Барномаи миллии боздошти интиқоли бемории вараҷа дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2015

Руйхати ихтисорҳо

БММВ Барномаи миллии мубориза бо вараҷа

БРСММ Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид

ВМКБ Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон

ШМА Штатҳои Муттаҳидаи Америка

КАТС Кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ

КДБЗ Коркарди дохили биноҳо бо заҳрдоруҳо

КМҲ Кумитаи милпии ҳамоҳангсозии пешгирӣ ва мубориза алайҳи бемориҳои вируси норасоии бадан/аломати норасоии масунияти бадан ВИЧ/ СПИД, ва вараҷа

КТДР Қоммуникатсия оид ба тағйир додани рафтор

МА/ТУТ Минтақаи аврупоӣ/Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ

М ва А Мониторинг ва арзёбӣ

ММБТ Маркази мубориза бо бемориҳои тропикӣ

МҶМБТ Маркази ҷумҳуриявии мубориза бо бемориҳои тропикӣ

МСМ Маводи сӯзишворӣ ва равғанҳои молиданӣ

ПЗТДО Пашшахонаҳои бо заҳрдоруҳои таъсирнокиашон дарозмуддат коркардшуда

СҶМ Системаи ҷаҳонии мавқеъгирӣ

СИҒ Системаи иттилоотии ҷуғрофӣ

СММ Созмони Милали Муттаҳид

СТГ Сохтор оид ба татбиқи грант

ТҒҲ Ташкилоти ғайриҳукуматӣ

ТИ Таҳқиқоти илмӣ

ТМҶ Ташкилоти муттаҳидаи ҷамъиятӣ

ТТР Тағйири тарзи рафтор

ТТТ Тести ташхиси таъҷилӣ

ТУТ Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ

ХҶ Хазинаи ҷаҳонии мубориза алайҳи бемориҳои вируси

ВССВ норасоии бадан/аломати норасоии масунияти бадан ВИЧ/СПИД, сил ва вараҷа

ЧИМ Чорабиниҳои иттилоотию маърифатӣ (маърифат ва коммуникатсия)

1. Муқаддима

Вараҷа яке аз бемориҳои паҳнгашта дар ҷаҳон боқӣ мемонад. Айни замон ҳодисаҳои ба бемории вараҷаи маҳаллӣ гирифтор шудан (ҳолатҳои автохтонӣ) дар 7 аз 52 давлатҳои аъзои Минтақаи аврупоии ТУТ, махсусан дар Озарбойҷон, Гурҷистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркия, Россия ва ӯзбекистон ба қайд гирифта шудааст. Аз соли 1995 то соли 2008 шумораи ҳолатҳои бақайдгирифташудаи вараҷа дар Минтақаи аврупоӣ аз 90712 то 589 дар соли 2008 кам гардид (ТУТ, 2008).

Соли 1997 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бемории вараҷа ба нуқтаи баландтарини худ расида, тақрибан 30 000 ҳодисаҳои бемории вараҷа ба қайд гирифта шуд. Аз рӯи ақидаи коршиносони ТУТ, шумораи ҳолатҳои бемории вараҷа аз рӯи арзёбӣ, хеле зиёд буда, аз 300 то 500 ҳазор ҳолатҳои бемориро, бо дарназардошти ҳолатҳои вараҷаи тропикӣ ташкил медод. Аз солҳои 1990 сар карда, холати эпидемиологии бемории вараҷа бо сабаби тағйир ёфтани вазъи иҷтимоию сиёсӣ дар ҷумҳурӣ бад гардид. Сабабҳои асосии он муҳоҷирати аҳолӣ аз минтақаҳое, ки бемории вараҷа хусусияти эндемикӣ дошт (Ҷумҳурии Исломии Афғонистон), пош хӯрдани фаъолияти муассисаҳои ҷамъиятии тандурустӣ ва саривақт нагузаронидани чорабиниҳои мубориза бар зидди бемории вараҷа ба шумор мерафт. Инчунин, дар давоми солҳои охир таҷрибаи пешбурди соҳаи кишоварзӣ тағйир ёфта, ба васеъ гардидани майдонҳои кишти шоликорӣ оварда расонид. Ба замми ин, сатҳи обҳои зеризаминӣ аз сабаби саривақт тоза нагардидани каналу заҳбурҳо баланд гардида, сабабгори зиёд шудани ҷонҳои афзоиши хомӯшакҳо - паҳнкунандагони бемории вараҷа гардид.

Бинобар ин, таҳия, тасдиқ ва татбиқи "Барномаи мубориза бо бемориҳои тропикӣ (вараҷа) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2010" ҷиҳати бартараф намудани норасогиҳои дар боло зикргардида равона карда шуда, заминаро барои иҷрои нақшаи корӣ таъмин менамуд. Чорабиниҳое, ки қаблан гузаронида шудаанд ва айни замон дар доираи иҷрои Барнома татбиқ мегарданд, ҷиҳати паст намудани сатҳи бемории вараҷа, маҳдуд намудани паҳншавии он дар дохили мамлакат ва пешгирии барқароршавии интиқол дар минтақаҳое, ки бемории вараҷа қаблан нобуд карда шуда буд, равона шудааст. Дар натиҷаи чорабиниҳои гузаронидашуда:

- қарорҳои зарурии маъмурӣ қабул гардида, заминаи ҳуқуқӣ таҳия шуд;

- заминаи моддию техникӣ ҷиҳати банақшагирии чорабиниҳои зидди бемории вараҷа, аз ҷумла буҷет ташкил дода шуд;

- кадрҳои дахлдор бо мақсади тақвияти захираҳои кадрӣ тайёр карда шуданд;

- хадамоти тиббию пешгирикунанда, махсусан дар соҳаи ташхиси пешакӣ ва стандартҳои зарурии муоина ва табобат мустаҳкам гардид;

- механизмҳои пешакии ошкор намудани ҳолатҳои беморӣ, ба таври зуд эътино намудан ба хурӯҷи эпидемия ва пешгирии ҳодисаҳои ғайристандартии вобаста ба бемории вараҷа таҳия шуданд;

- системаи назорати эпидемиологии вараҷа пурзӯр гардонида шуд;

- ҷузъи энтомологии назорати эпидемиологии бемории вараҷа ташкил ва рушд ёфт;

- таҳқиқоти илмию амалӣ оид ба хусусиятҳои эпидемиологии вараҷа дар Тоҷикистон, тобоварии барангезандагони вараҷаи тропикӣ ба дору, омӯзиши хусусияти генетикии сохтори сироятҳо ва паҳнкунандагони бемории вараҷа, устувории паҳнкунандаи асосии бемории вараҷа дар мамлакат Anopheles superpictus ба заҳрдоруҳои истифодашаванда, озмоишҳои лабораторӣ ва саҳроии намудҳои муқаррарӣ (Gambusia affinis) ва дурнамои (Poecillia reticulata) моҳичаҳои кирминахӯр, таҳияи системаи арзёбӣ ва ғайраҳо гузаронида шудаанд;

- системаи мониторинг ва арзёбии чорабиниҳои гузаронидашаванда таҳия гардид;

- кори иттилоотию маърифатӣ ва таълимӣ бо аҳолӣ пурзӯр гардид;

- ҳамкории байнибахшӣ бо ҳамаи тарафҳои манфиатдор, инчунин бо вазорату идораҳои дахлдор пурзӯр гардид;

- рушди минбаъда дар соҳаи ҳамкориҳои байнисарҳадӣ имконпазир гардид.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ТУТ, Агентии ШМА оид ба рушди ҳамкорӣ ва ХҶ ВССВ ҷиҳати маблағгузории Барномаи мазкур сарчашмаҳои асосӣ маҳсуб меёбанд. Барои ҳамоҳангсозии чорабиниҳои дар боло зикрёфта, Кумитаи миллии ҳамоҳангсозии пешгирӣ ва мубориза алайҳи бемориҳои вируси норасоии бадан/аломати норасоии масунияти бадан ВИЧ/СПИД, сил ва вараҷа таъсис дода шуд. Дастгирии илмию техникӣ дар масъалаҳои банақшагирӣ, идоракунӣ ва арзёбии чорабиниҳои зидди бемории вараҷа аз ҷониби ТУТ пешниҳод гардид.

Дар натиҷаи чорабиниҳои амалишуда, солҳои охир вазъият бо вараҷа хеле беҳтар гардид. Дар соли 2009 дар тамоми қаламрави мамлакат танҳо 165 ҳолати бемории вараҷа, аз ҷумла 1 ҳолати вараҷаи тропикии интиқолӣ (ниг. ба расми 1 ва 2) ошкор карда шуд. Ҳар сол қариб 70 фоизи тамоми ҳолатҳои вараҷа, аз ҷумла ҳодисаҳои бемории вараҷаи тропикии маҳаллӣ дар вилояти Хатлон, 25 фоиз дар ноҳияҳои тобеи марказ ва ҳолатҳои ҷудогона дар ВМКБ ва вилояти Суғд (5 фоиз) ба қайд гирифта шудаанд.

Новобаста аз он ки дар Тоҷикистон 9 намуди хомӯшакҳои навъи Anopheles ба қайд гарифта шуда бошанд ҳам, паҳнкунандагони фаьоли вараҷа дар мамлакат танҳо ду намуд: An.superpictus ва An.pulcherrimus мебошанд.

Моҳи октябри соли 2005 аз ҷониби Тоҷикистон эъломияи Тошканд "Ба пеш ба мубориза ба сӯи элиминатсияи вараҷа" имзо шуда, ба тасвиб расид, ки дар он давлат ҷонибдории сиёсии худро ба ҷараёни элиминатсияи интиқоли маҳаллии вараҷа таъкид намуд. Соли 2006 Минтақаи аврупоии ТУТ Барномаи нави минтақавиро таҳия ва айни замон бомуваффақият татбиқ менамояд, ки ба барҳамдиҳии интиқоли бемории вараҷа дар соли 2015 дар давлатҳои зарардидаи минтақа нигаронида шудааст.

2. Маълумоти мухтасар дар бораи мамлакат

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷанубу шарқи Осиёи Марказӣ ҷойгир буда, роҳи баҳрӣ надорад ва аз рӯи масоҳат ҳудуди аз ҳама хурдро дар минтақа ишғол менамояд. Танҳо 10 фоизи қаламрави мамлакат барои киштукори зироатҳои кишоварзӣ ба кор меояд, 93 фоизи қаламрави онро кӯҳҳо ишғол мекунанд. Масоҳати умумии ҳудуди Тоҷикистон 143,1 ҳазор км2 мебошад. Тоҷикистон бо Афғонистон аз ҷануб, бо ӯзбекистон аз ғарбу шимол, бо Қирғизистон аз шимол ва бо Ҷумҳурии Халқии Хитой аз шарқ ҳамсарҳад мебошад.

Мамлакатро қаторкӯҳҳои Помир фаро гирифта, беш аз панҷоҳ фоизи масоҳати он дар нуқтаи беш аз 2500 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Дар қисми шимоли мамлакат минтақаҳои паст (як қисми водии Фарғона), дар қисми ҷануб бошад водии Кофарниҳон ва водии дарёи Вахш ҷойгиранд, ки Амударёро ташкил медиҳанд. Шаҳри Душанбе дар нишебии ҷанубии водии Кофарниҳон дар баландии 700-800 метр ҷойгир шудааст.

Иқлими Тоҷикистон континенталӣ (хушк) бо зимистони хунук ва тобистони гарм буда, дар он тағйирёбии иқлим вобаста ба минтақаҳо ба назар мерасад. Ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво аз + 17 ш С дар ҳамвориҳои ҷанубу ғарбӣ то -7 ш С дар Помири Шарқӣ мушоҳида мешавад. Ҳарорати пасттарин дар моҳи январ ба мушоҳида мерасад, вақте ки ҳарорати миёнаи ҳаво аз нишондиҳандаи пасттарин -24 ш С то 4ш С ва нишондиҳандаи баландтарин дар моҳи июл, вақте ки ҳарррати миёна аз 0 ш С то 30 ш С ташкил медиҳад, мебошад. Миқдори умумии боришоти миёнаи солона аз 70 мм то 160 мм дар Помири Шарқӣ, то беш аз 2000 мм дар қисми марказии Тоҷикистон мебошад. Дар Помири Шарқӣ миқдори аз ҳама зиёди боришот дар фасли тобистон ба назар мерасад, ҳол он ки дар қисми боқимондаи мамлакат боронҳои дарозмуддат дар фасли баҳор ба мушоҳида расида, миқдори боришот дар моҳи март беш аз 200 мм-ро ташкил медиҳад. Дар фасли тобистон, дар Помири Шарқӣ боришоти кам ба назар мерасад.

3. Шарҳи ҳолати бемории вараҷа дар Тоҷикистон

Таҳқиқоти нахустини мубориза бо бемории вараҷа, ки дар солҳои 1925-1926 гузаронида шуда буданд, нишон доданд, ки тамоми аҳолии дар водиҳои поёни Тоҷикистон истиқоматкунанда, ба бемории вараҷа гирифтор шуда буданд. Маҷмӯи чорабиниҳои мубориза бо бемории вараҷа дар Тоҷикистон дар солҳои 30-юм, вақте ки сатҳи беморӣ ба 100-200 ҳазор нафар дар як сол расид, оғоз ёфт. Дар солҳои 1930-1940 дар мамлакат нишондиҳандаи баландтарини бемории вараҷа (176,125 ҳолати дар соли 1932) ба қайд гирифта шуда буд. Дертар, вазъият бо туфайли чорабиниҳои мубориза бо паҳнкунандагони ин беморӣ, ки аз ҷониби пажӯҳишгоҳи мубориза бо бемориҳои тропикӣ гузаронида мешуд, тағйир ёфт. Дар соли 1956 бемории вараҷа таваққуф ёфта, соли 1960, ба истиснои баъзе ноҳияҳои минтақаи ҷанубии мамлакат, тамоман аз байн рафт.

Дар соли 1980 дар натиҷаи иштироки Қувваҳои Мусаллаҳи Иттиҳоди Шӯравӣ дар муноқишаи Афғонистон вазъият ба куллӣ тағйир ёфт. Ҷанг дар Афғонистон боз ба пайдо шудани интиқоли бемории вараҷа дар баъзе ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравӣ оварда расонд. Ҳамин тавр, дар солҳои 1984-1985 шумораи ба қайд гирифта шудани ҳодисаҳои бемории вараҷа мутаносибан 571 ва 574 нафарро ташкил дод. Дар тӯли ин вақт, Тоҷикистон ба беш аз 30 ҳазор гурезаҳои афғон сарпаноҳ дод, ки ба манбаи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа оварда расонда, аз шимоли Россия то ҷануби Тоҷикистон, то Шаҳритус паҳн гардид. То соли 1990 шумораи ба қайд гирифташудагони ҳодисаҳои бемории вараҷа дар Тоҷикистон, асосан дар минтақаҳое, ки бо Афғонистон ҳамсарҳад буданд, байни 200 ва 300 нафарро ташкил медод.

Тағйироти иҷтимоию иқтисодӣ, инчунин нооромии сиёсии соли 1992 ба муҳоҷирати оммавии аҳолӣ ва бӯҳрони хадамоти иҷтимоии тандурустӣ оварда расонд, ки дар натиҷа боиси зиёд шудани шумораи паҳнкунандагони вараҷа ва бад шудани вазъи эпидемиологӣ гардид. Бемории вараҷа боз ба эпидемия табдил ёфта, дар тамоми қаламрави мамлакат, ки дар нимаи дуюми солҳои 1990 ба ҷанги шаҳрвандӣ фаро гирифта шуда буда, паҳн гардид. Дар байни гурезаҳо ҳолатҳои вазнини беморӣ ва ҳомилони беморӣ ба мушоҳида мерасид. Дар соли 1997 шумораи ҳодисаҳои бемории вараҷа ба нуқтаи баландтарини худ расида, расман 29,794 ҳодисаҳои бемории вараҷа ба қайд гирифта шуд. Аз рӯи ақидаи коршиносони ТУТ, шумораи ҳолатҳои бемории вараҷа аз рӯи арзёбӣ, хеле зиёд буда, аз 300 то 500 ҳазор ҳодисаҳои бемориро, бо дарназардошти ҳодисаҳои вараҷаи тропикӣ ташкил медод.

Аз соли 1998 шурӯъ намуда, бо дастгирии бевоситаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ТУТ, Агентии ШМА оид ба рушд, ҳукуматҳои давлатҳои мухталиф, як қатор ташкилотҳои байналмиллалӣ, аз ҷумла ғайриҳукуматӣ, инчунин аз соли 2006 аз ҷониби Хазинаи ҷаҳонии мубориза алайҳи бемориҳои вируси норасоии бадан/аломати норасоии масунияти бадан ВИЧ/СПИД, сил ва вараҷа (ХҶССВ) маҷмӯи чорабиниҳои зидди бемории вараҷа ғузаронида шуданд. Дар натиҷаи гузаронидани ин чорабиниҳо, интиқолӣ маҳаллии бемории вараҷа айни замон дар 31 аз 65 шаҳру ноҳияҳо қатъ гардида, сатҳи беморӣ 160 маротиба камтар шуд (ниг. ба расми 1).

***Диаграмма оварда намешавад.

Расми 1. Сатҳи бемории вараҷа дар ҷумҳурӣ дар давраи

солҳои 1990-2009 (шумораи мутлақи ҳолатҳои беморӣ, ҳамаи намудҳо)

Дар баробари ин, вазъи эпидемиологӣ шиддатнок боқӣ мемонад. Шаҳодати ҳамаи ин имкониятҳои пайдо шудани манбаъҳои нав, аз нав барқарор шудани интиқоли маҳаллии манбаъҳои ғайрифаъоли вараҷаи қаблӣ, мавҷуд будани ҳодисаҳои интиқоли бемории вараҷаи тропикӣ мебошад. Дар давраи солҳои 1998-2002 шумораи ҳолатҳои бемории вараҷаи тропикӣ аз 187 то 800 ҳодиса афзуд. Бояд қайд намуд, ки зиёд шудани ҳолатҳои ошкор намудани беморӣ аз беҳтар гардидани сифати ташхиси лабораторӣ дар ҷараёни фаъолона пайдо намудани ҳодисаҳои беморӣ дар байни аҳолӣ вобастагӣ дошт (расми 2).

***Диаграмма оварда намешавад.

Расми 2. Шумораи ҳодисаҳои бемории вараҷаи тропикӣ дар давраи солҳои 1994-2009.

Чорабиниҳои амалӣ оид ба мубориза бо паҳнкунандагони барангезандаи бемории вараҷа, ки дар доираи татбиқи Барномаи мубориза бо бемориҳои тропикӣ (вараҷа) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2010 амалӣ мешаванд, ба хеле паст шудани бемории вараҷа оварда расонд (расмҳои 3 ва 4). Шумораи бақайдгирии ҳодисаҳои бемории вараҷа дар соли 2009 танҳо 165 ҳодисаро ташкил дод (164-Р.У1уах ва 1 ҳолати интиқолии Р. Га1с1рагшп), ки назар ба соли 2006-88 фоиз камтар мебошад.

***Диаграмма оварда намешавад.

Расми 3. Шумораи ҳодисаҳои бемории вараҷа дар ҳудуди шаҳру ноҳияҳо 1997 ноҳияҳо - 1997

***Диаграмма оварда намешавад.

Расми 4. Шумораи ҳодисаҳои бемории вараҷа дар ҳудуди шаҳру ноҳияҳо - 2009

Таҳлили беморӣ нишон медиҳад, ки дар тӯли тамоми сол беморони вараҷа ба қайд гирифта мешаванд, интиқоли он бошад бештар аз моҳи июн то моҳи октябр дар давраи тухмгузории хомӯшакҳои вараҷаовар дар ҳарорати миёнаи шабонарӯзии 25ш С ва болотар аз он рост меояд. Афзоиши бештари шумораи ҳодисаҳои бемории вараҷа аллакай аз моҳи апрел, вақте ки авҷи баҳории ба вараҷаи серӯза сироятёбӣ имконпазир мегардад, мушоҳида карда мешавад. Ҳамзамон, шумораи он афзудан мегирад ва дар моҳҳои август-сентябр ба ҳадди ниҳоии худ мерасад, баъд ав он бо сард шудани ҳаво сатҳи он паст мешавад.

Омилҳои асосие, ки ба вазъи эпидемиологии бемории вараҷа дар Тоҷикистон ба таври манфӣ таъсир мерасонанд, инҳоянд:

- (1) интиқоли бошиддати бемории вараҷа дар ноҳияҳое, ки бо Афғонистон ҳамсарҳад мебошанд;

- (2) дастрасии ғайрикофии аҳолӣ ба кӯмаки сифатноки аввалияи тиббӣ;

- (3) набудани заҳрдоруҳои самаранок;

- (4) ҳаҷми маҳдуди чорабиниҳо бар зидди кирминаҳои хомӯшакҳои вараҷаовар;

- (5) тахассуси пасти кормандони тиб дар сохти ташхиси клиникӣ ва лабораторӣ;

- (6) ҳамкории сусти байнибахшӣ бо дигар вазорату идораҳо;

- (7) огоҳонидани ғайрикофии аҳолӣ оид ба пешгирии бемории вараҷа;

- (8) маблағгузории ғайрикофии чорабиниҳои зидди бемории вараҷа.

Ҳолатҳои интиқоли маҳаллии вараҷаи серӯза то ҳол дар 31 ноҳияҳои ҷумҳурӣ, аз ҷумла дар шаҳри Душанбе ба қайд гирифта мешаванд.

Ғайр аз ин, ҳолатҳои интиқоли вараҷа аз дигар ноҳияҳо, дар натиҷаи сатҳи баланди муҳоҷират дар мамлакат мушоҳида мешавад. Айни замон, сабаби асосии интиқоли маҳаллӣ дар сатҳи ғайрикофии маблағгузории чорабиниҳо оид ба мубориза бо паҳнкунандагон мебошад. Ҳамин тавр, дар як сол ҳангоми коркарди дохили биноҳо бо масоҳати 23545750 м2 бо заҳрдоруҳо, танҳо 26,8 фоизи аҳолии дар ноҳияҳои бо хатари бемории вараҷа истиқоматкунандаро метавон ҳифз намуд. Паҳн намудани моҳичаҳои кирминахӯр дар як сол ба ҳисоби миёна танҳо дар 5 аз 16 ноҳияҳои эндемикӣ фаро гирифта мешавад.

Минтақаҳое, ки бемории вараҷа ҳамчун масъалаи муҳимтарин барои системаи тандурустӣ боқӣ мемонад, дар вилояти Хатлон, шаҳри Душанбе ва ҳудудҳои шаҳру ноҳияҳои тобеи марказ (Ваҳдат, Турсунзода, Рӯдакӣ) ҷойгир мебошанд. Ба паст шудани сатҳи умумии беморӣ нигоҳ накарда, дар ноҳияҳои дар боло зикргардида, сироятҳои устувор ба назар мерасанд, ки дар баробари онҳо сироятшавии нави фаъол ошкор мегарданд. Ғайр аз ин, як қатор ноҳияҳои ҷануби Тоҷикистон бо минтақаҳои Афғонистон (вилоятҳои Қундуз, Тахор, Бадахшон), ки аз ҷиҳати бемории вараҷа номусоиданд, ҳамсарҳад мебошанд. Ҳамасола кормандони тиб ҳодисаҳои вараҷаи маҳаллии гоҳ-гоҳ пайдошавандаро, ки барои паҳншавии минбаъдаи вараҷа хатари зиёд меоранд, (вилояти Суғд-Исфара, Панҷакент; дар ноҳияҳои тобеи марказ - Шаҳринав, Нуробод, Тавилдара; Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон-Ванҷ, Дарвоз, Рӯшон; шаҳру ноҳияҳое, ки дар наздикии шаҳри Душанбе воқеанд-Роғун, Ҳисор, Файзобод), ба қайд мегиранд.

4. Асосноккунии аз нав дида баромадани Барномаи миллии мубориза бо бемории вараҷа

ӯҳдадориҳоро нисбат ба элиминатсияи бемории вараҷа дар заминаи паст будани шумораи ҳолатҳои вараҷа дар Тоҷикистон ба инобат гирифта, зарурати аз нав дида баромадани Барномаи миллии мубориза бар зидди бемории вараҷа пайдо шудааст. Баррасии он аз принсипҳои зерин асос мегирад:

-имконияти боздошти интиқоли вараҷа ва ба таври амалӣ нобуд сохтани он дар ҳудуди мамлакат, ки дар гузашта исбот шуда буд;

-муваффақиятҳои назаррас ҷиҳати паст намудани бемории вараҷаи серӯза ва тропикӣ дар тӯли солҳои охир;

-дастгирии устувори сиёсӣ дар доираи гузаронидани чорабиниҳо оид ба барҳамдиҳии интиқоли вараҷа ва элиминатсияи он;

-мавҷуд будани технологияҳо, муносибат ва воситаҳои самарабахш ҷиҳати элиминатсияи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа дар тамоми қаламрави мамлакат;

-кӯшиши устувор намудани ҳамкорӣ ҷиҳати элиминатсияи бемории вараҷа бо ҳамаи давлатҳои ҳамсарҳад.

5. Мақсад ва вазифаҳо

Мақсади Барномаи пешниҳодгардида барои солҳои 2011-2015 аз барҳамдиҳии интиқоли маҳаллии бемории вараҷа ва элиминатсияи он то соли 2015 ва нигоҳ доштани беҳбудии эпидемиологӣ дар минтақаҳое, ки интиқоли он қаблан барҳам дода шуда буд, иборат аст.

Барномаи мазкур ҷиҳати ҳалли вазифаҳои асосии зерин равона шудааст:

- барҳамдиҳии интиқоли маҳаллии бемории вараҷаи серӯза дар мамлакат то соли 2015 (бинобар ин интиқоли бемории вараҷа дар хати наздисарҳадӣ бо вилоятҳои Афғонистон (Қундуз, Таҳор, Бадахшон) имконпазир аст, ки дар он ҷо интиқоли бемории вараҷаи эфемерӣ (муваққатӣ) аз эҳтимол дур нест);

- пешгирии аз нав пайдо шудани интиқоли бемории вараҷаи тропикӣ, ки интиқоли он дар соли 2009 барҳам дода шуда буд;

- пешгирии аз нав пайдо шудани интиқоли бемории вараҷа дар қаламрави мамлакат, ки дар он бемории вараҷа барҳам дода шуда буд;

- пешгирии фавт дар натиҷаи ҳодисаҳои интиқоли бемории вараҷа.

Мақсади умумии Барномаи пешниҳодгардида, ки ба мубориза бо бемории вараҷа равона шудааст, ба Барномаи МА/ТУТ оид ба элеминтасияи вараҷа ва Ҳадафҳои Рушди Ҳазорсола, банди 4 ва 6 (барҳамдиҳии паҳн гаштани бемории вараҷа то соли 2015 ва паст намудани беморӣ ва фавт аз бемории вараҷа ва дигар бемориҳои сироятӣ) ҷавобгӯ мебошад. Диққати махсус ба нигоҳ доштани мақоми минтақаҳои аз бемории вараҷа озод ва масъалаҳои вобаста ба ҳодисаҳои бемории вараҷаи интиқолӣ дода мешавад.

Тақсимоти ҳолатҳои бемории вараҷаро дар мамлакат ба инобат гирифта, 41 ноҳияҳои мақсадноки афзалиятдошта муайян карда шудаанд (ниг. ба расми 6). Муайян намудани минтақаҳои афзалиятнок аз хатари интиқоли бемории вараҷа асос гирифтааст ва ба сарфакорона истифода бурдани захираҳо имконият медиҳад.

***Диаграмма оварда намешавад.

Расми 6. Харитаи ноҳияҳои афзалиятноки мақсаднок дар солҳои 2011-2015

Беҳтар намудани системаи назорати эпидемиологӣ ва мониторинги хизматрасониҳо оид ба ошкор намудан, ташкили табобат ва иҷрои бевоситаи чорабиниҳои табобатии зидди вараҷа (ташхис ва табобат) ба ташхиси дуруст ва табобати самаранок, инчунин ба амалҳои ҷавобие, ки ҷиҳати мубориза бо эпидемия равона шудаанд, таъсири мусбӣ мерасонад. Ғайр аз ин, амалӣ намудани чораҳои иловагӣ ба паст шудани шиддати беморӣ, интиқоли сироят ва фавт аз вараҷа оварда мерасонад. Чораҳои мубориза бо паҳнкунандагон аллакай самарабахшии худро дар соҳаҳои пешгирии вараҷа дар Тоҷикистон нишон додаанд. Диққати махсус ба чорабиниҳои якҷоякардашуда ва байнибахшии мубориза бо паҳнкунандагони беморӣ, аз ҷумла чораҳо оид ба истифодаи дурусти захираҳои табиӣ дода мешавад. Ғайр аз ин, гурӯҳи фаврӣ оид ба мубориза бо бемории вараҷа таъсис дода мешавад. Инчунин диққати махсус ба баланд бардоштани сатҳи огоҳ будани аҳолӣ оид ба вараҷа бо мақсади тағйир додани рафтор дода мешавад, ҳол он ки ин чорабиниҳо ҳамчун омили эътирофшуда ҷиҳати тағйир додани вазъият бо вараҷа дар мамлакат маҳсуб меёбанд. Беш аз ин, дар Барномаи мазкур ба ҷалб намудани аҳолии маҳаллӣ ҷиҳати элиминатсияи бемории вараҷа тавассути гузаронидани маҷлисҳои ҳамоҳангсоз диққати махсус дода мешавад ва барои ҷалби онҳо ба мубориза бо вараҷа дастгирӣ пешниҳод мегардад.

Бо мақсади таҳким ва дастгирии натиҷаҳои мусбии дар ҷараёни татбиқи Барномаи мубориза бо бемориҳои тропикӣ (вараҷа) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2010 таҳкими минбаъдаи иқтидори махсусгардонидашуда ва шабакаи умумии соҳаи тандурустӣ зарур аст, ки ба мубориза бо бемории вараҷа ва ҷиҳати қабули қарор барои элиминатсияи бемории вараҷа ҷалб шудааст. Дар тӯли давраи дар боло зикршуда, мақсади асосӣ аз минбаъд паст намудани бемории вараҷа иборат аст.

6. Стратегия ва чорабиниҳо

1) Таҳкими иқтидори Барномаи миллии мубориза бо бемории вараҷа ҷиҳати дастгирии таҳияи сиёсат, банақшагирӣ, идоракунӣ, ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозӣ.

Ин мақсад ба ҳамаи дигар мақсадҳои стратегӣ вобастагӣ дорад. Мубориза бо вараҷа дар Тоҷикистонро ба давраи элиминатсия гузаронидан хеле зарур аст, чунки мустаҳкам намудани муваффақиятҳои қаблӣ ва паст кардани интиқоли маҳаллии вараҷаро то сатҳи ночиз кафолат диҳад. Мебояд назорати қатъии бемории вараҷа амалӣ гардида, тамоми мудохилаи самарабахшро муттаҳид намуд. Барои ин бояд иқтидори Мутахассисони миллӣ оид ба мубориза бо бемории вараҷа, бахши шаҳрвандии ташкилотҳои муттаҳид ва аҳолии маҳаллиро бо мақсади мусоидати татбиқи чорабиниҳо оид ба элиминатсияи вараҷа мустаҳкам намуд.

Бо мақсади таҳким ва дастгирии натиҷаҳои мусбии дар ҷараёни татбиқи "Барномаи мубориза бо бемориҳои тропикӣ (вараҷа) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2010" ноилгардида, таҳкими минбаъдаи иқтидори муассисаҳои махсусгардонидашуда ва шабакаи умумии соҳаи тандурустӣ, ки дар мубориза бо бемории вараҷа иштирок менамоянд ва инчунин афзудани иқтидор ҷиҳати қабули қарор оид ба элиминатсияи вараҷа бисёр муҳим аст. Баъзе ҷанбаҳои муҳими татбиқ ва идора намудани Барнома, аз ҷумла ҳамаи ваколатҳо ва ӯҳдадориҳо дар намуди ҳисобот оид ба кори иҷрошуда, истифодабарии захираҳо ва натиҷаҳои комёбгашта дар ҳар сатҳ мунтазам назорат карда мешаванд.

Баррасӣ ва таҷдиди Барномаи миллӣ оид ба мубориза бо бемории вараҷа, инчунин таҳияи принсипҳои нави роҳбарикунанда ва Расмиёти амалиёти стандартӣ оид ба назорати эпидемиологии бемории вараҷа, аз ҷумла технологияҳои иттилоотии такмилёфта, мубориза бо паҳнкунандагони беморӣ дар ҳамкории зич бо ТУТ ва дигар мутахассисони маҳаллию байналмилалӣ гузаронида мешаванд. Барнома тавассути хизматрасонӣ ва ҳамкории машваратӣ бо шарикони мавҷудбуда ва имконпазир бо мақсади беҳтар намудани ҳамоҳангсозӣ ва то ҳадди ниҳоӣ зиёд намудани таъсир, ки дар натиҷаи кӯмаки пешниҳодшуда расонида мешавад, амалӣ мегардад.

Бешубҳа, таълим додани мутахассисон ҷузъи асосии Барномаи мазкур маҳсуб меёбад. Ҳарчанд ҳангоми татбиқи Барномаи мубориза бо бемориҳои тропикӣ (вараҷа) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2010 омӯзишҳои зиёд гузаронида шуда буд, вале бо сабаби сатҳи баланди аз кор рафтани кормандони тиб, тағйир ёфтани Барномаи мубориза бо бемории вараҷа барои таълими кормандони нав зарурат пеш омадааст. Мутахассисони таълимгирифта бояд бо маълумоти нави илмӣ ва муносибат дар соҳаи вараҷашиносӣ тасаввур дошта бошанд. Кӯшишҳо ҷиҳати таълим ва бозомӯзии кормандони соҳаи тандурустӣ дар сатҳҳои миллӣ, минтақавӣ ва ноҳиявӣ равона карда мешаванд.

а) Пурзӯр намудани иқтидори муассисаҳои асосӣ

Айни замон, татбиқи нақшаи стратегии мубориза бо бемории вараҷа дар Тоҷикистон бо масъалаи нарасидани таъминоти моддию техникӣ ва таҷҳизот барои утоқҳои корӣ рӯ ба рӯ мешавад. Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, Нигоҳдории озмоишгоҳҳои ташхисӣ дар сатҳи кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ (КАТС) дар сатҳи зарурӣ амалӣ нагардидааст. Бинобар ин, ба нақша гирифта мешавад, ки Барномаи миллӣ воситаҳои нақлиёт ва техникаи заруриро ба даст оварда, таъмир ва барқарор намудани биноҳои озмоишгоҳҳои ташхисиро дар сатҳҳои марказӣ ва вилоятӣ амалӣ намояд. Намудҳои асосии фаъолият

- харидорӣ ва таъмини воситаҳои нақлиёт ҷиҳати таъмини фаврияти марказҳои минтақавӣ ва ноҳиявӣ, ки дар мубориза бо бемориҳои тропикӣ иштирок менамоянд. Таъмини сӯзишворӣ ва хизматрасонии техникии воситаҳои нақлиёт;

- таҷдид ва азнавсозии озмоишгоҳҳо оид ба ташхиси бемории вараҷа дар сатҳи КАТС;

- ташкили озмоишгоҳҳои нав оид ба ташхиси бемории вараҷа.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи воситаҳои нақлиётии харидоришуда;

- сӯзишворӣ, равғанҳои молиданӣ ва хизматрасонии техникии воситаҳои нақлиёт;

- миқдори муассисаҳои КАТС -и таъмиршуда;

- миқдори муассисаҳои КАТС, ки бо таҷҳизоти зарурии ташхисӣ ва дигар лавозимот таъмин шудаанд.

б) Таҳким ва рушди иқтидори захираҳои кадрӣ

Таҳкими иқтидори кадрии Барномаи миллӣ шарти зарурии самарабахш гузаронидани чорабиниҳо ва қонеъ гардонидани талабот аз ҷониби мақомоти марказии идоракунии давлатӣ ҷиҳати қабули чораҳо дар самти банақшагирӣ, буҷет, таҳкими иқтидор, мониторинг ва арзёбӣ мебошад. Фаъолияти дар доираи Барномаи миллӣ баргузормегардида ҷиҳати дастрасӣ ба боздошти интиқоли маҳаллии бемории вараҷа дар Ҷумҳурии Тоҷикистон равона шуда, чунин чорабиниҳоро ба монанди пешбурди клиникии беморӣ, муборизаи муттаҳидшуда бо паҳнкунандагони бемории вараҷа, огоҳкунӣ, чорабиниҳои санитарию маърифатӣ, таълим дар сатҳҳои минтақавӣ ва ноҳиявӣ, инчунин таҳқиқоти илмӣ, эпидемиологӣ ва маъмуриро дар бар мегирад. Мебояд таҳқиқоти илмиро бо мақсади дастгирии Барнома гузаронида, иқтидори дахлдорро инкишоф дод. Ҳамаи ин чорабиниҳо захира, дониши техникӣ ва иқтидори роҳбарикуниро талаб менамояд. Сатҳи баланди малакаҳои касбӣ дар соҳаи эпидемиология, идоракунии Барнома, огоҳонидан, назорати эпидемиологӣ (аз ҷумла системаҳои иттилоотии ҷуғрофӣ - СИҶ), омори тиббӣ ва энтомология дорои аҳамияти муҳим дар таъмини татбиқи муносиби Барномаи миллӣ мебошад.

Барномаи мазкур ташкил ва гузаронидани курсҳои мақсадноки таълимии кӯтоҳмуддат (дар сатҳи миллӣ ва байналмиллалӣ), семинарҳо бо иштирок ё бе иштироки мушовирони байналмиллалӣ, сафарҳои таълимӣ ба хориҷаро дар бар мегирад. Натиҷаи ниҳоии чорабиниҳо, ки ба рушди иқтидор нигаронида шудаанд, бояд инҳоро дар бар гирад:

- (1) қобилият ба рушди сиёсати дахлдор ва принсипҳои техникии роҳбарикунанда ҷиҳати дастгирии фаъолияти муносиби Барнома,

- (2) мушобеҳсозии идоракунии Барнома,

- (3) пурзӯр намудани иқтидори илмию техникии миллӣ.

Намудҳои асосии фаъолият

- рушди якхелаи иқтидори техникӣ (аз ҷумла ташхиси СИҶ) ҷиҳати таҳияи принсипҳои нави роҳбарикунанда дар қаринаи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа ё чораҳои мубориза бо ин беморӣ (пашшахонаҳои зидди хомӯшакҳо, заҳрдорупошии дохили биноҳо, ташхис ва табобат, бо дастгирии коршиносони байналмиллалӣ аз рӯи зарурат);

- гузаронидани семинарҳо барои роҳбарони соҳаи тандурустӣ дар сатҳи минтақавӣ ва ноҳиявӣ дар мубориза бо вараҷа, ки ба сатҳи пасти интиқол/наздик ба сатҳи элиминатсия мутобиқ шудааст;

- гузаронидани семинарҳо барои менеҷерони Барномаи милли оид ба самтҳои афзалиятноки ба барҳамдиҳии интиқоли бемории вараҷа равонашуда;

- ташкили иштироки мутахасссисон оид ба бемории вараҷа ва энтомологҳо дар конференсияҳои байналмиллалӣ ва минтақавӣ оид ба бемории вараҷа;

- таълим ва гузаронидани курсҳо оид ба баланд бардоштани тахассуси энтомологҳо;

- ташкил ва гузаронидани семинарҳо оид ба методологияи таҳқиқот ва дастгирии сохтории таҳқиқоти маҳаллӣ, ки айни замон гузаронида мешаванд.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи роҳбарон ва менеҷерон, ки аз рӯи Барномаи нав оид ба бемории вараҷа таълим гирифтаанд;

- шумораи иштирокчиёни конференсияҳои байналмиллалӣ ва минтақавӣ;

- шумораи кормандони техникии Барнома, ки омодагиро оид ба таҳқиқоти методологӣ гузаштанд;

- шумораи и илмии гузаронидашуда.

в) Ҳамоҳангсозӣ дар сатҳи миллӣ ва рушди муносибатҳои шарикӣ

Идоракунии Барномаи миллии мубориза бо бемории вараҷа аз ҷониби Вазорати тандурустӣ, яъне аз тарафи Барномаи миллӣ оид ба элиминатсияи бемории вараҷа амалӣ мегардад.

Бо мақсади таъмини муносибати маҷмӯавӣ нисбат ба элиминатсияи бемории вараҷа ва ҷалби дигар бахшҳо, Вазорати тандурустӣ ба нақша гирифтааст, ки муносибатҳои шарикии мавҷударо бо Вазорати маориф, Вазорати меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, Кумитаи давлатии ҳифзи муҳити зист, Вазорати мелиоратсия ва захираҳои об, Вазорати кишоварзӣ, Вазорати мудофиа, Вазорати корҳои дохилӣ ва Сарраёсати қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи давлатии амнияти миллӣ муттаҳид намояд.

Кӯшишҳои Вазорати тандурустӣ ҷиҳати элиминатсияи вараҷа инчунин бояд ба таҳкими муносибатҳои шарикона дар доираи Кумитаи милли ҳамоҳангсозӣ (КМҲ), инчунин бо кумитаҳои миллӣ ва байналмиллалӣ, аз ҷумла ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ, ки дар татбиқи Барномаи давлатии мазкур иштирок менамоянд, равона шудаанд. Шарикӣ тавассути гузаронидани вохӯриҳои мунтазами дуҷониба ва ҳарсолаи бисёрҷонибаи шарикон дар сатҳи миллӣ ва вилоятӣ таҳким меёбад. Ҳисоботдиҳии шаффоф ва мубодилаи иттилоот оид ба тамоми чорабиниҳои гузаронидашуда амалӣ мегардад.

Ташкили гурӯҳи кории техникӣ оид ба элиминатсияи вараҷа (ГКТ) дар сатҳи марказӣ ба нақша гирифта шудааст, ки ба ҳайати он намояндагони Вазорати тандурустӣ ва дигар муассисаҳои ҳукуматӣ, ТУТ ва дигар муассисаҳои СММ, пажӯҳишгоҳҳои илмию байналмиллалӣ оид ба татбиқи Барномаи мазкур дохил мешаванд. Гӯруҳи кори техникӣ (ГКТ) инчунин ба сифати кумита оид ба арзёбии рушд ва ҷустуҷӯи қарор, ки ба иҷрои вазифаҳои гузошташуда оид ба элиминатсияи вараҷа дар мамлакат равона шудаанд, баромад мекунад.

Гурӯҳҳои корӣ оид ба элиминатсияи вараҷа инчунин дар сатҳи вилоятӣ аз ҷониби шарикони асосӣ ва аъзои гурӯҳҳои дастгирии техникӣ мебошанд, ки дар банақшагирии Барнома, инчунин дар амалӣ намудани чорабиниҳо оид ба мониторинг саҳми худро мегузоранд.

Бо дарназардошти он, ки Барнома оид ба боздошти интиқоли вараҷа бояд дар шакли фаъоли минтақа тасдиқ ва татбиқ гардад, зарур аст ҳамгироиро бо давлатҳои ҳамсоя (ӯзбекистон, Қирғизистон ва Афғонистон) беҳтар намуд. Тайи ду соли охир ҳамгироии байнисарҳадӣ бо давлатҳои Осиёи Марказӣ, махсусан бо Афғонистон беҳтар гардид ва ин ҷараён бояд идома ёбад. Диққати махсус бояд ба гузаронидани чорабиниҳои муштарак оид ба корҳои безарраргардонӣ (КБ) дар сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дода шавад.

Намудҳои асосии фаъолият

- ташкили ҳамгироии мусоид дар сатҳи миллӣ бо ҳамаи вазоратҳои манфиатдор (бо роҳбарии КМҲ) инчунин бо ташкилотҳои байналмилалӣ, ТҒҲ-и маҳаллӣ, ҶММ ва дигар тарафҳои манфиатдор. - таҳкими Гурӯҳи кории техникӣ оид ба элиминатсияи вараҷа;

- гузаронидани машваратҳои ҳамгироӣ оид ба элиминатсияи вараҷа дар сатҳи вилоятӣ;

- рушди ҳамкорӣ ва шарикӣ бо давлатҳои ҳамсоя тавассути гузаронидани вохӯриҳои мунтазам бо тарафҳои манфиатдори асосӣ, мубодилаи иттилоот оид ба вазъи эпидемиологӣ ва ҷараёни инкишофи интиқоли вараҷа ва банақшагирии чораҳои ҳамоҳангсозӣ оид ба назорати паҳншавии вараҷа дар ноҳияҳои наздисарҳадӣ.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи машваратҳои ҳамоҳангсоз, ки аз ҷониби Кӯмитаи миллии ҳамоҳангсозӣ (КМҲ) ва Гурӯҳи кори техникӣ (ГКТ) гузаронида шудаанд;

- шумораи гурӯҳҳои ҳамоҳангсоз, ки дар сатҳи вилоятӣ ва ноҳиявӣ таъсис дода шудаанд;

- шумораи ҷаласаҳои ҳамоҳангсозии байнисарҳадӣ, ки ҳар сол гузаронида мешаванд;

- шумора ва хусусияти чорабиниҳои байнисарҳадӣ оид ба мубориза бо хомушакон-паҳнкунандагони бемории вараҷа.

2) Пурзӯр намудани системаи миллии назорати эпидемиологӣ, аз ҷумла пешгӯии хурӯҷи беморӣ, огоҳонидани пешакӣ ва эътино намудан

Назорати эпидемиологии бемории вараҷа ҳамчун мунтазам ҷамъ намудан ва таҳлили иттилооти вобаста ба бемории вараҷаро муайян менамояд, ки ҷиҳати банақшагирӣ, татбиқи чорабиниҳо ва арзёбии мубориза бо бемории вараҷа бисёр муҳим мебошад. Назорати эпидемиологӣ инчунин ҷиҳати саривақт тавсеа намудани иттилооти дахлдор, ки барои қабули қарорҳои асосноккардашуда заруранд, нақши муҳим мебозад.

Дар Тоҷикистон системаи назорати эпидемиологӣ аз болои бемории вараҷа ва дигар бемориҳо амал мекунад, ки аз омори тиббӣ, натиҷаҳои тадқиқоти лабараторӣ ва таҳлили иттилоот, ки ба таври дастӣ тартиб дода мешаванд, асос мегирад. Дар марҳилаи пешакии элиминатсияи бемории вараҷа ташкил намудани махзани маълумот оид ба элиминатсияи он зарур аст. Ин махзани маълумоти миллӣ метавонад барои тамоми маълумоте, ки ба элиминатсияи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа вобаста аст, дастрас бошад: феҳристи миллии ҳолатҳои вараҷа, китоби бақайдгирии беморони вараҷа, маълумоти лабараторӣ ва энтомологӣ, инчунин маълумот оид ба мубориза бо паҳнкунандагони беморӣ. Айни замон МҶМБТ мунтазам назорати эпидемиологии хурӯҷи бемории вараҷаро мегузаронад, ҳарчанд вақтҳои охир шиддатнокӣ бо якчанд ҳолатҳои беморӣ маҳдуд гаштаанд.

Зарурати рушди минбаъда ва тавсеаи системаи назорат дар ноҳияҳо пеш омадааст, ки дар он ҷо бемории вараҷа ҳамчун бемории эндемикӣ маҳсуб меёбад, махсусан бо диққати махсус додан ба ноҳияҳое, ки бо Афғонистон ҳамсарҳад мебошанд. Инчунин бояд таҳкурсии системаи иттилоотию ҷуғрофиро (СИҶ) ба системаи муосири махзани маълумот мутобиқ намуд, ки барои назорати тамоми маълумоти асосӣ имконият медиҳад. Илова бар нишон додани маълумоти асосӣ, системаи СИҶ барои беғалат ҳисоб намудани сатҳи беморӣ, қайд намудани чорабиниҳо оид ба мубориза ва хатари имконпазири бемории вараҷа дар мамлакат, таҳлили назорати чорабиниҳои гузаронидашуда ва минтақаҳои аз ҷиҳати эндемикӣ хатарнок имкон дода, тамоми иттилооти дар боло зикршударо бо маълумоти асосӣ дар бораи шумораи аҳолӣ якҷоя менамояд.

а) Таҳкими системаи мониторинги вазъи эпидемиологӣ Айни замон, системаи пешгӯӣ, назорат ва эътинои эпидемиологӣ дар 20 аз 65 муассисаҳое, ки чорабиниҳои зидди бемории вараҷаро мегузаронанд, амал мекунанд. Ҳамаи ноҳияҳо (минтақаҳои назорати эпидемиологӣ) ба махзани маълумот оид ба вараҷа дастрасӣ дошта (дар шакли Мюгозой Ассезз), бо барномаҳои зарурии таъминоти муҷаҳҳаз шудаанд. Дар марҳилаи навбатии Барнома, қитъаҳои дидбонии назорати эпидемиологӣ ва мушоҳидаҳои дидбонӣ дар 21 ноҳияҳои иловагӣ таъсис дода мешаванд.

Ғайр аз ин, маҳррати касбӣ (тахассус) ва дониши кормандони соҳа дар ҳамаи сатҳҳо такмил ёфта, воситаҳои техникӣ ва таъминоти барномавӣ аз рӯи зарурат барқарор карда мешаванд. СИҶ мунтазам ба системаи мушоҳида ворид мегардад, ки рушди иқтидори техникиро дар сатҳи марказӣ, қобилияти таҳлили ин иттилоот ва муайян намудани маълумоти муҳими ҷуғрофиро дар сатҳи ғайримарказӣ талаб менамояд.

Намудҳои асосии фаъолият

- таҳкими системаи мавҷуда тавассути гузаронидани семинарҳо, таъминоти барномавӣ ва техникӣ;

- таҳияи системаи назорати эпидемиологӣ дар 21 ноҳияҳои иловагӣ;

- таҳияи таҳкурсии СИҶ иловатан ба махзани иттилооти миллии амалкунандаи ACCESS.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумора ва хусусияти чорабиниҳо оид ба пурзӯр намудани ноҳияҳои мушоҳидавии мавҷудбуда;

- шумораи ноҳияҳои нав бо системаи функсионалии мушоҳида;

- фаъолияти таҳкурсии СИҶ дар сатҳи миллӣ.

б) Ҷавоб ба хурӯҷи имконпазири беморӣ

Гурӯҳҳои фаврии зудамали қаблан ташкилшуда фаъолияти худро ба сифати гурӯҳи зудамал ҳангоми хурӯҷи бемории вараҷа дар минтақаҳо идома медиҳанд. Ғайр аз ин, гурӯҳи минтақавии зудамал ҳангоми хурӯҷи беморӣ дар ноҳияҳои минтақаи Кӯлоби вилояти Хатлон таъсис дода мешавад. Ӣстифодаи тестҳои ташхиси таъҷилӣ (ТТТ) ҷиҳати таҳқиқоти шиддатнокӣ барои табобати таъхирнопазири шахсони сироятёфта, инчунин барои сарфаи вақт, зеро онҳо метавонанд ҷиҳати интиқоли маҳаллӣ хатари имконпазир доранд, заруранд.

Ҳамчунин онҳо ба чораҳои мубориза бо паҳнкунандагон дар баробари КДБ ва усулҳои назорат аз болои паҳншавии сироят алоқаманданд, ки ҳамчун амалҳои ҷавобӣ ба ҳолатҳои нави беморӣ ифода мегарданд. Дар ноҳияҳое, ки чораҳои пешакӣ оид ба мубориза бо паҳнкунандагони бемории вараҷа гузаронида намешаванд, чорабиниҳои дар боло зикрёфта бояд ҳарчӣ зудтар оғоз шаванд.

Семинарҳои таълимӣ барои эпидемиологҳо ва сироятшиносони бемории вараҷа аз ноҳияҳое, ки ба бемории вараҷа гирифтор шудаанд, инчунин дар нуқтаҳои назоратию иҷозатдиҳӣ ва дар муассисаҳои тиббие, ки дар ноҳияҳои бо Афғонистон ҳамсарҳад ҷойгир шудаанд, ташкил дода мешаванд.

Дар доираи татбиқи Барномаи мазкур дар ҳар як вилоят захираи фавқулоддаи лавозимот ҷиҳати пешгирии бемории вараҷа (махсусан заҳрдоруҳо ва таҷҳизот барои дорупошӣ) дар суръати пайдо шудани хатари интиқоли бемории вараҷа ташкил карда мешавад.

Намудҳои асосии фаъолият

- расонидани дастгирии доимӣ ва пурзӯр кардани гурӯҳҳои фаврӣ;

- таъсис додани боз як гурӯҳи минтақавӣ оид ба эътино ҳангоми хурӯҷи беморӣ ва вазъи эпидемиявӣ;

- ҷорӣ намудани тестҳои ташхиси таъҷилӣ (ТТТ) -ба сифати усули иловагии лаборатории ташхиси бемории вараҷа;

- ташкил намудани захираҳои фавқулоддаи заҳрдоруҳо дар сатҳи вилоятӣ ҷиҳати ҷавоб ба хурӯҷи беморӣ;

- баланд бардоштани тахассуси сироятшиносҳо ва эпидемиологҳо дар сатҳи марказӣ ва ноҳиявӣ дар самти методологияи муосири мубориза бо бемории вараҷа.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- фаъолияти гурӯҳҳои мавҷуда ва иловагии зудамал ба хурӯҷи вараҷа;

- захираи фавқулоддаи заҳрдоруҳо ва таҷҳизот барои дорупошӣ ҳангоми пайдо шудани хатари интиқоли бемории вараҷа дар ҳар як вилоят дастрас гардидааст;

- шумораи кормандоне, ки тахассуси худро оид ба мубориза бо бемории вараҷа баланд бардоштанд.

3) Афзудани фарогирӣ ва сифати ташхиси пешакӣ инчунин табобати саривақтӣ ва зарурӣ дар мамлакат

Тавсеаи фаъолият оид ба ташхиси сироятии ҳодисаҳои бемории вараҷа ҷузъи асосӣ дар кафолати системаи боэътимоди мушоҳида маҳсуб меёбад. Бо сабаби он, ки таҳқиқот тавассути усули микроскопия дар самти ташхиси ҳолатҳои бемории вараҷа ҳамчун "стандарти тиллоӣ" боқӣ мемонад, муассисаҳои ташхисӣ дар системаи тандурустӣ ба монанди муассисаҳои тиббии сохторҳои қудратӣ бо таҷҳизоти ташхисӣ ва маводи хароҷотӣ таҷҳизонида ва таъмин карда мешаванд.

Тестҳои ташхиси таъҷилии (ТТТ) омехта, ки барои ошкор намудани вараҷаи серӯза ва тропикӣ пешбинӣ шудаанд ба муассисаҳои тиббии дурдаст, ки дар он ҷо гузаронидани ташхиси микроскопӣ имконнопазир аст ва ба ноҳияҳои бо Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ҳамсарҳад мебошанд, пешниҳод мегарданд. Ғайр аз ин, фаъолият оид ба маърифати санитарӣ дар байни ҷамоатҳо ба беҳтар гардидани ташхис ва табобати пешакии самарабахшии бемории вараҷа мусоидат менамояд. Референс -озмоишгоҳи миллии МҶМБТ таҳияи қоидаҳои таъмини сифат ва ташхиси зарурии ташхисро таъмин менамояд.

а) Таҳкими системаи табобатию пешгирикунанда, ки ба ошкор, ташхис ва табобати бемории вараҷа равона шудааст

Фаъолияти муассисаҳои паразитологӣ дар мамлакат аз рӯи минтақаҳое, ки ба бемории вараҷа гирифтор шудаанд тавсеа ва таҳким меёбад. Озмоишгоҳҳои ноҳиявй бо микроскопҳо ва бо маводи зарурии эҳтиётӣ ва хароҷотӣ таъмин карда мешаванд. Ҳолатҳои пешакӣ ошкор намудани беморӣ дар сатҳи муассисаҳои аввалияи тиббӣ дар сарҳади Тоҷикистону Афғонистон пурзӯр мегардад. Тестҳои ташхиси таъҷилӣ дар муассисаҳои кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ пешниҳод мегарданд. Бо мақсади мусоидат намудан ҷиҳати гузаронидани чорабиниҳои мазкур ба кормандони тиббии КАТС кӯмаки зарурӣ (шаклҳои муқаррарии бақайдгирӣ ва ҳисоботдиҳӣ) пешниҳод карда мешаванд.

Вазифаи асосии кормандони КАТС аз пешакӣ ошкор намудани беморони вараҷа ва ҳомилони он, табобати саривақтӣ ва сифатиноки онҳо мутобиқи принсипҳои роҳбарикунандаи ТУТ гузаронда мешавад. Ошкор намудани ҳолатҳои беморӣ дар ҷараёни гаштугузори хонаҳо дар ҷойҳое, ки ҳолатҳои беморӣ (ошкоркунии фаъол) ва ҳангоми ташхиси шахсон бо шубҳаи бемории вараҷа, ки барои кӯмаки тибби муроҷиат намудаанд (ошкоркунии ғайрифаъол) гузаронида мешавад.

Намудҳои асосии фаъолият

- таълим ва бозомӯзии лаборантҳо оид ба ташхиси микроскопии бемории вараҷа дар сатҳи ноҳияҳо ва муассисаҳои тиббӣ;

- харидорӣ намудани микроскопҳо барои муассисаҳои тиббӣ ва озмоишгоҳҳои ноҳиявӣ;

- харидорӣ намудани ТТТ барои ташхиси бемории вараҷа барои КАТСи дурдаст ва тайёр намудани кормандони тиббӣ ҷиҳати истифодаи дурусти ТТТ;

- пешниҳоди дастгирии мунтазам ҷиҳати назорати сифати хизматрасониҳои ташхисӣ (тавассути ташриф ба озмоишгоҳҳо дар ҳар семоҳа).

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи мутахассисони таълимгирифтаи озмоишгоҳҳо;

- шумораи микроскопҳо ва ТТТ-и харидорӣ ва тақсимшуда.

б) Такмили назорати сифати муассисаҳои озмоишӣ оид ба ташхиси бемории вараҷа дар ҳамаи сатҳҳои хизматрасонӣ

Ҷузъи мазкур ба таъмини аҳолӣ бо ташхиси озмоишии дақиқ ва боэътимоди бемории вараҷа ва арзёбии натиҷаҳои тестҳо бо роҳи мониторинг ва баҳодиҳии муассисаҳои озмоишӣ оид ба риояи стандартҳои ҳадди ақали сифат равона шудааст. Принсипҳои роҳбарикунандаи миллии "Таъмини сифати хизматрасониҳои ташхисӣ" мутаносибаи бо вазъи эпидемологии ҷорӣ мутобиқи стандартҳои ТУТ таҷдид мегарданд. Ташаббус ҷиҳати баланд бардоштани сифати микроскопии бемории вараҷа тавассути аз нав дида баромадани принсипҳои роҳбарикунанда оид ба таъмини сифат мусоидат менамоянд. Дар натиҷа иқтидори муассисаҳои озмоишӣ дар сатҳи ноҳиявӣ пурзӯр ва афзун карда мешавад. Расмиёти назорати сифат бо андозаи ҷорӣ шудани ТТТ тавсеа мегардад.

Намудҳои асосии фаъолият

- гузаронидани гурӯҳҳои корӣ оид ба таҳкими системаи таъмини сифати ташхиси озмоишӣ;

- таълим ва бозомӯзии мутахассисони озмоишгоҳҳои ноҳиявӣ оид ба бемории вараҷа дар самти ташхиси бемории вараҷа ва аккредитатсияи он мутахассис, ҳамчун шахси ҳамоҳангсоз дар сатҳи ноҳиявӣ;

- ташкил намудани системаи санҷиши намунаҳои хун дар сатҳи ноҳиявӣ;

- санҷишҳои бисёрҷонибаи референс-озмоишгоҳҳои вилоятӣ;

- дастгирии чорабиниҳо оид ба назорат, аз ҷумла машғулиятҳои амалӣ, гузаронидани арзёбӣ дар маҳалҳо;

- пурзӯр намудани системаи иттилоотӣ ва ҳисоботдиҳӣ.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи мутахассисони озмоишӣ, ки таълим ва аккредитатсияро оид ба назорати сифат гузаштаанд;

- нақшаи миллии назорати фаврии сифат;

- шумораи намунаҳои хун ва ТТТ, ки дар ҳар сатҳ санҷида шудаанд.

в) Табобати зуд ва самарабахши бемории вараҷа

Фаъолияти мазкур аз ҷониби МҶМБТ ва воҳидҳои минтақавӣ дар сатҳи ҳар як муассисаи тиббӣ гузаронида ва ҳамоҳангсозӣ карда мешавад. Диққати махсус дар самти мазкури хизматрасонӣ ба нав дида баромадани сиёсати миллии кунунӣ оид ба табобати бемории вараҷа дода мешавад, ки ба ворид намудани тағйирот, махсусан бо дарназардошти устуворӣ ба дору ва амалҳои ҷавобии клиникӣ ба табобат зарурат пеш меояд.

Семинарҳо ва курсҳои баланд бардоштани тахассус бо мақсади огоҳонидани таҳиягарони сиёсат, табибон ва ҳамшираҳои шафқат дар бораи Барномаи миллии табобати бемории вараҷа гузаронида мешаванд.

МҶМБТ бо дастгирии техникии ТУТ маводи таълимӣ таҳия менамоянд. Илова бар пурзӯр намудани мунтазам ошкор кардани ҳодисаҳои беморӣ ва амалӣ намудани чораҳо оид ба табобати маҷмӯавии беморон ҷиҳати расмиёти фиристодани гумонбарони бемории вараҷа ба муассисаҳои тиббӣ кӯшиш ба харҷ дода мешаванд.

Дар натиҷа, таъмини минбаъдаи мушоҳидаи беморон, ки табобати зидди бемории вараҷаро барои ноил шудан ба натиҷаҳои назаррас мегиранд, ба нақша гирифта мешавад. Дар сурати набудани натиҷаҳои табобат, доруҳои қатори дуюм таъин гашта, мониторинги самарабахшии табобат амалӣ мегардад. Ба истиснои баъзе ҳолатҳо, ки ҳар сол ба мушоҳида мерасад, ин Барномаи беҳтарини зидди устувории барангезандагони бемории вараҷа маҳсуб меёбад.

Намудҳои асосии фаъолият

- таҳия, интишор ва тавсеаи мунтазами принсипҳои роҳбарикунандаи миллӣ оид ба ташхиси дуруст ва табобати бемории вараҷа;

- таълим ва баланд бардоштани тахассуси кормандони КАТС оид ба пешбурди клиникӣ ва табобати бемории вараҷа;

- ҷорӣ намудани системаи бунёдӣ оид ба харид ва идоракунии интиқоли мавод;

- гузаронидани таълимомӯзии кормандони тиббӣ аз муассисаҳои тиббии сохторҳои қудратӣ оид ба пешбурди ҳодисаҳои бемории вараҷа.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- ташхис ва принсипҳои табобат аз рӯи зарурат таҷдид мегарданд;

- шумораи табибони клиникӣ, ки тайёриро оид ба принсипҳои асосии табобат гузаштаанд;

- фаъолияти системаи харид ва идоракунӣ дар маҳалҳо.

4) Таъмини чораҳои муттаҳидшудаи манфиатноки мубориза бо паҳнқунандагон, аз ҷумла гузаронидани коркарди дохили биноҳо бо заҳрдоруҳо, истифодаи моҳичаҳои кирминахӯр ва пашшахонаҳои бо заҳрдоруҳои таъсирнокиашон дарозмуддати коркардшуда, инчунин чорабиниҳо оид ба истифодаи дурусти муҳити зист.

Мубориза бо хомӯшакҳо - паҳнкунандагони бемории вараҷа, яке аз чораҳои муҳимтарини стратегии пешгирикунанда мебошад, ки ба барҳам додани интиқоли маҳаллии бемории вараҷа равона шудааст. Дар Тоҷикистон коркарди интихобии дохили биноҳо дар тамоми манбаъҳои фаъоли бемории вараҷа, махсусан дар он ноҳияҳое, ки паҳнкунандагони бемории вараҷа An.superpictusмавҷуданд, гузаронида мешавад.

Истифодаи чораҳои инфиродии ҳимоя, аз ҷумла пашшахонаҳои бо заҳрдоруҳои таъсирнокиашон дарозмуддат олудашуда (ПЗТДО), тӯрҳои муҳофизатӣ ва репеллентҳо тавассути маърифати санитарӣ тарғиб карда мешавад. Дар ноҳияҳои алоҳида миқдори муайяни ПЗТДО тақсим карда мешаванд. Бо мақсади мубориза бо паҳнкунандагони беморӣ тавсияҳои зарурӣ таҳия мегарданд, ки дар доираи он иттилоот оид ба пешгирии бемории вараҷа бевосита ба гурӯҳи дар зери хатар қарордошта пешниҳод мегардад.

Чораҳо бар зидди кирминаҳои хомӯшакҳои вараҷаовар, аз ҷумла паҳн намудани моҳичаҳои кирминахӯр дар майдонҳои шоликорӣ ва баъзе обанборҳои анофелогенӣ, ки дар ноҳияҳои мақсаднок ҷойгиранд, истифода бурда мешаванд.

Соҳаи мелиоратсия ва захираҳои оби Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз бахшҳои муҳими иқтисодиёти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад. Ба ҳолати 1 январи соли 2010 масоҳати умумии заминҳои обёришавандаи ҷумҳурӣ 743621 гектарро ташкил менамояд, аз ҷумла дар ВМКБ 18103 га (2,4 фоиз), вилояти Суғд 284063 га (38,2 фоиз), вилояти Хатлон 336296 га (45,2 фоиз) ва шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ 105159 га (14,2 фоиз).

Баъд аз гузаронидани ислоҳоти соҳаи кишоварзӣ ва дар заминаи хоҷагиҳои давлатӣ таъсис додани 40954 хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) шабакаҳои обёрӣ ва заҳбуру заҳкашҳои дохилихоҷагӣ бесоҳиб монда, дар натиҷаи истифодаи нодуруст, сари вақт нагузаронидани корҳои тозакунӣ ва таъмиру барқарорсозӣ дар ҳолати ногувори ирригатсионӣ қарор доранд. Ба ҳолати 1 январи соли 2010 дар ҷумҳурӣ 11449,6 км шабакаҳои заҳбуру заҳкашҳо аз ҷумла байнихоҷагӣ 2200,33 км ва дохилихоҷагӣ 9249,27 км, ки аз он 5468,27 км шабакаҳои кушода мавҷуд мебошанд. Яке аз масъалаи муҳими ҳолати мелиоративии заминҳо мебошад. Дар баробари ҳар сол беҳтар намудани ҳолати мелиоративии зиёда аз 10000 гектар заминҳо, ҳамасола масоҳати онҳо зиёд гашта истодааст. Ба ҳолати 1 январи соли 2010 дар ҷумҳурӣ 55527 гектар заминҳои кишоварзӣ дар ҳолати ғайриқаноатбахши мелиоративӣ қарор доранд.

Дар доираи Барномаи мазкур чорабиниҳои мелиоративӣ, аз ҷумла тоза намудани шабакаҳои обёрӣ ва заҳбуру заҳкашҳо, кӯлҳои тибиӣ ва сунъӣ, мубориза бо паҳнкунандагонро тавасути мақомоти иҷроияи маҳалии ҳокимияти давлатии ВМКБ, вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо, ташкилоту идораҳо, хоҷагиҳои кишоварзӣ новобаста аз шакли моликият амалӣ карда мешаванд. Ташкилоту идораҳо, ҶММ-ҳои маҳаллӣ ҷиҳати иштирок ва гузаронидани чорабиниҳо оид ба назорат ва ҳифзи муҳити зист ҳавасманд карда мешаванд. Чорабиниҳои пешгирикунандаи зикргардида бо назардошти иҷрои техникӣ, истифодабарӣ, самарабахшӣ ва устувории онҳо дар амал татбиқ карда мешаванд.

Омили муҳим дар марҳилаи нави элиминатсияи интиқоли бемории вараҷа муайянсозии дақиқи мубориза бо хомӯшакҳо - паҳнкунандагони беморӣ маҳсуб меёбад. Барои ин, банақшагирӣ бо дарназардошти хатари паҳн гаштани бемории вараҷа дар мамлакат (ниг. қисми 2.1.) бо истифодаи СИҶ ба сифати асбоби банақшагирӣ гузаронида мешавад. Маълум аст, ки чораҳои мубориза бо паҳнкунандагони беморӣ, дар минтақаҳои хатари зиёди интиқоли сироят, аз ҷумла дар ноҳияҳо бо хатари баланди ҳодисаҳои интиқолии байнисарҳадӣ бояд гузаронида шаванд.

а) Гузаронидани коркарди дохили биноҳо бо заҳрдоруҳо (КДБЗ) дар манбаъҳои фаъоли бемории вараҷа

Дар ҳамаи ноҳияҳо бо сатҳи баланд ва миёнаи интиқоли бемории вараҷа чорабиниҳо оид ба КДБЗ гузаронида мешаванд. Ҳар сол ҷиҳати гузаронидани як ё ду даври КДБЗ, бо фарогирии масоҳати беш аз 35 миллион метрии мураббаъ кормандони муваққатӣ киро карда мешаванд. Харидорӣ намудани заҳрдоруҳо, автомаксҳо, қисмҳои эҳтиётӣ ва сарулибоси муҳофизатӣ бо дастгирии молиявии ҳукумат ва донорҳо амалӣ карда мешаванд. МҶМБТ корҳои мавсимии гурӯҳҳоро оид ба гузаронидани КДБЗ тавассути шабакаҳои ММБТ ва Марказҳои назорати давлатии санитарию эпидемиологӣ дар сатҳи вилоятӣ ва ноҳиявӣ таълим ва назорат мебарад. Ғайр аз ин, мониторинг ва назорати чораҳое, ки бар зидди ифлосшавии муҳити зист ва гузаронидани КДБЗ равона шудаанд, барои боварӣ ҳосил намудани иҷрои онҳо мутобиқи стандарту қоидаҳои муқарраршуда, амалӣ мегарданд.

Самарабахшии дорупошӣ бояд мунтазам бо ёрии стандартҳои ТУТ тавассути дорупошии деворҳо дар муддати 30 дақиқа, ки ҷойи ҷамъшавии хомӯшакҳо мебошад, арзёбӣ гардад. Ташкил намудани инсектарияҳо дар ноҳияҳои эндемикӣ (Хатлон) аз рӯи имконият метавонад, ҷиҳати гузаронидани санҷиш бо таъмини дастрасии осони санҷиши хомӯшакҳо оид ба устуворӣ ва таъсирнокии онҳо нисбат ба заҳрдоруҳо мусоидат намоянд. Инчунин, аз болои хомӯшакҳои ҳалокшуда пас аз гузаронидани заҳрдорупошӣ дар натиҷаи усули сода бояд мушоҳида намуд.

Таҳлили устувории заҳрдоруҳоро бояд ҳар 2 сол бо расмиёти стандартии ТУТ арзёбӣ намуд.

Намудҳои асосии фаъолият

- харидорӣ намудани шумораи зарурии заҳрдоруҳо ва таҷҳизоти дорупошӣ ҷиҳати гузаронидани КДБЗ;

- омода намудани ҳамаи дастурдиҳандагон ва кормандони зарурии шартномавӣ;

- иҷрои назорати мунтазами сифати деворҳои заҳрдорупошида;

- ҳар ду сол гузаронидани таҳлили устувории дараҷаҳои асосии заҳрдоруҳо ва таъсирпазирии хомӯшакҳо ба заҳрдоруҳои истифодашаванда;

- мунтазам гузаронидани арзёбии заҳрдоруҳо ва доруҳои нав ҷиҳати такмили самарабахшӣ ва сатҳи сифати КДБЗ.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи заҳрдору ва таҷҳизоти дорупошии харидоришуда;

- шумораи манбаъҳои беморӣ ва хонаҳои тавассути КДБЗ ҳифзшуда;

- шумораи санҷишҳои нисбат ба устувории заҳрдоруҳо гузаронидашуда.

б) Бо пашшахонаҳои дар заҳрдоруҳои таъсирнокиашон дарозмуддат коркардшуда (ПЗТДО), таъмин намудани гурӯҳҳои мақсадноки аҳолӣ дар минтақаҳои аз ҷиҳати бемории вараҷа эндемикии мамлакат

ПЗТДО дар байни аҳолие, ки дар ноҳияҳои бо дараҷаи баланди хатари интиқоли бемории вараҷа зиндагӣ мекунанд, тақсим карда мешаванд. Миқдори кофии ПЗТДО дар байни ҳамаи хонаводаҳое, ки кӯдакони то 5 сола ё занони ҳомиладор доранд, тақсим карда мешаванд. Ҳамин тавр, тақсимот бо дарназардошти хатар ва зарурат амалӣ мешавад (хонаводаҳои мақсаднок тавассути даврзании хонаҳо муайян мегарданд).

Ҷиҳати самарабахш татбиқ намудани чорабиниҳо, гузаронидани таҳқиқоти илмии истифодаи ПЗТДО дар Тоҷикистон зарур аст.

Чорабиниҳои асосӣ

- харидорӣ ва тақсим намудани пашшахонаҳо;

- таълими гурӯҳҳои дахлдор оид ба тақсим ва истифодабарии ПЗТДО;

- гузаронидани таҳқиқоти заминавӣ оид ба истифода ва самаранокии ПЗТДО.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи пашшахонаҳои тақсимшуда дар байни аҳолӣ, ки дар маҳалҳо бо хатари интиқоли бемории вараҷа зиндагӣ мекунанд;

- гузаронидани таҳқиқоти заминавӣ оид ба самаранокии ПЗТДО.

в) Чорабиниҳои зидди кирминаҳои хомӯшакҳои вараҷаовар, аз ҷумла паҳн намудани моҳичаҳои кирминахӯр (СатЬиз1а айшш)

Паҳн гардидани моҳичаҳои ОатЬиш а$итз аз кам шудани кирминаҳои хомӯшакҳо дар Тоҷикистон, махсусан дар майдонҳои шоликорӣ далолат медиҳад. Ин моҳичаҳо мунтазам дар ноҳияҳои аз ҷиҳати бемории вараҷа эндемикӣ, дар ҷойҳое, ки одатан шолӣ корида мешавад ва обанборҳои анофелогенӣ, паҳн карда мешаванд.

Ғайр аз ин, тадқиқоти илмии нав оид ба масъалаҳои ба таври самарабахш истифода бурдани дигар намуди моҳичаҳои кирминахӯр гузаронида мешаванд, ки ҷиҳати кам намудани шумораи кирминаҳои хомӯшакҳои вараҷаовар мусоидат менамояд.

Чорабиниҳои асосӣ

- таълими ҳайати кормандон, ки барои парвариш ва тақсимоти моҳичаҳои Gambusia affunis ӯҳдадоранд;

- тақсимоти моҳичаҳои Gambusia affunis дар майдонҳои шоликорӣ ва обанборҳои анофелогенӣ;

- гузаронидани тадқиқоти илмии заминавӣ оид ба масъалаҳои самарабахшии намуди моҳичаҳои кирминахӯр дар кам намудани кирминаҳои хомӯшакҳои вараҷаовар.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи моҳичаҳои тақсимшаванда ва шумораи майдонҳои тозакардашуда;

- таҳқиқоти илмӣ оид ба масъалаҳои самарабахшии моҳичаҳои кирминахӯр.

г) Таблиғи ҳифзи муҳити зист ва истифодаи дурусти захираҳои табиӣ

Дар доираи қисми мазкур, чорабинӣ оид ба кам намудани ҷойҳои антропогении ҳарсолаи тухмгузории хомӯшакҳои вараҷаовар пурзӯр карда мешавад. Ҷиҳати нобуд сохтани чунин қитьаҳои тухмгузорӣ дар ноҳияҳои бо дараҷаи баланд ва миёнаи хатари интиқоли бемории вараҷа корҳои техникӣ оид ба барҳам додани обанборҳои анофелогенӣ гузаронида мешаванд. Бо татбиқ намудани ин чорабинӣ, асосан иттиҳодияҳои маҳаллӣ, ҷамъиятҳои мутаҳиддаи маҳалӣ бо дастгирии техникии гурӯҳҳое, ки аз мутахассисони Вазорати мелиоратсия ва захираҳои об, Вазорати кишоварзӣ, инчунин маъмурияти маҳаллӣ ва ҷамоатҳо иборатанд, машғул мешаванд. Кам намудани сарчашмаҳои афзоиши хомӯшакҳо тавассути чорабиниҳо дар сатҳи ҷомеаҳо тавассути шабакаи КАТС, дар ҳамкорӣ бо мактабҳо ва гурӯҳҳои ҷавонон дар сатҳи ҷомеаҳо ҳамгироӣ карда мешаванд.

Чорабиниҳои асосӣ

- гузаронидани арзёбии талабот ба обанборҳо, системаҳои обёрӣ ва заҳбурӣ;

- гузаронидани таълим оид ба масъалаҳои идоракунии дурусти захираҳои табиӣ барои мақомоти маҳаллии иҷроияи ҳокимияти давлатӣ ва ҷамоатҳо;

- ҳавасмандгардонии мунтазам, тоза намудани шабакаҳои заҳбурӣ ва ҷойҳои тухмгузории хомӯшакҳои вараҷаовар дар байни аҳолии маҳаллӣ;

- чорабиниҳо оид ба истифодаи дурусти захираҳои табиӣ бо мақсади пешгирӣ намудани тухмгузории хомӯшакҳо дар ноҳияҳои ба интиқоли бемории вараҷа хатарнок.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи ноҳияҳое, ки дар онҳо арзёбии эҳтиёҷот ва талабот гузаронида мешавад.

- шумораи ҷойҳои аз тухмгузории хомӯшакҳо тозакардашуда.

5) Пешниҳод намудани далелҳои қатъӣ ҷиҳати банақшагирии самарабахши элиминатсияи интиқоли маҳалии бемории вараҷа тавассути барномасозии таҳқиқоти илмӣ дар асоси талабот

Чорабиниҳое, ки дар доираи вазифаи мазкур ба нақша гирифта мешаванд, яке аз қисмҳои асосии татбиқи самарабахши БММВ ба ҳисоб мераванд. Далелҳои қатъӣ бо роҳи гузаронидани таҳқиқот дар асоси талабот, бо дарназардошти барномаи таҳқиқот, ки аз ҷониби МҶМБТ ва дигар тарафҳои манфиатдор таҳия мегардад, гирифта мешаванд. Афзалияти таҳқиқот ҳар сол дар ҷараёни машваратҳои ҳамоҳангсозии Гуруҳи кории техникӣ оид ба элеминатсияи вараҷа ва Кумитаи миллии байнибахшӣ оид ба элиминатсияи вараҷа ҷиҳати таъмини серамалӣ ва мутобиқат ба талаботи маҳаллии барнома оид ба элиминатсия муайян ва аз нав дида баромада мешавад. Ғайр аз гузаронидани таҳқиқот, таҳияи як қатор чораҳои мутобиқгардонидашуда ва дахлдор оид ба пурзӯр намудани иқтидор ва таҳкими гузаронидани таҳқиқоти амалӣ ва илмӣ ба нақша гирифта мешавад. Мавзӯи таҳқиқот бояд бо вазъи мушаххас ва сарчашмаи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа дар мамлакат алоқаи зич дошта бошад. Хулосаҳои таҳқиқот бояд ба мақсадҳои асосноккунии сиёсат ва амалияи беҳтар дастрас бошанд.

Айни замон, масъалаҳои таҳқиқоти афзалиятнок инҳоянд:

- таҳқиқот оид ба беҳтар намудани ташхиси саривақтӣ ва пешбурди муносиби ҳодисаҳо, таҳкими системаи назорати эпидемиологӣ;

- ташкили харитаи хатар дар асоси СИҶ барои сертификатсияи муносиби минтақаҳои хатар дар мамлакат, аз ҷумла харитаи хомӯшакҳопаҳнкунандагони бемории вараҷа;

- таҳқиқот оид ба масъалаҳои қобили қабул будани КДБЗ ва ПЗТДО барои ҷомеа, инчунин чораҳо бо мақсади беҳтар намудани онҳо;

- таҳқиқот оид ба омилҳои биологӣ ва экологӣ, ки ба паҳнкунандагони бемории вараҷа тааллуқ доранд;

- таҳқиқот оид ба масъалаҳои татбиқи чорабиниҳо оид ба мубориза бо бемории вараҷа, аз ҷумла моҳичаҳои кирминахӯр ва дигар шаклҳои он;

- таҳқикот оид ба муайян намудани сатҳи маърифатнокӣ оид ба масъалаҳои бемории вараҷа дар байни аҳолӣ ва ошкор сохтани роҳҳои гузаронидани чорабиниҳо оид ба ҳавасмандгардонӣ;

- иттилооти мунтазами нав оид ба мақоми таъсирпазирии сироятҳо (вараҷа) ва паҳнкунандагон (хомӯшакҳо).

а) Таҳқиқоти илмӣ

Дар самти мазкур таҳия ва гузаронидани барномаи таҳқиқоти илмӣ (ТИ) ба нақша гирифта мешавад. Барномаи таҳқиқоти илмӣ хусусияти муштарак дошта, ба таҷрибаи ташкилот ва пажӯҳишгоҳҳои маҳаллӣ ва байналмилалӣ такя менамояд. Барнома ҷиҳати такмил додани гузаронидани интервенсияи (мудохилаи) мавҷуда ва таҳияи усулҳои инноватсионӣ (нав), аз ҷиҳати иқтисодӣ самарабахш ва ба шароити маҳаллӣ мутобиқгардонидашудаи элиминатсияи интиқоли маҳаллии бемории вараҷа нигаронида шудааст. Барои дастгирии илмӣ ва техникӣ ба гурӯҳи миллии таҳқиқотӣ дастгирии байналмилалии техникӣ оид ба масъалаҳои элиминатсияи бемории вараҷа зарур аст.

Мавзӯи таҳқиқот дар раванди ҷараёни муштарак муайян мегардад ва бояд ба таҳқиқоти амалӣ ва асбобҳои муайян намудани вазъияти ҳақиқӣ такя кунад. Таҳкими иқтидори миллӣ ҳангоми гузаронидани тадқиқоти саҳроӣ тавассути гузаронидани курсҳои таълимӣ ва таълими истеҳсолотро тарк накарда, бо таҳқиқотчиёни таҷрибадор ба назар гирифта мешавад. Хусусияти курсҳои таълимӣ ва мӯҳтавои онҳо ҳамасола муайян мегарданд.

Хулосаҳо тавассути семинарҳо, варақаҳои иттилоотӣ, коршиносони маҳаллӣ ва маҷаллаҳои байналмилалии тақризнависӣ тавсеа мегарданд. Гузаронидани машваратҳои илмии ҳарсола ва аз рӯи зарурат ҷалб намудани таҳқиқотчиёни намоён ҷиҳати иштирок дар машваратҳои илмии байналмилалӣ бо мақсади тавсеаи робитаҳои касбии онҳо дар назар дошта шудааст.

Чорабиниҳои асосӣ

- таълими ҳайати таҳқиқотии маҳаллии ҳамаи касбҳои дахлдор оид ба масъалаҳои гузаронидани таҳқиқоти илмӣ, аз ҷумла тавсеаи хулосаҳои таҳқиқот (конференсияҳо, нашрияҳои илмӣ);

- гузаронидани лоиҳаҳои таҳқиқоти илмӣ оид ба мавзӯҳои афзалиятноки муайяншуда;

- тавсеаи таҷриба, салоҳият ва робитаҳои илмии кормандони илмии маҳаллӣ.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи курсҳои таълимии таҳқиқотии гузаронидашуда;

- шумораи лоиҳаҳо оид ба таҳқиқоти илмӣ.

б) Мониторинги устувории доруҳо ва заҳрдоруҳо

Муҳим будани гузаронидани мониторинги мунтазами таъсирпазирии барангезандагони бемории вараҷа (ба доруҳои зидди вараҷа) ва паҳнкунандагон (хомӯшакҳои вараҷаовар) эътироф карда мешавад, бинобар ин таҳкими чорабиниҳо оид ба мониторинг ва назорат дар самти мазкур зарур аст.

Мониторинги клиникии доруҳои зидди бемории вараҷа барои Р.упгах дар тамоми тӯли амали Барномаи мазкур гузаронида мешавад. МҶМБТ ҳайати техникӣ таъмин намуда, ТУТ бошад аз рӯи зарурат кӯмаки техникӣ пешниҳод менамояд. Санҷиши бемории вараҷаи тропикӣ бе набудани ҳодисаҳои беморӣ гузаронида намешавад. Баҳри ин, Барнома метавонад иттилоот нисбати ин бемориро аз давлатҳои ҳамсоя ва ТУТ истифода барад.

Барнома, инчунин гузаронидани арзёбии ҳарсолаи эпидемиологиро оид ба самарабахшии заҳрдоруҳо, ки ҳангоми КДБЗ истифода мешаванд, дастгирӣ менамояд.

Чорабиниҳои асосӣ

- мутахассисони соҳа оид ба мониторниги самарабахшии доруҳои зидди бемории вараҷа ҷиҳати табобати бемории вараҷа таълим мегиранд.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумораи мутахассисони таълимгирифта

- шумора ва намуди тестҳои оид ба таъсирпазирӣ гузаронидашуда.

6) Васеъ намудани миқёси коммуникатсия оид ба тағйир додани рафтор (КТДР)

Ҷалб намудани аҳолӣ ва шарикии он бо бахши давлатӣ ва хусусии тандурустӣ қисми муҳими Барномаи пешниҳодшаванда ба шумор рафта, ҷиҳати мустақилона ба саломатии худ ғамхорӣ намудан мебошад. Новобаста аз чорабиниҳои аз ҷиҳати миқёс васеъ оид ба баланд бардоштани огоҳӣ дар ҷараёни татбиқи марҳилаи қаблии Барнома, огоҳ будан оид ба вараҷа дар байни аҳолӣ дар сатҳи паст боқӣ мемонад. Нақщаи пешниҳодшаванда истифодаи чораҳои инфиродии муҳофизатиро дар бар мегирад ва бо ин мақсад ихтиёриён дар сатҳи иттиҳодияҳо иттилоотро оид ба пешгирӣ ва табобати бемории вараҷа тавсеа менамоянд.

Натиҷаи мазкур бо роҳи кӯшишҳои мувофиқашуда оид ба коммуникатсияи тағйир додани рафтор бо ҷалби воситаҳои ахбори умум ва кор бо аҳолӣ дастрас мегардад.

а) Афзудани сатҳи огоҳонидани аҳолӣ оид ба вараҷа

Чорабиниҳо оид ба коммуникатсияи тағйир додани рафтор ба такмил додани: (1) ошкор ва пешбурди ҳодисаҳо (нишонаҳои ташхисшуда, усулҳои рафтори барои муолиҷа муроҷиат намудан); ва (2) чорабиниҳои пешгирикунанда (гузаронидани КДБЗ ва беҳтар намудани истифодабарии ПЗТДО, рафтори дуруст, ки аз пеш задани хомӯшакҳо эмин медорад), равона шудаанд. Мӯҳтавои чорабиниҳо (мавзӯъ, иттилоот) бо тадқиқоти пешакӣ, ки дар маҳалҳо бо сатҳи баланди хатар аз ҷониби олимон-сотсиологҳои таҷрибадор гузаронида мешаванд, ташкил меёбад.

Радио ва телевизион, махсусан барномаҳои маҳаллӣ, шабакаҳои асосии васоити ахбори умум маҳсуб меёбанд. Интихоби ноҳияҳо, чорчӯбаҳои муваққатӣ ва даврият дар асоси хулосаҳои тадқиқот оид ба истифодабарии васоити ахбори умум аз ҷониби аҳолӣ муайян мегардад. Барои фарогирии аҳолии шаҳр дар телевизион рекламаи маҳдудгардида намоиш дода мешавад. Рӯзнома фикру мулоҳизаҳои аҳолиро, ки дар ноҳияҳои аз ҷиҳати бемории вараҷа эндемикӣ зиндагӣ мекунанд, бо тасдиқ намудани самарабахшии пешгирӣ ва табобати бемории вараҷа нашр мекунад. Ҷиҳати таҳия ва татбиқи чорабиниҳо, Барнома барои кӯмак ба коршиносони касбӣ оид ба коммуникатсия муроҷиат мекунад.

Барои самарбахшии бештари коммуникатсия бо шунавандагон, ки аз фарогирии анъанавии васоити ахбори умум бебаҳра мондаанд, истифодаи мувофиқати кор бо аҳолӣ (фарогирии ҷомеаҳо) ва шабакаҳои коммуникатсияи байнишахсӣ ба нақша гирифта мешавад. Ҳамин гуна мавзӯъҳо ва паёмҳо, тавассути васоити ахбори умум паҳн гардида, шабакаҳои коммуникатсионии ғайримуқаррарӣ, аз ҷумла дастаҳои мусоидати деҳот ва воҳидҳои мобилии видеоӣ ҷиҳати намоиш додани наворҳои фароғатию таълимӣ истифода бурда мешаванд. Гурӯҳҳои драмавӣ ва чорабиниҳои махсус (намоишҳои фарҳангии сайёр, клиникӣ) минбаъд ҷиҳати дастрасии аҳолии деҳот ба ЧИМ мусоидат мекунанд.

Чорабиниҳои асосӣ

- тадқиқот ҷиҳати дарки дурусти беморӣ ва қобили қабул будани масъалаи мазкур дар байни аҳолӣ.

- таҳияи чорабиниҳои зиёди мавзӯӣ ва коммуникатсионии бисёршабакавӣ, аз ҷумла шабакаҳои ғайримуқаррарии коммуникатсионӣ.

- татбиқи чорабиниҳои КТДР тавассути васоити ахбори умум (радио, телевизион, рӯзномаҳои маҳаллӣ), инчунин дигар шабакаҳои дар ҳамаи маҳалҳои ба беморӣ гирифторшуда.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- намуд ва хусусияти таҳқиқот, ки оид ба масъалаҳои дарки беморӣ ва қобили қабул будани чораҳои мубориза бо бемории вараҷа гузаронида шудааст.

- шумораи иттилооти паҳнгашта аз рӯи шабакаҳои васоити ахбори умум ва аз рӯи минтақа.

- шумораи чорабиниҳои ғайримуқаррарии коммуникатсионии иҷрошуда (маҷлисҳои фаҳмондадиҳӣ, видеомаҷлисҳо, намоишҳои сайёр ва ғайра).

б) Маводи иттилоотию маърифатии санитарӣ (ИМК) ва баланд бардоштани маърифати санитарӣ дар мактабҳо

Барнома маводи итилоотию маърифатӣ ва коммуникатсионии (ИМК) қобили қабулро дар мактабҳо дар сатҳи маҳаллӣ таҳия менамояд. Ин мавод якҷоя бо дигар маводи коммуникатсияи оммавӣ таҳия гашта, дар байни аҳолӣ аз санҷиш мегузаранд ва бори дигар мутобиқ гардонида шуда, аз ҷониби комиссияи техникӣ тасдиқ карда мешаванд (намояндагон аз МҶМБТ, марказҳои тарзи ҳаёти солим, БРСММ, ТУТ, ТҒҲ-и шарикӣ ва коршиносон оид ба коммуникатсия). Мавод (шиорҳо, варақаҳо, видеонаворҳо ва ғайра) таҳия гашта, дар давраи татбиқи Барнома интишор мегардад. Омӯзгорон дастгирии техникиро ҷиҳати таълими хонандагони синфҳои ибтидоӣ оид ба модулҳои бемории вараҷа тавассути КАТС ва шабакаҳои марказҳои ташаккули тарзи ҳаёти солим мегиранд.

Чорабиниҳои асосӣ

- таълим додани омӯзгорони мактабҳо оид ба ташхис, табобат ва пешгирии вараҷа.

- таҳия ва тақсим намудани як қатор маводи иттилоотию маърифатӣ ва коммуникатсионӣ, ки ба таълимӣ хонандагони дар ноҳияҳои бо дараҷаи баланди хатар ҷойгиршуда, равона шудаанд.

Нишондиҳандаҳои ҷараён

- шумора ва хусусияти маводи интишоргардидаи ИМК, ки барои хонандагон пешбинӣ шудааст.

- шумораи хонандагоне, ки дар ноҳияҳои аз бемории вараҷа эндемикӣ ба чорабиниҳо фарогирифташуда, маводи ИМК гирифтанд.

7. Мониторинг ва арзёбии ҷараён, вобаста ба элиминатсияи бемории вараҷа

а) Мақсад ва вазифаҳо

Системаи боэътимоди мониторинг ва арзёбӣ (МваА) чиҳати иҷроиши бомуваффақияти ҳамаи барномаҳои тандурустии иҷтимоӣ бениҳоят зарур мебошанд. Мониторинг ва арзёбӣ чорабиниҳои зидди вараҷа ба таъмини таҳлили мунтазами вазъият вобаста ба татбиқи барномаҳо оид ба мубориза ва элиминатсияи вараҷа равона шуда, то чӣ андоза муваффақ будани чорабиниҳои гузаронидашаванда дар дастрас будан ба мақсадҳо ва вазифаҳои дар пеш гузошташударо нишон медиҳад. М ва А чорабиниҳои зидди вараҷа имкон медиҳад, ки тамоми ҷараёни муборизаи то элиминатсия ва минбаъд элиминатсия ва пешгирии барқароршавии вараҷаро нишон диҳад ва дар асоси ҳуҷҷат тасдиқ намояд. Ташкил ва мавҷуд будани махзани маълумоти арзишнок оид ба мубориза ва элиминатсияи вараҷа дар сатҳи миллӣ ҷиҳати сертификатсияи нишонии элиминатсияи он хеле зарур аст.

Системаи мунтазам ва боэътимоди бақайдгирӣ ва ҳисоботдиҳӣ унсурҳои зарурии барномаи зидди вараҷа маҳсуб меёбанд. Дақиқӣ ва комилии маълумот, инчунин саривақтии ҷамъ намудани онҳо шарти асосии қабули қарори дуруст оид ба гузариш ба марҳилаи навбатии барнома дар асоси ин ё он нишондиҳандаҳои эпидемиологӣ мебошанд.

б) Махзани маълумот оид ба элиминатсияи вараҷа

Таҳияи махзани маълумот оид ба элиминатсияи бемории вараҷа бояд аз қабули қарор дар хусуси элиминатсияи он дар марҳилаи то элиминатсия оғоз гардад. Ин махзани маълумот бояд ҳамчун "анбори" миллӣ, ки ба он тамоми иттилоот вобаста ба элиминатсияи бемории вараҷа ҷойгир карда мешавад, ташкил карда шавад. Махзани мазкур бояд ҷузъҳои асосии зеринро дар бар гирад:

Феҳристи миллии ҳодисаҳои бемории вараҷа - махзани маълумоти ягона мебошад, ки иттилоотро оид ба ҳамаи ҳодисаҳои вараҷа, ки дар тамоми қаламрави мамлакат ошкор шудааст новобаста аз он ки ин ё он ҳодиса дар куҷо ва аз ҷониби кӣ ошкор, ташхис ва табобат карда шудааст, муттаҳид месозад. Ҳар як ҳолат бояд рақами тартибӣ бо маълумот оид ба гирифтори бемории вараҷа, инчунин иттилоотро оид ба натиҷаҳои тадқиқоти озмоишӣ, табобати таъингардида ва натиҷаҳои он гирад. Барои ҳар як ҳодиса зарур аст натиҷаҳои тафтишот ва таснифоти эпидемиологии он ва барои роҳ надодани интиқоли минбаъдаи бемориӣ вараҷа дар ҳолати мазкур кадом чораҳо андешида шудаанд, нишон дода шаванд. Инчунин ба ҷое, ки ҳуҷҷати аввалияи асосӣ оид ба ҳолат ва манбаи мазкур маҳфуз аст ва ба қайд гирифта шудааст, истинод зарур аст.

Феҳристи беморони гирифтори вараҷа - бойгонии маълумот дар сатҳи марказӣ мебошад, ки тамоми иттилоотро вобаста ба беморони гирифтори вараҷа дар бар мегирад, аз ҷумла нусхаҳои дафтарчаҳои тиббӣ аз муассисаҳои давлатӣ ва хусусии тиббӣ, ки ҳолати мазкур ташхис, ошкор ва табобат шуда буд. Нусхаҳои дафтарчаҳои ташхиси эпидемиологии ҳолат ва манбае, ки ҳолати мазкур ошкор шуда буд, дар баробари дафтарчаҳои тиббии дар боло зикрёфта ва дигар иттилоот оид ба ҳолати мазкур (агар мавҷуд бошад), бойгонии иттилоотиро оид ба беморони гирифтори вараҷа ташкил медиҳад.

Феҳристи ташхиси ҳодисаҳои бемории вараҷа - махзани маълумоти ягона мебошад, ки бо феҳристи бемори гарифтори вараҷа, ки тамоми иттилоооти зарурӣ оид ба ташхиси гузошташуда ва назорати сифати ташхиси озмоиширо дар бар мегирад, месозад. Феҳристи озмоишӣ инчунин бояд бо махзани маълумот оид ба штаммҳои барангезандагони бемории вараҷа муттаҳид карда шаванд.

Махзани маълумот оид ба штаммҳои барангезандагони бемории вараҷа - махзани алоҳидаи генетикии сироятҳои вараҷа мебошад, ки аз беморон гирифта шудааст. Мавҷуд будани махзани маълумот барои нигоҳ доштани иттилоот оид ба хусусиятҳои гинетикии штаммҳои маҳаллӣ, гузаронидани тафриқаи онҳо бо барангезандагони интиқолшуда аз дигар давлатҳо ва минтиақаҳо, инчунин ошкор сохтани тафриқаи байни ҳолатҳои такроршаванда ва нави вараҷаи серӯза кӯмак менамояд.

Махзани маълумоти миллӣ оид ба хомӯшакҳо - паҳнкунандагони бемории вараҷа ва мубориза бо онҳо - бойгонии маълумот дар сатҳи марказӣ мебошад, ки тамоми иттилоотро вобаста ба паҳнкунандагони бемории вараҷа ва тақсимоти онҳо дар шароитҳои гуногуни экологӣ ва эпидемиологӣ, хусусиятҳои биологӣ, экологӣ, фенологӣ ва рафтори онҳо, инчунин маълумоти энтомологии монитрринг ва арзёбии чорабиниҳо оид ба мубориза бо паҳнкунандагони бемории вараҷа, аз ҷумла таъсирпазирии хомӯшакҳои вараҷаовар ба заҳрдоруҳоро дар бар мегирад.

в) Арзёбии ҷараёни инкишофи ҳодисаҳо ва манбаъҳои бемории вараҷа

Дар марҳилаи элиминатсия, вақте ки шумораи беморони вараҷа ниҳоят кам мегардад, истифодаи чунин нишондиҳандаҳо ба монанди иллатнокӣ, ки ба шумораи ҳодисаҳои бемории дар ҳамин лаҳза ошкор гашта, ба воҳиди аҳолӣ ва беморрии ба шумораи аҳолӣ ҳисобкардашуда баробар буда, зери хатари гирифтор шудан ба беморӣ қарор дорад, аксар вақт бефоида мегардад. Дар ин ҳолат мавҷуд будани далели интиқоли бемории вараҷа ба ин ё он минтақа масъалаи асосӣ ҳисобида мешавад ва ҳамаи ҳодисаҳои бемории вараҷа тавсия дода мешавад, ки бо мақсади ташхиси эпидемиологӣ, махсусан ҳолатҳои бемории вараҷаи тропикӣ ба таври қатъӣ санҷида шаванд. Бо ин мақсад ба ҳар як ҳодисаи ошкоршуда дафтарчаи ташхиси эпидемиологии ҳолат ва манбае, ки дар он ҳолати мазкур ошкор гардида буд, тартиб дода мешавад.

Дар марҳилаи элиминатсия, яъне дар шароитҳои интиқоли бемории вараҷа дар сатҳи ниҳоят паст муҳим аст, то ҳадди имкон се гурӯҳи ҳодисаҳои бемории вараҷаро фарқ намуд: аутохтонӣ (вараҷаи маҳаллӣ, такрорӣ ва дубораро аз вараҷаҳои интиқолшуда дар бар мегирад), тазриқӣ ва интиқолӣ. Шумораи ҳодисаҳои ҳар як гурӯҳ ва таносуби байни онҳо ба сифати нишондиҳандаҳои муҳим ҷиҳати муайян намудани самарабахши чорабиниҳои гузаронидашаванда хизмат мекунанд. Бартарии ҳолатҳои аутохтонӣ нишон медиҳад, ки ба паст шудани шиддатнокии ҷараёни эпидемиявӣ ниго накарда, интиқоли бемории вараҷа қатъ нагардида, пайдо шудани ҳодисаҳои нави сироят ҷой дорад. Пайдо шудани ҳодисаҳои нав ҳатто ҳангоми "хусусияти" мавсимии бемории вараҷа дар давлатҳои Минтақаи аврупоии ТӯТ имконпазир аст. Мунтазамии пайдо шудани ҳодисаҳои бемории вараҷаи тропикӣ ҳангоми интиқоли мавсимӣ бо қобилияти сирояти бемории вараҷаи тропикӣ, ки дар бадани инсон сироятгирифта дар ҳолати ҳомили бемории вараҷа қарор дошта, ба зимистон тоб меорад, таъмин мегардад. Ҳангоми бемории вараҷаи серӯза аз нав пайдо шудани интиқол дар мавсими оянда ба мавҷуд будани қобилияти вараҷаи серӯза тоб овардан ба мавсими зимистон бо мавҷуд набудани интиқол ба бадани одам дар шакли гипнозоитҳо ва такроран пайдо шудани онҳо дар фасли баҳори соли оянда ё бемории аввалия пас аз инкубатсияи дарозмуддат ва аз нав пайдо шудани интиқол мусоидат мекунад, вобаста мебошад.

Ҷараёни таназзули эпидемиявӣ барои манбаҳои якбора пастшаванда ё ба таври мақсаднок табобатёбанда хос аст. Натиҷаи чунин усули ҷараёни эпидемиявӣ муттасимии паст гардидани бемории нав тавассути ҳамаи шаклҳои намоёни бемории вараҷа мебошад. Чун қоида бемории вараҷаи тропикӣ назар ба дигир бемориҳо зудтар ва дар навбати охир бемории вараҷаи серӯза кам мегардад. Нишондиҳандаи дақиқи пастшавии ҷараёни эпидемиявӣ набудани ҳодисаҳои бемории вараҷа дар байни кӯдакони навзод ба ҳисоб меравад, ки масунияти паст дошта, ҳамеша дар ҳолати сироятшавӣ қарор доранд.

Набудани ҳодисаҳои нави бемории вараҷа оид ба қать гардидани интиқол аз пурра нобуд гардидани барангезандагони бемории вараҷа далолат намедиҳад. Барангезандагони бемории вараҷа метавонанд дар як муддати муайян дар хуни ҳомилони бемории вараҷа ё дар бадани одам дар шакли гипнозоидҳо боқӣ монанд, ки дар натиҷаи он хатари аз нав пайдо шудани интиқол ва ҷараёни эпидемиявӣ ба миён меояд. Тафриқаи ҳолати вараҷаи серӯзаи соли гузашта ва ҳолати вараҷаи нави соли ҷорӣ бисёр муҳим аст, яъне муқоиса намудани ҳолатҳои такроршавӣ ва пайдо шудани ҳолатҳои нав пас аз инкубатсияи дарозмуддат аз ҳолатҳои нав бо инкубатсияи кӯтоҳмуддат. Чунин муқоисакунӣ ҷиҳати таснифоти ҳолатҳои бемории вараҷаи серӯза ва манбаъҳои он, инчунин интихоби муносиби чорабиниҳои зидди бемории вараҷа заруранд. Ин вазифаро ба таври дақиқ таҳлили сохтори мавсими пайдошавии бемории вараҷа муаян менамояд.

Муайянсозӣ ва мониторинги мақоми функсионалии манбаъҳои бемории вараҷа маҳаки муҳим ҷиҳати ҳалли имконпазир будани ноилшавӣ ба боздошти интиқоли бемории вараҷа ва пешгирии пайдошавии он мебошанд. Мақоми функсионалии ҳар як манбаи бемории вараҷа бояд мунтазам назорат карда шавад ва ба он бояд ин ё он гурӯҳ дода шавад. Барои ҳар як манбаъ новобаста аз гурӯҳи он бояд шиносномаи манбаи бемории вараҷа тартиб дода шавад, ки дар он бояд маълумоти пурра оид ба вазъи бемории вараҷа, чорабиниҳои табобатию пешгирикунандаи гузаронидашуда ва натиҷаҳои мониторинги мақоми он нишон дода шавад.

Дар марҳиаи элиминатсия диққати махсус бояд ба (1) манбаъҳое, ки дар он интиқоли бемории вараҷа ба амал меояд ва ё дар мавсими гузаштаи эпидемиявӣ ба амал омада буд (боқимондаи фаъол), (2) манбаъҳое, ки дар онҳо интиқол пас аз боздошти дарозмуддат барқарор гардид (нави фаъол) ва (3) манбаъҳое, ки дар онҳо имконияти барқарор гардидани интиқоли бемории вараҷа боқӣ мемонад (нави имконпазир), дода шавад.

Ҷараёни инкишофи муваққатӣ ва фазоии шумораи манбаъҳои табобатгардида ва таносуби байни онҳо ва наву боқимондаи фаъол шумораи манбаъҳои фаъол ва таносуби байни онҳо ва ғайрифаъол, инчунин шумораи манбаъҳои нав ва таносуби байни онҳо ва манбаъҳои боқимондаро метавон ҷиҳати арзёбии вазъи бемории вараҷа дар минтақаи мазкур истифода бурд.

Таснифоти манбаъҳо оид ба шумораи ҳодисаҳои ошкоршуда ба сифати яке аз маҳакҳо ҷиҳати арзёбии манбаъҳои бемории вараҷа хизмат мекунад. Дар баъзе ҳолатҳо мо метавонем бо манбаъҳои алоҳидаи боқимонда ва ё нав рӯ ба рӯ шавем, ки дар он ҳамаи ҳодисаҳои вараҷа ба қайд гирифта мешаванд, дар дигар ҳолатҳо бошад, шумораи манбаъҳои боқимонда ва ё нав бештар буда, ҳодисаҳои бемории вараҷа дар онҳо мутаносибан баробар тақсим карда шудаанд. Ташхиси эпидемиологии манбаъҳо оид ба алоқамандии онҳо ва муайян намудани миқдори манбаъҳои вобаста ва новобаста ба таносуби байни онҳо, инчунин шумораи манбаъҳои содда ва мураккаб ва таносуби байни онҳо метавонад маълумоти иловагиро оид ба ҷараёни элиминатсияи бемории вараҷа дар ин ё он минтақа диҳад.

Ташкил намудани махзани маълумоти компютерии манбаъҳо ва харитасозии он дар заминаи СИҶ ба ҷорӣ намудани системаи мукамали назорати эпидемиологии вараҷа имконият дода, дар навбати худ барои назорати ҷараёни инкишофи фазоию муваққатии манбаъҳо ва умуман таҳаввули масъалаи бемории вараҷа айни замон дар мамлакат шароит фароҳам меорад.

г) Арзёбии самарабахшии ошкор намудани беморӣ, ташхис ва табобати он

Вазифаи асосӣ дар марҳилаи элиминатсияи бемории вараҷа, ҳарчӣ зудтар ошкор, ташхис ва самаранок табобат намудани ҳамаи ҳодисаҳои бемории вараҷа дар минтақаи мазкур мебошад. Ташхиси бемории вараҷа аз маълумоти анамнези эпидемиологӣ, нишонаҳои клиникии беморӣ ва натиҷаҳои тадқиқоти озмоишӣ намунаҳои хун асос мегирад. Маълумот оиди таърихи беморӣ ва ташхиси клиникии бемор барои гузоштани ташхиси клиникӣ (ки тахминӣ мебошад) ва натиҷаҳои тадқиқоти паразитологии намунаи хун бошад, барои ташхиси ниҳоӣ бо нишон додани шакли барангезандаи бемории вараҷа имконият медиҳанд.

Ба нуқтаи назари мазкур нишондиҳандаҳои зеринро метавон ҷиҳати арзёбии фарогирӣ ва сифати ошкор, ташхис ва табобати бемории вараҷа истифода бурд:

- фоизи фарогирии аҳолии мамлакат бо муассисаҳои тиббии ҷамъиятӣ ва хусусии соҳаи тандурустӣ;

- фоизи фарогирии аҳолии мамлакат бо системаи муносиби назорати эпидемиологии бемории вараҷа, ки муассисаҳои тиббӣ умумӣ ва муассисаҳои махсусгардонидашударо дар бар мегирад;

- фоизи ҳодисаҳои бемории вараҷа, ки бо усули фаъол ва ғайрифаъол ошкор гардидаанд.

- фоизи кормандони тиббӣ дар сатҳи гуногуни системаи миллии тандурустӣ, ки ҷиҳати гузоштани ташхиси клиникӣ қобилиятноканд;

- фоизи фарогирии аҳолии мамлакат бо ташхиси озмоишии сифатноки бемории вараҷа;

- фосилаи вақт аз муроҷиат барои кӯмаки тиббӣ то тасдиқи ташхиси ниҳоии бемории вараҷа;

- фосилаи вақт аз оғоз ёфтани бемории эҳтимолӣ то муроҷиати он барои кӯмаки тиббӣ ё ошкоркунии фаъол;

- фосилаи вақт аз муроҷиат барои кӯмаки тиббӣ то гирифтани хун;

- фосилаи вақт аз гирифтани хун то расидани он ба озмоишгоҳ;

- фоизи озмоишгоҳҳои сироятӣ, ки аз назорати сифати ташхиси озмоишӣ гузаштаанд;

- фосилаи вақт аз гузоштани ташхиси ниҳоӣ то оғоз ёфтани табобат бо имконияти дар беморхона хобонидан;

- фосилаи вақт аз гузоштани ташхиси ниҳоӣ то маълумоти таъҷилӣ дар бораи бемор;

- фосилаи вақт аз маълумоти таъҷилӣ то шурӯъ гардидани табобат;

- фоизи беморони вараҷа, ки мутобиқи сиёсати миллӣ ва тавсияҳо оид ба табобати бемории вараҷа муолиҷа гирифтаанд;

- фоизи муассисаҳои тиббии ҷамъиятӣ ва хусусии бахши тандурустӣ, ки бо дорувориҳои зарурӣ барои табобати бемории вараҷа мутобиқи сиёсат ва тавсияҳои миллӣ, таъмин гардидаанд.

Назорати кафолати сифати ташхиси озмоишӣ аз ҷониби озмоишгоҳи марказӣ дар асоси доимӣ тавассути тадқиқоти такрории гирифтани намунаи хун, ки дар байни онҳо одатан дар фоизи намунаҳои хуни манфӣ ва боқимонда мусбӣ мебошад, таъмин мегардад. Озмоишгоҳи марказӣ дар баробари назорати сифати ташхиси озмоишӣ, инчунин маркази миллӣ оид ба масьалаҳои вобаста ба таҳия намудани расмиёти фаврии стандартӣ оид ба ташхиси бемории вараҷа, тайёр намудани кадрҳои озмоишӣ ва таъмин бо маводи зарурӣ мебошад.

Дар ҷараёни назорати кафолати сифати ихтилоф дар ташхиси намуди барангезандаи бемории вараҷа, мавҷуд будан ё набудани гаметосидҳои бемории вараҷаи тропикӣ ва шумораи барангезандагон ошкор карда мешаванд. Сипас озмоишгоҳи марказӣ оид ба моҳияти ихтилофот аз рӯи ҳар як ҳодисаи мушаххас, сифати намунаҳои хун ва сабабҳои имконпазири қарорҳои ба таври иштибоҳ қабулгардида хабар медиҳад, инчунин ҷиҳати ислоҳ ва роҳ надодани онҳо дар оянда чӣ чораҳоро бояд андешид, аз ҷумла бозомӯзии кормандони озмоишгоҳҳоро тавсия медиҳад. Натиҷаи санҷишро метавон тавассути мукотиба ва ё ташрифи ҷониби кормандон аз сатҳи марказӣ ба озмоишгоҳҳои ғайримарказӣ амалӣ намуд. Ҳангоми ташриф овардан усулҳои кор аз назар гузаронида мешаванд, дараҷаи омодагии таҷҳизот ва сифати маводи мавҷуда санҷида мешавад ва аз рӯи имконият тамоми масъалаҳо дар ҷояш ҳал мегарданд.

Дар вазъияте, ки ташхиси озмоишии бемории вараҷа ғайриимкон аст, истифодаи усулҳои таъҷилӣ ба кор меоянд, ки ҷиҳати ошкор намудани барангезандаи биохимиявии субстансиявӣ дар хуни бемор - махсусан ба таъсирпазирии баланд, ки ба барангезандаи бемории вараҷаи тропикӣ хос аст, асос мегирад. Вале, ҳангоми истифода бурдани маълумоти системаҳои санҷишӣ бояд дар хотир дошт, ки баъзеи онҳо метавонанд ҳангоми нигоҳдории онҳо дар ҳарорати беш аз 30шС ва интиқол дар нақлиёт дар шароити расонидани шуои мустақими офтоб ва бо кондисионерҳо муҷаҳҳаз нашудан, ҳиссиёти худро худ гум кунанд. Бо мақсади арзёбии сифати системаҳои санҷишӣ дар мавриди қобили қабул будани истифодаи минбаъдаи онҳо барои тасдиқи ташхиси бемории вараҷа дар шароити ноҳияҳои дурдаст, муқоисаи натиҷаҳои онҳо ки аз ташхиси озмоишии бемории вараҷа гирифта шудаанд, зарур аст. Инчунин диққати махсус бояд ба доруҳое, ки ҷиҳати табобати бемории вараҷа истифода мешаванд ва махсусан ба мутобиқати онҳо ба қоидаҳои истеҳсол ва назорати сифати доруҳо, мӯҳлати истифода, инчунин шароитҳои нигоҳдории онҳо то таҳвил шудан ба мамлакат ва пас аз он, дода мешавад.

д) Арзёбии чорабиниҳои мубориза бо паҳнкунандагони бемории вараҷа

Бояд дар назар дошт, ки мақсади мубориза бо паҳнкунандагони бемории вараҷа боздошти интиқоли вараҷа аз хомӯшак ба одам буда, на танҳо (ҳатто на он қадар) кам намудани шумораи онҳо то ҳадди ақал мебошад. Интиқоли бемории вараҷа метавонад ҳангоми шумораи ниҳоят ками паҳнкунандагон низ идома ёбад. Бинобар ин ҳангоми арзёбии натиҷаҳои мубориза бо паҳнкунандагони бемории вараҷа на танҳо гузаронидани арзёбии шумораи онҳо то ва баъди чорабиниҳои гузаронидашуда, балки арзёбии таркиби синну солии намудҳои онҳо зарур аст.

Ҳамин тавр, нишондиҳандаҳои асосии комёбӣ (ё нокомӣ)-и коркарди заҳрдорупошии зидди хомӯшакҳо инҳоянд:

- тағйир ёфтани таркиби синну солии намуди паҳнкунандагон;

- тағйир ёфтани шумораи паҳнкунандагон.

е) Арзёбии самарабахши табобати пешгирикунандаи байнимавсимии бемории вараҷаи серӯза

Дар марҳилаи элиминатсия гузаронидани табобати пешгирикунандаи байнимавсимӣ бо доруи примахин дар минтақаҳои бо мавсими интиқоли вараҷа маҳдудгаштаро, ба сифати чораи иловагии коркарди дохили биноҳо бо заҳрдоруҳо аз боқимондаҳои паҳнкунандагон ва дигар чорабиниҳои зидди вараҷа бо заҳрдоруҳо баррасӣ намудан мумкин аст. Табобати пешгирикунандаи мазкурро дар ҳолатҳои зерин тавсия додан мумкин аст: пас аз он ки интиқол қариб дар ҳама ҷо қать гардида, манбаъҳои ягона боқӣ монданд, вақте, ки коркарди дохили биноҳо бо заҳрдоруҳо натавонистанд пурра интиқоли вараҷаро қать намоянд ва дар сурати, агар хурӯҷи эпидемиявӣ дар марҳилаи элиминатсия ҷой дошта бошад. Дар ҳолати охирин, онро метавон бо пешгирии мавсимӣ тавассути хлорохин омехта намуд.

Ҳангоми арзёбии чорабинии мазкур ҷиҳати фарогирии пурраи аҳолӣ, ки табобати пешгирикунанда гузаронидан зарур аст, бояд риояи мӯҳлатҳои қабули доруҳо ва воямуайянкунии синну солӣ ба инобат гирифта шавад. Фарогирии беш аз 80 фоиз ба табобат ёфтани манбаи вараҷаи серӯза оварда мерасонад. Ҳарчанд натиҷа аз дурустӣ ва дақиқии иҷрои он вобастагӣ дорад, арзёбии сифатноки босамар гузаронидани чорабинии мазкур аз аҳамият холӣ нест.

Арзёбии ҳарсолаи самарабахшии Барнома

Аз гуфтаҳои дар боло зикргардида ба хулоса омада, арзёбии ҳарсолаи самарабахшии барнома оид ба элиминатсияи бемории вараҷа, дар маҷмӯъ, ҷиҳати муайян намудани то чӣ андоза саҳми чорабиниҳои гузаронидашуда дар комёб шудан ба мақсадҳо ва вазифаҳои гузошташуда муҳиманд, муайян намудани муваффақиятҳои бадастомада, ошкор сохтани камбудиҳо ва ворид намудани ислоҳотҳо ба нақшаи кории ҷорӣ имкон медиҳад.

8. Марҳилаҳои татбиқи Барномаи миллии мубориза бо бемории вараҷа

Дар Тоҷикистон сохтори тақсимоти ҳодисаҳои бемории вараҷа, айни замон манбавӣ буда, бо хусусиятҳои эпидемиологӣ ва энтомологии манбавӣ муайян карда мешавад. Рӯйхати вазифаҳое, ки дар банди 6 пешниҳод гардидаанд, ба таври мушаххас тамоми чорабиниҳои заруриро, ки дар давраи солҳои 2011-2015 гузаронида мешаванд, тавсиф менамоянд.

Кӯшишҳое, ки ҷиҳати қатъ намудани интиқоли маҳаллии бемории вараҷа талаб карда мешаванд, моҳиятан аз чорабиниҳое, ки ҷиҳати мубориза бо бемории вараҷа дар сатҳи ниҳоят пасти беморӣ заруранд, фарқ намекунанд. Пас аз муборизаи пуршиддати беш аз даҳсола бо бемории вараҷа, Тоҷикистон имрӯз дар марҳилаи элиминатсияи бемории вараҷа қарор дорад (ниг. ба ҷадвали 7).

*** Ҷадвал оварда намешавад.

Ҷадвали 7: Марҳилаҳои асоси ҷиҳати элиминатсияи бемории вараҷа

Марҳилаи мазкур аз сатҳи ниҳоят пасти беморӣ (камтар аз 1 ба 1000 нафар аҳолӣ дар як сол) ва системаҳои самарабахши мубориза бо паҳнкунандагон, бекор, ташхис ва табобати ҳодисаҳои бемори вараҷа далолат медиҳад. Гузаронидани чорабиниҳои дар доираи Барномаи мазкур ба нақша гирифта шуда, ҷиҳати қать гардидани интиқоли маҳаллии бемории вараҷа дар тамоми қаламрави мамлакат имконият медиҳад. Хатари пайдо шудани интиқоли бемори вараҷа аксар вақт аз интиқоли он аз давлатҳои ҳамсоя, махсусан аз Ҷумҳурии Афғонистон, ки бо он Тоҷикистон сарҳади тулонӣ дорад ва вазъи вараҷа боқӣ мемонад, вобаста аст.

9. Маблағгузорӣ ва сафарбарии захираҳо

Татбиқи бомуваффақияти Барнома, ки ба барҳамдиҳии интиқоли маҳаллии бемории вараҷа равона карда шудааст, сафарбарии захираҳои молиявӣ ва инсониро аз сарчашмаҳои маҳаллӣ ва байналмилалӣ талаб менамояд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон расонидани дастгирии молиявиро ба Барнома, тавассути маблағҳои дар буҷети давлатӣ пешбинишуда, инчунин буҷети ташкилотҳои ба мубориза бо бемории вараҷа ҷалбкардашуда, идома медиҳад.

Барои барҳамдиҳии интиқоли бемории вараҷа дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоби миёна буҷети ҳарсола ба маблағи қариб 20 миллион сомонӣ дар давраи солҳои 2011-2015 зарур аст. Маблағгузории ин Барнома асосан аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути маблағҳои дар буҷети давлатӣ пешбинишуда ва ХГ ССВ пешбинӣ карда шудааст.

Буҷети умумии Барномаи миллӣ оид ба барҳамдиҳии интиқоли бемории вараҷа дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2015 бо тариқи зайл истифода мегардад. Маблағи умумии захираҳои молиявӣ, ки барои солҳои 2011-2015 зарур аст 102561546 сомониро ташкил медиҳад (ба 23 203 969,70 доллари ШМА баробар аст).

+--------------------------------------------------------------------ҷ
|  Буҷети умумии Барномаи милли оид ба барҳамдиҳии интиқоли бемории  |
| вараҷа дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011- 2015 (бо сомонӣ) |
|                                                                    |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаҳои асосии |2011    |2012    |2013   |2014   |2015   |Ҳамагӣ  |
|барномавӣ        |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 1: Пурзӯр|11515097|7895184 |7418976|509226 |4968877|32307360|
|намудани иқтидори|        |        |       |       |       |        |
|Барномаи миллии  |        |        |       |       |       |        |
|мубориза бо      |        |        |       |       |       |        |
|бемории вараҷа,  |        |        |       |       |       |        |
|бо мақсади       |        |        |       |       |       |        |
|мусоидат ба      |        |        |       |       |       |        |
|таҳияи           |        |        |       |       |       |        |
|стратегияҳо дар  |        |        |       |       |       |        |
|соҳаи мубориза бо|        |        |       |       |       |        |
|бемории вараҷа,  |        |        |       |       |       |        |
|банақшагирӣ,     |        |        |       |       |       |        |
|идоракунӣ, шарикӣ|        |        |       |       |       |        |
|ва ҳамкорӣ       |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 2:       |848762  |2308612 |1172448|844683 |836531 |6011035 |
|Таҳкими системаи |        |        |       |       |       |        |
|назорати миллӣ,  |        |        |       |       |       |        |
|аз ҷумла пешгӯии |        |        |       |       |       |        |
|хурӯҷи беморӣ,   |        |        |       |       |       |        |
|огоҳӣ ва эътинои |        |        |       |       |       |        |
|пешакӣ           |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 3:       |1980422 |2715115 |2442794|1936472|315514 |9390317 |
|Такмили фарогирӣ |        |        |       |       |       |        |
|ва сифати        |        |        |       |       |       |        |
|хизматрасонӣ дар |        |        |       |       |       |        |
|мамлакат оид ба  |        |        |       |       |       |        |
|ташхиси пешакӣ,  |        |        |       |       |       |        |
|инчунин табобати |        |        |       |       |       |        |
|саривақтӣ ва     |        |        |       |       |       |        |
|пурра            |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 4:       |12823544|2986627 |1484494|8624615|1183079|40462811|
|Ҳавасмандгардонии|        |        |6      |       |       |        |
|муфиду           |        |        |       |       |       |        |
Жҳамоҳангсози     |        |        |       |       |       |        |
|идоракунии       |        |        |       |       |       |        |
|мубориза бо      |        |        |       |       |       |        |
|паҳнкунандагон,  |        |        |       |       |       |        |
|дар асоси        |        |        |       |       |       |        |
|коркарди дохили  |        |        |       |       |       |        |
|биноҳо бо        |        |        |       |       |       |        |
|заҳрдоруҳо,      |        |        |       |       |       |        |
|моҳичаҳои        |        |        |       |       |       |        |
|кирминахӯр,      |        |        |       |       |       |        |
|пашшахонаҳои     |        |        |       |       |       |        |
|дар заҳрдоруҳои  |        |        |       |       |       |        |
|таъсирнокиашон   |        |        |       |       |       |        |
|дарозмуддат      |        |        |       |       |       |        |
|олудашуда,       |        |        |       |       |       |        |
|инчунин          |        |        |       |       |       |        |
|истифодаи        |        |        |       |       |       |        |
|дурусти          |        |        |       |       |       |        |
|захираҳои табиӣ  |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 5:       |554461  |65879   |391359 |81533  |81533  |1174765 |
|Пешниҳоди        |        |        |       |       |       |        |
|далелҳои ҷузъӣ   |        |        |       |       |       |        |
|ҷиҳати           |        |        |       |       |       |        |
|самарабахшии     |        |        |       |       |       |        |
|банақшагирии     |        |        |       |       |       |        |
|элиминатсияи     |        |        |       |       |       |        |
|интиқоли         |        |        |       |       |       |        |
|маҳаллии бемории |        |        |       |       |       |        |
|вараҷа тавассути |        |        |       |       |       |        |
|барномасозии     |        |        |       |       |       |        |
|тадқиқоти илмӣ   |        |        |       |       |       |        |
|дар асоси        |        |        |       |       |       |        |
|талабот          |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Вазифаи 6:       |1272960 |1931232 |1739153|923856 |638423 |6505625 |
|Афзудани миқёси  |        |        |       |       |       |        |
|коммуникатсия оид|        |        |       |       |       |        |
|ба тағйир додани |        |        |       |       |       |        |
|рафтор           |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Ҷамъ             |28995246|17902649|2800967|1292038|8023956|95851913|
|                 |        |        |6      |5      |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Хароҷоти бонкӣ ва|2029667 |1253185 |1960677|904427 |561677 |6709634 |
|дигар хароҷот    |        |        |       |       |       |        |
|(7 фоиз)         |        |        |       |       |       |        |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+
|Ҳамагӣ бо сомонӣ |31024913|19155834|2997035|1382481|8585633|10256154|
|                 |        |        |4      |2      |       |6       |
+-----------------+--------+--------+-------+-------+-------+--------+

+--------------------------------------------------------------------х / Общий бюджет  Национальной программы по перерыву передачи малярии  / /      в Республик Таджикистан, на 2011 - 2015 годы, (в сомони)      /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Основные программные/ 2011 / 2012 / 2013  / 2014  / 2015  /   Всего / /      задачи        /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 1: Усиление  /115150/789518/7418976/509226 /4968877/32307360 / /потенциала Национа- /97    /4     /       /       /       /         / /льной программы по  /      /      /       /       /       /         / /борьбе с малярией,  /      /      /       /       /       /         / /с целью оказания    /      /      /       /       /       /         / /содействия в        /      /      /       /       /       /         / /разработке стратегий/      /      /       /       /       /         / /в области борьбы с  /      /      /       /       /       /         / /малярией, планирова-/      /      /       /       /       /         / /нии, управлении,    /      /      /       /       /       /         / /партнерстве и       /      /      /       /       /       /         / /сотрудничестве      /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 2: Укрепление/848762/23086 /1172448/844683 /836531 /6011035  / /национальной системы/      /12    /       /       /       /         / /надзора, включая    /      /      /       /       /       /         / /прогнозирование     /      /      /       /       /       /         / /вспышек,заболеваний,/      /      /       /       /       /         / /раннее оповещение и /      /      /       /       /       /         / /реагирование        /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 3: Усовершен-/198042/271511/2442794/1936472/315514 /9390317  / /ствование охвата и  /2     /5     /       /       /       /         / /качества услуг в    /      /      /       /       /       /         / /стране по ранней    /      /      /       /       /       /         / /диагностике, а      /      /      /       /       /       /         / /также своевременного/      /      /       /       /       /         / /и достаточного      /      /      /       /       /       /         / /лечения             /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 4: Стимули-  /128235/29866 /148449 /8624615/1183079/40462811 / /рование рентабель-  /44    /27    /46     /       /       /         / /ного интегрирова-   /      /      /       /       /       /         / /нного управления    /      /      /       /       /       /         / /борьбой с перенос-  /      /      /       /       /       /         / /чиками, на основа-  /      /      /       /       /       /         / /нии внутридомовой   /      /      /       /       /       /         / /обработки инсекти-  /      /      /       /       /       /         / /цидами, рыб         /      /      /       /       /       /         / /ларвофагов, нако-   /      /      /       /       /       /         / /марников обработа-  /      /      /       /       /       /         / /нных инсектицидами  /      /      /       /       /       /         / /длительного дейст-  /      /      /       /       /       /         / /вия, а также        /      /      /       /       /       /         / /рационального       /      /      /       /       /       /         / /использования при-  /      /      /       /       /       /         / /родных ресурсов     /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 5: Предостав-/554461/65879 /391359 /81533  /81533  /1174765  / /ление существенных  /      /      /       /       /       /         / /доказательств для   /      /      /       /       /       /         / /эффективности       /      /      /       /       /       /         / /планирования        /      /      /       /       /       /         / /элиминации местной  /      /      /       /       /       /         / /передачи малярии,   /      /      /       /       /       /         / /через программиро-  /      /      /       /       /       /         / /вание научного      /      /      /       /       /       /         / /исследования (НИ) на/      /      /       /       /       /         / /основе спроса       /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Задача 6: Увеличение/127296/193123/1739153/923856 /638423 /6505625  / /масштабов коммуника-/0     /2     /       /       /       /         / /ции по изменению    /      /      /       /       /       /         / /поведения (КИП)     /      /      /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Всего               /289952/17902 /2800967/129203 /8023956/95851913 / /                    /46    /649   /6      /85     /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Банковские и прочие /202966/12531 /1960677/904427 /561677 /6709634  / /расходы(7%)         /7     /85    /       /       /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+ /Итого в Сомони      /310249/191558/299703 /1382481/8585633/102561546/ /                    /13    /34    /54     /2      /       /         /
+--------------------+------+------+-------+-------+-------+---------+