Бо қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз "2" июли соли 2013 № 288
тасдиқ шудааст
Консепсияи мақсадноки миллии илмию таҳқиқотӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ барои солҳои 2013-2028
(қарори Ҳукумати ҶТ аз 10.02.2016 № 66)
Консепсияи мақсадноки миллии илмию таҳқиқотӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ҷиҳати таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ, таъмини мақоми сазовори инсон дар ҷомеа, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ, муайян кардани дурнамоҳо дар ҳаёти иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсӣ, омӯзиши раванди иҷтимоикунонии шахсият дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия гардидааст.
I. Муқаррароти умумӣ
1. Консепсияи мақсадноки миллии илмию таҳқиқотӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ барои солҳои 2013-2028 дар асоси Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон барои солҳои 2009-2015, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 апрели соли 2007, № 167 тасдиқ шудаааст, Стратегияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи илм ва технология барои солҳои 2011-2015, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 марти соли 2011, № 114 тасдиқ шудааст ва мутобиқи супориши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия гардидааст. Дар суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Донишгоҳи технологии Тоҷикистон аз 1 сентябри соли 2011 масъалаҳои зарурати таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ, таҳлилу баррасии масъалаҳои бунёдӣ бо мақсади таъмини мақоми сазовори инсон дар ҷомеа ва густариши ҷомеаи шаҳрвандӣ, мушкилию пешомадҳо дар ҳаёти иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсии он, омӯзиши раванди иҷтимоикунонии шахс дар Ҷумҳурии Тоҷикистон махсус таъкид шуда буд.
2. Дар маркази Консепсияи мазкур инсон ва тамоми таҳаввулоти иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсие, ки баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон ба амал омадаанд, барои беҳбудии ҳаёти одамон равона шудаанд. Навсозии ҷомеа амалӣ гардида истодааст, ки дар он инсон ҳамчун субъекти асосии таҳаввулоти муосир муайян мегардад. Шиори асосии Консепсияи мазкур "Ҳама чиз барои инсон ва барои зиндагии шоистаи ӯ" мебошад. Консепсияи мазкур масъулияти давлат, ҷомеаи шаҳрвандиро нисбат ба шахсият ва шахсро нисбат ба давлат ва ҷомеа, эътирофу эҳтироми волоияти қонун, арзишҳои волои демократӣ ва масъулияти инсонро ба ояндаи ҷомеа муайян менамояд. Эътирофи масъулияти тарафайни давлат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ яке аз мақсадҳои асосии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.
3. Дар шароити муосир раванди навсозӣ ва рушди устувор барои Ҷумҳурии Тоҷикистон ногузир мебошад. Зимнан пешравӣ ва рушди иқтисод бештар аз ҳисоби содироту фурӯши ашёи хом, интиқоли маблағҳои муҳоҷирон ва ғайра таъмин мешавад. Дар ин раванд тараққиёти технологияҳои пешқадам, дастгирӣ ва рушди соҳибкории хурду миёна муҳим мебошад.
4. Рушди устувор барои расидан ба ҳадафҳои "Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон барои солҳои 2009-2015", иҷрои супоришҳое, ки дар паёму суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон инъикос ёфтаанд, инчунин дар асоси татбиқи барномаҳои байналмилалӣ дар бахши паст кардани сатҳи камбизоатӣ, ноил шудан ба рушди устувори иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, таъмини аҳолӣ бо оби нӯшокӣ, ҳифзи муҳити зист ва ғайра амалӣ мегардад. Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дорои захираҳои ғании табиӣ ва зеҳнӣ мебошад, истифодаи босамар ва дурусти онҳо метавонад сатҳу сифати зиндагии аҳолиро ба маротиб боло бардошта, ба рушди инфрасохтор, таъмини амнияти мамлакат, рушди муносибатҳои озодонаи бозорӣ, инчунин баланд бардоштани обрӯ ва нуфузи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ мусоидат намояд.
5. Ислоҳоти сиёсӣ ва иқтисодию иҷтимоӣ, ки ба рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон равона гардидаанд, дар навбати худ ба устувор намудани принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ кӯмак мекунанд.
6. Дар чаҳорчӯбаи Консепсияи мазкур таҳқиқоти бунёдӣ дар самтҳои афзалиятноки илм, ки аслан барои таъмини ҳамаҷонибаи рушди инсон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, рушди устувори давлату ҷомеа равона шудааст, дастгирӣ меёбанд.
7. Давлати дунявии Тоҷикистони муосир намунаи хуби муносибати таҳаммулпазирона бо ислом, ҳамзистии ҳизбҳои гуногун, ҳаракатҳо ва гурӯҳҳои мухталиф мебошад. Тоҷикистон дар амал нишон дод, ки дар муддати хеле кӯтоҳ низои дохилиро бартараф карда, ба рушди устувори сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ гузаштан мумкин аст. Илова бар ин, Тоҷикистон дар назди худ вазифа гузошт, ки аз бунбасти коммуникатсионӣ раҳоӣ ёбад ва ба амнияти озуқаворию мустақилияти энергетикӣ ноил гардида, ин мақсадҳоро барои рушди инсон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ махсусан муҳим арзёбӣ намуд.
8. Дар марҳилаи имрӯза рушди иқтисодӣ ва пешрафти иҷтимоии Тоҷикистон аз ҳисоби фурӯши ашёи хом ва маҳсулоти кишоварзӣ таъмин мегардад. Зарур аст, ки истеҳсолот аз ҳисоби коркарди ашёи хоми ватанӣ ба роҳ монда шавад. Ба ғайр аз ин, барои пешрафти инсон роҳҳои алтернативии рушди иқтисодиёти кишвар муҳим мебошад.
9. Тафовут дар сатҳҳои рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии минтақаҳои гуногуни Ҷумҳурии Тоҷикистон, вазъи демографӣ, паст будани маърифати ҳуқуқӣ, иқтисодӣ, экологӣ, сатҳи пасти фарҳанг ва забондонӣ, махсусан дар байни муҳоҷирон, боиси паст гаштани шаъну шараф ва поймол кардани ҳуқуқҳои онҳо дар хориҷа гаштааст.
10. Сабаби пурра ҳал нагаштани чунин мушкилот пеш аз ҳама набудани таҳлилу таҳқиқи ҳамаҷонибаи илмии масъалаҳои зикршуда, равшан набудани мақсадҳо, вазифаҳо ва роҳҳои ҳалли онҳо, маҳдудияти ҷаҳонбинӣ, сатҳи пасти маърифату шуур ва нигилизми ҳуқуқию сиёсӣ дар байни як қисми ҷомеа мебошад.
11. Аз ҷиҳати илмӣ асоснок кардан, таҳқиқ ва таҳияи механизмҳои ҳалли масъалаҳои зикргардида, муайян намудани вазифа ва марҳилаҳои татбиқи пешниҳодҳои дахлдор дар фароҳам овардани шароитҳои зарурӣ барои ба ҳаёт татбиқ намудани назарияи амалии барномаҳои мушаххаси давлатӣ мусоидат мекунад.
12. Дар Консепсияи мазкур усулҳо, роҳҳо, вазифаҳо ва механизмҳои асосии ба даст овардани мақсадҳои таҳияшуда муайян мегарданд. Барои татбиқи Консепсия сафарбар намудани нерӯҳои ақлонии Ҷумҳурии Тоҷикистон, яъне олимони соҳаҳои таърих, фалсафа, сиёсатшиносӣ, ҷомеашиносӣ, ҳуқуқӣ, иқтисодӣ, сотсиологӣ, адабиётшиносӣ ва забоншиносӣ лозим аст.
13. Дар Консепсияи мазкур мақсаду вазифаҳо, самтҳо, механизмҳо ва давраҳои пешравии фаъолияти таҳқиқоти илмӣ дар соҳаҳои рушди инсон, таҳкими принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои 2013-2028 муайян гардидаанд.
14. Мушкилот ва вазифаҳои зикршуда асоси таҳия ва фаъолияти илмию таҳқиқотӣ доир ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва густариши ҷомеаи шаҳрвандӣ мебошанд.
15. Дар асоси Консепсияи мазкур маҷмӯи чорабиниҳо барои рушди фаъолияти илмию таҳқиқотӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ таҳия карда мешавад. Дар иҷрои чорабиниҳои мазкур ҳам муассисаҳои давлатӣ ва ҳам хусусию давлатӣ ва корхонаҳою муассисаҳои дорои шаклҳои гуногуни моликият, ки ин муштарак дар таҳкими принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон манфиатдор мебошанд, иштирок мекунанд.
16. Таҳқиқоти илмӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ба ӯҳдаи муассисаву ташкилотҳои давлатӣ, пеш аз ҳама ба Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, академияҳои соҳавӣ, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон вогузор мешавад .
II. Вазъи кунунии таҳқиқоти илмӣ оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ
17. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи Истиқлолияти давлатӣ оид ба масъалаи эътирофи ҳуқуқҳои инсон дар сатҳи конститутсионӣ, мутобиқ сохтани сохторҳои давлатӣ ва ҳаёти ҷамъиятӣ бо принсипҳои демократӣ корҳои зиёдеро анҷом додааст. Ба низои шаҳрвандии солҳои 1992-1997 ва оқибатҳои он нигоҳ накарда, дар соҳаҳои сиёсию иқтисодӣ ва фарҳангӣ як қатор ислоҳот гузаронида шуданд. Ислоҳоти ҳуқуқӣ ва принсипҳои тақсимоти ҳокимият на танҳо яккаҳокимиятии давлати Шӯравиро иваз намуд, балки воқеан низоми ҳуқуқиро комилан дигаргун карданд. Ин заминаи кафолати таҳқиқоти самараноки илмӣ оид ба таъмини ҳифзи ҳуқуқ, озодӣ ва манфиатҳои қонунии шаҳрвандон ва шахсони бешаҳрванд гардид. Қабули Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ ва таъсиси Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1999 ҳамчун мақоми қонунгузор ба сифати қонунҳои қабулшаванда таъсири мусбат расонида, сатҳи онҳоро хеле баланд бардошт. Таъсиси Суди конститутсионӣ, судҳои иқтисодӣ ва умумӣ, ки фаъолияти онҳо барои дар сатҳи баланд ва дар мӯҳлати кӯтоҳ баррасӣ шудани арзу шикоятҳои мардум равона шудааст, барои амалӣ намудани принсипҳои демократии давлат ва рушди инсон мусоидат менамоянд.
18. Таҳқиқоти илмии гузаронидашуда нишон дод, ки раванди демократикунонии ҷомеа ташаккули ҷомеаи шаҳрвандиро тақвият бахшида, дар даҳсолаи аввали қарни XXI ҳизбҳои сиёсию ташкилотҳои гуногуни ғайритиҷоратӣ дар асоси манфиат муттаҳидшавии шаҳрвандонро таъмин намуда, дар ҳалли масъалаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии гурӯҳҳои аҳолӣ дар сатҳи давлатӣ ва маҳаллӣ саҳми худро мегузоранд. Масъалаҳои рушди мактаб, дастгирии гурӯҳҳои камбизоати аҳолӣ, кӯмаки ҳуқуқӣ ба занони бекор, тарғиби донишҳои ҳуқуқӣ, дастгирии ислоҳот дар соҳаҳои гуногун ба пешравии ҷомеаи шаҳрвандӣ мусоидат намудаанд.
19. Ҳоло дар Тоҷикистон институтҳои гуногуни ҷомеаи шаҳрвандӣ амал мекунанд, ки онҳо ба фаъолияти мақомоти давлатӣ кӯмак намуда, лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, барномаҳо, чорабиниҳои ҳукуматиро баррасӣ менамоянд ва таклифҳои худро барои такмили онҳо пешниҳод мекунанд. Онҳо ташаббускори таъсиси марказҳои гуногун, мактабҳои касбомӯзӣ, забономӯзӣ, азхудкунии компютер ва ғайра мебошанд. Вале ба ин нигоҳ накарда, дар самти мазкур масъалаҳое вуҷуд доранд, ки баррасӣ ва ҳалли онҳо дар маркази таваҷҷӯҳи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Аз ҷумла: ҳалли масъалаҳои вобаста ба рушди инсон, таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ба қатори чунин масъалаҳо дохил мегарданд.
20. Пешравии иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба заминагузории иқтисодии рушди инсон ва таҳкими принсипҳои демократӣ вобаста мебошад. Дар баробари ин чандин масъалаҳои молиявӣ, фарҳангӣ, психологӣ, ахлоқӣ, иҷтимоӣ, техникӣ, ҳуқуқӣ, сиёсӣ низ вуҷуд доранд. Таъсири омилҳои беруна, вазъи ҷаҳони имрӯза ва минтақа низ дар ҳалли ин масъалаҳо нақши муайян доранд. Бешубҳа ҳокимияти давлатӣ бо такя ба натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ ба ҳалли масъалаҳои рушди инсон қодир аст. Асоси натиҷаҳо ва ҳалли масъалаҳои зикршуда ва хулосаҳои илмию таҳқиқотӣ бояд заминаи назариявии мушаххаси олимонӣ бошад. Талаби асосӣ дар ин самт дуруст ба роҳ мондани фаъолияти мақомоти давлатӣ дар татбиқи вазифаҳои Консепсияи мазкур мебошад.
21. Бо назардошти масъалаҳои мазкур зарур аст, ки дар самти арзёбии мутақобилаи омилҳои таърихӣ, фалсафӣ, ҳуқуқӣ, ахлоқӣ, динӣ ва дигар омилҳо таҳқиқот гузаронида шавад, ки онҳоро бо санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул менамояд, ба роҳ монда шавад. Яке аз омилҳои маҳдудсозандаи рушди ин масъала тараққӣ накардани илми сотсиология ва соҳаҳои илмҳои ҷомеашиносӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Рушди илмҳои ҳуқуқӣ ва фалсафӣ дар ҷумҳурӣ идома ёфта, таҳқиқот дар ин самт аҳамияти муҳим доранд. Дар баробари илмҳои зикршуда воҳидҳои дигари илмие, ки ба омӯзишу баррасии масоили рӯзмарраи ҷомеашиносӣ машғуланд, масъалаҳои дурнамои сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро низ бояд ҳамаҷониба таҳлил намоянд.
22. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар охири асри XX баъди аз байн рафтани режимҳои тоталитарӣ ва авторитарӣ ба арзишҳои низоми демократӣ рӯй овард. Дар қатори давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати роҳи демократияро пешгирифта эътироф гардидааст.
23. Далелҳои таърихӣ собит мекунанд, ки демократияро бо роҳи инқилоб, зӯроварӣ ва диктатура амалӣ сохтан ғайриимкон аст. Ин раванд ба тадриҷ ва мунтазам амалӣ мегардад, аз ин рӯ бояд дар ҷомеа шароитҳои муайян ба вуҷуд оварда шавад, ки ба татбиқи раванди демократикунонӣ мусоидат намоянд.
24. Дар асоси дигаргуниҳои мусоид дар Тоҷикистон омилҳои зарурии иҷтимоӣ ташаккул ёфта, сатҳи таъмини моддии шаҳрвандон баланд мегардад ва нобаробарии иҷтимоӣ хеле коҳиш меёбад. Дар сохтори иҷтимоии ҷомеа синфи миёна ташаккул меёбад, ки намояндагии он дар институтҳои давлатӣ таҳияи механизмҳои роҳбарии демократиро ба вуҷуд меорад. Ҳамзамон, чунин заминаи зарурии раванди демократикунонӣ, ҳамчун сатҳи маърифатнокии аҳолӣ, ки ба дарк ва арзёбии равандҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ равона шудааст, аҳамияти муҳим пайдо мекунад.
25. Дар натиҷаи ҳамаи ин дигаргуниҳо, фарҳанги сиёсии ҷомеа дар умум ва сатҳи фарҳанги сиёсии ҷомеа баланд гардида, боиси мустаҳкам гардидани таҳкурсии демократия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мешавад.
26. Ин раванд аз олимони соҳаҳои ҳуқуқ, фалсафа, таърих, сотсиология ва сиёсатшиносии муосири тоҷик талаб менамояд, ки паҳлӯҳои мухталифи демократикунониро омӯхта, муваффақиятҳо ва камбудиҳои онро ошкор созанд. Ба масъалаҳои зайл бояд аҳамияти махсус дода шавад:
-хусусиятҳои баёни иродаи сиёсии халқ ҳангоми гузаронидани интихоботи озод дар асоси таъмини имконияти баробар ба тамоми ҳизбҳои сиёсӣ;
-тибқи моддаи 8 Конститутсияи (Сарқонун)-и Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳаёти ҷамъиятӣ дар асоси равияҳои гуногуни сиёсӣ ва ғоявӣ инкишоф меёбад. Бинобар ин дар давлати демократӣ ҳизбҳои расман дар қайди давлатибуда, тавассути барномаҳои худ ҳуқуқи тарғиб ва ҳимояи ғояҳои худро доранд;
-демократия бо конститутсионализм ва волоияти қонун алоқамандии бевосита дорад;
-демократия ҳифзи ҳуқуқ ва озодии инсон ва шаҳрвандро пешбинӣ менамояд;
-риояи қонунҳо ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсону шаҳрвандро таъмин мекунад, инчунин барои таҳаммулпазирӣ нисбат ба дину мазҳабҳо мусоидат менамояд;
- хусусияти ҷудонопазири ҷомеаи демократӣ дар тақсимоти ҳокимияти давлатӣ ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ мебошад;
-ҳамчунин ба демократия принсипҳои дигар, аз қабили шаффофият, поквиҷдонӣ ва ғайра хос мебошанд. Тамоми хусусиятҳои зикршуда дар маҷмӯъ моҳияти демократияро ташкил медиҳанд.
27. Дар шароити ҳозираи Тоҷикистон зарурати омӯзиши ҳамаҷониба ва таҳқиқоти давомдори илмии принсипҳои демократия, аз он ҷумла, принсипҳои зерини он ба миён омадааст:
- амалишавии ҳуқуқу озодиҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд тибқи санадҳои меъёрии ҳуқуқии амалкунанда;
- кафолати ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд;
- гузаронидани интихоботи шаффоф ва озод;
- волоияти қонун;
- адолати судӣ;
- маҳдудияти конститутсионии ҳокимият;
- таҳаммулгароӣ, ҳамкорӣ, ҳамгироӣ, ба вуҷуд овардани имкониятҳо ҳамчун арзишҳои асосии ҷомеа.
28. Амалӣ гаштани принсипҳои мазкур барои пешравии ҳамаи ҷабҳаҳои ҷомеа, яъне такомулёбии шахсият ва озодии он шароит фароҳам меорад. Риояи принсипи баробарии сиёсӣ яке аз заминаҳои асосии низоми демократӣ ба ҳисоб меравад. Риоя нашудани он бошад, метавонад ба оқибатҳои пешбининашудаи сиёсӣ ва иҷтимоӣ оварда расонад. Принсипи баробарӣ пеш аз ҳама имкониятҳои баробарро барои тамоми шаҳрвандон ифода мекунад.
29. Шарти зарурии ин принсип чунин аст, ки идоракунии демократӣ ҳамчун институте мебошад, ки дар он сиёсатмадорон ба манфиати халқ амал намуда, ба он такя менамоянд ва ҳатман бояд иродаи халқро ба инобат гиранд. Принсипи зикршуда бо принсипи дигар, яъне риояи ҳуқуқи ақаллият алоқаманд мебошад ва он мушкилотеро низ ба вуҷуд меорад, зеро ҳокимият нуқтаи назари аксариятро бояд дастгирӣ намояд.
30. Гуфтаҳои боло далели онанд, ки дар шароити ҳозираи ҷомеаи Тоҷикистон зарурат ба вуҷуд омадааст, ки тамоми паҳлӯҳои низоми демократӣ аз ҷониби таҳлилгарон ва олимони касбӣ бо дарназардошти ҳуввият ва манфиати миллӣ, хусусиятҳои равонӣ ва таърихиву фарҳангии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳқиқ шаванд.
31. Дар кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон назарияҳое мавҷуданд, ки барои таҳқиқи илмии воқеияти сиёсӣ, таърихӣ ва иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд мавриди истифода қарор гиранд.
32. Паҳлӯҳои дигари масъала ин аст, ки рушди илмҳои ҷомеашиносӣ бо супоришҳои истеҳсолӣ алоқаманд мебошад. Вале дар ҷумҳурӣ барои чунин таҳқиқоти илмӣ фармоишот вуҷуд надорад.
33. Вазъи кунунии ҷомеаи Тоҷикистон ба таври фаъолона боло бурдани сатҳи шуури ҳуқуқии ҷомеаро талаб мекунад.
34. Ҳамчунин, масъалаҳои зерин таваҷҷӯҳи ҷиддии илмиро металабанд:
- дар ҷомеа ақидае ҷой дорад, ки мувофиқи он муносибати институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ бо ҳокимият бояд дар асоси принсипҳои иерархӣ ба роҳ монда шавад. Вале таҷрибаи ҷомеаи шаҳрвандӣ дар мамлакатҳои демократияи пешрафта ин ақидаро инкор менамояд. Мутобиқ ба таҷрибаи онҳо муносибатҳои байни ҳокимият ва ҷомеаи шаҳрвандӣ принсипи шарикии эътирофшудаи умумиро ба вуҷуд меорад;
- масъалаҳои дигаре, ки ба таҳқиқот эҳтиёҷ доранд, ин ба роҳ мондани созиши муносибатҳои сеҷонибаи байни ташкилотҳои ғайридавлатӣ, соҳибкорон ва давлат мебошад;
- асоси муносибатҳои иҷтимоии шарикии мазкурро бояд таъсири мутақобилаи се қувваи иҷтимоӣ ташкил диҳад: сохторҳои давлатӣ (бахши аввал), ташкилотҳои тиҷоратӣ (бахши дуюм), ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ (бахши сеюм). Ҳамин тавр, принсипи иштироки ҳамаҷониба дар муносибатҳои мутақобилаи се бахш ифодаи худро меёбад. Таҳқиқот бояд ҳар се бахшро дар бар гирад то моҳияти онҳо аз нигоҳи илмӣ ошкор гардад.
35. Яке аз масъалаҳои асосии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон устувор гардидани арзишҳо дар фарҳанг ва ҳуввияти миллии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, падидаҳои иҷтимоии он, ба монанди мафҳумҳои "ҳуқуқи инсон", "волоияти қонун", "таҳаммулпазирӣ" ва ғайра ба шаҳрвандони Тоҷикистон фаҳмо мебошанд. Дарки амиқи ин мафҳумҳо дар ҳаёти иҷтимоии Тоҷикистон барои ворид шудан ба тамаддуни умумибашарӣ иқдоми ҷиддӣ хоҳад шуд.
36. Таҷрибаи воқеии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандии мамлакатҳои Ғарб нишон медиҳад, ки барои бунёди низоми институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ бояд аз заминаҳои зерин истифода намуд:
- таҳияи механизми таъсирбахши амалисозии ҳуқуқ ва озодиҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд дар Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- фароҳам овардани шароиту имкониятҳои воқеии иқтисодӣ дар ҷомеаи шаҳрвандӣ барои инкишофи моликияти хусусӣ;
- ташаккули шароити мувофиқи иҷтимоию фарҳангии муосир барои пешравии ҷомеаи Тоҷикистон бо дарназардошти тағйироти бунёдӣ дар фарҳанги умумӣ ва сиёсию ҳуқуқии ҷомеаи Тоҷикистон, ки бояд мавриди таҳқиқи васеи илмӣ қарор гирад.
37. Барои ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фароҳам овардани шароит ҷиҳати фаъолияти эҷодкоронаи шахс нақши муҳим мебозад. Таъсиси унсурҳои заминавии ҷомеаи шаҳрвандӣ чандон мушкил нест, лекин онҳоро нигоҳ доштан ва такмил додан хеле душвор аст.
38. Барои рушди демократия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки давлат ва мақомоти дахлдори давлатӣ қабул мекунанд, аҳамияти бузург доранд. Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази миллии қонунгузории назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муассисаву ташкилотҳои давлатӣ барои таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ саҳми босазо мегузоранд.
39. Барои он ки ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳамчун институти самарабахш ва пешрафта эътироф гардад, дар навбати аввал бояд намояндагони он, яъне шаҳрвандон фаъол бошанд. Зеро агар шаҳрванд аз як тараф ҳамчун омили таъсиррасонанда ба рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ фаъолият кунад, аз тарафи дигар субъекти ташаккулёбии он мебошад.
40. Раванди иҷтимоисозӣ ин ҷараёни ташаккулёбии шаҳрванд бо роҳи азхуд кардани мафҳумҳо, меъёрҳо ва арзишҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, инчунин малакаҳои амалисозии онҳо дар шароити мушаххаси таърихӣ ва давлатию миллӣ мебошад. Раванди мазкур бояд ба вазифаҳои мушаххаси иҷтимоӣ ва азнавсозии сиёсии ҷомеа комилан мувофиқ бошад.
41. Таҳқиқоти махсусгардонидашудаи илмӣ бояд омили муҳимтарини фарогири иҷтимоигардонии шаҳрвандон, яъне омӯзиши шаҳрвандон бошад. Низоми махсуси таълиму тарбия бояд таҳия ва такмили курсҳои омӯзишӣ, омода сохтани омӯзгорон, таҳсили шаҳрвандон дар муассисаҳои таълимии миёна ва олӣ, ба низом даровардани андеша ва мавқеи сиёсии дигар намояндагони ин раванд (оилаҳо, ташкилотҳои ҷамъиятию сиёсӣ, институтҳои динӣ, воситаҳои ахбори омма, гурӯҳҳои касбӣ, гурӯҳҳои манфиатдор) ва таъсири мутақобилаи шахсият, ҷомеа ва давлатро дар бар гирад.
42. Қобили зикр аст, ки дар давлатҳои мутараққии демократӣ низоми институтсионалии самараноки иҷтимоигардонии шаҳрвандӣ ҷиҳати рушди донишу малакаҳои инсон таъсис дода шудаанд. Барномаҳои омӯзишии шаҳрвандон дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти миёна ва олӣ ба гурӯҳҳои расмии махсус (ба мавзӯъ бевосита - бахшидашуда) ва ғайрирасмӣ (масоили мавзӯи шаҳрвандӣ, ки ба ҷараёни умумии таълим дохил мебошанд) ҷудо мешаванд.
43. Дар таҳқиқоти илмӣ дар марҳалаи ибтидоӣ қарор доштани рушди имрӯзаи таҳсилоти шаҳравандӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ бояд ба назар гирифта шавад. Дар ҷумҳурӣ низоми институтсионалии иҷтимоигардонии шаҳрвандон таъсис дода нашудааст, бинобар ин ташаккулёбии ин институт ба низом дароварда нашудааст. Дар мактабҳои таҳсилоти ҳамагонии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ибтидои соли таҳсили 2006 ба ивази фанни "Инсон ва ҷомеа", ки барои ташаккули донишҳои махсус ва пешрафти ҳаёти иҷтимоии шаҳрванд мусоидат мекард, фанни "Ҳуқуқи инсон" чорӣ гардидааст, ки бо таълими донишҳои ҳуқуқӣ маҳдуд шудааст. Албатта омӯзиши ин фан низ муҳим аст, лекин барои тавсеа додани донишҳои зарурии хонандагон дар самти ҳаёти шаҳрвандӣ, ахлоқ ва тамоюли равонии онҳо омӯзиши фанни "Инсон ва ҷомеа" низ зарур мебошад.
44. Таҳсилоти шаҳрвандӣ ҳоло асосан ба дӯши сохторҳои ғайридавлатӣ қарор дорад. Созмонҳои байналмилалӣ низ дар доираи лоиҳаҳои худ ташкилотҳои ғайридавлатии ватаниро дастгирӣ менамоянд. Аммо ба дастгирии онҳо нигоҳ накарда то ҳол аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ омода нагардидааст.
45. Ҳоло вақти он расидааст, ки ба бунёди пояи инфраструктураи шаҳрвандӣ, ки:
а) низоми таҳсилоти шаҳрвандӣ;
б) низоми амалисозӣ: технологияи интихобот (фаъол ва ғайрифаъол), иштироки шаҳрвандон дар қабули қарорҳо ва механизмҳои дигари сиёсӣ, иҷтимоӣ ва инфиродиро барои иштироки шаҳрвандон дар идоракунии давлат дар бар мегирад, таваҷҷӯҳи махсус дода шавад.
III. Мақсадҳо, самтҳои афзалиятнок ва вазифаҳои фаъолияти илмию таҳқиқотӣ дар соҳаи рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон
46. Мақсади асосии таҳқиқоти рушди инсон қабл аз ҳама аз он иборат аст, ки он дар ҷомеаи муосири Тоҷикистон бояд ҳамчун заминаи ҳарчи бештари илмии пешравии ақлонӣ, ҷисмонӣ ва ахлоқии инсон, ташаккули фарҳангу маърифат ва болоравии сатҳи таъминоти молиявӣ, ташаккули дарки масъулиятшиносӣ хизмат намояд.
47. Мақсади Консепсия - таҳлили илмии заминаҳои ба даст овардани мизони муносиби рушди самтҳои гуногуни иқтисодӣ, иҷтимоӣ, экологӣ, фарҳангӣ ва сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун заминаи рушди устувори ҷамъият, инсон, давлат, болоравии сатҳи зиндагӣ, таъмини принсипҳои демократия мебошад.
48. Дар алоқамандӣ бо ин мақсад асоси Консепсия аз он иборат аст, ки сатҳи некӯаҳволии мардум набояд аз рӯи даромади ҳар як аъзои оила, балки аз нигоҳи таъмини шароити каноатбахши ҳаётӣ арзёбӣ гардад. Дар чунин ҳолат даромад мақсади ниҳоӣ набуда, ҳамчун воситаи интихобии хизматрасонии озод дар соҳаҳои тандурустӣ, дониш ва малакаи иқтисодию иҷтимоии шахс мешавад. Интихоби васеъ ва озод дар чунин ҳолат маънои кифоякунандаи интихоби озод барои мақсад ва тарзи зиндагии муносибро дорад. Аз нигоҳи илмӣ се нишондиҳандаи асоситарини рушди инсонро метавон ҷудо кард: дарозумрӣ, сатҳ ва сифати дониш, сатҳи зиндагӣ. Ҳар яке аз ин нишондиҳандаҳо дар навбати худ ба инсон имкониятҳои муайянеро ба вуҷуд меорад. Масалан, дарозумрӣ метавонад нишондиҳандаи ҳаёти хуб ва солим гардад. Сифат ва тарзи ҳаёт метавонад омили ҳавасмандии ғанигардонии дониш, муоширати мақсаднок ва иштироки фаъоли шахс дар ҳаёти ҷомеа гардад.
49. Аз мавқеи овардашуда бояд як қатор масъалаҳои илмии марбут ба рушди минбаъдаи инсон мавриди таҳқиқ қарор гиранд:
- таҳлил ва таҳқиқи қобилияти маърифатии дарки олам, ки асоси ҷаҳонбиниро ташкил медиҳад ва худ бунёди ақлонии рушди инсон ба ҳисоб меравад;
- муайян сохтани сабабҳои фаъолнокӣ дар ҳаёти ҳаррӯзаи ҷомеа ё ғайрифаъол будани инсон ва ё рафтори бепарвоёна доштан ба ҳаёти ҷамъиятӣ ва шахсии худ;
- дуруст муайян намудани сатҳи тафаккури талабагон ва донишҷӯён, ки дар ояндаи наздик ҳаёти иҷтимоию сиёсӣ, иқтисодию фарҳангии ҷомеаро идора мекунанд (масалан, тавассути санҷиш дар мактабҳои ибтидоӣ, таҳсилоти умумӣ, миёна ва мактабҳои олии касбӣ);
- таҳлил ва ошкор намудани натиҷаҳои татбиқи Консепсияи рушди маориф, ки ҳамчун роҳнамои бевоситаи рушди инсон маҳсуб мегардад.
50. Мақсади чунин таҳлил аз он иборат аст: кадом усули таълиму тарбия дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ, умумӣ, миёна ва олии касбии ҷумҳурӣ (фарҳангӣ ё антропологӣ) ба роҳ монда шудааст, Одатан ҳар ду усул дар таълиму тарбия истифода мешаванд, вале натиҷагирӣ аз ҳар кадоми онҳо гуногун мебошад. Бинобар ин принсипи асосиро бояд маълум намуд, ки таҳлили илмии дахлдорро талаб менамояд.
51. Дар ҷараёни таълиму тарбия нуқтаҳои зеринро ба назар гирифтан зарур аст:
- низоми маълумотгирӣ набояд шарти такмили ихтисос ва таҷрибаи истеҳсолӣ ҳисобида шавад;
- донишомӯзӣ бояд ҳамчун қисми таркибии фарҳанги ҷомеа эътироф гардад;
- усулҳои фаъолсозии ҳаёти занон берун аз истеҳсолот бояд мавриди таҳқиқ қарор гирад;
- мақоми зан дар ҷомеа бояд аз ҷиҳати илмӣ таҳқиқ гардад;
- афзалияти соҳаҳое, ки ба тарғибу тавсеаи тарзи ҳаёти солим мусоидат мекунанд, асоснок карда шавад;
- дар асоси таҳқиқоти илмӣ аҳамияти ҳамкорӣ бо институтҳои ғайридавлатии ҷомеаи шаҳрвандӣ бояд исбот карда шаванд;
- ба ӯҳдаи Академияи илмҳои тиббӣ вазифаи муҳими дуруст ба роҳ мондани ташкили таҳқиқоти илмӣ дар соҳаи тандурустӣ вогузор шавад;
- дар барномаҳои Ташкилоти умумиҷаҳонии соҳаи тандурустӣ зери мафҳуми "саломатӣ" на танҳо "бемор набудан", балки ҳолате мебошад, ки инсон аз ҷиҳати ҷисмонӣ ва равонӣ худро хушбахт ҳис намояд. Бинобар ин, таҳлили тиббию антропологии усулҳои ноил шудани инсон ба чунин ҳолат зарур аст;
- таъмини ҳамаҷонибаи шароитҳои моддӣ ва маънавӣ дар раванди рушди инсон бояд ба рушди ҳаматарафаи қобилияти ҳар як фарди ҷомеа оварда расонад.
52. Нақши асосии рушди инсонро, ки бо тағйирот дар рушди иқтисодӣ, принсипҳои демократӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ алоқаманд аст, дар чаҳор рукни моддӣ ва маънавӣ баррасӣ кардан мумкин аст: "самарбахшӣ", "баробарӣ", "устуворӣ" ва "масъулиятнокӣ".
Самарбахшӣ. Одамон барои афзоиши маҳсулнокии фаъолият ва зиёд кардани даромади худ бояд имконият дошта бошанд. Аз ин рӯ рушди иқтисодӣ ва афзоиши музди меҳнат яке аз усулҳои рушди инсон ба ҳисоб мераванд.
Баробарӣ. Ҳамаи одамон дар оғози фаъолият бояд имкониятҳои баробар дошта бошанд. Тамоми маҳдудиятҳое, ки ба ҷинс, нажод, миллат, пайравӣ ба дину мазҳаб, мавқеи иҷтимоӣ, ҷои истиқомат, дараҷаи некӯаҳволӣ, хешу таборӣ, аз нигоҳи минтақа ва ғайра вобастагӣ дошта садди роҳи ба даст овардани имконот дар ҳаёти иҷтимоӣ мегарданд, бояд аз байн бардошта шаванд.
Устуворӣ. Асоси ин мафҳумро асли "умумияти ҳуқуқи инсон" ташкил медиҳад, ки мутобиқи он дастрасӣ ба имконот на танҳо барои насли имрӯза, балки барои наслҳои оянда кафолат дода мешавад. Устуворӣ тақсимоти одилонаи тамоми неъматҳои моддӣ ва маънавиро барои наслҳои имрӯза ва фардо талаб мекунад. Чунин адолат ҳамчун баробарии имконот маънидод мегардад. Татбиқи имконот масъалаи интихоби шахсии ҳар як насл ба ҳисоб меравад.
Масъулиятнокӣ. Тараққиёт бояд на танҳо ба нафъи мардум, балки бо кӯшиши онҳо низ амалӣ гардад. Одамон бояд дар раванди қабули қарорҳои барои зиндагии ояндаашон муҳим фаъолона иштирок намоянд. Дар ҳалли ин мушкилот нақши сиёсати иҷтимоӣ ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ хеле бузург аст. Бинобар ин вусъати имкониятҳо масъулиятро дар назди оила, ҷомеа ва инсоният зиёдтар мекунад.
53. Аз ҳамин сабаб, рушди инсон ҳамчун раванди ташаккулёбии имкониятҳо ва қобилияти ӯ бояд мавриди таҳқиқоти илмӣ қарор гирад. Самтҳои афзалиятноки таҳқиқи илмии ин раванд бояд аз масъалаҳои зерин иборат бошад:
- асосҳои илмии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва рушди инсон;
-омӯзиши вазъи ҳуқуқии инсон, омилҳои ахлоқию равонии эътироф, эҳтиром ва ҳифзи ҳуқуқи инсон, ташаккули афкори ҷомеа оид ба арзиши олӣ будани инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ;
- мафҳум, моҳият ва намудҳои принсипҳои демократӣ;
- таърих, ташаккул, таркиб, моҳият, мақсад ва вазифаҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- усул ва воситаҳои татбиқ ва такмили принсипҳои мушаххаси демократӣ дар ҳаёти ҷомеа;
- омилҳо ва воситаҳои рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва дастгирии он;
- ҷанбаҳои фалсафӣ, ҷомеашиносӣ, ахлоқӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангию таърихии рушди ғояҳои демократӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- таносуби ҷомеаи анъанавӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ: умумият ва тафовутҳои мазмун ва моҳияти онҳо;
- таҳлили тарҷеии (ретроспективии) таърихи давлатдорӣ ва воқеияти ҳуқуқии ҷомеаҳои таърихии тоҷикон;
- ошкор ва таҳлил намудани назария ва ғояҳои демократӣ, инчунин ғояҳои оид ба ҷомеаи намунавӣ дар таърихи давлатдории тоҷикон;
- таҳлили таълимоти фалсафӣ, таърихӣ, зебоишиносӣ, ахлоқӣ, иқтисодӣ, экологии ниёгон вобаста ба фаъолияти ташаккули давлатдории миллии тоҷикон, боло бурдани шуур ва худшиносии миллӣ;
- пешниҳоди барномаҳои ҷадид оид ба таъсиси ҷойҳои нави корӣ, шаклҳои нави хизматрасонӣ, рушди инфрасохтори минтақаҳо, роҳҳо ва меҳмонхонаҳо, шаклҳои нави туризм, кӯҳнавардӣ, соҳаҳои мувофиқи варзиш, тарбияи қаҳрамонҳои варзиш;
- таҳияи моделҳои устувори истеҳсолот ва истеъмолот;
- истифодаи технологияҳои бехатари экологӣ;
- рушди устувори низоми нақлиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- навъҳои самарабахши истифода ва сарфаи захираҳо дар мамлакат;
- мушкилоти рушди баробар ва устувори минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, истифодаи афзалиятҳои ҳар як минтақа ба манфиати аҳолии он ва Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- мушкилоти баланд бардоштани дараҷаи амнияти иҷтимоии аҳолӣ, таҳкими мубориза бо камбизоатӣ ва нобаробарии гендерӣ;
- дастгирӣ ва рушди илму маориф барои ба даст овардани рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон ва амалӣ намудани вазифаҳои консепсия;
- мушкилоти нигоҳдорӣ ва ҳифзи мероси таърихӣ ва фарҳангии аҳолии мамлакат;
- дарёфти механизмҳои пешгирӣ ва кам кардани хатари экологӣ ба саломатии аҳолӣ;
- омӯзиши мушкилоти нигоҳдории гуногунии биологии табиат; -таҳияи технологияҳои монеъкунандаи хуруҷи буғу газҳое, ки қабати озонии атмосфераро вайрон мекунанд;
- таҳқиқ ва пешниҳоди технологияҳо оид ба гирифтани оби ошомидании босифат;
- таҳқиқ ва ҳалли мушкилоти экологии байналмилалӣ ва минтақавӣ;
- таҳқиқи мушкилоти амнияти радиатсионӣ ва биохимиявӣ;
- муайян намудани таъсири институтҳои гуногун ба раванди рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- муайян намудани хусусиятҳои муносибати мутақобилаи ҷомеаи шаҳрвандӣ ва институтҳои дигар;
- муайян намудани талабот ва мушкилоти ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон;
- дарёфти имконот ва дурнамои ҷомеаи шаҳрвандӣ дар ҷумҳурӣ.
54. Принсипҳои асосии фаъолияти илмию таҳқиқотӣ оид ба татбиқи Консепсияи мазкур аз инҳо иборатанд:
- аз ҷиҳати илмӣ асоснок кардани ҷалби тамоми ҷомеа ба раванди расидан ба рушди устувори инсон ва таъсиси заминаи сиёсии рушди устувор дар Тоҷикистон;
- ҳамгироии муассиса ва ташкилотҳо, таъмини мураттабӣ дар идораи давлат, баланд бардоштани натиҷаи пешгӯӣ, банақшагирӣ ва танзими илмии мушкилоти ҳалталаб;
- ҳамгироии илм ва истеҳсолот, ба даст овардани рушди иқтисодӣ дар натиҷаи ба амал ҷорӣ намудани технологияҳои нав, пешниҳод ва хулосаҳои илмӣ, баланд бардоштани самаранокии истифодаи захираҳои меҳнатӣ;
- таъмини рақобатпазирии илм ва маориф;
- дарёфти роҳ ва воситаҳои беҳдошти вазъи саломатии аҳолӣ, тарбияи ҷисмонӣ, вазъи демографӣ дар натиҷаи татбиқи талаботи ҷомеаи солим;
- таҳлилу пешниҳод ҷиҳати ташаккули шуури аҳолӣ вобаста ба ҳифзи муҳити зист, дарёфт ва тарбияи ҷавонони лаёқатманд, кадрҳои баландихтисос барои соҳаҳои муҳимтарини истеҳсолот;
- таъини соҳаҳо ва усулҳо барои рушди минтақаҳо дар заминаи рушди инфрасохторӣ;
- истифодаи ғоя ва назарияҳои ниёгон дар ташаккули идораи Ҷумҳурии Тоҷикистон, татбиқи принсипҳои демократӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- такмили қонунгузорӣ дар заминаи омӯзиши таърихи давлатдорӣ ва ҳуқуқ, таҷрибаи ниёгон ва амалияи давлатҳои пешрафтаи Шарқ ва Ғарб;
- принсипи банақшагирӣ ва идораи барномавии мақсадноки татбиқи лоиҳаҳо;
- принсипи маблағгузории стратегии рушди инсон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- принсипҳои озодии иттилоот, мухторият, ҳамкорӣ ва мавҷудияти низоми муайян дар таҳқиқот.
55. Барои ба даст овардани мақсадҳои гузошташуда ҳалли вазифаҳои зерин лозим аст:
а) Тайёрӣ барои гузаронидани таҳқиқот вобаста ба самтҳои афзалиятнок:
- қабули Стратегияи нави рушди илм;
- муайян намудани самтҳои афзалиятноки таҳқиқот, ки аз буҷет ва фонди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маблағгузорӣ мегарданд;
- фармоишоти давлатӣ ба институтҳои таҳқиқотии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, академияҳои соҳавӣ ва воҳидҳои илмии вазорату идораҳо, муассисаҳои таълимӣ ва муқаррар намудани мӯҳлати иҷрои кор;
- таҳияи нақшаҳои панҷсола ва бисёрсолаи илмию таҳқиқотӣ;
- гузаронидани ташхиси лоиҳаҳои пешниҳодшуда;
- мусоидат ба тайёр кардани кадрҳои баландихтисос;
- дастгирии мутахассисон ва ташкилотҳое, ки ба таҳқиқоти сотсиологӣ машғуланд;
- дуруст ба роҳ мондани назорати ҷиддии мавзӯи таҳқиқоте, ки ба иҷрои Консепсия равона шудаанд, ислоҳ ва андешидани чораҳои ҳавасмандсозии муассиса ва ходимони илмии пешқадам;
- ба даст овардани натиҷа ва хулосаҳои таҳқиқот;
- таҳияи пешниҳодҳо барои такмили қонунгузорӣ, таҳияи механизмҳои амалисозӣ ва татбиқи натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ;
б) Таҳияи пешниҳодҳо оид ба рушди инсон, аз ҷумла боло бурдани дарозумрӣ. Барои амалӣ намудани ин вазифа иҷрои корҳои зерин зарур мебошанд:
- баланд бардоштани дараҷаи амнияти иҷтимоӣ ва ҷорӣ намудани фарҳанги бехатарии фаъолият;
- омода намудани пешниҳодҳо оид ба таъмини пурраи аҳолӣ бо оби ошомидании хушсифат, ки ба талаботи меъёрҳои физиологӣ мувофиқ мебошад;
- таҳияи механизмҳои пешгирӣ ва кам кардани хатарҳои экологӣ ба солимии аҳолӣ;
- такмили воситаҳои мубориза бо камбизоатӣ;
- паст кардани сатҳи зарарҳои ҷисмонӣ (травматизм) аз садамаҳои нақлиётӣ, роҳҳо, садамаҳо дар истеҳсолот ва соҳаҳои маишӣ;
- ҳавасмандсозии аҳолӣ бо роҳи тарғиби стандартҳои ҳаёти солим аз байн бурдани норасоии унсурҳои гуногуни барои ҳаёт зарур (калтсий, йод, селен ва дигар микроэлементҳо);
- пешниҳоди чорабиниҳои иқтисодӣ барои устувории оила, таваллуди кӯдак, беҳдошти низоми ҳифзи модар ва кӯдак, банақшагирии оила;
- таҳияи нақшаҳои рушди инфрасохторӣ дар шаҳр ва деҳоти мамлакат;
- баланд бардоштани сифати таълим ва тарбия дар мактабҳои таҳсилоти умумӣ, ибтидоӣ, миёна ва муассисаҳои олии касбӣ;
- баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ ва тарғиби фарҳанги муошират;
- рушди иқтисоди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва афзоиши марҳилавии маоши кормандон, дастгирии иҷтимоии аҳолӣ, махсусан гурӯҳи камбизоати он.
в) Беҳтар намудани сифати муҳити зист. Асоси амалисозии ин вазифа дар таҳқиқи илмии масъалаҳои зерин аст:
- таҳияи воҳидҳои рушди истеҳсолоти корхонаҳои бузург, гузариш ба технологияҳои беҳтари мутобиқ ба талаботи экологияи маҳал;
- ҳифзи муҳити зист, манзара (ландшафт) ва гуногунии биологии маҳалҳо;
- ҷорӣ намудани механизми аз ҷиҳати иқтисодӣ самараноки ҳифзи муҳити зист;
- рушди объектҳои имконпазири энергетикӣ;
- истифодаи васеи механизмҳои шартномаҳои байналмилалӣ ҷиҳати ҷалби маблағҳо барои беҳтар кардани вазъи экологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- тоза кардани ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз партовҳои радиоактивӣ ва ғайра.
г) Таъмини татбиқи самарабахши сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои Консепсия. Барои ҳалли вазифаҳои мазкур чунин корҳо бояд иҷро шаванд:
- муттаҳидсозии нерӯҳои сиёсии давлат бо мақсади рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон, рушди инсон, ваҳдати миллӣ, сулҳ ва тартиботи иҷтимоӣ;
- дастгирии иттиҳодияҳои ҷамъиятие, ки манфиати миллати тоҷик ва тоҷикистониён, аз ҷумла насли ояндаро ҳимоя менамоянд;
- таъмини иштироки фаъол ва воқеии Тоҷикистон дар кори ташкилотҳои байналмилалӣ ва гузаронидани форумҳои байналмилалӣ дар Тоҷикистон;
- таҳияи механизмҳои рушди самараноки низоми худидоракунии маҳаллӣ;
- чорабиниҳо оид ба ҳимояи босамари шаҳрвандони тоҷик, аз ҷумла муҳоҷирон дар давлатҳои дигар;
- асосҳои қонунгузорию ташкилии таъсиси шароитҳои беҳтарини истиқомату кори шаҳрвандони тоҷик дар давлатҳои дигар;
- муҳайё намудани шароити мусоид барои фаъолияти бобарори иқтисодӣ ва тиҷоратии шаҳрвандони Тоҷикистон дар дохил ва берун аз он;
- тарғиби тарзи ҳаёти солим, қонуният, тартиботи ҳуқуқӣ, принсипҳои демократӣ, ташаккули ҳокимияти давлатӣ дар заминаи таҷзияи ҳокимият, мусоидат ба татбиқи принсипҳои волоияти қонун, волоияти меъёрҳои Конститутсия нисбат ба қонунҳои дигар;
- мусоидат ба ташаббуси шаҳрвандон дар ҳалли вазифаҳои муҳими ҷамъият ва ҳифзи манфиатҳои қонунии шаҳрвандон, ки давлат наметавонад дар шароити кунунӣ бо сабабҳои гуногун бевосита амалӣ намояд;
- муайян намудани хусусиятҳои муносибатҳои мутақобилаи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- муайян намудани хусусиятҳои муносибатҳои тарафайни бахши соҳибкории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- муайян намудани махсусиятҳои муносибатҳои тарафайни ташкилотҳои байналмилалӣ бо институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- баҳодиҳии сарварони ҷомеаи шаҳрвандӣ ба рушди ин бахш дар Тоҷикистон.
IV. Идоракунии фаъолияти илмию таҳқиқотӣ дар соҳаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ
56. Идоракунӣ ва назорати татбиқи Консепсияи илмию таҳқиқотӣ дар соҳаи рушди инсон, таҳкими принсипҳои демократия ва рушди ҷомеаи шаҳрвандиро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, вазорату идораҳо ва кумитаҳои давлатӣ, Шӯрои ҷумҳуриявии ҳамоҳангсозии корҳои илмию таҳқиқотӣ, Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ амалӣ мегардонад .
57. Дар қатори корҳои илмию таҳқиқотӣ маҷмӯи корҳои ташхису таҳлилӣ бурда мешаванд, ки барои таъмин намудани самтҳои муҳимтарини таҳқиқот, хоста гирифтани лоиҳаҳои беҳтарини таҳқиқотӣ, арзёбӣ, ислоҳи онҳо ва амалисозии натиҷаҳои бадастомада заруранд.
58. Нақши асосиро дар татбиқи мақсадҳои Консепсияинститутҳои таҳқиқотии илмии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва академияҳои соҳавии таҳқиқотии илмӣ мебозанд. Академияҳо дар ҳамкорӣ бо Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи дар амалия ҷорӣ намудани самараи корҳои таҳқиқотии илмиро таъмин месозанд.
59. Маркази ҳамоҳангсозии корҳои илмию таҳқиқотӣ Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.
60. Барои идораи бевоситаи фаъолияти илмию таҳқиқотӣ дар соҳаи рушди инсон, таҳкими принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ Шӯрои ҳамоҳангсозии ҷумҳуриявӣ таъсис дода мешавад. Ба кори Шӯро муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳбарӣ менамояд. Шӯро механизми асосии ташаккул ва татбиқи сиёсати давлатии илмӣ оид ба масъалаҳои ташкилӣ, сохторӣ, касбӣ, буҷавӣ ва ҳуқуқӣ дар соҳаи рушди инсон, таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ мебошад.
61. Ба ҳайати Шӯро намояндагони илм, мутахассисони ҷомеаи шаҳрвандӣ, соҳибкорон, намояндагони иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва ҳизбҳои сиёсӣ дохил мешаванд.
62. Дар назди Шӯро бояд Комиссияи ташхис таъсис дода шавад, ки барои баҳои илмӣ додан ва таъмини иттилоотии принсипҳои демократии рушди инсон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ масъул мебошад.
63.Фаъолияти институтҳои илмию таҳқиқотӣ ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд бо дарназардошти афзалиятнокии масъалаҳои рушди инсон, таъмини принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ барои ноил шудан ба мақсадҳои Консепсия равона карда шаванд.
64. Татбиқи натиҷаҳои Консепсия ва самтҳои асосии он бояд дар ҳамкорӣ бо ташкилоту иттиҳодияҳои байналмилалӣ ва ҷамъиятӣ, аз ҷумла тавассути таъсиси маркази ҳамоҳангсозии ғайридавлатӣ амалӣ гардонида шавад.
V. Механизмҳои татбиқи Консепсия
65. Азбаски Консепсияи мазкур илмию таҳқиқотӣ аст, механизми муҳимтарини амалисозии он гузаронидани таҳқиқот дар самтҳои муайяншуда ба шумор меравад. Татбиқи он бо усули лоиҳавию барномавии иҷрои кор, арзёбӣ, муносибсозии хароҷот бо истифодаи маблағгузории мақсаднок аз буҷети давлатӣ ва сарчашмаҳои дигар иҷро мегардад.
66. Усулҳои лоиҳавию барномавӣ, муносибатҳои байнисоҳавӣ ва байниидоравии сатҳи ҷумҳурӣ, вилоят, шаҳр, ноҳия, баъзан байналмилалиро фаъол мегардонад, ки он имконотро барои бурдани сиёсати ягона дар соҳаи рушди инсон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ фароҳам меорад.
67. Корҳои илмию таҳқиқотӣ сарчашмаи муҳимтарини лоиҳаҳои инноватсионӣ буда, технологияҳои таҳия ва амалисозии сармоягузорӣ, таъмини иттилоотӣ, гузаронидани мониторинг ва ҳисобот оид ба натиҷаҳои ба нақша гирифташударо пешбинӣ менамояд.
68. Консепсияи мазкур тавассути таҳияи барномаҳои мақсаднок оид ба ҳар як самти афзалиятноки таҳқиқоти илмӣ татбиқ мегардад.
69. Барои таъмини самараноки фаъолияти илмию таҳқиқотӣ инчунин барномаҳои мақсаднок, таҳия ва амалӣ сохтани барномаҳои таъминсозанда оид ба як қатор самтҳо (ки ҳар сол аниқ карда мешаванд), зарур аст.
70. Маблағгузории фаъолияти илмию таҳқиқотӣ аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ, ки барои тадқиқотҳои илмӣ, соҳаи маориф, тандурустӣ, татбиқи лоиҳаҳои мақсаднок, дастгирии шарикии иҷтимоӣ пешбинӣ карда мешаванд ва дигар манбаъҳои ғайрибуҷавӣ, грантҳо ва сарчашмаҳои иловагӣ пешбинӣ мегардад.
VI. Меъёрҳои баҳодиҳии фаъолияти илмию таҳқиқотӣ дар соҳаи рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ
71. Меъёрҳо, воҳидҳо ва индикаторҳои татбиқи Консепсияи мазкур мисли дигар лоиҳаҳои илмӣ муайян карда мешаванд.
72. Дар асоси Консепсия ва барои татбиқи он то охири соли 2013 Барномаи илмию таҳқиқотӣ дар соҳаи рушди инсон, таҳкими минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ таҳия мегардад.
73. Татбиқи Консепсия се давраро дар бар мегирад:
а) Давраи гузариш (солҳои 2013-2014). Дар ин давра Барномаи давлатӣ қабул мешавад, барномаҳо таҳия мегарданд, гурӯҳҳои корӣ муайян карда мешаванд.
б) Давраи якум (солҳои 2013-2017):
- марҳилаи 1 - омӯзиши таърихи рушди инсон, демократия ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ. Муқаррар намудани равишҳо дар назария ва усулҳои омӯзиш;
- марҳилаи 2 - мониторинги вазъи кунунии масъалаҳои вобаста ба соҳаи рушди инсон, таҳкими демократия ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- марҳилаи 3 - таҳдили асосҳои моддӣ, маънавӣ, равонӣ, фарҳангӣ ва заминаҳои ҳуқуқӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон;
в) Давраи дуюм (солҳои 2018-2022):
- самти якум - таҳқиқи ҷанбаҳои фалсафию ҳуқуқии масъалаҳои рушди инсон, принсипҳои демократия ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар давлатҳои хориҷӣ;
- самти дуюм - таҳқиқи ҷанбаҳои иқтисодии соҳаи рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- самти сеюм - таҳқиқи масъалаҳои сиёсиву фарҳангии рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ;
г) Давраи сеюм (солҳои 2023-2028):
- самти якум - таҳқиқоти муқоисавии фалсафию ҳуқуқии рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- самти дуюм - таҳқиқоти муқоисавии иқтисодӣ ва муайянсозии дурнамои рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ;
- самти сеюм - таҳқиқоти муқоисавии сиёсиву фарҳангии масъалаҳои рушди инсон, принсипҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва хориҷа.
Национальная целевая научно-исследовательская концепция по вопросам развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества на 2013 -2028 годы
(в редакции постановления Правительства РТ от 10.02.2016г.№66)
Национальная целевая научно-исследовательская концепция по вопросам развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества разработана с целью дальнейшего обеспечения демократических принципов, обеспечения достойного места человека в обществе, развития гражданского общества, определения перспектив в социальной, экономической и политической жизни, изучения процесса социализации личности в Республике Таджикистан.
I. Общие положения
1. Национальная целевая научно-исследовательская концепция по вопросам развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества на 2013-2028 годы, разработана в соответствии с Национальной стратегией развития Таджикистана на 2009-2015 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Таджикистан от 3 апреля 2007 года, № 167, Стратегией Республики Таджикистан в сфере науки и технологии на 20112015 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Таджикистан от 3 марта 2011 г., № 114 и по поручению Президента Республики Таджикистан. В выступлении Президента Республики Таджикистан в Таджикском технологическом университете 1 сентября 2011 года был сделан особый акцент на необходимости дальнейшего обеспечения демократических принципов и анализа фундаментальных проблем в целях обеспечения достойного положения человека в обществе, развития гражданского общества, проблем и перспектив в социальной, экономической и политической сфер его жизни, изучения процессов социализации личности в Республике Таджикистан.
2. В центре настоящей Концепции находится человек и все социальные, экономические и политические преобразования, произошедшие после приобретения Таджикистаном Государственной независимости, направлены на улучшение жизни людей. Происходит модернизация общества, в которых человек определяется как ключевой субъект всех современных преобразований. Основной девиз Концепции - "Все для человека и его достойной жизни". Настоящая Концепция определяет ответственность государства, гражданского общества по отношению к личности, и человека к государству и обществу за будущее общества, признание и уважение верховенства закона, демократических ценностей определяют ответственность человека к будущему общества. Признание взаимной ответственности государства и гражданского общества - одна из основных целей Республики Таджикистан.
3. В современных условиях процессы модернизации и стабильного развития неизбежны для Республики" Таджикистан. Между тем, развитие экономики обеспечивается в основном за счет экспорта и продажи сырья, денежных переводов мигрантов и т.д. Важными в этом процессе являются развитие передовых технологий, поддержка и развитие среднего и малого предпринимательства.
4. Устойчивое развитие дня достижения целей "Национальной стратегии развития Таджикистана на 2009-2015 годы", выполнение поручений, отраженных в посланиях и выступлениях Президента Республики Таджикистан, осуществляются и на основе реализации международных программ по борьбе с бедностью, достижения стабильного экономического и социального развития, обеспечения населения питьевой водой, охраны окружающей среды и др. Для Таджикистана, который обладает огромными природными и интеллектуальными ресурсами, их эффективное и правильное использование может в разы поднять качество и уровень жизни населения и способствовать развитию инфраструктуры, обеспечению безопасности страны, развитию свободных рыночных отношений и повышению авторитета и влияния Республики Таджикистан на международной арене.
5. Политические, экономические и социальные реформы, направленные на устойчивое развитие Республики Таджикистан, в свою очередь, содействуют укреплению демократических принципов и развитию гражданского общества.
6. В рамках данной Концепции поддерживаются фундаментальные научные исследования, которые, в целом направлены на всестороннее обеспечение развития человека и гражданского общества, стабильное развитие государства и общества.
7. Современное светское государство Таджикистан является примером толерантного отношения к исламу, сосуществования различных партий, движений и различных групп. Таджикистан показал на практике, что за сравнительно короткий период можно разрешить внутренний конфликт и перейти к стабильному политическому, экономическому и социальному развитию. Более того, Таджикистан поставил перед собой задачу выйти из коммуникационного тупика, достичь продовольственной безопасности и энергетической независимости и определил эти цели как особенно важные для развития человека и гражданского общества.
8. На современном этапе экономическое и социальное развитие Таджикистана обеспечивается в основном за счет продажи сырья и сельхозпродукции. Необходимо наладить производство за счет переработки отечественного сырья. Кроме того, для развития человека необходимо разработать альтернативные пути развития экономики.
9. Различие в уровнях социально-экономического развития различных регионов Республики Таджикистан, демографическая ситуация, низкий уровень правовой, экологической, экономической грамотности, низкий уровень культуры и знания языков, особенно среди мигрантов, становится причиной унижения их чести, достоинства и нарушения их прав за границей.
10. Причиной неполного решения этих проблем, в первую очередь, является отсутствие всесторонних научных исследований и анализа вышеперечисленных проблем, неясность целей, задач и путей их решения, ограниченность мировоззрения, низкий уровень познания и сознания, правовой и политический нигилизм у части общества.
11. Научное обоснование, исследование и разработка механизмов решения обозначенных выше задач, определение задач и этапов реализации соответствующих предложений будут способствовать созданию необходимых условий для теоретико-практического воплощения конкретных государственных программ в жизнь.
12. В настоящей Концепции определяются способы, пути, задачи и основные механизмы достижения поставленных целей. К реализации Концепции необходимо привлечь интеллектуальный потенциал Республики Таджикистан, а именно ученых - историков, философов, политологов, обществоведов, юристов, экономистов, социологов и филологов.
13. В настоящей Концепции определяются цели и задачи, направления, механизмы и этапы развития научно-исследовательской деятельности в сферах развития человека, укрепления демократических принципов и развития гражданского общества в Республике Таджикистан на 2013-2028 годы.
14. Вышеперечисленные проблемы и задачи являются основой для научно-исследовательской разработки и деятельности, по вопросам развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества.
15. На основе данной Концепции будет разработан ряд мер для развития научно-исследовательской деятельности по вопросам развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества. В выполнении этих мероприятий примут участие как государственные, так и совместные государственно-частные учреждения, предприятия и учреждения различных форм собственности, заинтересованные в укреплении демократических принципов и гражданского общества в Республике Таджикистан.
16. Научное исследование по вопросам развития человека, обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества будет возложено на государственные организации и учреждения, прежде всего на Академию наук Республики Таджикистан, отраслевые академии, Уполномоченного по правам человека в Республике Таджикистан, Национальный центр законодательства при Президенте Республики Таджикистан, Центр стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан, Министерство образования и науки Республики Таджикистан
II. Современное состояние научных исследований по вопросам развития человека, обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества
17. В Республике Таджикистан за время государственной независимости по вопросам признания прав человека на конституционном уровне, приведения государственного строя и общественной жизни в соответствие с демократическими принципами сделано немало. Несмотря на гражданский конфликт 1992-1997 годов и его последствия, был проведен ряд реформ в политической, экономической и культурной сферах. Правовая реформа и принцип разделения власти не только стали заменой единовластия советской эпохи, но и действительно кардинально обновили правовую систему. Это послужило основой для научных исследований проблем обеспечения и защиты прав, свобод, и законных интересов граждан и лиц без гражданства. Принятие в 1994 году Конституции Республики Таджикистан посредством всенародного референдума и создание в 1999 году Маджлиси Оли Республики Таджикистан как профессионального парламента оказали положительное влияние на качество принимаемых законов, намного повысив их уровень. Создание Конституционного суда, экономического суда и судов общей юрисдикции, деятельность которых направлена на то, чтобы на высоком уровне и в короткие сроки рассмотреть жалобы населения, будут способствовать реализации демократических принципов государства и развитию человека.
18. Проведенные научные исследования показали, что процесс демократизации общества, развитие гражданского общества, в первое десятилетие XXI века обеспечили политическим партиям и различным некоммерческим организациям объединение граждан по интересам, которые вносят свой вклад в решение различных политических, экономических, социальных и культурных проблем групп населения на государственном и местном уровнях. Проблемы развития школы, поддержка малообеспеченных групп населения, правовая помощь безработным женщинам, пропаганда правовых знаний, поддержка реформ в различных сферах способствовали развитию гражданского общества.
19. В настоящее время в Таджикистане действуют различные институты гражданского общества, которые содействуют деятельности государственных органов, рассматривают проекты нормативных правовых актов, программ и государственных мероприятий и представляют свои предложения по их совершенствованию. Они выступают инициаторами создания различных центров, школ профессионального обучения, изучения языков, компьютерной грамотности и др. Однако, несмотря.на все успехи, здесь еще существует ряд проблем, решение которых находится в сфере внимания Правительства Республики Таджикистан. В частности это проблемы развития человека, обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества.
20. Экономическое развитие страны связано с созданием экономической основы для развития человека и укрепления демократических принципов. Наряду с этим существуют и другие проблемы - финансовые, культурные, психологические, нравственные, социальные, технические, правовые, политические. Определенную роль в решении этих проблем играют внешние факторы, современная мировая и региональная ситуация. Несомненно, государственная власть способна решить проблемы развития человека, опираясь на результаты научных исследований. Научно-теоретической основой решения вышеназванных проблем должны стать результаты и выводы конкретных научных исследований ученых. Главное требование в этом направлении - надлежащая деятельность государственных органов по реализации задач данной Концепции.
21. С учетом вышеизложенного проводить исследования следует в русле оценки взаимного влияния исторических, философских, правовых, этических, религиозных и других факторов и нормативных правовых актов, которые принимаются Маджлиси Оли страны. Одним из факторов, тормозящих решение этого вопроса, является недостаточное развитие социологии и отраслей общественных наук в Республике Таджикистан. Продолжается развитие правовых и философских наук в республике, исследования в этой сфере имеют большое значение. Наряду с упомянутыми науками, другие научные подразделения, занимающиеся исследованием актуальных общественных проблем, также должны всесторонне анализировать вопросы. политической, социальной и экономической перспективы развития Таджикистана.
22. Республика Таджикистан в конце XX века после развала тоталитарного и авторитарного режимов обратилась к демократическим ценностям. Она признана в числе развитых государств, идущих по демократическому пути.
23. Исторические факты свидетельствуют о том, что демократию невозможно построить посредством революций, насилия и диктатуры. Этот процесс. реализуется поэтапно и постепенно, поэтому в обществе должны быть созданы определенные условия, способствующие реализации процесса демократизации.
24. На основе благоприятных изменений в Таджикистане формируются необходимые социальные факторы, повышается уровень материального обеспечения граждан и ослабевает социальное неравенство. В социальной структуре общества формируется средний класс, представительство которого в правительственных институтах способствует разработке механизмов демократического руководства. В свою очередь, приобретает важное значение и такой важный фактор демократизации, как уровень образованности населения, ориентированной на возможность осмысления и правильной оценки политических, социальных и экономических процессов, происходящих в государстве.
25. В результате всех этих изменений повышается политическая культура общества вообще и политическая культура каждого гражданина в отдельности, что укрепляет фундамент демократии в Республике Таджикистан.
26. Этот процесс требует от современных таджикских правоведов, философов, историков, социологов и политологов изучения различных аспектов демократизации и выявления достижений и недостатков в этом процессе. Особое внимание следует обратить на следующие проблемы:
- особенности изъявления политической воли народа при проведении свободных выборов на основе обеспечение равных условий для всех политических партий;
- согласно статье 8 Конституции Республики Таджикистан, общественная жизнь развивается на основе политического и идеологического плюрализма. Поэтому в демократическом государстве официально зарегистрированные’ политические партии имеют право агитации и защиты своей идеологии посредством своих программ;
- демократия непосредственно связана с конституционализмом и верховенством закона;
- демократия предполагает защиту прав и свобод человека и гражданина;
- соблюдение законов обеспечивает защиту прав и свобод человека и гражданина, а также способствует толерантности к различным религиям и религиозным течениям;
- неотъемлемым признаком демократического общества является разделение власти на законодательной, исполнительной и судебной;
- демократии присущи и такие принципы, как прозрачность, добросовестность и др. Все вышеперечисленное в совокупности составляет сущность демократии;
27. В современных условиях Таджикистана появилась необходимость всестороннего изучения демократических принципов, а именно таких как:
- реализация конституционных прав и свобод человека и гражданина согласно действующим нормативным правовым актам;
- гарантия прав и свобод человека и гражданина;
- проведение прозрачных и свободных выборов;
- верховенство закона;
- правосудие;
- конституционное ограничение власти;
- толерантность, сотрудничество, интеграция, создание возможностей, как основные ценности в обществе.
28. Реализация этих принципов создает условия для развития всех сфер общества, а именно для совершенствования личности, свободы человека. Соблюдение принципа политического равенства считается одной из основ демократической системы, несоблюдение его может привести к непредвиденным социальным и политическим последствиям. Принцип равенства, прежде всего, обозначает равные возможности для всех граждан.
29. Основным условием названного принципа является то, что демократическое управление как институт, в котором политики руководствуются интересами народа и опираются на него, также должно обязательно учитывать мнение народа. С вышеназванным принципом связан принцип соблюдения прав меньшинств, который порождает проблему, так как правительство должно учитывать мнение большинства.
30. Вышеизложенное свидетельствует о том, что в современных условиях таджикского общества возникла необходимость в научном исследовании всех аспектов демократической системы профессиональными аналитиками и учеными, с учетом национального менталитета и интереса, психологических и культурно-исторических особенностей населения Республики Таджикистан.
31. В развитых странах мира существуют теории, которые могут быть использованы в исследовании политических реалий, истории и социальной действительности Республики Таджикистан.
32. Другим аспектом проблемы является то, что развитие общественных наук связано с производственными заказами. Однако в республике отсутствуют заказы на подобные научные исследования.
33. Современное состояние таджикского общества требует активного повышения уровня его правового сознания.
34. Серьезного научного внимания заслуживают также следующие вопросы:
- в обществе имеет место идея о том, что отношения между институтами гражданского общества и властью должны быть выстроены по иерархическому принципу. Однако опыт гражданского общества в странах развитой демократии опровергает эту идею. В соответствии с их опытом, отношения между властью и гражданским обществом образует принцип общепринятого партнерства;
- другим вопросом, нуждающимся в исследовании, является проблема налаживания трехсторонних отношений между негосударственными организациями, предпринимателями и государством;
- основу вышеназванных социальных партнерских отношений должно составлять взаимное влияние трех общественных сил: государственные структуры (первый сектор), коммерческие ’ организации (второй), некоммерческие организации (третий сектор). Таким образом, принцип всестороннего участия будет проявлен в совместных отношениях трех секторов. Исследовать необходимо все три сектора, чтобы выявить их суть с научной точки зрения.
35. Одной из проблем формирования гражданского общества в Республике Таджикистан является то, чтобы его ценности прочно укрепились в культуре и национальном самосознании граждан Республики Таджикистан, а такие социальные явления как "права человека", "верховенство права", "толерантность" и т. д. понятны каждому гражданину Таджикистана. Глубокое осознание этих понятий в общественной жизни Таджикистана станет серьезным прогрессом в направлении приобщение к общечеловеческой цивилизации.
36. Реальный опыт развития гражданского общества в странах Запада показывает, что для формирования системы институтов гражданского общества должны иметь место следующие предпосылки:
- разработать действенные механизмы для практической реализации конституционных прав и свобод человека и гражданина в Республике Таджикистан;
- создание в гражданском обществе реальных экономических условий для развития частной собственности;
- формирование современных социально-культурных условий для продвижения таджикского общества по пути прогресса, с учётом фундаментальных изменений в общей, правовой и политической культуре таджикского общества, которые должны стать предметом научных исследований.
37. Большую роль в становлении гражданского общества в Республике Таджикистан играет создание условий для творческой деятельности личности. Создать базовые элементы гражданского общества несложно, но сохранить их и развивать далее гораздо труднее.
38. Для развития демократии в Республике Таджикистан большое значение имеют нормативные правовые акты, принимаемые государством и соответствующими государственными органами. Академия наук Республики Таджикистан, Уполномоченный по правам человека в Республике Таджикистан, Министерство юстиции Республики Таджикистан, Национальный центр законодательства при Президенте Республики Таджикистан, Центр стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан, государственные организации и учреждения играют важную роль в обеспечении демократических принципов и развития гражданского общества.
39. Для того чтобы гражданское общество было признано как эффективный и развитый институт, в первую очередь, должны быть активными представители этого института, т.е. сами граждане. И если гражданин выступает, с одной стороны, как объект воздействия на развитие гражданского общества, то, с другой стороны, он является субъектом его формирования.
40. Процесс социализации - это процесс формирования гражданина путем усвоения понятий, норм и ценностей гражданского общества, а также навыков их реализации в конкретных исторических и национальногосударственных условиях. Этот процесс должен полностью соответствовать конкретным социальным задачам и политической реконструкции общества.
41. Специализированное научное исследование должно охватывать важнейший фактор социализации граждан - гражданское образование. Специальная система образования и воспитания должна включать: разработку и модернизацию обучающих курсов, подготовку преподавателей, обучение граждан в средних и высших учебных заведениях, систематизацию идей и позиций других участников этого процесса (семей, социально-политических организаций, религиозных институтов, средств массовой информации, профессиональных групп, заинтересованных групп) и взаимное влияние личности, общества и государства.
42. Следует отметить, что в развитых демократических государствах создана эффективная институциональная система гражданской социализации для развития человеческих знаний и способностей. Программы обучения граждан в средних и высших учебных заведениях можно разделить на официальные, специальные (посвященные непосредственно теме) и неофициальные (гражданские решения, вошедшие в общий процесс обучения).
43. В научных исследованиях должно учитываться то, что сегодня развитие гражданского образования и формирование гражданского общества находятся на начальной стадии. В республике не создана институциональная система социализации граждан, поэтому и не систематизировано формирование этого института. В средних школах Республики Таджикистан, начиная с 2006 года, вместо предмета "Человек и общество", который способствовал развитию специальных знаний и социальной жизни гражданина, был введен предмет "Права человека", который ограничивается обучением правовым знаниям. Конечно, изучение этого предмета является важным, однако для расширения необходимых знаний у учащихся в сфере гражданской жизни, их этических и психологических направлений, также необходимо изучения предмета "Человек и общество".
44. Гражданское образование в основном ложится сейчас на плечи неправительственных структур. Международные организации также поддерживают отечественные негосударственные организации в рамках своих проектов. Однако, несмотря на их поддержку, население страны все еще не готово к созданию гражданского общества.
45. Сейчас настало время для того, чтобы обратить особое внимание на создание гражданской инфраструктуры, которая включает:
а) систему гражданского образования;
б) систему реализации: технологии выборов (активные и пассивные), механизмы участия граждан в принятии решений, другие политические, социальные и индивидуальные механизмы участия граждан в управлении государством.
III. Цели, приоритетные направления и задачи научноисследовательской работы в области развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества в Республике Таджикистан.
46. Основной целью исследования развития человека прежде всего является то, что оно должно послужить основой для большего умственного, физического и нравственного развития человека, формирования культуры и просвещения, увеличения финансовой обеспеченности, а также формирования чувства ответственности в современном таджикском обществе.
47. Цель Концепции - научный анализ предпосылок для достижения оптимального баланса развития экономической, социальной, экологической, культурной и политической сфер в Республике Таджикистан как основы для устойчивого развития общества, человека, государства, улучшения уровня жизни, обеспечения демократических принципов.
48. В связи с этой целью, основой Концепции является следующий принцип: уровень жизни населения должен оцениваться не заработком каждого члена семьи, а обеспечением удовлетворительных жизненных условий. В этом случае заработок будет не конечной целью, а средством свободного выбора услуг в сферах здравоохранения, образования, экономической и общественной деятельности. Свободный и широкий выбор в этом случае будет означать достаточную свободу в выборе цели и способа обустройства своей жизни. С научной точки зрения, можно выделить три основных показателя человеческого развития: продолжительность жизни; уровень и качество образования, уровень жизни. Каждый из этих показателей, в свою очередь, представляет человеку определенные возможности. Например, долгожительство может быть показателем здорового образа жизни. Уровень и качество образования могут стать стимулом для накопления знаний, целевого общения и активного участия личности в жизни общества. Качество и образ жизни могут определяющим образом повлиять на территориальную и социальную мобильность.
49. С позиций вышеизложенного, нужно исследовать ряд научных проблем, связанных с дальнейшим развитием человека:
- анализ и исследование познавательных способностей восприятия мира, которые формируют мировоззрение и являются основой умственного развития человека;
- выяснение причин активности или пассивности в повседневной жизни общества или равнодушного отношения к общественной и личной жизни;
- правильное определение уровня мышления учеников и студентов, которые в недалеком будущем будут управлять социально-политической, экономической и культурной жизнью общества (например, посредством тестирования в начальных, общеобразовательных, средних и высших учебных заведениях);
- анализ и выявление результатов реализации Концепции развития образования, которая считается непосредственным руководством для развития человека.
50. Целью анализа является: каким методом обучения и воспитания руководствуются в начальных, общеобразовательных, средних и высших учебных заведениях страны (культурным или антропологическим), Обычно при обучении и воспитании используются оба эти принципа, однако относительно каждого из них делаются различные выводы. Поэтому нужно выявить основополагающий принцип, что требует соответствующего научного анализа.
51. В процессе образования и воспитания необходимо учитывать следующее:
- система сбора данных не должна считаться условием совершенствования квалификации и производственной практики;
- получение знаний должно быть признано составляющей частью культуры общества;
- должны быть исследованы способы активизации жизни женщин вне производства;
- должно быть научно исследовано значение статуса женщин в обществе;
- следует обосновать приоритетность сфер, способствующих пропаганде и распространению здорового образа жизни;
- на основе научных исследований молено обосновать значение сотрудничества с негосударственными институтами гражданского общества;
- перед Академией медицинских наук должна быть поставлена актуальная задача организовать должным образом научные исследования в сфере здравоохранения;
- в программах Всемирной организации здравоохранения под понятием "здоровье" подразумевается не только "не болеть", но и состояние, в котором человек физически и психически считает себя счастливым. Поэтому нужен медицинско-антропологический анализ способов достижения человеком этого состояния;
- всестороннее обеспечение материальных и духовных условий в процессе развития человека должно привести к всестороннему развитию способностей каждого члена общества.
52. Концептуальную роль развития человека, которая связана с изменениями в экономическом развитии, демократическими принципами и формированием гражданского общества, можно рассматривать в ракурсе четырех материальных и духовных основ: "продуктивность", "равенство", "устойчивость" и "ответственность".
Продуктивность. Люди должны иметь возможности для повышения продуктивности своей деятельности и накопления доходов. Поэтому экономическое развитие и увеличение оплаты труда являются одним из способов развития человека.
Равенство. Все люди в начале деятельности должны иметь одинаковые возможности. Все ограничения, связанные с полом, расой, национальностью, классовой принадлежностью, социальным происхождением, местом жительства, уровнем жизни, родственными связями, регионом и др., препятствующие достижению возможностей в общественной жизни, должны быть сняты.
Устойчивость. Основу этого понятия составляет принцип "универсализма прав человека", согласно которому гарантируется доступность возможностей не только для современного, но и для будущих поколений. Устойчивость требует справедливого распределения всех благ (духовных и материальных) между современным и будущим поколениями. Такая справедливость трактуется как равенство возможностей. Реализация возможностей является личным выбором каждого поколения.
Ответственность. Развитие должно быть реализованным не только для пользы народа, но и благодаря его стараниям. Люди должны активно участвовать в принятии решений, важных дня их будущей жизни. В решении этих проблем велика роль социальной политики и общественных организаций. Поэтому расширение возможностей усиливает ответственность перед семьей, обществом и человечеством.
53. По этой причине развитие человека, как процесс формирования его возможностей и способностей, должно стать объектом научного исследования. Приоритетными направлениями научного исследования этого процесса должны стать следующие:
- научные основы развития Республики Таджикистан и развития человека;
- изучение правового статуса человека, психологических и нравственных факторов признания, уважения и защиты прав человека, формирование общественного мнения о человеке, его правах и свободах как о высшей ценности;
- понятие, сущность и виды демократических принципов;
- история, формирование, структура, сущность, цели и задачи гражданского общества;
- методы и способы реализации и усовершенствования конкретных демократических принципов в жизни общества;
- факторы и средства развития гражданского общества и его поддержки;
- философские, социологические, этические, экономические, социальные, культурно-исторические аспекты развития демократических идей и гражданского общества;
- соотношение традиционного и гражданского общества: смысловые и сущностные общности и различие;
- анализ исторической ретроспективы государственности и правовой реальности исторических сообществ таджиков;
- выявление и анализ демократических теорий и идей, а также идей об идеальном обществе в истории таджикской государственности;
- анализ философских, исторических, эстетических, этических, экономических, экологических учений предков, связанных с формированием таджикской национальной государственности, а также повышением национального сознания и самопознания;
- предложение новых программ по созданию новых рабочих мест, новых форм услуг, развития инфраструктуры регионов, дорог и гостиниц, новых форм туризма, альпинизма, подходящих видов спорта, подготовка чемпионов;
- разработка устойчивых моделей производства и потребления;
- использование экологически безопасных технологий;
- устойчивое развитие транспортной системы страны;
- эффективные модели использования и экономии ресурсов в стране;
- проблемы равного и устойчивого развития регионов Республики Таджикистан, использование преимуществ каждого региона в интересах населения и Республики Таджикистан;
- проблемы повышения уровня социальной безопасности населения, усиление борьбы с бедностью и тендерным неравенством;
- поддержка и развитие науки и образования для достижения устойчивого развития страны и реализации задач концепции;
- проблемы сохранения и защиты исторического и культурного наследия страны;
- выявление механизмов профилактики и уменьшения экологической опасности для здоровья населения;
- изучение проблем сохранения биологического разнообразия в природе;
- разработка технологий воспрепятствования выбросам газов, разрушающих озоновый слой атмосферы;
- исследование и предложение технологий по получению качественной питьевой воды;
- исследование и решение экологических международных и региональных проблем;
- исследование проблем радиационной и биохимической безопасности;
- выяснение влияния различных институтов в процессе развития гражданского общества в Республике Таджикистан;
- определение особенностей взаимоотношения гражданского общества и других институтов;
- определение требований и проблем гражданского общества в Таджикистане;
- выявление возможностей и перспектив гражданского общества в республике.
54. Основные принципы научно-исследовательской деятельности по реализации Концепции включают:
- научное обоснование привлечения всего общества к процессу достижения устойчивого развития человека и создание политического фундамента устойчивого развития в Таджикистане;
- интеграция организаций и учреждений, обеспечение систематичности в управлении государством, повышение результатов прогнозирования, планирования и научного регулирования проблем, требующих решения;
- интеграция науки и производства, достижение экономического развития в результате внедрения новых технологий, научных выводов и предложений, повышения эффективности использования трудовых ресурсов;
- обеспечение конкурентоспособности науки и образования;
- нахождение путей и средств улучшения состояния здоровья населения, физической культуры, демографической ситуации в результате реализации требований здорового общества;
- анализ и предложения - по формированию сознания населения относительно защиты окружающей среды, поиск и воспитание талантливой молодежи, высококвалифицированных кадров для важнейших отраслей производства;
- обоснование сфер и способов для развития регионов на основе инфраструктурного развития;
- использование идей и традиций предыдущих поколений в управлении Республикой Таджикистан, реализации демократических принципов и при формировании гражданского общества;
- усовершенствование законодательства на основе изучения истории государственности и права, опыта предков и практики развитых стран Востока и Запада;
- принцип планирования и управления программно-целевой реализацией проектов;
- принцип стратегического финансирования развития человека и гражданского общества;
- принципы свободы информации, автономности, сотрудничества и наличия определенной системы исследований.
55. Для достижения поставленных целей нужно решить следующие задачи:
а) Подготовка для проведения исследований по приоритетным направлениям:
- принятие новой Стратегии развития науки;
- выявление приоритетных направлений исследований, которые финансируются из бюджета и фонда Президента Республики Таджикистан;
- государственные заказы для исследовательских институтов Академии наук Республики Таджикистан, отраслевых академий и научных единиц министерств и ведомств, образовательных учреждений и установление сроков выполнения заданий;
- разработка пятилетних и многолетних научно-исследовательских планов;
- проведение экспертизы предложенных проектов;
- содействие подготовке высококвалифицированных кадров;
- поддержка специалистов и организаций, занимающихся социологическим исследованиям;
- налаживание, серьезного контроля тем исследований, направленных на выполнение Концепции, исправление и нахождение путей поощрения передовых учреждений и научных сотрудников;
- получение результатов и выводов исследований;
- подготовка предложений для совершенствования законодательства, разработка механизмов реализации, а также применения результатов научных исследований.
б) Подготовка предложений по развитию человека, в том числе повышения продолжительности жизни. Для реализации этой задачи необходимы:
- повышение уровня социальной безопасности и введение культуры безопасности деятельности;
- подготовка предложений по полному обеспечению населения качественной питьевой водой, соответствующей физиологическим нормам;
- разработка механизмов профилактики и уменьшения экологической опасности здоровью населения;
- усовершенствование средств борьбы с бедностью;
- уменьшение и ликвидация травматизма от транспортных аварий, дорог, на производстве и в быту;
- стимулирование населения путем пропаганды стандартов здорового образа жизни, ликвидация нехватки жизненно необходимых различных элементов (кальций, йод, другие микроэлементы);
- предложение экономических мер для укрепления семьи, рождения ребенка, улучшения системы охраны здоровья матери и ребенка, планирование семьи;
- разработка планов развития инфраструктуры городов и сел страны;
- повышение качества образования и воспитания в общеобразовательных, начальных, средних и высших учебных заведениях;
- повышение правовой культуры населения, пропаганда культуры общения;
- экономическое развитие Республики Таджикистан и поэтапное увеличение заработной платы работников, социальная поддержка населения, особенно его малообеспеченной части.
в) Улучшение качества окружающей среды. Основой для реализации этой задачи является научное исследование следующих вопросов:
- разработка единиц развития производства больших предприятий, переход к лучшим технологиям в соответствии с экологическими требованиями местности;
- охрана окружающей среды, ландшафта и биологического разнообразия в местностях;
- внедрение экономически эффективных механизмов защиты окружающей среды;
- развитие альтернативных объектов энергетики;
- широкое использование механизмов международных договоров по привлечению средств для улучшения экологического состояния в Республике Таджикистан;
- очищение территории страны от радиоактивных отходов и др.
г) Обеспечение эффективной реализации внутренней и внешней политики Республики Таджикистан по вопросам Концепции. Для решения этой задачи необходимо реализовать:
- объединения политических сил государства с целью устойчивого экономического развития Республики Таджикистан, развития человека, национального единства, мира и социального порядка;
- поддержка общественных организаций, защищающих интересы таджикской нации и таджикистанцев, в том числе будущего поколения;
- обеспечение активного и настоящего участия Таджикистана в работе международных организаций и проведению международных форумов в Таджикистане;
- разработка механизмов эффективного развития системы местного самоуправления;
- меры по эффективной защите таджикских граждан, в том числе мигрантов в других странах;
- законодательные и организационные основы создания наилучших условий для проживания и работы таджикских граждан в других странах;
- создание условий для успешной экономической и коммерческой деятельности граждан Таджикистана в стране и за её пределами;
- пропаганда здорового образа жизни, законности, правопорядка, демократических принципов, формирование государственной власти на основе разделения власти, содействие реализации принципов верховенства закона, верховенство нормы Конституции над другими законами;
- содействие гражданским инициативам в решении важных задач общества и защите законных интересов граждан, которые в силу разных причин государство не может в данное время непосредственно реализовать;
- определение особенностей взаимоотношения населения Республики Таджикистан с институтами гражданского общества;
- выявление особенностей взаимоотношения предпринимательского сектора Республики Таджикистан с институтами гражданского общества;
- определение особенностей взаимоотношения международных организаций с институтами гражданского общества;
- оценка главами гражданского общества развития этого сектора в Таджикистане.
IV.Управление научно-исследовательской деятельностью в сфере развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества
56. Управление и контроль за реализацией научно-исследовательской Концепции в сфере развития человека, укрепление демократических принципов и развитие гражданского общества осуществляет Правительство Республики Таджикистан, министерства и ведомства, государственные комитеты, Республиканский Совет по координации научно-исследовательских работ, Академия наук Республики Таджикистан, Министерства образования и науки Республики Таджикистан, Центр стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан и другие институты гражданского общества
57. Наряду с научно-исследовательскими работами проводится комплекс работ по экспертизе и анализу, которые предназначены для обеспечения основных направлений исследований, отбора лучших исследовательских проектов, их оценки, исправления и реализации достигнутых результатов.
58. Основную роль в реализации целей Концепции играют научноисследовательские институты Республики Таджикистан. Академия наук Республики Таджикистан и отраслевые научно-исследовательские академии. Академии совместно с Правительством Республики Таджикистан обеспечивает применение результатов научноисследовательских работ на практике.
59. Координационным учреждением по научно-исследовательским работам является Академия наук Республики Таджикистан.
60. Для непосредственного руководства научно-исследовательской деятельностью в сфере развития человека, укрепления демократических принципов и гражданского общества создается Республиканский координационный Совет. Работой Совета руководит заместитель Премьерминистра страны. Совет является основным механизмом формирования и реализации государственной научной политики по организационным, структурным, профессиональным, бюджетным и правовым вопросам в сфере развития человека, обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества.
61. В состав Совета входят представители науки, специалисты гражданского общества, предприниматели, представители общественных организаций и политических партий.
62. При Совете должна быть организована Комиссия по экспертизе, которая будет ответственна за научную оценку и информационное обеспечение демократических принципов развития человека и гражданского общества.
63. Деятельность научно-исследовательских институтов и Правительства Республики Таджикистан должна быть направлена на достижение целей Концепции с учетом приоритетности вопросов развития человека, обеспечения демократических принципов и . развития гражданского общества.
64. Реализация результатов Концепции в её ключевых направлениях должна осуществляться совместно с международными организациями и объединениями, в том числе путем создания негосударственного координационного центра.
V. Механизмы реализации Концепции
65. Данная Концепция является научно-исследовательской, и. естественно, важнейший механизм ее реализации - это проведение исследований в определенной сфере. Её реализация будет осуществляться методом проектно-программного выполнения и оценки работы, оптимизации затрат с использованием целевого финансирования из Государственного бюджета и других источников.
66. Проектно-программные методы активизируют межотраслевые и межорганизационные отношения на республиканском, областном, городском, районном и иногда, международном уровнях, что дает возможность проводить единую политику в сфере развития человека и гражданского общества.
67. Научно-исследовательские работы являются важными источниками инвестиционных проектов и предусматривают технологии создания и реализации инноваций, информационного обеспечения, проведения мониторинга и отчета о запланированных результатах.
68. Данная Концепция реализуется посредством создания целевых программ по каждому перспективному направлению научноисследовательских работ.
69. Для эффективного обеспечения научно-исследовательской деятельности, а также целевых программ необходимы разработка и реализация обеспечивающих программ по целому ряду направлений (которые уточняются каждый год).
70. Финансирование научно-исследовательской деятельности предусматривается за счет средств государственного бюджета, выделенных для научных исследований, сферы образования, здравоохранения, реализации целевых проектов, поддержки социального партнерства и других внебюджетных источников, грантов и других источников.
VI. Критерии оценки научно-исследовательской деятельности в сфере развития человека, дальнейшего обеспечения демократических принципов и развития гражданского общества
71. Нормы, единицы и индикаторы реализации данной Концепции определяются так же, как и в других научных проектах.
72. На основе Концепции и для её реализации до конца 2013 года разрабатывается научно-исследовательская программа в сфере развития человека, укрепления демократических принципов и гражданского общества.
73. Реализация Концепции включает три этапа:
а) Переходный период (2013-2014 гг.). В этот период принимается Государственная программа, разрабатываются программы, определяются рабочие группы.
б) Первый период (2013-2017 гг.):
- 1-й этап - изучение истории развития человека, демократии и развития гражданского общества. Установление подходов и методологии в изучении проблем;
- 2-й этап - мониторинг современного состояния проблем, связанных с развитием человека, принципами демократии и развитием гражданского общества в Республике Таджикистан;
- 3-й этап - анализ материальных, идеологических, психологических, культурных основ, правовой базы и законодательства Республики Таджикистан по проблемам развития человека, принципов демократии и развития гражданского общества в Республике Таджикистан.
в) Второй период (2018-2022 гг.):
- первое направление - анализ и исследование философских и правовых аспектов проблемы развития человека, принципов демократии и развития гражданского общества в зарубежных странах;
- второе направление - исследование экономических аспектов сферы развития человека, принципов демократии и гражданского общества;
- третье направление - исследование политических и культурологических проблем развития человека, принципов демократии и гражданского общества.
г) Третий период (2023-2028 гг.):
- первое направление - философское и правовое сравнительное исследование проблем развития человека, принципов демократии и гражданского общества;
- второе направление - сравнительные экономические исследования и определения перспектив развития человека, принципов демократии и гражданского общества;
- третье направление - сравнительные исследования проблем развития человека в области политики и культуры, принципов демократии и гражданского общества в Республике Таджикистане и за рубежом.