷети давлатӣ аз рӯи моддаи "маблағгузории асосӣ" барои таъмири биною иншоот давра ба давра ҷудо намудани маблағ дар ҳаҷми 1,6 млн. сомонӣ пешбинӣ карда шавад. Ин имкон медиҳад, ки дар муддати панҷ сол иморати хобгоҳҳо пурра таъмир гардида, кормандони соҳа қисман бо манзил таъмин карда шаванд.
Ҳамчунин иморатҳои лабораторияи Марказӣ, лабораторияи Экспедитсияи комллексии геологии Қайроққум ва лабораторияи Эксподитсияи иктишофи геологии Моғиён низ таъмирталабанд. Барои таъмири ҳар кадом иморатҳои лабаратория зарур аст, ки ба ҳисоби миёна 400 000 (чорсад) ҳазор сомонӣ ва дар давоми 3 сол аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ аз рӯи моддаи ,маблағгузории асосӣ, барои таъмир дар ҳаҷми 1,2 млн. сомони маблағ пешбинӣ карда шавад.
Мавҷудият, вазъи таҷҳизотҳои техникӣ ва маблағҳои зарури барои барқарорсозӣ ва хариди онҳо
+---------------+------+-----+--------+--------+--------+------------х /Номгуи /Мавчуд/Бе- /Нуксон- /Маблаги /Микдори / Маблаги / /тачхизот / аст /нук- /дор /зарури /зарурии /зарури барои/ / / /сон / /барои /тачхи- /хариди / / / / / /барка- /зоти нав/тачхизоти / / / / / /рорсози / /нав /
+---------------+------+-----+--------+--------+--------+------------+ / Дастгоххои пармакуни /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: / 45 / 30 / 15 / 20 006 / 6 / 1380300 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / 23 / 15 / 8 / 14626 / 2 / 256800 / /колонкави / / / / / / /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / / / / / / / /ротори / 11 / 7 / 4 / 3600 / 2 / 898800 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Пармакунии / / / / / / / /зарбазани- / / / / / / / /таноби / 11 / 8 / 3 / 1780 / 2 / 224700 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Тачхизоти барои истехсолоти корхои пармакуни истифодашаванда /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: / 37 / 25 / 12 / 30174 / 12 / 177415 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------ҷ
|Насосхои | | | | | | |
|пармакуни | 23 | 15 | 8 | 28890 | 6 | 96375 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
| | | | | | | |
|Гиломезанда | 5 | 3 | 2 | 1284 | 3 | 52040 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
|Сутуни | | | | | | |
|пармакуни | 9 | 7 | 2 | | 3 | 29000 |
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+
| Тачхизоти кухкани |
+--------------------------------------------------------------------+
|Хамаги: / 48 / 26 / 22 / 38592 / 26 / 435686 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Электровозхо / 7 / 1 / 6 / 24715 / 3 / 134820 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Боркунандаи / 11 / 6 / 5 / 3852 / 4 / 154080 / /чинсхои кухи / / / / / / /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Перфораторхо / 11 / 6 / 5 / 2000 / 5 / 19260 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Вагонеткахо / 9 / 9 / - / - / 4 / 8371 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Вентиляторхо / 10 / 4 / 6 / 8025 / 10 /119155 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Компрессорхо ва тачхизоти барки /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Хамаги: /54 /28 / 26 / 79568 / 10 /270154 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Дастгоххои / / / / / / / /компрессори /34 /14 / 20 / 56511 / 4 /151384 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Неругохи баркии/ / / / / / / /дизели /9 /5 / 4 / 19193 / 4 /102720 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ /Трансформаторхо/11 /9 / 2 / 3864 / 2 /16050 /
+---------------+------+-----+--------+---------+-------+------------+ / Техникаи заминкоби /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Хамаги: /30 /8 /22 / 29200 / 5 635360 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Булдозерхо /14 /3 /11 / 17088 / 3 345360 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Тракторхо /7 /1 /6 / 7058 / - - /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Экскаваторхо /9 /4 /5 / 5054 / 2 290000 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ / Автотранспорт /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Хамаги: /56 /94 /162 / 433156 / 12 1444600 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Боркаш /92 /31 /61 / 159720 / 6 914700 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Мусофиркаш /34 /15 /19 / 79622 / 2 180500 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Гайри сабукрави/ / / / / / /махсус /89 /26 /63 / 126508 / 2 242600 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Сабукрав /41 /22 /19 / 67306 / 2 106800 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+ /Чамъ: / / / / / 4343515 /
+---------------+------+-----+--------+---------+--------------------+
* Эзох: Номгуи кисмхои такмили барои баркарорсозии тачхизоти нуксондор дар чадвали 4 оварда шудааст. чадвали 4 Номгуи кисмхои такмили барои баркарорсозии тачхизоти нуксондор
+---+------------------------+-----------+--------------+------------х /№№ / Номгу / Микдор / Нархи як / Чамъ / / / / / вохид / /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои дастгоххои пармакуни /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / 13 / / 7 280 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 5 / 1 200 / 6 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Пумнаи равган / 6 / 321 / 1 926 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Ротор / 1 / 3 600 / 3 600 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Гидросистема / 2 / 360 / 720 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Давразанонда / 1 / 480 / 480 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 20 006 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои пумнахои пармакуни /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / / / 9 630 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 2 / 9630 / 19 260 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 28 890 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои гиломезандахо /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики барки / 2 / 642 / 1 284 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои тачхизоти кухкани /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Аккумуляторхои батареяги/ / / / / /(банкахои ТЖН) / 4 / 5 313 / 21 252 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------ҷ
|2 |Мухаррикхои кашиши | 3 | 1154 | 3463 |
| |(тягави) | | | |
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+
|3 |Мухаррикхои пневматики / / / /
| |(барои-ППН-1С) / 4 / 963 / 3 852 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Халкахо ва поршенхо / / / / / /барои перфораторхо / 5 / 400 / 2 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Мухарикхои барки барои / / / / / / вентиляторхо / 5 / 1605 / 8 025 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 38 592 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои тачхизотхои компрессори ва тачхизоти барки /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Аппаратураи сузишвори / 4 / 644 / 2 576 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 / Магнето / 3 / 161 / 483 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Таъмири асосии / / / / / /(капитали) мухаррикхо / 10 / 5055 / 50 554 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 / Халкахо ва поршенхо / 3 / 966 / 2898 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Комплектхо барои таъмири/ / / / / /мухаррикхои дизели / 2 / 4830 / 9660 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Аппаратураи сузишвори / / / / / /барои неругоххои барки / 3 / 1932 / 5796 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /7 / Магнето барои / / / / / /неругоххои барки / 3 / 161 / 483 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /8 / Карбюратор / 3 / 330 / 1000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /9 /Мухаррикхои дизели барои/ / / / / /неругоххои барки / 3 / 751 / 2 254 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /10 /Таъмири трансформаторхо / / 3 864 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 79 568 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои техникахои заминкоби /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Комплектхо барои таъмири/ / / / / /мухаррикхо / 7 / / 6 705 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Таъмири куттии / / / / / /тагйирдихии суръат / 6 / / 2 230 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Таъмири аппаратураи / / / / / /сузишвори / 7 / / 2 780 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Таъмири кисми раванда / / / 8 485 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Хариди автошинахо / / / 9 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 29 200 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / Барои воситахои автомобили /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /1 /Мухаррики дарунсуз / 26 6423 / 167 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /2 /Таъмири асосии / / / / / /мухаррикхои дарунсуз / 28 / / 45 000 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /3 /Куттии тагйирдихии / / / / / /суръат / 34 / 2568 / 87 300 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /4 /Таъмири асосии куттии / / / / / /тагйирдихи / 4 / / 2 568 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /5 /Тачхизотхои овеза / 34 / 1926 / 65 484 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /6 /Таъмири тачхизотхои / / / / / /овеза / 1 / / 320 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ /7 / Автошинахо / 102 / / 65 484 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+ / /Чамъ: / / / 433 156 /
+---+------------------------+-----------+--------------+------------+
чадвали 5
Номгуи тачхизоти зарурии лаборотори ва геофизики
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------х /№№ / Номгуй / Вохиди /Микдор/ Нархи як / Чамъ / / / / ченак / / вохид / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / Тачхизотхои лаборотори /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /1 /Спектрометри атоми / / / / / / /абсорбсиони / адад / 1 / 130200 / 130200 / / /AAnalyst-200 / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /2 /Хокакунаки / / / / / / /лаборотории / / / / / / /Пулёверизетте-1 / адад / 1 / 56512 / 56512 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /3 /Хокакунаки / / / / / / /лаборотории дискии / адад / 1 / 60810 / 60810 / / /ларзанда / / / / / / /(вибрасиони) / / / / / / /Пулёверизетте-9 / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /4 /Асбоб барои тахлили/ / / / / / /об / адад / 1 / 59250 / 59250 / / /Снектрофлуориметр / / / / / / /MERK / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /5 /Печхои муфели / / / / / / /КО-14 / адад / 8 / 6420 / 51360 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /6 /Спектрометри / / / / / / /рентгении / / / / / / /"Спектроскан МАКС- / адад / 1 / 100727 / 100727 / / / GF2E" / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Хамаги: / / / / 458859 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / Тачхизотхои геофизики /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /1 /Стансияи каротажи / адад / 2 / 320000 / 640000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /2 /Инклинометр / / / / / / /майдахачм типи / адад / 20 / 6000 / 120000 / / /"МИР-36" / / / / /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /3 /Аппаратураи / / / / / / /каротажи радиоактви/ адад / 5 / 50000 / 250000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /4 /Стансияи ракамии / / / / / / /иктишофи барки / комп. / 2 / 77500 / 155000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /5 /Стансияии ракамии / / / / / / /сейсмики / комп. / 2 / 96300 / 192600 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /6 /Вибросейсмахои / / / / / / /майдахачм / вохид / 10 / 32100 / 321000 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ /7 /Деформограф / комп. / 2 / 112350 / 224700 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Чамъ / / / / 1903300 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+ / /Хамаги / / / / 2362159 /
+---+-------------------+--------+------+----------------+-----------+
VI. КАДРҲО: ВАЗЪИЯТ, ПРОБЛЕМАҲО ВА РОҲҲОИ ҲАЛЛИ ОНҲО
Ҳалли самарабахши масъалаҳои дар Барнома гузошташуда аз бисёр ҷиҳат ба нерӯи кадрӣ алоқаманд аст.
Соли 1985 соҳаи геологияи ҷумҳурӣ 9 266 нафарро дар бар мегирифт, ки аз онҳо 3 130 нафар мутахассисони дипломдор (31,5 фоиз аз миқдори умумии коргарон), аз ҷумла 26 номзадҳои илм, 1 444 мутахассиси дорои маълумоти олӣ ва 1 660 мутахасссиси дорои маълумоти миёнаи махсус буданд. Ҳар сол соҳа бо хатмкунандагони мактябҳои олӣ ва миёнаи махсуси муассисаҳои таълимӣ такмил мегардид. Шумораи онҳо то ба 200 нафар дар як сол мерасид. Дар ин давра мутахассисони дипломдор давра ба давра сатҳи тахассуси худро дар мактабҳои олии гуногун, пажӯҳишгоҳҳои Вазорати геологияи ИҶШС ва идораҳои дигар баланд мебардоштанд.
Талабот ба кадрҳои коргари баландихтисос (400- 450 нафар) аз ҳисоби тарбияи онҳо дар муассисаҳои такмили ихтисоси ҷумҳурӣ ва Комбинати таълимии Саридораи геологяяи Шӯрои Вазирони ҶШС Тоҷикистон таъмин мегардид.
Дар соли 1991 бо сабаби дар ҷумҳурӣ рух додани ҳодисаҳои номатлуб кор бо кадрҳо мушкил гардид. Фаъолият ҷиҳати баланд бардоштани тахассуси мутахассисон таназзул ёфта, тайёр кардани кадрҳои коргар амалан қатъ гардид. Зиёда аз ин шумораи зиёди мутахассисон ҷумҳуриро тарк намуданд. Танҳо соли 1993 Саридораи геологияро 1 493 коргари баландихтисос ва 278 мутахассисон-роҳбарони экспедитсияҳои геологӣ, пяртияҳо, гурӯҳҳо, лабараторияҳо ва 522 нафар мутахассисони самтҳои мухталиф тарк кардаанд.
То 1 январи соли 2006 дар системаи Саридораи геология 970 нафар, аз ҷумла 329 корманди дипломдор, ки асосан мутахассисони синну солашон калон мебошад, кор мекарданд. Имрӯз ҳисоби миёнаи синну соли мутахассисон - геологҳои Саридора 54 солро ташкил медиҳад, Дар экспедитсияи геофизикӣ бошад ҳамагӣ ду геофизик кор мекунанд, ки синнашон аз 70 гузаштааст. Таркиби кадрҳо то ҳолати 1 январи соли 2006 чунин аст: коргарон 64 фоиз, роҳбарон 13 фоиз, мутахассисони 16 фоиз, хизматчиён 7 фоиз.
Қайд кардан зарур аст, ки дар давраи шӯравӣ ба ҳалли аксар масъалаҳои илмӣ, илмӣ-методии истеҳсолоти геологӣ, асосноккунии техникӣ-иқтисодии истифодаи захираҳои ашёи минералии Тоҷикистон пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ, донишкадаҳои лоиҳавии Вазорати геологияи ИҶШС, дигар идораҳои Россия, Қазоқистон, Узбекистон ва дигар ҷумҳуриҳо машғул буданд, Ягона шӯъбаи Пажӯҳишгоҳи умумииттифоқии илмӣ-тадқиқотии нафт дар Тоҷикистон (ки ба Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии ашёи минералии Тоҷикистон табдил дода шуда буда) аз сабаби аз кор рафтани мутахассисон соли 1994 баста шуд.
Ташкилотҳои истеҳсолии геологияи ҷумхурӣ имрӯз ба мутахассисони касбҳои гуногуни ҳам дорои маълумоти олӣ ва ҳам дорои маълумоти миёнаи махсус - геологҳои ихтисосҳои гуногун, геофизикҳои самтҳои мухталиф, гидрогеологҳо ва муҳандисон-геологҳо, мутахассисони техникаи иктишофи намудҳои гуногуни ашёи минералӣ, мутахассисони усулҳом геохимикии ҷустуҷӯ, - механикҳои мошинҳои кӯҳи ва таҷҳизот, маркшейдерҳо, мутахассисони самтҳои гуногуни тадқиқотҳои лабаратории минералҳо ва ҷинсҳои кӯҳӣ, мутахассисони техникаи компютерӣ, программистон, химикҳо-таҳлилгарон эқтиёҷ доранд. Дар маҷмӯ барои кишвар мутахассисони беш аз 50 самт заруранд. Ба ғайр аз ин барои ҳалли масъалаҳои лоиҳавӣ бояд шумораи зиёди коргарони касбӣ - кӯҳканҳо, пармагарон, тарконандаҳо, ронандагони автомобилҳои боркаши калонҳаҷм, кафшергарҳо ва ихтисосҳои дигар ҷалб карда шаванд.
Илова бар ин, хусусияти истеҳсолоти корҳои иктишофию геологӣ аз корманди соҳаи геология меъёри муайяни дилбастагӣ ба чунин фаъолиятро тақозо менамояд. Тибқи таҷрибаи солҳои охир мутахассисони ҷавоне, ки мактабҳои олии ҷумҳуриро хатм намудаанд, қариб нисфашон дар давоми солҳои аввали кор соҳаро тарк менамоянд. Миқдори ками онҳо баъди гузашти панҷ сол ба кори мустақилона шурӯъ мекунанд, Аз ин рӯ масъалаи тайёр кардани мутахассисон барои соҳаи геология аҳамияти муҳим пайдо мекунад. Барои ҳалли масьалаи кадрҳои соҳаи геология андешидани тадбирҳои зайл зарур аст:
1. Ҳамасола,- аз соли 2007 сар карда, 15-нафар вобаста ба ихтисосҳои асосии геология ба таври мақсаднок барои таҳсил ба мактабҳои олии ИДМ фиристода шавад.
2. Тарбияи мутахассисон дар Донишгоҳи кӯҳӣ-металлургӣ ва факултаи кӯҳӣ-геологии Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистон тибқи дархости Саридораи геология, вазорату идораҳои дахлдор анҷом дода шавад.
3. Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии, ашёи минералӣ барқарор карда шавад, ки дар баробари корҳои илмӣ-тадқиқотӣ иҷрои таҳияи дастурамалҳо оид ба гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ барои навъҳои гуногуни конҳои канданиҳои фоиданок амалӣ мекунад.
4. Дар назди колледжи кӯҳӣ-геологии шаҳри Душанбе ба номи Сороҷон Юсупопа доир ба тарбия ва бозомӯзии коргарони баландихтисос курсҳои доимамалкунанда ташкмл карда шавад.
5. Дар назди Донишгоҳи кӯҳӣ-металлургӣ курсҳои такмили ихтисоси мутахассисони соҳа берун аз истеҳсолот ташкил карда шаванд.
Инчунин бояд ба инобат гирифт, ки истеҳсолоти иктишофии геологӣ, ҷамъбасти маълумоти илмӣ, таҳияи маводи нақшавӣ (графикӣ) ва ҳалли вазифаҳои амалӣ ҳам дар соҳаи ҷустуҷӯ ва иктишофи канданиҳои фоиданок ва ҳам дар соҳаи ҳисоби захираҳо дар баробари усулҳои анъанавӣ инчунин истифодаи иттилооти аэрокайҳонӣ, спутникӣ, компютерҳо, барномаҳои компютерӣ асбобу таҷҳизоти навро тақозо менамояд. Ҳалли ин масъалаҳо бе ҷалби мутахассисони бо бо технологияи компютерӣ коркунанда ва програмистҳо ғайриимкон аст.
Дар ҷадвали 6 талаботи сохторҳои тобеи Саридораи геология ба мутахассисони дорои маълумоти олӣ барои солҳои 2007-2015 оварда шудааст.
Азбаски мактабҳои олии ҷумҳурӣ аз рӯи ихтисоси геология на ҳамаи спектри мутахассисонро тайёр менамоянд, зарур аст, ки ҳар сол бо дархости соҳа тибқи квотаи Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муассисаҳои таълимии дахлдор берун аз ҷумҳурӣ фиристода шуда, пардохти таълим аз ҳисоби буҷети давлатӣ сурат гирад.
Манбаи хароҷоти молиявӣ барои тарбияи кадрҳо дар дохили ҷумҳурӣ яке аз моддаҳои хароҷоти иловагӣ буда, ба арзиши аслии корҳои иктишофии геологӣ, ки аз ҷониби сохторҳои тобеи Саридораи геология гузаронида мешаванд, дохил мегардад. Ғайр аз ин, дар назар дошта шудааст, ки аз усули тарбияи кадрҳо барои истеҳсолоти корҳои иктишофи геологӣ аз ҳисоби сафарбаркунии маблағҳои истифодабарандагони қаъри замин ва грантҳои институтҳои гуногуни молиявӣ истифода_бурда шавад.
Музди меҳнати кормандони соҳа ҳам аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва ҳам аз ҳисоби шартномаҳо мустақиман ба ҳаҷми иҷрои корҳо алоқаманд аст. То ҳолати 1 январи соли 2006 ва 1 августи соли 2006-музди миёнаи кормандон чунин аст:
- Экспедитсияи Ҷапуби Тоҷикистон 137,8-224,6 сомонӣ;
- Экспедитсияи иктишофи геологии Помир 133,3 - 186,4 сомонӣ;
- Экспедитсияи иктишофи геологии Моғиёи 121,6- 148,7 сомонӣ;
- Экспедитсияи ҷустуҷӯию аксбардории геологӣ.84,6 - 111,6 сомонӣ,
Дар маҷмӯъ дар соҳа музди миёнаи меҳнат дар ҳамин давра 106,9142,3 сомониро ташкил дод. Афзоиши музди миёнаи меҳнат дар ин давра асосан аз ҳисоби зиёд гардидани ҳаҷми корҳои шартномавӣ сурат гирифтааст. Инчунин интизор меравад, ки раванди афзоиши музди миёнаи меҳнати кормандони соҳа бо зиёд гардидани хаҷми иҷрои корҳо бо усули хоҷагидорӣ то давраи соли 2015 сурат мегирад.
чадвали 6 Талаботи
сохторхои тобеи Саридораи геология ба мутахассисони дорои маълумоти оли барои солхои 2007-2015
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----х /№№/ Номгуи /2007/2008/2009/2010/2011/2012/2013/2014/2015/ / / ихтисосхо / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /1 /Геология ва инкишофи/16 /18 /20 /24 / 26 /28 /28 / 28 /28 / / /конхои канданихои / / / / / / / / / / / /фоиданок / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /2 /Гидрогеология ва / 16 /20 /24 /28 / 30 / 34 /34 / 34 /34 / / /геологияи мухандиси / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /3 /Аксбардории геологи / 16 /20 /24 /28 / 32 / 34 /34 / 34 /34 / / /ва чустучуи конхои / / / / / / / / / / / /канданихои фоиданок / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /4 /Маркшейдерхо, / 12 /16 /18 /20 / 22 / 24 /24 / 24 /24 / / /топографхо / / / / / / / / / /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+ /5 /Геофизикхои самтхои / 34 /32 /34 /34 / 34 / 30 /30 / 30 /30 / / /гуногун / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/6 |Мухандисони кух / 8 /8 /12 /16 / 18 / 20 /22 / 22 /22 /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/7 |Химикхо-тахлилгарон /16 /20 /28 /32 / 36 / 40 /35 / 35 /35 /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/8 |Петрографхо, / / / / / / / / / /
/ |минералогхо, /12 /12 /16 /20 / 24 / 28 /30 / 30 /30 /
/ |мутахассисони ташхис/ / / / / / / / / /
/ |ва тахлили ашёи / / / / / / / / / /
/ |минерали / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/9 |Иктисодчиён- /4 /4 /4 /4 / 4 / 4 /4 / /4 /
/ |банакшагирандагон / / / / / / / / / /
+--|--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
/10|Хамаги /134 /150 /180 /206 / 226/242 /241 /241 /241 /
+--+--------------------+----+----+----+----+----+----+----+----+----+
VII. КОРХОНАҲОЕ, КИ ДАР АСОСИ ЗАХИРАҲОИ АШЁИ МИНЕРАЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН КОР МЕКУНАНД
Дар заминаи конҳои кашфшудаи канданиҳои фоиданок дар ҷумҳурӣ корхонаҳои саноати кӯҳӣ ба монанди комбинатҳои маъдантозакунии "Такоб", "Анзоб", "Адрасмон", "Зарафшон", "Апрелевка", "Дарвоз", Комбинати металлҳои нодири Ленинобод, Заводи гидрометаллургии Исфара, Комбинати асбосементии Душанбе, Комбинати электрохимиявии Ёвон заводҳои намаки Ашт ва Восеь, комбинатҳои маводи сохтмон, заводҳои рангҳои минералӣ ва шишабарорӣ фаъолият менамоянд.
Маҳсулоти корхонаҳои саноати кӯҳӣ дар баробари дар дохили ҷумҳурӣ истифода шуданашон, барои таъмини соҳаҳое таъин гардида буданд, ки дар дигар минтақаҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ҷойгир буданд, ё ин корхонаҳо бо корхонаҳои берун аз ҷумҳурӣ дар комплекси ягона амал менамуданд. Мисол, маъдани аз кони Олтинтопкан истихроҷгардида дар Фабрикаи бойгардонии Олмалик Ҷумҳурии Узбекистон коркард шуда, аз он консентрати қурғошиму руҳ истеҳсол мегардид. Комбинатҳои маъдантозакунии "Адрасмон" ва "Анзоб" консетратҳои худро ба заводҳои руҳи Олмалик (Узбекистон), сурби Шимкент (Қазоқистон) ва сурмаи Кадамҷой (Қирғизистон) барои коркард мефиристонанд.
Дар сурати бо иқтидори лоиҳавӣ фаъолият намудани корхонаҳои соҳаи коркарди кӯҳии ҷумҳурӣ, даҳҳо ҳазор коргарон бо ҷойи корӣ таъмин хоҳанд шуд. Канданиҳои фриданоки аз ҷониби ин корхонаҳо истихроҷшаванда - сурб, руҳ, тилло, нуқра, сурма, симоб, шпати плавики, мис, кадмий, висмут, германий, индий, теллур, галлий, таллий, селен дар бозори ҷаҳонӣ талаботи баланд доранд ва компоненти муҳими рушди самтҳои ҳозиразамони прогресси техникӣ ба ҳисоб мераванд.
Аз нн рӯ, таъмини чунин корхонаҳо бо захираҳои зарурии ашёи минералӣ вазифаи муҳими соҳаи геологияи мамлакат мебошад.
Тахлили вазъи заминаи ашёи минералии корхонаҳои амалкунандаи кӯҳии маъдан нишон медиҳад, ки баландравии суръати истихроҷи баъзе намудҳои ашёи минералӣ аз афзоиши захираҳо бештар аст. Дар давоми солҳои охир, бо сабабҳои маълум, суръати корҳои иктишофии геологӣ аз рӯи ҳамаи намудҳои канданиҳои фоиданок ниҳоят суст гардид. Маблағгузории корҳои иктишофии геологӣ аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ ба дараҷаи минималӣ расида, ҳатто аз соли 1995 то соли 2006 маблағгузории корҳои иктишофии геологӣ дар системаи Саридораи ,Геологияи тоҷик, дар як сатҳ қарор дошта, дар як сол аз 280 ҳазор доллари ШМА бештар набуд (нақшаи 2).
* (нақшаи 2. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Дар ҷадвали 7 оид ба маблағҳои воқеии азхудшуда ва таҷҳизоти техникии соҳа барои солҳои алоҳида маълумот оварда шудааст.
чадвали 7
+-------------+------+-----------------------------------------------х / Номгу /Вохиди/ Солхо / / /ченак / /
/ / +------+--------+--------+--------+-------+-----+ / / / 1980 / 1985 / 1990 / 1995 / 2000 / 2005/
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Маблагхои вокеии азхудшуда /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Бучет: аз он /хаз. / 50327/ 57368 / 4543 / 243 / 109 / 281 / /чумла /долл. / / / / / / / / /ШМА / / / / / / /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /1.Маблагхои /-"- / 37941/ 42275 / 3943 / 243 / 109 / 219 / /амалиёти / / / / / / / /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /2.Маблагхои /-"- / 12386/ 15093 / 6000 / - / - / 62 /
/асоси, аз +------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /чумла /-"- / 7809/ 8784 / 6000 / - / - / - /
/-Пармакунии +------+------+--------|--------+--------|-------+-----+
/чукури | | 4577| 6309 | - | - | - | 62 |
|шофи | | | | | | | |
|-Навсозии | | | | | | | |
|тачхизот | | | | | | | |
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Тачхизоти техники /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Дастгоххои / / / / / / / / /пармакуни / адад / 175 / 144 / 109 / 90 / 46 / 45 /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ /Насосхои / / / / / / / / /пармакуни / адад / 220 / 142 / 122 / 88 / 50 / 26 /
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+
/Наклиёти |вохид / 880 | 1233 | 997 | 656 | 416 | 256 |
|автомобили | | | | | | | |
+-------------+------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Фондбоздехи /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Коэффисент / 1,35/ 1,26 / 0,95 / 0,524 / 0,41 /0,56 / / / / / 3 / / 8 / 2 /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Навсози /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+ / Фоиз / 26 / 20 / 0 / 0 / 0 / 3 /
+--------------------+------+--------+--------+--------+-------+-----+
Дар натиҷа, дар ин солҳо ягон кони нави саноатӣ кушода нашудааст. Корхонаҳои саноати кӯҳии маъдан асосан захираҳои маъданеро, ки 15-20 сол қабл ва аз ин ҳам пештар тасдиқ гардидаанд, коркард менамоянд. Сатҳи истихроҷи тилло аз қаъри замин ва сатҳи афзоиши захираҳо, ки дар натнҷаи корҳои иктишофии геологӣ ба даст омада, аз ҳисоби корхонаҳои муштараки "Зарафшон" ва "Дарвоз" маблағгузорӣ гардидаанд, дар солҳои охир чунин аст:
* (нақшаи 3. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Бояд зикр кард, ки дар ҳамин давра оид ба натиҷаи корҳои иктишофии геологӣ, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ мегардад, бо сабаби нокифоягии он афзоиши захираҳои металлҳои асил ба даст оварда нашудааст (нақшаи 4).
* (нақшаи 4. дар намуди коғаз оварда шудааст).
Таҷрибаи корҳои иктишофии геологӣ нишон медиҳад, ки дар баланси давлатӣ зам намудани 1 тонна тилло, вобаста ба мураккибии сохт ва мавқеи ҷугрофии кон, аз 300 то 500 ҳазор доллари ШМА сарф шуда, барои коркарди саноатӣ тайёр кардани як кони ҳаҷмаш миёна (ба монанди Ҷилав) аз 5 то 10 соли корӣ зарур аст. Яъне ҳар як корхонаи коркарди кӯҳи бояд ҳадди ақал барои 10 соли минбаъда бо захираҳои иктишофшуда таъмин бошад, Айни замон баъзе корхонаҳои саноатии ҷумҳурӣ дар заминаи ашёи минералии аз хориҷ воридшаванда кор мекунанд, ҳол он ки имконияти қисман ё пурра бо ашёи минералӣ таъмин намудани ин корхонаҳо мавҷуд мобошад.
VIII. САМТИ КОРҲОИ ИКТИШОФИИ ГЕОЛОГИ ВА НАТИҶАҲОИ МУНТАЗИРА
Такмили натиҷаи корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофии геологӣ гувоҳӣ медиҳад, ки имконияти кашфи конҳои нав ҳанӯз ҳам пурра истифода нашудааст. Дар натиҷаи корҳои ҷустуҷӯӣ ва иктишофии геологӣ қисме аз ин объектҳоро ба қатори конҳои саноатӣ гузаронидан мумкин аст.
Тадқиқотҳои охирин нишюн медиҳанд, ки танҳо дар Тоҷикистони Марказӣ қариб нисфи зуҳуроти ошкоршудаи канданиҳои фоиданок амалан арзёбӣ нашудаанд. Аз 150 нуқтаи маъдани тиллодори дар водии Зарафшон ба қайд гирифташуда тақрибан 20-тои онҳо таҳти арзёбии геологӣ қарор гирифтаанд. Дар ҷануби ҷумҳурӣ ва ноҳияҳои тобеи марказ низ на ҳамаи объектҳои маъдании ошкоршуда ба қадри кофӣ аз арзёбии геологӣ гузаштаанд.
Ин масъала пурра ба минтақаи Помир низ дахл дорад, ки қариб 46 фоизи ҳудуди ҷумҳуриро ишғол менамояд.
Танҳо ҳангоми ташкили рушди суръатноки корҳои иктишофии геологӣ дар объектҳои муҳим, ки метавонад солҳои наздик сатҳи зарурии таъминотро бо захираҳои балансии намудҳои асосии ашёи минералӣ барқарор созад ва имкон медиҳад на танҳо фаъолияти корхонаҳои кӯҳии маъдан эҳё гардад, балки иқтидорҳои нави дар заминаи захираҳои ашёи минералӣ коркунанда ташкил карда шаванд, аз ин вазъ баромадан мумкин аст.
Маблағҳои зарурӣ барои корҳои иктишофӣ-геологӣ дар солҳои 2007-2015 ва натиҷаҳои мунтазираи корҳои иктишофӣ-геологӣ то соли 2015 дар ҷадвалҳои 8 ва 9 оварда шуда, шарҳи кӯтоҳи корҳои пешбинишуда соҳа ба соҳа дар поён оварда мешавад.
Металлҳои сиёҳ Марганс
Ҷустуҷӯи марганс дар майдонҳои Оби-Хингоб ва Хабуробод (Помири Шимолӣ). Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, чун дар дигар мамлакатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил манган ниҳоят камчин буда, арзиши 1 тоннаи он зиёда аз 2500 доллари ШМА мебошад. Гудохтани ферроманган дар корҳонаҳои ҷумҳурӣ имконпазир аст. Манган барои ташкили металлургияи сиёҳ дар заминаи кони Чоқадам-Булоқ ва (ё) Карч, ҳамчунин барои гирифтани хӯлаҳои махсус зарур мебошад.
Зуҳуроти майдонҳои Оби-Хингоб ва Хабуробад ҳангоми гузаронидани аксбардории геологии гурӯҳии миқёси 1:50 000 ва ҷустуҷӯйҳои дахлдор солҳои 1970-1980 ошкор гардидаанд. Дар ин зуҳурот дурнамои бойи маъданҳои манган ҳисоб карда шудаанд. Файзнокии миёнаи манган дар маъдан 35 фоизро ташкил медиҳад. Захираҳои дурнамои манган (категорияи Р1) танҳо дар майдони Оби-Хингоб дар ҳудуди 20 млн.тонна арзёбӣ мешавад. Зуҳурот пурра омӯхта нашудааст.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯӣ, ки солҳои 2006-2008 гузаронида мешаванд, майдонҳои зуҳуроти маъдан барои иҷрои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии минбаъда таҳррезӣ карда мешаванд.
Металлҳои ранга ва нодир Сурб ва руҳ
1. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти сурбу руҳи Ёкунҷ. Муҳимии иҷрои ин корҳо амри зарурияти ташкили соҳаи кӯҳии маъдани металлургияи ранга дар ҷануби Тоҷикистон ва таъмини шуғли захираҳои меҳматӣ мсбошад. Дар майдони зуҳурот солҳои 1949-1951 корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ ва солҳои 1983-1985 ҷустуҷӯи дақиқ гузаронида шудаанд. Зуҳурот бо 17 хандақ ва дар жарф бо 5 штолни омӯхта шудааст.
Захираҳо аз рӯи категорияҳои С1: сурб-51,1 ҳаз. тонна ва руҳ-113,1 ҳаз.тонна, захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1; сурб-132,9 ҳаз. т ва руҳ-309,4 хаз.тонна ҳисоб карда шуд. Давом додани корҳои иктишофи геологӣ доир ба омӯзиши паҳлӯҳо ва жарфи объект ба хотири афзоиши захираҳо мувофиқи мақсад мебошад.
2. Корҳои ҷусчуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти сурбу руҳи Балҷувон. Дар объект соли 1954 иктишофи пешакӣ гузаронида шудааст. Омӯзиши зуҳурот дар жарф бо ковиши штолни ва пармакунии пармачоҳҳо ба мақсад мувофиқ мебошад.
Дар натиҷаи корҳои иктишофии геологии гузаронидашаванда зиёдшавии захираҳо имкоипазир мебошад.
Сурма, симоб
Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар қабатҳои поёни кони Ҷиҷикруд.
Дар заминаи кони Ҷиҷикруд аз соли 1967 инҷониб Комбинати бойгардонии кӯҳии Анзоб амал менамояд. Дар кон корҳои ҷустуҷӯи-арзёбӣ дар қабатҳои поёни гузаронида мешаванд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои солҳои 1991-2004 маъданҳои дорои файзнокии баланди сурма (5 - 40 %), симоб (0,2-1,3 %) ватилло (0,3 то 3,5 г\т) кашф гардидаанд.
Дар ҳолати то 1 январи соли 2006 дар қитъаи "Правобережный" захираҳо аз рӯи категорияи С2: маъдан-3 306,7 ҳаз.тонна, сурма-251 147 тонна, симоб 32 277 тонна, тилло-7 114,9 кг, нуқра-117,8 тонна, теллур-54,3 тонна, селен-63,8 тонна ҳисоб карда шудаанд.
Потенсиали маьдании қабатҳои поёни кон , бо афзоиши захираҳои ҳисобшуда ба охир намерасад ва метавонад на камтар аз 1,5-2 маротиба бештар гардад. Ҳангоми ба охир расидани корҳои иктишофии геологӣ захираҳо аз рӯи категорияи С2 ва манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ҳисоб карда мешаванд.
Алюминий
Корҳои ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзёбӣ барои ашёи дорои хокии алюминий (глинозем) дар Помири Ғарбӣ. Муҳимии пешбурди корҳо вобаста ба ашёи дорои хокаи алюминий (глинозем) аз зарурияти дар ҷумҳурӣ ташкил намудани заинаи худии ашёи минералии гили дорои алюминий барои саноати вусъатёбандаи алюминий бармеояд. Аз соли 2004 инҷониб дар Помири Ҷанубӣ ва Ғарбӣ корҳои таҳқиқу ҷустуҷӯӣ оид ба маъданҳои кианит-силлиманитии бо варақсангҳои кристаллии протерозой алоқаманд гузаронида шудаанд, Ғуншавии калони ин маъданҳо муқаррар нагардидааст, Аммо миқёси васеи зоҳиршавип ставролит - манбаи гирифтаии ашёи алюминий аз варақсангҳои кристалликӣ серияи бергипти протерозои поёнӣ дар қитьаи Курговоги ноҳияи Дарвоз ошкор гардид.
Мутобиқи арзёбии экспертӣ захираҳои ояндадори ставролит дар варақсангҳои кристалликӣ дар миқёси 1 млрд/тонна арзебӣ мешаванд. Аз рӯи корҳои гузаронидашаванда манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ва захираҳои ставролит аз рӯи категорияи С2 ҳисобӣ шуда, технологияи гирифтани ашёи алюминий (глинозем) аз ставролит тартиб дода мешавад, ки барои омӯзиши дақиқ объект бо мақсади омодасозӣ ба азхудкунии саноатӣ хизматхоҳад кард.
Тантал
Ҷустуҷӯи дақиқи тантал дар майдонҳои пегматитдори минтақаи кӯли Булункул (ҳавзаи дарёи Суули Тагаркатӣ). Муҳимии пешбурди корҳо нобаста ба эқтиёҷоти саноати аватсионӣ, химиявӣ, электронӣ, радиотехникӣ, металлургӣ истеҳсалоти аппаратураҳои рентгенӣ, тиббӣ ва зарфҳои химиявӣ ба миён омадааст.
Дар майдони объект корҳои хамсафари ҷустуҷӯӣ ҳангоми аксбардории геологии миқёси 1:50 000 ва корҳои махсус барои сангҳои ранга гузаронида шуданд.
Захираҳои тантал дар рагҳои пегматитӣ ҳисоби нашудаанд, аммо файзнокии тантал дар маҳаҳҳои алоҳидаи рагҳои пегматитӣ 0,3 фоизро ташкил медиҳад. Ин аз ояндадории пегматитҳои минтақаи кӯли Булункул барои афзоиши тантал гувоҳӣ медиҳад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда майдонҳои пегматитхои тантадцрр муқаррар ва тарҳрезй гардндп, дар ҳудуди онҳо рагҳои ояндадори пегматитҳои танталдор ҷудо карда мешаванд. Захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 бо ҷудо кардани қитъаҳои таҳррезигардида барои пешбурди корҳои чустуҷӯию арзёбии минбаъда ҳисобӣ карда мешаванд.
Металлҳои асил Тилло
1. Омӯзиши иловагии кони Чоқадам-Булоқ аз рӯи миқёси маъдани оҳан барои ташкили истеҳсолоти металлургияи металлҳои сиёҳ ва маҳсулот дар шакли саққоҳои суфтаи пухташуда дорои аҳамияти муҳими саноатӣ мебошад. Аммо арзииш кон аз сабаби дар маъдан мавҷуд будани тилло ва як қатор компонентҳои ҳамроҳикунанда ба монанди висмут, кобалт, мис, инмунин элементҳои нодир ва пароканда галлий, германий ва ғайра хеле баланд аст. Файзнокии тилло дар маъданҳои кон аз 0,4 то 50,3 г\т ( ба ҳисоби миёна - 4,9 г\т) тағйир меёбад. Самаранокии корҳои инкишофию геологӣ бо сабабаи маблағгузории нокифоя нисбат ба арзиши сметавӣ то 7 фоиз паст фаромадааст. Дар кон иктишофи пешакии оҳан гузаронида шуда, омӯзиши иловагӣ барои муайян намудани тиллодорӣ давом дорад. Ғайр аз оҳан дар он маъданҳои висмутӣ, оҳану висмутӣ, мис ва тилло низ ба мушоҳида мерасанд.
Мутобиқи арзёбии экспертӣ захираҳои тилло аз рӯи категорияи С1, бо файзнокии 1,02 г\т металл дар маъдан қариб 20 тонна дар назар дошта шудааст.
2. Ҷустуҷӯҳои дақиқи тилло дар аллохтонии болопӯши минтақавии Зарафшон. Дар ин объект аз соли 2002 корҳои ҷустуҷӯҳои дақиқ гузаронида шуда истодааст ва маълумотҳои ба даст омада оид ба мавҷудияти тилло дар ин минтақа водор мекунад, ки корҳои ҷустуҷӯию баҳодиҳӣ то соли 2015 давом дода шавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои категорияи С2 ва манбаъҳои ояндадори категорияи Р1 пешакӣ арзёбӣ карда мешаванд. Кон метавонад ҳамчун манбаи ашёи минералӣ барои корхонаи саноати кӯҳии тиллобарорӣи навтаъсис хизмат кунад.
3. Арзёбии тиллодории майдони маъдани Мосриф. Дар майдони маъдандори Мосриф корҳои ҷустуҷӯии миқёси 1:10 000 гузаронида шудаанд, ки аз рӯи натиҷаи онҳо майдонҳои ояндадори азхудшавандаи навбати I, II ва III ҷудо гардидаанд.
Арзёбии ояндадории умумии тиллодории конҳои майдони маъдан аз рӯи категорияҳои С1+С2+Р1 (тилло - 52,6 тонна, нуқра - 90,3 тонна) гузаронида шудааст. Дар натиҷаи пешбурди корҳои иктишофии геологӣ заминаи ашёӣ метавонад хеле зиёд карда шавад.
4. Ҷустуҷӯҳои дақиқ ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои тилло дар ҳудуди майдони тиллодори Пастиф, Майдони тиллодор дар раванди аксбардории геологӣ ҳамзамон бо корҳои ҷустуҷӯии миқёси 1:50 000 омуӯхта шуд. Зуҳуроти маъдани тиллодор пурра омӯхта нашудааст. Потенсиали тиллои зуҳуроти Тагоби-Ҷурф, "Медвежье", Пастиф, Пасгифи Ғарбӣ, Тагоби-Сар, Рарз то ҳол арзёбӣ ингардидааст, аммо файзнокии тилло, ки аз 2 то 12 г/т-ро ташкил менамояд аз ояндадории саноатии онҳо гувоҳӣ медиҳад. Захираҳои дурнамои тилло аз рӯи категорияҳои Р2, ки танҳо барои зуҳуроти Тагоби-Сар ва Тагоби-Сари Шимоли ҳисобӣ шудаанд, мутаносибан 12,5 ва 14 тоннаро ташкил медиҳанд. Вусьатёбии конҳои маъдани тиллодор дар чунин шароити шабеҳи геологӣ ғарбтар аз майдони маъдани Пастиф (Чоре, Дуоба ва ғайра), метавонад чун меъёри иловагӣ барои ошкор сохтани конҳои маъдани тиллои саноатӣ дар ҳудуди майдони маъдандори Пастиф хизмат кунад.
5. Омӯзиши иловагии ояндадории тиллодории конҳои симобу сурма ва зуҳуроти майдони маъдандори Шиш-Моғиён. Муҳимии омӯзиши иловагии зуҳурот ва конҳои симобу сурмаи майдони маъдандори Шинг-Моғиён бо корҳои геологию ҷустуҷӯии даҳсолаҳои охир, ки тиллои саноатӣ доштани онҳоро тасдиқ карданд, асоснок карда мешаванд. Дар ҳудуди майдони маъдандрр корҳои иктишофи геологӣ барои сурма ва симоб дар объектҳои Иҷам, Қарокамар, Валанги Дароз, Қавнок ва Зархок гузаронида шудаанд.
Захираҳо аз рӯи категорияҳли С1 ва С2 ва манбаъҳои дурнамои категорияи Р1 ҳисобӣ шудаанд. Аммо оид ба тиллои саноатӣ объект пурра омӯхта нашудааст ва дар марҳилаи корҳои ҷустуҷӯй қарор дорад. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои категорияи С2 ва манбаҳои ояндадори категорияи Р1 пешакӣ арзёбӣ карда мешаванд.
6. Корҳои ҷустуҷӯи барои тиллои пошхӯрда дар ноҳияи Мӯминобод (Обт-Мино), Майдони Мӯьминобод. Дар майдони Муъминобод корҳои ҷуСТуҷӯӣ в’а ҷустуҷӯию арзёбӣ бо ҳисоби захираҳо дар қитъаҳои Обимазор, Лиҷакӣ, Маҳмадиён, Чархи Боло ии Хоктуда дар солҳои 1991-1992 гузаронида шуда, аммо бо сабабҳои маълуми дар ҷумҳурӣ рухдода қать гардиданд.
Омӯзиши иловагии пошхӯрдаҳои алоҳида доир ба гузаронидани захираҳо ва манбаъҳои дурнамо ба категорияҳои нисбатан баландтар мувофиқи мақсад мебошад.
7. Ҷустуҷӯи конҳои тилло дар конгломератҳои тиллодори давраи юраи Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубу Ғарбӣ, Муҳимии пошбурди корҳо аз имконияти кашф намудани навъи саноатию генетикии нави конҳои тилло барои Тоҷикстон, конҳои навъи пошхӯрдаи қадима, бармеояд. Конгломнратҳои тиллодори давраи юри чун манбаи истихроҷи тилло дар водиа дарси Мосриф (шохоби рости дарёи Шинг), ки аз онҳо тилло истихроҷ мегардид, аз асрҳои миёна маълуму машҳур мебошад. Баъдан нахустии корҳои мақсаднок оид ба омӯзиши онҳо соли 1969 оғоз гардид. Масъалаи ҷусгуҷӯи тилло дар конгломератҳои тиллодор вобаста ба натиҷаҳои корҳо дар қаторкӯҳи Зарафшон ва нишебиҳои ҷануби қаторкӯҳӣ Ҳисор ба миён омадааст. Корҳои махсус доир ба омӯзиши тиллодории ғуншудаҳои юра соли 1998 оғоз гардида, дар қитъаҳои Тошкутан, Хонақо, Хоҷа Мастон, Чашмасанг ва Шинг гузаронида шудаанд ва дорои хислати таҷрибию методӣ мебошанд.
Ҳамзамон бо маълумот дар бораи истихроҷи тилло дар асрҳои миёна, дар раванди гузаронидани корҳои аксбардории геологӣ дар маҳакҳои "протолочка" вии аз конгломератҳои юра гирифташуда файзнокии вазнии тилло дар "щлих"-ҳо муқаррар карда шудааст. Захираҳои дурнамои тилло дар қитъаи Тошқутан; аз рӯи категорияҳои Р1 - 357,3 кг, Р2 - 5238,02 кг, арзёбӣ гардидааст. Захираҳои умумии дурнамои категорияҳои Р1+Р2=5595,3 кг мебошад.
8. Корҳои ҷустуҷӯию геохимикӣ барои тилло дар фосилаи байни дарёҳои Қаротоғ-Лучоб дар миқёси 1:25 000 (Нишебии ҷанубии қаторкӯҳи Ҳисор).
Қаблан корҳои махсускунонидашудаи геологию чустуҷӯи ва ҷустуҷӯию геохимикӣ доир ба омӯзиши тиллодории қисмати ғарбии қаторкӯҳи Ҳисор аз меридиани дарёи Варзоб ба самти ғарб гузаронида нашудааст.
Шабеҳии зиёди магматизми палеозои қадим ва металлогенияи минтақаи Ҳисори ҷанубӣ ва минтақаи Қаромазорӣ Тёншони Миснаро, ки бо конҳои саноатии тиллои (ва нуқраи) худ маълуманд, инчунин далели дар конгломератҳои субилатформатии юраи поёнӣ ва болоӣ мавҷуд будани тиллои пошхӯрдаи қадимаро ба инобат гирифта, дарёфти маъдани тиллои таҳҷоиро дар минтақаи шусташуда -дар майдони байни дарёҳои Қаротоғ ва Лучоб пешбинӣ намудан мумкин асг.
9. Корҳои ҷустуҷӯӣ барои тилло дар майдони Варзоб Ромит. Дар ин майдон солҳои 1990-1994 аксбардории геохимикии миқёси 1:50 000 гузаронида шудааст. Дар натиҷаи корҳои гузаронидашуда минтақаҳои аномалии геохимиявии висмут, нуқра, сурб, қалъагӣ, мис ва тилло Хоҷа-Обигарм, Хоҷа-Обигарми Шимолӣ, Коссон,:Ёс, Ёси Боло, Кондара, Широтала, Ҷурязи Боло, Обибеда ва Санги Навишта муайян карда шудаанд, ки дар ҳудуди онҳо гузаронидани корҳои аксбардории ҷустуҷӯии миқёсҳои 1:25 000 - 1:10 000 бо корҳои дақиқсозии гёологию геохимикии микёсҳои 1:5000-1:1000 дар майдонҳои аномалӣ ва бо ҳисобкунии захираҳои дурнамои категорияи Р1, мувофиқи мақсад мебошад.
Нуқра
Корҳои ҷустуҷӯию арзебӣ барои нуқра дар ноҳияи Файзобод (объекти Сафедор - 30 ва 31). Асосҳо барои омӯзиши минбаъда файзнокии саноатии нуқра, руҳ, сурб, висмут, кадмий дар ҷинсҳои кӯҳии ташкилдиҳандаи зуҳурот мебошанд. Дар объект солҳои 1978- 1988 корҳои муфассали ҷустуҷӯӣ ва ҷустуҷӯию арзёбӣ сурат гирифта, захираҳои нуқра аз рӯи категорияи С2 ба миқдори 90,4 тонна ва манбаъҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ба миқдори 61,3 тонна ҳисоб карда шуданд.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои нуқра ва компонентҳои ҳамроҳикунанда аз рӯи категорияи С1 ва гузарониданидашаванда захираҳои дурнамо ба категорияи С2 ҳисоб карда мешаванд.
Ашёи агросаноатӣ Фосфоритҳо
Иктишофи иловагии конҳои фосфорити гурӯҳи Қаратоғ (Қамбар, Хоҷачилдиёр, Ягдони Калон). Муҳимии корҳо аз он бармеояд, ки хоҷагии деҳоти ҷумҳурӣ ба муриҳои-агрономӣ, аз ҷумла фосфатӣ, ки дар шакли орди фосфоритӣ истифода бурда мешаванд, талаботи шадид дорад.
Корҳои солҳои пешин дар зуҳуроти Қаратоғ, Хоҷачилдиёр ва Ягдони Калон гузаронидашуда, ки дар нишебиҳои ҷанубии қаторкӯҳ Ҳисор ҷойгир мебошанд, манбаъҳои дурнамои маъданҳои фосфоритӣ аз рӯи категорияи Р1 дар қитъаи Қаратоғ, ба миқдори 36,3 млн.тонна ва дар қи-1 ьаи Хоҷачилдиёр - 9,07 млн.тонна арзёбӣ гардида буданд.
Бо хатми корҳои иктишофии геологӣ захираҳои фосфоритҳо бояд аз рӯи категорияҳои В1,С1 ва С2 ҳисоб карда шаванд.
Гидрогеология ва геологияи муҳандисӣ
Корҳои гидрогеологӣ, геологияи муҳандисӣ, геоэкологӣ ба ҳам зич алоқаманданд ва ва вазифаҳои умумиро анҷом медиҳанд. Барои ҳалли масъалаҳое, ки ба зиммаи ин самти соҳаи геология гузошта шудааст, хусусан бо мақсади паст намудани зиёни равандҳои хатарноки геологӣ, таъсири номусоиди техногении ҳолатҳои фавқулода ба аҳолӣ ва хоҷагии халқ, беҳтар намудани таъминот бо об, омӯзиш ва мониторинги муҳити табиӣ Барномаи мазкур ҳалли вазифаҳои зеринро пешбинӣ менамояд:
1. Пешбурди Кадастри давлатии об: таҳия ва ташкили маҳзани маълумот дар бораи объектҳои об тибқи фасли "Обҳои зеризаминӣ", омӯзиш ва мониторинги обҳои зеризаминии худудқои ҳамсархад;
2. Хадамоти давлатии мушоҳидаи равандҳои экзогении геологӣ, мониторинги инструменталии ҳолати муҳити табиӣ дар 30-35 объект, харитакашии муфассал ва минтақабандии ҳудуд вобаста ба дараҷаи хатар; ташкил ва пешбурди маҳзани матшумо^Ъид ба равандхои экзогении геологӣ;
3. Ҷустучӯи обҳои зеризаминӣ барои бо об таъмин намудани объектҳои тандурустӣ, маориф ва таъиноти иҷтимоии деҳоти вилояти Хатлон;
4. Ҷустуҷӯи обҳои зеризаминӣ дар қабатҳои жарф барои таъмини муттамаркази аҳолии шаҳрҳо ва шаҳракҳои Темурмалик, Конибодом, Носири Хисрав, Ҷиликӯл, Бешкент бо оби ошомиданӣ.
5. Аксбардории комплексии геологии муҳандисӣ, гидрогеологӣ, геологии ҳудудҳои обёришавандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар миқёси 1:50 000 ва калонтар аз он.
6. Омӯзиши нишонаҳои гидродинамикии заминларзаҳо бо мақсади пешгӯии онҳо.
Маводи сохтмонӣ
1. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар минтақаи кони ашёи семептии Кулбилён. Дар ин объект аз соли 2005 инҷониб корҳои ҷустучӯию арзебӣ бо пармакунии пармачоҳҳо, бо кофтани ковишҳои кӯҳӣ, иҷрои санҷишҳои технологӣ гузаронида мешавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии гузаронидашаванда захираҳои ашёи сементӣ аз рӯи категорияи С1 ва С2, ҳамчунин манбаҳои дурнамои категорияи Р1 ҳисоб карда мешаванд. Андешаҳои техникию иқтисодӣ оид ба мақсаднокии пешбурди иктишофи пешакӣ дар объект тартиб дода мешавад.
2. Ҷустуҷӯҳои дақиқ ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои ашёи сементӣ дар қисмати назди резишгоҳи водии дарёи Ванҷ. Муҳимии пешбурди корҳо ба тавсеаи имкониятҳои сохтмони саноатӣ ва гражданӣ дар вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, таъминот бо ашёи маҳалӣ, ки нисбат ба ашёи воридотӣ арзон аст ва ба рушди иқтисодиёти вилоят таъсири мусбӣ мерасонад.
Дар объект корҳои пешакӣ ҷиҳати омӯзиши мувофиқати оҳаксангҳо барои истеҳсоли семент сурат гирифтааст.
Аз рӯи арзёбии экспертӣ захираҳои оҳаксанг барои истеҳсоли семент мувофиқ буда, метавонад 60-70 сол талаботи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшонро ба семент таъмин созад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию аксбардорӣ захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1 ва захираҳо аз рӯи категорияи С2, ҳисоб карда шуда, технологияи истеҳсоли семент таҳия мегардад.
3. Ҷусгуҷӯҳои муфассал ва корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар зуҳуроти гилии Арпабулоқ, Горяк ва Қарободом барои истеҳсоли керамзит. Дар зуҳурот танҳо корҳои ҷустуҷӯии умумӣ гузаронида шудаанд.
Захираҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р1: барои зуҳуроти Арпабулоқ 1000 ҳаз.м3; Горяк-3500 ҳаз.м3; Қарободом-1400 ҳаз.м3 ҳисоб гардидаанд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашаванда захираҳои гилҳо барои таъмини заводҳои истеҳсоли керамзит, аз ҷумла заводи ноҳияи Мир Саид Алии Ҳамадонӣ барои чандин даҳсолаҳо кифоя аст.
4. Иктишофи қаблии оҳаксангҳои ороишии зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ ва Сайгон. Дар шароите, ки ҳаҷми корҳои шаҳрсозӣ ва ороиш додани қисмҳои беруна ва дохилаи иморатҳо афзоиш меёбад, талабот ба сангҳои ороишӣ низ зиёд мегардад. Оҳаксангҳои зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ ва Сайгон барои истеҳсоли тахтаҳои (плитаҳои) суфташуда мувофиқ мебошанд.
Дар зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ солҳои 1985 ва дар Сайгон бошад, солҳои 1990-1994 гузаронида шудаанд.
Барои зуҳуроти Аруқтоғи ҷанубӣ захираҳо аз рӯи категорияи С1-19 ҳаз.м3 ва манбаҳои дурнамо аз рӯи қатегорияи Р1-740 ҳаз.м3 ҳисоб гардидаанд. Барои Сайгон манбаҳои дурнамо аз рӯи категорияи Р2 2100 ҳаз.м3-ро ташкил медиҳанд. Аз рӯи натиҷаҳои корҳои иктишофии геологии гузаронидашаванда захираҳои оҳанин бароикорхонаи коркарди санг ба мӯҳлати 30-40 сол кифоя мебошад.
Корҳои мавзӯӣ
Вобаста ба фасли корҳои мавзӯи бояд корҳои зайл анҷом дода шавад:
1. Таҳияи атласи харитаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон;
2. Нашри ҷилдҳои "Сохти геологӣ ва канданиҳои фоиданокии Тоҷикистон".
Ҳар кадоми ин корҳо барои омӯзиши қаъри замини ҷумҳурӣ аҳамияти калон дорад. Таҳияи "Атласи харитаҳо..."инчунин дорои аҳамияти байналмилалӣ мебошад. Ин кор дар доираи қарори Шӯрои байниҳукуматӣ оид ба иктишоф, истифода ва ҳифзи қаъри замин дар ҳамкорӣ бо геологҳои Узбекистон, Қирғизистон, Хитой, Россия ва Қазоқистон иҷро карда мешавад.
Корҳо бо усули омӯзиш ва таҳлили маводи мавҷуда доир ба геологии, тектоника ва канданиҳои фоиданоки ҷумҳурӣ иҷро мегардад. Ҳаҷми корҳо ба мӯҳлати 4 сол дар _назар дошта шуда, маблағгузории он 484701 сомониро ташкил менамояд. Ба ғайр аз ин, мувофиқи Протоколи Шӯрои байниҳукуматӣ ҷаласаҳои гурӯҳҳои корӣ аз рӯи лоиҳаҳои байиалмилалӣ доир мегардад, ки дар маҷлисҳои роҳбарони хадамоти геологии Иттиҳоди давлатҳои мустақил ва хориҷи дур, "ГИС-Атлас"- и харитаҳои геологии Осиёи Марказӣ ва ҳудудҳои хамсарҳад муҳокима карда мешаванд,
Корҳои таҳияи рисолаи (монографияи) "Сохти геологӣ ва канданиҳои фоиданоки Тоҷикистон" аз тадқиқотҳои марҳилаи аввал, ҷамъоварӣ, таҳлил ва тартибдиҳии фаслҳо ва бобҳои алоҳидаи рисола бо истифода аз маводи мавҷудаи фонд иборат аст.
Корҳои мавзӯӣ аз ҷониби Фонди харитаҳо ва аэроматериалҳо иҷро карда мешаванд, ки ба қабул, баҳисобгирӣ ва нигоҳдории маводи топографӣ ва аэрологӣ, инчунин ҷудокунӣ ва додани онҳо тибқи дархости сохторҳои гуногуни Саридораи "Геологияи тоҷик" ва ташкилотҳои беруна машғул аст.
3. Фонди итилооти геологӣ ва кигобхона илмӣ-техникӣ. Фонди иттилооти геологӣ танқо нигоҳдорандаи иттилоот оид ба омӯзиши геологии сарзамини Тоҷикистон набуда, кормандони он инчунин баҳисобгирии конҳо ва зуҳурот, канданиҳои фоиданок, бақайдгирии захираҳо ва истихроҷи ашёи хамаи намуди канданиҳои фоиданокро ба ӯҳда дорад. Тартибдиҳии маълумотномаҳо оид ба омӯзиши геологии майдонҳо, қитъаҳо ва объектҳои канданиҳои фоиданокро пеш мебаранд; иҷозатномаҳои истифодабарии қаъри замин ва нигоҳдории онҳоро ба қайд мегиранд.
чадвали 8
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------х /Тр/ Номгуй /Арзиши корхо,/Аз худ кардан /Маблаггузори то / / / /хазор сомони /(дакик) хаз.сомони/соли 2015 /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ / /Маблаггузории / / / 9500 / / /асоси / / / /
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+ / /Лимити / / / 27642 / / /маблаггузори / / / /
/ |ба корхои | | | |
| |иктишофии | | | |
| |геологи | | | |
+--+--------------+-------------+------------------+-----------------+
продолжение
+--------------------------------------------------------------------х / Солхо /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 2006 / 2007 / 2008 / 2009 / 2010 /2011 /2012 / 2013 / 2014 / 2015 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 12 / 13 / 14 / 15 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 250 / 1000 /1200 / 1300 /1000 /1000 /1000 /1000 / 1000 /1000 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / 850 / 1980 /2180 / 2400 /2660 /2900 /3200 /3540 / 3900 /4300 /
+-------+------+------+------+------+-----+-----+------+------+------+ / Вилояти Сугд /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+-----------------+----+-----+----+--+--+--+--+---+---+---+---+----+ /1/Корхои чустучуию / / / / / / / / / / / / / / /арзёби дар /4545/873 /2294/25/66/78/80/200/200/370/500/600 / / /кабатхои поёнии / / / / / / / / / / / / / / /кони Чичикрут / / / / / / / / / / / / /
+-+-----------------+----+-----+----+--+--+--+--+---+---+---+---+----+ / Благородные металлы /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+ /2/Омузиши /53 /348,2/27 /121/168/179/197/200/200/300/380/500/600/ / /иловагии /52 / /24 / / / / / / / / / / / / /кони / / / / / / / / / / / / / / / /Чокадам- / / / / / / / / / / / / / / / /Булок / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+ /3/Чустучуйхои /995/65 /890/40 /22 /57 /69 /102/120/120/120/140/140/ / /дакики дар / / / / / / / / / / / / / / / /кисми аллох-/ / / / / / / / / / / / / / / /тонии боло- / / / / / / / / / / / / / / / /пуши минта- / / / / / / / / / / / / / / / /кавии / / / / / / / / / / / / / / / /Зарафшон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+-----+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+---+
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----х /1/ 2 / 3 / 4 /- /5/ 6 /7 /8 /9 /10 /11 /12 /13 /14 /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Арзёбии /30 / 0 /13 / /100 /100/100/100/100 /200 /200/200/200 / / /тиллодории /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /майдони маъ-/ / / / / / / / / / / / / / / /дани Мосриф / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Чустучуйхои /50 / 0 /15 / /100 /100/100/100/100 /200 /200/200/400 / / /дакик ва /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /корхои чус- / / / / / / / / / / / / / / / /тучуию / / / / / / / / / / / / / /
/ /арзёби барои/ / / / / / / / / / / / / |
| |тилло дар | | | | | | / / | | | | | |
| |худуди май- | | | | | | | | | | | | | |
| |дони тилло- | | | | | | | | | | | | | |
| |дори Пастиф | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---|-+----+---+---+---+----+----+---|---+----+ /6/Омузиши /40 / 0 /672/ /22 /24 /26 /100/100 /100 /100/100/100 / / /иловагии /00 / / / / / / / / / / / / / / /ояндадории / / / / / / / / / / / / / / / /тиллодории / / / / / / / / / / / / / / / /конхои / / / / / / / / / / / / / / / /симобу сурма/ / / / / / / / / / / / / / / /ва зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /майдони / / / / / / / / / / / / / / / /маъдандори / / / / / / / / / / / / / / / /Шинг-Могиён / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Вилояти Хатлон /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Корхои /81 /0 /12 / /55 /137/151/150/150 /150 /150/150/150 / / /чустучуию /30 / /43 / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / / / / / / / / /Ёкунч / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Корхои /32 /0 /32 / /297 /267/314/325/377 /420 /400/400/400 / / /чустучуию /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / / / / / / / / /Балчувон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Металлхои асил /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Корхои /30 /0 /13 / / 88 /96 /106/100/100 /130 /200/280/280 / / /чустучуи /00 / /80 / / / / / / / / / / / / /барои тиллои/ / / / / / / / / / / / / / / /пошхурда дар/ / / / / / / / / / / / / / / /нохияи / / / / / / / / / / / / / / / /Муминобод / / / / / / / / / / / / / / / /(Оби-Мино) / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Маводи сохтмони /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Корхои /46 /77 /346/4/77,6/113/156/ / / / / / / / /чустучуию /3,6/ / /0/ / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /минтакаи / / / / / / / / / / / / / / / /кони ашёи / / / / / / / / / / / / / / / /сементии / / / / / / / / / / / / / / / /Клбилён / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Омузши / / / / / / / / / / / / / / / /каблии кони / / / / / / / / / / / / / / / /ашёи семен- / / / / / / / / / / / / / / / /тии Кулбилён/ / / / / / / / / / / / / / / /кого м-ния / / / / / / / / / / / / / / / /известняков,/1,5/0 /11 / / / / /100/200 /200 /200/200/200 /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /6/Чустучухои / / / / / / / / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти /27 /0 /14 / /100 /100/100/100/200 /200 /200/200/200 / / /гилии /00 / /00 / / / / / / / / / / / / /Арпабулок, / / / / / / / / / / / / / / / /Горяк ва / / / / / / / / / / / / / / / /Карободом / / / / / / / / / / / / / / / /барои / / / / / / / / / / / / / / / /истехсоли / / / / / / / / / / / / / / / /керамзит / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /7/Иктишофи / / / / / / / / / / / / / / / /пешакии /3,5/ /900/ /100 /100/100/100/100 /100 /100/100/ 100/ / /охаксангхои / / / / / / / / / / / / / / / /ороишии / / / / / / / / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / / / / / / / / /Аруктоги / / / / / / / / / / / / / / / /чануби ва / / / / / / / / / / / / / / / /Сайгон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон /
+--------------------------------------------------------------------+ / Металлхои сиёх /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /маъдани /50 / /16 /6/100 /100/100/200/300 /200 /200/200/200 / / /манган дар /00 / /00 /0/ / / / / / / / / / / /майдонхои / / / / / / / / / / / / / / / /Оби-Хингоб / / / / / / / / / / / / / / / /ва Хабуробод/ / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Металлхои ранга ва нодир /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуи ва / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / / / / / / / / /арзёби барои/ / / / / / / / / / / / / / / /ашёи дорои /490/ 80/290/7/60 /100/130/ / / / / / / / /хокаи / / / /0/ / / / / / / / / /
/ /алюминий / / / | / / / / / / / / / /
| |(глинозем) | | | | | | | | | | | | | |
| |дар Помири | | | | | | | | | | | | | |
| |Гарби | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----| /3/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /муфассали / / / / / / / / / / / / / / / /тантал дар / / / / / / / / / / / / / / / /майдонхои / / / / / / / / / / / / / / / /пегматитдори/ / / / / / / / / / / / / / / /пегматитовых/ / / / / / / / / / / / / / / /минтакаи /200/ 0 /200/ /50 /50 /50 /50 / / / / / / / /кули / / / / / / / / / / / / / / / /Булункул / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Чустучуйхои / / / / / / / / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуию /10 / 0 / 10/ /100 /100/100/200/100 /100 /100/100/100 / / /арзёби барои/00 / / 00/ / / / / / / / / / / / /ашёи сементи/ / / / / / / / / / / / / /
/ /дар кисмати / | / / / | / | / | / / / |
| |назди | | | | | | | | | | | | | |
| |резишгохи | | | | | | | | | | | | | |
| |водии дарёи | | | | | | | | | | | | | |
| |Ванч | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
| | Районы республиканского подчинения |
+--------------------------------------------------------------------| / Металлхои асил /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Чустучуи /20 /13 /50 /2/50 / / / / / / / / / / /конхои тилло/9,9/9,9/ /0/ / / / / / / / / / / /дар конгло- / / / / / / / / / / / / / /
/ /мератхои / / / | / / | / / / / / | /
/ /тиллодори / / | | / | | | | | | | | |
| |давраи юраи | | | | | | | | | | | | | |
| |Точикистони | | | | | | | | | | | | | |
| |Маркази ва | | | | | | | | | | | | | |
| |Чанубу Гарби| | | | | | | | | | | | | |
+-|------------|---|---|---|-|----+---|---|---|----|----|---|---|----|
/2/Корхои / / / | / / | / | | | / / /
/ /чустучуию / / / / / / / / / / | / / / / /геохимики / / / / / / / / / / / / / / / /барои тилло /300/ 0 /300/ /30 /30 /30 /30 /30 /30 /40 /40 /40 / / /дар фосилаи / / / / / / / / / / / / / / / /байни дарё- / / / / / / / / / / / / / / / /хои Каротог-/ / / / / / / / / / / / / / / /Лучоб дар / / / / / / / / / / / / / / / /микёси / / / / / / / / / / / / / / / /1:25 000 / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Корхои / / / / / / / / / / / / / / / /чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /барои тилло /500/ 0 /500/ /50 /50 /50 /50 /60 /60 /60 / 60/ 60 / / /дар майдони / / / / / / / / / / / / / / / /Варзоб-Ромит/ / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ / Гидрогеология ва геологияи мухандиси /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Хадамоти / / / / / / / / / / / / / / / /давлатии / / / / / / / / / / / / / / / /мушохидаи / / / / / / / / / / / / / / / /равандхои /72 / / / / / / / / / / / / / / /экзогении /7,6/49,/598/8/50 /58 / 60/ 60/ 60 / 70 / 80/ 80/ 80/ / /геологи / /6 / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Пешбурди / / / / / / / / / / / / / / / /Кадастри / / / / / / / / / / / / / / / /давлатии /70 /17 / /1/ 44 /40 /40 /40 /40 /40 /50 /50 /50 / / /об /9,2/5,4/394/4/ / / / / / / / / / / / / / / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Чустучуи / / / / / / / / / / / / / / / /обхои зери- / / / / / / / / / / / / / / / /замини барои/280/0 /260/2/ 20 /30 /30 /30 /30 / 30 / 30/30 / 30 / / /бо об таъмин/ / / /0/ / / / / / / / / / / /намудани / / / / / / / / / / / / / / / /объектхои / / / / / / / / / / / / / / / /тандурусти, / / / / / / / / / / / / / / / /маориф ва / / / / / / / / / / / / / /
/ /таъиноти | | | | / / / / / / / / | /
| |ичтимои | | | | | | | | | | | / | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
|4|Аксбардории | | | | | | | | | / / | | /
| |комплексии / | | | / | | | / / / / / /
| |гидрогеологи/303/0 /303/0/ 30 /33 /30 /35 /35 / 35 / 35/ 35/ 35 / / /экологии / / / / / / / / / / / / / / / /худудхои об-/ / / / / / / / / / / / / / / /ёришавандаи / / / / / / / / / / / / / / / /Чумхурии / / / / / / / / / / / / / / / /Точикистон / / / / / / / / / / / / / / / /дар микёси / / / / / / / / / / / / / / / /1:50 000 / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Омузиши / / / / / / / / / / / / / / / /нишонахои / / / / / / / / / / / / / / / /гидродинами-/622/ 0 /582/4/40 /52 /70 /70 /70 /70 /70 /70 /70 / / /кии замин- / / / /0/ / / / / / / / / /
/ /ларзахо бо / | / | / | / | / | / | / |
| |максади / | | | | | | | | | | | | |
| |пешгуии онхо| | | | | | | | | | | | | |
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----| / Корхои мавзуи /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /1/Тахияи / / / / / / / / / / / / / / / /атласи / / / / / / / / / / / / / / / /харитахои /48 /47,/163/3/19 /21 /23 / 20/ 20 / 20 / 20/ 10/ 10 / / /Чумхурии /4,7/5 / /5/ / / / / / / / / / / /Точикистон / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /2/Нашри / / / / / / / / / / / / / / / /чилдхои / / / / / / / / / / / / / / / /"Сохти / / / / / / / / / / / / / / / /геологи ва / / / / / / / / / / / / / / / /канданихои /30 /74,/178/1/18 /20 /20 /20 / 20 / 20 / 20/ 20/ 20 / / /фоиданокии /77 /6 / /2/ / / / / / / / / / / /Точикистон" / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /3/Нигохдории /11 / 0 /10 /6/80 /90 /108/110/120 /130 /140/150/150 / / /лабороторияи/38 / /78 /0/ / / / / / / / / / / /маркази / / / / / / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /4/Нигохдории / / / / / / / / / / / / / / / /музейи /203/ 0 /193/1/10 /15 /18 /20 /20 /25 /25 /30 /30 / / /геологи / / / /0/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+ /5/Нигохдории /85 / 0 /83 /2/5 /6 /6 /8 /8 /10 /10 /15 /15 /
/ |фонди хари- / | / | / | / | / / | / | /
| |тахо ва | | | | | | | | | | | | | |
| |аэроматери- | | | | | | | | | | | | | |
| |алхо | | | | | | | | | | | | | |
+-+------------|---+---|---|-|----|---|---|---|----|----|---|---|----|
/6/Нигохдории / / / / / | / | | / | / / /
/ /фонди / / / / / / / / | / / / / / / /иттилооти /363/ 0 /338/2/28 /34 / 36/ 40/ 40 / 40 / 40/ 40/ 40 / / /геологи / / / /5/ / / / / / / / / /
+-+------------+---+---+---+-+----+---+---+---+----+----+---+---+----+
чадвали 9
Натичахои мунтазираи корхои иктишофи-геологи то соли 2015
+--+------------+----------+---------+-------------------------------х /№№/Номи /Арзиши /Маблаги / Натичахои мунтазира /
/пп/объектхо /корхои /зарури +----------+----+--------+------+ / / /лоихави, /то соли /Компонент-/ /Нархи як/Чамъ / / / /хаз. /2015 /хои /тонн/вохид. /млн. / / / /сомони /хаз. /фоиданок / /(долл. /сомони/ / / / /сомони / / /ШМА) / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / /Лимити / 61076 / 17642 / / / / / / /маблаггузори/ / / / / / / / /ба корхои / / / / / / / / /иктишофии / / / / / / /
/ /геологи / / / / / / |
|--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------|
| Вилояти Сугд |
|--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------| /1 /Корхои /5352 / 2724 / тилло /11 / 18 / 667 ё / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /кабатхои / / / / / / / / /поёнии кони / / / / / / / / /Чичикрут / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /2 /Омузиши / / / / / / / / /иловагии / / / / / / / / /кони / / / / / / / / /Чокадам- /4545 / 2294 / сурма /175 / 5394 / 3082 / / /Булок / / / /802 / / / / / / / / тилло /5 / 18 / 287 / / / / / / / / / / / / / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /3 /Чустучуйхои / / / / / / /дакики тилло/ / / / / / /дар кисми / / / / / / /аллохтонии / / / / / / /болопуши /995 / 2294 / тилло /Арзёби барои тилло / / /минтакавии / / / / / / /Зарафшон / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /4 /Арзёбии / / / / / / / / /тиллодории / / / / / / / / /майдони /3000 / 1300 / тилло / 22/ 18 / 1323 / / /маъдани / / / / / / / / /Мосриф / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /5 /Чучтучуйхои / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / / / /корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / /
/ +арзёби барои| / / / / / /
/ |тилло дар |5000 | 1500 | золото / 3,5| 18 / 220 |
| |худуди | | | | | | |
| |майдони | | | | | | |
| |тиллодори | | | | | | |
| |Пастиф | | | | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /6 /Омузиши / / / / / / /иловагии / / / / / / /ояндадории / / / / / / /тиллодории / / / / / / /конхои /4000 / 672 / / Арзёби / / /симобу сурма/ / / / барои тилло / / /ва зухуроти / / / / / / /майдони / / / / / / /маъдандори / / / / / / /Шинг-Могиён / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / Хатлонская область /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /7 /Корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / /Ёкунч / / / / / / / / / /3000 /1380 / тилло /300 /18 / 17,5 / / / / / / /кг / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /8 /Корхои / / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / / / / / / / / /сурбу рухи / / / / / / / / /Балчувон /8130 /1243 / Свинец, / / / / / / / / / цинк / / / /
---------------------------------------------------------------------- /9 /Корхои / / / / / / / / /чустучуи / / / / / / / / /барои тиллои/ / / / / / / / /пошхурда /3200 /3200 / Свинец,/ / / / / /дар нохияи / / / цинк / / / / / /Муминобод / / / / / / / / /(Оби-Мино) / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /10/Корхои / / /известня- / / / / / /чустучуию / / / ков / / / / / /арзёби дар /1960 /1446 /суглинков /35 / / / / /минтакаи / / / гипс /млн./ / / / /кони ашёи / / / /1млн/ / / / /сементии / / / /м3 / / / / /Кулбилён / / / / 2 / / / / / / / / /млн./ / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /11/Чустучуйхои / / / / / / / / /муфассал ва / / / / / / /
/ /корхои | / / / / / / / /чустучуию / / / / / / / / /арзёби дар / / / / / / / / /зухуроти / 2700 /1400 / / / / / / /гилии / / / / / / / / /Арпабулок, / / / / / / / / /Горяк ва / / / / / / / / /Карободом / / / / / / / / /истехсоли / / / / / / / / /керамзит / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /12/Иктишофи / / / / / / / / /пешакии / / / / / / / / /охаксангхои / / / / / / / / /ороишии /3500 / 900 / известняк/700 / / / / /зухуроти / / / /тыс./ / / / /Аруктоги / / / / м3 / / / / /чануби ва / / / / / / / / /Сайгон / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ / Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /13/Чустучуи / / / / / / / / /маъдани / / / / / / / / /манган дар / / / / / / / / /майдонхои /5000 / 1600 / марганс /9 /2563 / 74 / / /Оби-Хингоб / / / /млн./ / / / /ва Хабуробод/ / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /14/Корхои / / / / / /чустучуи ва / / / / / /чустучуию / / / / / /арзёби барои/ / / Арзёби барои ашёи захирахои / / /ашёи дорои / / / хокаи алюминий / / /хокаи / / / / / /алюминий дар/490 / 290 / / / /Помири Гарби / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /15/Чустучуйхои / / / / / /муфассал ва / / / / / /корхои / / / / / /чустучуию / / / / / /арзёби барои/1000 /1000 / Арзёбии захирахои дурнамо / / /ашёи сементи/ / / /
/ |дар кисмати / | / |
| |назди резиш-| | | |
| |гохи водии | | | |
| |дарёи Ванч | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /16/Чустучуи / / / / / /муфассали / / / / / /тантал дар / / / / / /майдонхои / / / / / /пегматитдори/200 / 200 / Арзёбии маъдан / / /минтакаи / / / / / /кули / / / /
/ /Булункул / / / |
+--+------------+----------+---------+-------------------------------|
/ |
/ Нохияхои тобеи чумхури |
+--+------------+----------+---------+-------------------------------+ /17/Чустучуи / / / / / /конхои тилло/ / / / / /да конгломе-/209,9 / 50 / Арзёби барои тилло / / /ратхои / / / /
/ /тиллодори / | | |
/ |давраи юраи | | | |
| |Точикистони | | | |
| |Маркази ва | | | |
| |Чанубу Гарби| | | |
|--+------------|----------+---------|-------------------------------| /18/Корхои / / / / / /чустучуию / / / / / /геохимики / / / / / /барои тилло / / / /
/ /дар фосилаи |300 / 300 / Арзёби барои тилло /
/ /байни | / / / / /дарёхои / / / / / /Каротог- / / / / / /Лучоб дар / / / / / /дар микёси / / / / / /1:25 000 / / / /
+--+------------+----------+---------+-------------------------------+ /19/Корхои / / / / / /чустучуи / / / / / /барои тилло /500 / 500 / Арзёби барои тилло / / /дар майдони / / / / / /Варзоб-Ромит/ / / /
+--+------------|----------+---------|----------+----+--------+------|
/20|Тахияи |484,7 | 163 | | | | |
| |атласи | | | | | | |
| |харитахои | | | | | | |
| |Чумхурии | | | | | | |
| |Точикистон | | | | | | |
+--+------------+----------|---------+----------|----+--------+------| /21/Нашри чилд- / / / / / / / / /хои "Сохти / / / / / / / / /геологи ва /3077 / 178 / / / / / / /канданихои / / / / / / / / /фоиданокии / / / / / / / / /Точикистон" / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /22/Хадамоти / / / / / / / / /давлатии / / / / / / / / /мушохидаи / / / / / / / / /равандхои /727,6 / 598 / / / / / / /экзогении / / / / / / / / /геологи / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /23/Пешберди / / / / / / / / /Кадастри /709,2 / 394 / / / / / / /давлатии об / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /24/Чустучуи / / / / / / / / /обхои зери- / / / / / / / / /замини барои/ / / / / / / / /бо об таъмин/ / / / / / / / /намудани / / / / / / / / /объектхои /280 / 260 / / / / / / /тандурусти, / / / / / / / / /маориф ва / / / / / / / / /таъминоти / / / / / / / / /ичтимои / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+ /25/Омузиши / / / / / / / / /нишонахои / / / / / / / / /гидродинами-/622 / 582 / / / / /
/ /кии замин- / | / / / / /
/ |ларзахо бо / | / | / | |
| |максади / | | | | | |
| |пешгуии онхо| | | | | | |
|--|------------|----------+---------|----------+----|--------|------|
/26|Аксбардории / / / / / / / / /комплексии / / / / / / / / /гидрогеологи/ / / / / / / / /экологии /303 / 303 / / / / / / /худудхои / / / / / / /
/ /обёришаван- | / / / / / / / /даи ЧТ дар / / / / / / / / /микёси / / / / / / / / /1:50 000 / / / / / / /
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+
/27/Нигохдории /1138 | 1078 / | / / /
/ |лабораторияи| | | | | | |
| |маркази | | | | | | |
|--+------------|----------|---------|----------|----|--------|------|
/28/Нигохдории /203 | 193 | | | / |
| /музейи | | | | | | |
| геологи | | | | | | |
|--+------------|----------|---------|----------|----|--------+------|
|29/Нигохдории |85 | 83 | | | | |
| |музейи | | | | | | |
| |геологи | | | | | | |
|--|------------|----------|---------|----------|----|--------|------|
|30|Нигохдории |363 | 338 | | | | |
| |фонди | | | | | | |
| |иттилооти | | | | | | |
| |геологи | | | | | | |
+--+------------+----------+---------+----------+----+--------+------+
IX. ОБЪЕКТҲОИ АЗ ҲИСОБИ ИНВЕСТИТСИЯҲО МАБЛАҒГУЗОРИШАВАНДА
1. Иктишофи қаблии кони тиллои Табоспин. Зарурияти гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ бо мавҷуд будани потенсиали калони майдони кон ва қитъаҳои ҳамсарҳади тиллодор ва дар заминаи он ташкил намудани корхонаи кӯҳии маъдани истихроҷи тилло дар Кӯҳистони Мастчоҳ асоснок карда мешавад.
Дар майдони кон аз рӯи натиҷаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбии солҳои 1997 гузарбнидашуда захираҳои тилло аз рӯи категорияи С2 ба микдори 5, 44 тонна, манбаҳои дурнамои категорияҳои Р1+ Р2 - 29,4 тонна, аз ҷумла Р1 - 17,1 тонна, Р2 - 12,3 тонна ҳисоб карда шуданд.
Дар натиҷаҳои иктишофи қаблии кони Табоспин захираҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва С2 ва манбаҳои дурнамо аз рӯи категорияҳои Р1 ва Р2 ҳисоб карда мешаванд. Ҳамчунин асосноккунии техникию иқтисодии мақсаднокии лоиҳакунони корхонаи кӯҳии маъдан оид ба истеҳсоли тилло дар асоси ин кон таҳия мешавад. Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Қулла, бо мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 иа анҷом - декабри соли 2008 иҷро.кардамешаванд. Ҳаҷми инвеститсия -1080 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
2. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар объектҳои маъдани тиллодори майдони Бегулӣ-Мирзотоғ. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ барои металлҳои асил дар кони Бегулии Ғарбӣ ва зухуроти Бегулии Шимолӣ ва Ҷанубӣ, Ҷангалик, Келаҷак, Мирзотоғи ғарбӣ ва Мирзотоғ - 1 ва 2 дар ҳудуди майдони Бегулӣ - Мирзотоғ бо мақсади васеъ намудани заминаи ашёи минералии металлҳои асил барои Ҷамъияти муштараки дорои масъулияти маҳдуди Тоҷикистону Канада "Апрелевка" анҷом дода мешавад.
Объектҳои маъдани тиллодори майдон дар натиҷаи корҳои ҷустуҷӯи ва аксбардории геологии миқёси 1:10 000 ошкор гардидаанд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти муштараки дорои масъулияти махдуди Тоҷикистону Канада "Апрелевка" ба мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2008 иҷро мегарданд. Ҳаҷми инвеститсия -1140 ҳаз.доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
3. Иктишофи қаблии кони тиллои Покруд. Муҳимии гузориши корҳои иктишофии геологӣ дар объект аз зарурияти дар ҷануби ҷумҳурӣ ташкил намудани корхонаҳои кӯҳии маъдани истеҳсоли тилло, таъмини аҳолии маҳаллӣ бо ҷойҳои корӣ вобаста мебошад.
Дар кон солҳои 70-ӯм корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ гузаронида шуда, тибқи натиҷаҳои онҳо захираҳои тилло аз рӯи категорияи Сг ба микдори 6 тонна ва манбаҳои дурнамои категорияи Р1 -11 тонна ҳисоб карда шуданд. Дар объект аз соли 2005 инҷониб иктишоф қаблӣ гузаронида мешавад.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои гузаронидашавандаи объекти иктишофи қаблӣ захираҳои категорияҳои саноатӣ, манбаҳои дурнамо аз рӯи категориян Р1 ҳисоб гардида, инчунин асосноккунии техникию иқтисоди мақсаднокии коркарди саноатии кони тилло таҳия карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти махдуди "Пакруд" бо муҳлати оғоз-январи соли 2005 ва анҷом-декабри соли 2010 гузаронида мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия 1180 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
4. Иктишофи қаблйи паҳлӯи шимолии минтақаи Сидеритии зуҳуроти Оқҷилға. Муҳимии гузаронидани корҳо бо зиёд намудани захираҳои нуқраи ҷумҳурӣ асоснок карда мешавад.
Зуҳурот солҳои 1964, ҳангоми гузаронидани корҳои ҷустуҷӯӣ кашф карда шудааст. Солҳои 1984-1991 дар майдони маъдандори Оқҷилға, аз ҷумла дар қитьаи Оқҷилға корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ иҷро гардидаанд. Мулоҳизаҳои техникию иқтисодӣ оид ба имконияти азхудкунии объект бо усули зеризаминӣ таҳия гардид. Кондитсияҳои баҳодиҳӣ таҳия ва тасдиқ гардиданд (Комиссияи минтақавии захираҳои Тоҷиксаргеология, Фармони №20 аз 25 майи соли 1994). Соли 1992 иктишофи қаблии паҳлӯи шимолии минтақаи Сидеритии зуҳуроти Оқҷилға, ки дар марҳилаи аввал қатъ шуда буд, оғоз ёфт.
Захираҳо дар қитъаи Оқҷилға ва Оқҷилғаи Болоӣ то қабати 4290 м, аз рӯи категорияи С2 ҳисоб шудаанд. Захираҳои тарози соли 1997 аз ҷониби Комиссияи минтақавии захираҳои Тоҷиксаргеология тасдиқ ва бо "Тарози давлатии захираҳои нуқра..." ба ҳисоб гирифта шудаанд. Маъданҳо ба миқдори 168,7 хаз.тонна ба.файзнокии миёнаи нуқра - 2190,1 г\т, мис -0,82фоиз, висмут - 0,13фоиз ва сурма - 1,3 фоиз мебошанд.
Баробари ба анҷомрасии иктишофи қаблӣ захираҳои нуқра ва компонентҳои ҳамроҳикунанда - мис, висмут ва сурма аз рӯи категорияҳои саноатӣ ҳисоб карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ширкати дорои масъулияти махдуди Ҷумхурии Қазоқистон "С.А. Минералс" бо мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2009 иҷро мешаванд. Ҳаҷми инвеститсияҳо 300 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
5. Корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ дар майдони маъдани мису никелдори Хукаси ноҳияи Дарвози Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон. Зарурияти гузаронидани корҳои иктишофии геологӣ бо ояндадории майдон бо маъдани мису никел, ки дар натиҷаи корҳои геологӣ-аксбардорӣ ва ҷустуҷӯии солҳои пешин гузаронидашуда муқаррар гардидаанд, асоснок карда мешавад.
Гузаронидани корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ тавсия гардидааст.
Корҳхо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди "Кӯҳи Заррин" ба мӯҳлати оғоз-январи соли 2006 ва анҷом-декабри соли 2013 иҷро мегарданд. Ҳаҷми инвеститсия 940 ҳаз. доллари ШМА-ро ташкил менамояд.
6. Иктишофи қаблии конҳои оҳаксанг, гилхок, гаҷсанги Ҷартеппа ва гили кони Ачучу барои истеҳсоли семент. Муҳимии гузаронидани корҳо бо зарурияти ташкили заминаи ашёӣ барои истеҳсоли семент дар вилояти Хатлон бо мақсади таъмини сохтмони саноатӣ ва гражданӣ, инчунин ташкили ҷойҳои корӣ вобаста мебошад.
Дар кон аз соли 1999 инҷониб корҳои иктишофи гузаронида мешаванд.
Захираҳои оҳаксангҳо аз рӯи категорияҳои А-1504 ҳаз.мэ; В-931,8 хаз.м3; С1-1342,1 ҳаз.м3-ро ташкил медиҳанд. Дар кони Ачучу захираи гилҳо аз рӯи категорияи С2 ба миқдори 125,2 ҳаз.м3 арзёбӣ гардидаанд.
Дар натиҷаи корҳои иктишофӣ-геологии гузаронидашаванда захираи оҳаксангҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва Сг ба миқдори на камтар аз 30-40 млн.т, гилҳо - на камтар аз 9 млн.тонна, гаҷсангҳо - на камтар аз 1500 тонна бояд ҳисоб карда шаванд.
Корҳо аз ҳисоби маблағҳои Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди "Тоҷикистон" ба мӯҳлати оғоз - январи соли 2006 ва анҷом - декабри соли 2007 гузаронида мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия ба 20 ҳаз.доллари ШМА баробар аст.
7. Иктишофи иловагии ҷинсҳои кӯҳии оҳаксангӣ ва гилии (кушодашавандахо) кони Консой барои истеҳсоли семент. Муҳимии корҳои иктишофи геологӣ дар объект бо зарурияти дар шимоли ҷумҳурӣ ташкил намудани истеҳсолоти сементбарорӣ алоқаманд аст.
Кони Консой бо марҳиллаҳои корҳои ҷустуҷӯию арзёбӣ, иктишофи қаблӣ ва муфассал фаро гирифта шудааст.
Дар натиҷа, захираҳои оҳаксанг аз рӯи категорияҳои С1 ба миқдори 2708,4 ҳаз.м3 ҳисоб гардиданд.
Аз рӯи натиҷаҳои корҳои иктишофи иловагии гилҳо (кушодашавандаҳо) дар объект захираҳо дар категорияҳои саноатӣ, манбаҳои дурнамо аз рӯи категория Р1 ҳисоб карда мешаванд, инчунин асосноккунии техникию иқтисодии мақсаднокии коркарди саноатии гилҳои кон таҳия мегардад.
Корҳо аз ҳисоби Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Эҳсон, то охири соли 2007 иҷро мешаванд. Ҳаҷми инвеститсия ба 6 ҳаз.доллари ШМА баробар аст.
8. Иктишофи қаблии гаҷсангҳои зуҳуроти Ким. Муҳимии корҳои иктишофии геологӣ дар объект бо зарурияти ташкили заминаи ашёт барои истеҳсоли семент дар заводи аз ҷониби Ҷамъияти дорои масъулияти махдуди "Эҳсон" дар шаҳри Хӯҷанд сохташаванда вобаста аст. Зуҳурот ҳангоми сохтани харитаи миёнамиқёси Тоҷикистони Шимолӣ (ноҳияи Исфара) кашф гардидааст.
Дар асоси натиҷаҳои иктишофи қаблии гузаронидашаванда захираҳо аз рӯи категорияҳои С1 ва С2, манбаҳои дурнамо аз рӯи Р1 ҳисоб карда мешаванд.
Корҳо аз ҳисоби Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди ,Эҳсон, ба мӯҳлати оғоз-семоҳаи I соли 2006, анҷом - семоҳаи IV соли 2007, маблағгузорт мегарданд. Ҳаҷми инвеститсияҳо 9 ҳаз.доллари ШМА-ро ташкил медиҳад.
ХУЛОСА
Иктишофи геологӣ чун соҳаи махсуси истеҳсолоти моддй дорои як қатор хусусиятҳои хос буда, аз дигар соҳаҳо куллан фарқ мекунад. Фарқияти мақсад ва вазмфаҳо, аз ҷумла вобастагии ташкили корҳо ва натиҷаҳои ниҳоӣ аз омилҳои табиӣ, мавҷудияти таваккали (риск) истеҳсолӣ, мушаххасоти усул ва технологияи раванди истеҳсолот, солҳо тӯл кашидани мӯҳлати давомнокии он, хусусиятҳои маҳсулоти ниҳоӣ-захираҳои иктишофшудаи қаъри замин дар муқоиса бо корхонаҳои саноатӣ ва дигар корхонаҳо шароитҳои ғайримуқаррарии истеҳсолиро ба амал меорад.
Хусусиятҳои асосии иктишофии геологӣ инҳоянд:
- вобастагии пурраи миқёси (масштаби) зарурии корҳои иктишофӣгеологӣ аз таъмиинокии-воқеии соҳаҳои истихроҷии кӯҳӣ бо захираҳои иктишофнамудаи канданиҳои фоиданок, ки мутобиқи меъёрҳои таъминнокӣ, бо дарназардршти суръати рушди соҳа муқаррар карда шудаанд;
- гуногунрангии шароитҳои ҷугрофӣ ва табиии хобиш ва ҷойгиршавии конҳо, такрорнашавандагии тавсифҳои миқдории объектҳои иктишофӣ;
- ногузирии нигоҳ доштани (боз дошта мондани) маблағҳои пулӣ барои иктишоф барои на камтар аз нисфи мӯҳлати муқаррарии таъминнокии соҳаи истихроҷӣ;
- эҳтимоли-натиҷаҳои манфӣ дар раванди иктишоф ва вобаста ба он зарурияти ташкили марҳилавии гузаронидани корҳо, ки метавонад боиси маҳдуд намудани хароҷоти ғайрисамаранок гардад;
- давомнокии тӯлонии раванди омӯзиши конҳо, фаъолияти гуногунсамти истеҳсолӣ ва вобаста ба ин зарурат ба хоҷагии лаборатории энергетикӣ, нақлиёт, сохтмони иншооти истеҳсолӣ ва манзили муваққатӣ, ободнамудани базаҳо;
- набудани меъёрҳои боэътимод ва объективии арзёбии самаранокии иқтисодии гузаронидани корҳои иктишофи геологӣ дар мӯҳлатхои алоҳида ва начандон калони таҳлили он (моҳ, квартал ва баъзан сол).
Барномаи мазкур бо мақсади баланд бардоштани сифат ва самараи корҳои иктишофии геологӣ, такмили усули истеҳсоли онҳо, кам кардани мӯҳлати омӯзиш ва зудтар барои истифода омода намудани конҳо таҳия гардидааст.
Барномаи пешниҳодгардида ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон медиҳад, ки фаъолияти худро баҳри дарёфт ва ҷудо намудани маблағҳои молиявӣ барои соҳаи геология, ки дар бобҳои дахлдори он барои таҳкими заминаи ашёи минералии корхонаҳои кӯҳии маъдани амалкунанда ва сохтмони нав асоснок карда шудаанд, равона созад.
Иҷрои Барномаи мазкур яке аз омилҳои татбиқи Барномаи давлатии паст кардани сатҳи камбизоатии иҳолӣ ва Барнома рушди соҳаҳои иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи то соли 2015 ба ҳисоб меравад.
