Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон

ҚАРОР

Оид ба тасдиқи Стратегияи миллии идора намудани сарҳад ва Нақшаи иҷрои он

Мутобиқи моддаи 20 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Ҳукумати Ҷумҳурни Тоҷикистон", бо мақсади такмил додани чораҳо оид ба ҳимояи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор мекунад:

1) Стратегияи миллии идора намудани сарҳад ва Нақшаи иҷрои он тасдиқ карда шавад (замима мегардад).

2) Маблағгузории Стратегия аз ҳисоби грантҳои ташкилотҳои байналмилалӣ ва дар доираи маблағҳои буҷетии Сарраёсати Қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои дахлдор пешбинигардида амалӣ карда шавад.

3) Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади татбиқи амалии Стратегияи мазкур ва ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти давлатӣ дар ин самт оид ба баргузории конфронси байналмилалӣ бо иштироки созмонҳои байналмилалии манфиатдор ва кишварҳои мададрасон дар нимсолаи дуюми соли 2010 чораандешӣ намоянд.

СТРАТЕГИЯИ МИЛЛИИ ИДОРА НАМУДАНИ САРҲАД ВА НАҚШАИ ИҶРОИ ОН

Қисми 1.1.

Муқаддима

Муҳофизати сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба зиммаи Қӯшунҳои сарҳадӣ, ки ба сохтори Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил мешаванд, вогузор шудааст.

Чорабиниҳо оид ба таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он ба кафолати тамомияти арзӣ ва амнияти давлатии Тоҷикистон нигаронида шудааст. Онҳо бо назардошти вазъи сиёсию иҷтимоии минтақа ва дар асоси меъёрҳои қонунгузорӣ анҷом дода мешаванд.

Қобили зикр аст, ки усулҳои асосии низоми кунунии таъмини амнияти сарҳади Тоҷикистон аз шакли фаъолияти замони шӯравии он, ки то соли 2005, то давраи ба охир расидани салоҳияти қӯшунҳои сарҳадии Федератсияи Россия ва ба ӯҳдаи мақомоти марбутаи Ҷумҳурии Тоҷикистон вогузор шудани ҳимояи сарҳади давлатӣ истифода мегардиданд, ба мерос гирифта шудаанд. Ин шакл ҳанӯз бо мақсади мутобиқгардонӣ ба стандартҳои байналмилалӣ таҷдиди назар нагардидааст ва бетағйир боқӣ мондааст.

То пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ сарҳади Тоҷикистон бо ӯзбекистон ва Қирғизистон ҳамчун сарҳади маъмурӣ байни ҷумҳуриҳои иттифоқӣ дониста шуда, хусусиятҳои хоси сарҳади байналмилалиро надошт, аз ин рӯ ба ҳимояи ин сарҳадот эҳтиёҷ набуд ва инфрасохтори зарурӣ низ барои ин кор мавҷуд набуд. Дар он шароит сохтани инфрасохтори сарҳадӣ ва худи сарҳад, инчунин расидан ба мувофиқа оид ба делимитатсия ва демаркатсияи он муҳим набуд. Аммо дар замони ҳозира ҳалли ин масъала бо як қатор мушкилиҳо алоқаманд аст.

Системаи амалкунанда доир ба таъмини амнияти сарҳади Тоҷикистон ва идоракунии он ба стандартҳои муосир, пеш аз ҳама дар самти шаффофият, ташкили шароити мусоид барои фаъолияти хоҷагидорӣ, имконоти воқеии нуқтаҳои гузаргоҳи сарҳадӣ ва инфрасохтори онҳо ҷавобгӯ намебошад.

Дар таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он омилҳои зерин таъсири ҳалкунанда доранд:

- вазъи Афғонистон, ки дар натиҷаи фаъолияти давомдори ташкилотҳои террористии байналмилалӣ ва динию экстремистӣ, афзоиши сатҳи қочоқи маводи мухаддир ва яроқу аслиҳа, инчунин муҳоҷирати ғайриқонунӣ иртибот дорад;

- афзоиши сатҳи интиқоли маводи мухаддир аз Афғонистон, ки бо кӯшишҳои убури ғайриқонунии сарҳади давлатӣ алоқаманд аст ва ҳамеша дар хати сарҳад муқовимату задухӯрдҳои мусаллаҳонаро пеш меорад;

Проблемаҳои мазкур Қӯшунҳои сарҳадии Тоҷикистонро водор месозад, ки захираҳои зиёди моддию техникӣ ва қувваҳои ҷисмониро дар Сарҳади давлатӣ бо Афғонистон мутамарказ гардонад, ки ин ба зарари ташкили идории он дар қитъаҳои сарҳади байни Тоҷикистону ӯзбекистон ва Тоҷикистону Қирғизистон мебошад.

Бо назардошти баррасии проблемаҳои воқеии дар тамоми қитъаҳои сарҳади давлатӣ мавҷуда, аз ҷумла зарурияти мубрами беҳбуди инфрасохтори сарҳадӣ, таҷдиди назари қонунгузорӣ дар бораи ҳифзи сарҳадот ва такмилу рушди ҳамоҳангӣ байни вазорату идораҳое, ки барои омилҳои мухталифи назорати сарҳад масъуланд, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷомеаи байналмилалӣ ва кишварҳои мададрасон ҷиҳати мусоидат дар таҳияи тартиби системаи таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он, муроҷиат намуд. Соли 2006, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо ин ташаббуси роҳбарияти Тоҷикистонро дастгирӣ карда, вазъи воқеии таъмини амнияти сарҳади давлатиро санҷид. Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо инчунин дар хусуси таҳияи Стратегияи миллии идоракунии сарҳад ва бо ин мақсад ташкил намудани гурӯҳи кориро тавсия дод, ки таҳти раисии Ҳамоҳангсози таъиннамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият менамояд. Ин тавсия дастгирӣ ёфт ва дар доираи лоиҳаи Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Ҳукумати Финландия онро маблағгузорӣ менамояд. Нақши Бюрои Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо дар Тоҷикистон, инчунин Котиботи идораи мазкур оид ба ташкили гурӯҳи корӣ, фароҳам овардани шароитҳои зарурии корӣ, расонидани кӯмакҳои молиявӣ ва машваратӣ намоён аст.

Асоси Стратегияи мазкурро Консепсияи пешниҳоднамудаи Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо оид ба таъмини амният ва низоми сарҳадӣ ташкил медиҳад, ки хусусияти ташкили ҳамин кор, имкониятҳои феълии сохторҳои дахлдори Тоҷикистонро ба назар гирифтааст. Дар Стратегия принсипҳои асосии Консепсияи САҲА дар соҳаи амнияти сарҳад ва идоракунии он, аз ҷумла ҳамкории фаъолтар байни хадамоти сарҳадӣ ва гумрук, идораҳое, ки барои додани санадҳои иҷозати сафар ва раводид масъуланд, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва муҳоҷират, дигар сохторҳои ваколатдори миллӣ фаро гирифта шудаанд. Ҳангоми таҳияи Стратегияи миллии идора намудани сарҳади Тоҷикистон низомномаи тасдиқшудаи Консепсияи кишварҳои иштирокчии Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, моҳи декабри соли 2005 дар шаҳри Любляна (Ҷумҳурии Словения), ки усулҳои ташкили ҳифзи сарҳади давлатро дар шароити имрӯза ба танзим медарорад, ба назар гирифта шудааст.

Вазъи кунунии сарҳад, ки дар Стратегия инъикос ёфтааст, тибқи маълумотҳои пешниҳоднамудаи вазорату муассисаҳои манфиатдори Ҷумҳурии Тоҷикистон, машваратчиёни Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо дар рафти сафару шиносоии онҳо бо кишвар, асоснок гардидааст. Барои таҳлилу баррасии воқеӣ, аз ҷониби Гурӯҳи корӣ ва машваратчиёни он, оид ба лоиҳаи Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо беш аз 70 вохӯрӣ гузаронида шуд ва хулосаҳои онҳо дар Стратегия нишон дода шудаанд. Принсипҳои нақша, ки дар Стратегияи миллӣ дарҷ гардадаанд, ба талабот ва меъёрҳои мавҷуда оид ба идоракунии сарҳад, ки кишварҳои Иттиҳоди Аврупо истифода мебаранд, инчунин Конвенсияҳои қабулнамудаи Созмони Милали Муттаҳид мутобиқ мебошанд.

Стратегия аз нақшаи маҷмӯӣ ва дарозмуддати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикисгон (барои солҳои 2010-2025) доир ба ислоҳоти системаи таъмини амнияти сарҳад иборат буда, фаъолияти он вазорату идораҳоеро дар бар мегирад, ки барои ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ ҷалб шудаанд. Ҳамзамон ҳар як вазорату идора нақши муайян дорад, вале принсипи асосӣ аз он иборат аст, ки онҳо байни худ ҳамкории зичу муштаракро барқарор намоянд. Минбаъд, тадбирҳои назоратӣ на танҳо дар сарҳад, балки дар ҳудуди дохили кишвар низ амалӣ карда хоҳанд шуд. Дар дурнамо ҳангоми татбиқи усулҳои идоракунии сарҳад ба таркиби оперативӣ афзалият дода мешавад.

Стратегия аз се қисм иборат мебошад: дар қисми якум муқаддима ва вазъи ҳозира нишон дода шуда, қисми дуюм шарҳи принсипҳои стратегӣ ва мақсади идоракунии сарҳади Тоҷикистонро дар бар мегирад; дар қисми сеюм нақшаи комили амалӣ намудани он оварда шудааст. Ин чорабиниҳои муфассал оид ба татбиқи Стратегия, вазифаҳоеро дар бар мегиранд, ки бояд вобаста ба ҳар мақсади марҳилавии Стратегия ҳал карда шаванд. Нақшаи чорабиниҳо дар шакли ҷадвал пешниҳод шудааст.

Дар баробари унсурҳои пешбинишудаи ҳамкориҳои байниидоравӣ, стратегия инчунин пешниҳодоти дақиқро оид ба ислоҳоти фаъолияти идораҳои манфиатдор дар бар мегирад. Ҳамзамон, пешбинӣ шудааст, ки ҳар як идора нақшаи чорабиниҳои муфассалро доир ба ислоҳоти дохилиидоравӣ, дар доираи Стратегияи миллии таҳкими сарҳад таҳия менамояд. Зимни муайян намудани самтҳои ислоҳоти ба нақша гирифташуда, бояд хусусиятҳои ҷуғрофии қитъаҳои гуногуни сарҳад мавриди баррасӣ қарор дода шаванд. Ҳамчунин дар назар аст, ки доимо ҷомеаи байналмилалӣ, аз ҷумла дар Афғонистон намояндагӣ менамоянд, аз рафти иҷрои чорабиниҳои ин Стратегия воқиф карда мешававд.

Стратегия ҳамчун як қисми барномаи ҳарсолаи фаъолияти муттасили Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи маблағҳои пешбинишудаи буҷет ва мададҳо иҷро ва маблағгузорӣ карда мешавад. Ҳамзамон вазифаҳои барои ҳар як сол муайянгардида, бояд воқеӣ бошанд ва ба захираҳои мавҷудаи кишвар такя намоянд. Барои бомуваффақият амалӣ намудани Стратегия, дуруст муайян намудани афзалиятҳо ва назорати самараноки муносибатҳои байниидоравӣ аҳамияти муҳим доранд.

2. Вазъияти кунунӣ

2.1 Хусусиятҳои сарҳад дар хушкӣ

Тоҷикистон дар минтақаи Осиёи Марказӣ ҷойгир буда, дорои сарҳади умумии хушкӣ ва дарёӣ бо кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла дар ғарб бо ӯзбекистон (дарозиаш 1332 км), дар шимол бо Қирғизистон (913 км), дар шарқ бо Хитой (514 км) ва дар ҷануб бо Афғонистон (1344 км) мебошад. Тоҷикистон сарҳади баҳрӣ ва роҳи мустақим ба ҳавзаҳои обии байналмилалӣ надорад. Аз лиҳози ҷуғрофӣ, Тоҷикистон дақиқан ба се минтақа ҷудо мешавад: вилояти Хатлон, ки дар қисмати ҷанубу ғарбии кишвар ҷойгир аст; Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон дар шарқи кишвар, ки ба он қаторкӯҳҳои Помир низ шомиланд ва вилояти Суғд дар қисми шимоли кишвар. Чунин иқлим маҳал барои ҳаракат дар қаламрави кишвар ва иртибототи нақлиётӣ байни манотиқи мухталифи он мушкилӣ эҷод мекунад.

2.1.1 Сарҳади Тоҷикистону Афғонистон

Қариб, ки тамоми тӯли ин сарҳад (1344 км), қад-қади дарёи Панҷ мегузарад. Қисми ғарбии сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дар пастӣ қарор дорад ва расидан ба ҳудуди он ба воситаи нақлиёт, нисбатан ба осонӣ муяссар мегардад. Қисми шарқӣ, аз Шӯрообод шурӯъ шуда, ба самти шарқ аз қисмати кӯҳӣ мегузарад ва ҳаракати нақлиётро мушкил месозад. Шумораи роҳҳо низ дар ин ҷо маҳдуд мебошад. Шоҳроҳи асосии автомобилӣ дар қисми шимолии сарҳад, қад-қади дарёи Панҷ мегузарад. Аз тарафи Афғонистон (дар ҷануб), қад-қади дарё, танҳо роҳҳои танги пиёдагард ва корвонгузар мавҷуданд. Дар ин роҳҳо, борҳо бо истифодаи ҳайвоноти боркаш интиқол дода мешаванд. Тоҷикистонро танҳо як шоҳроҳи автомобилӣ, воқеъ дар Панҷи Поён, тавассути сарҳади Афғонистон бо ҷануб мепайвандад. Дигар роҳҳои ин минтақа, роҳҳои рафтуомад ба қишлоқҳои наздисарҳадӣ мебошанд.

Дар тамоми тӯли сарҳади Тоҷикистону Афғонистон, ки аз соҳили дарёи Панҷ то нуқтаи аҳолинишини Харгӯшӣ дар Помир идома меёбад, аз ду ҷониби дарё деҳаю қишлоқҳои начандон калон ҷойгиранд. Дар давоми даҳсолаҳо, мардуми ду ҷониби сарҳад, баҳри раҳоӣ аз муноқишаю бӯҳронҳо ба ҳудуди ду кишвар муҳоҷират мекарданд. Дар натиҷа, аксари сокинони маҳалҳои наздимарзӣ аз ду ҷониби сарҳад, намояндагони як миллат ва аксаран хешу табор мебошанд.

Дарёи Панҷро дар аксари ҷойҳо метавон тавассути шино убур кард, хусусан тирамоҳу зимистон, ҳангоме ки сатҳи об кам мегардад ва суръати ҷараёни он коҳиш меёбад. Маъмулан, ҷараёни об дар қисмати тангии дарё тез ва дар паҳнои он оҳиста мебошад.

Дар сарҳади Тоҷикистону Афғонистон, панҷ гузаргоҳи байналмилалӣ фаъолият дорад: Панҷи Поён, Кокул, Рузвай, Тем ва Ишкошим. Дар миёни онҳо гузаргоҳи Панҷи Поён, ки дар ғарби кишвар ҷойгир аст, аҳамияти бештарро дорост, зеро ба воситаи он, ҳаҷми асосии борҳои байналмилалӣ интиқол дода мешаванд. Гузаргоҳҳои боқимонда, асосан барои ҳаракати сокинони маҳаллӣ истифода мешаванд ва ба сахттар намудани низоми назорати расмӣ эҳтиёҷ доранд, зеро қонунӣ будани убури сарҳадро дар ин гузаргоҳҳо на ҳамеша метавон бо итминон тасдиқ кард. Кушодани як қатор гузаргоҳҳои нави сарҳадӣ (бо сохтани кӯпрукҳои иловагӣ), барои ҳаракати нақлиёти маҳаллӣ дар дигар қитъаҳои марказӣ ва кӯҳии сарҳади Тоҷикистону Афғонистон ба нақша гирифта шудааст.

2.1.2 Сарҳади Тоҷикистону Хитой

Сарҳади Тоҷикистону Хитой, ки қаблан як қисми сарҳади берунаи Иттиҳоди Шӯравӣ ҳисоб мешуд, 514 км дарозӣ дорад ва аз ҳудуди қаторкӯҳҳои Помир дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мегузарад. Гузаргоҳи ягонаи сарҳадӣ бо Хитой, дар ағбаи Қулма ҷойгир буда, роҳи он тавассути шаҳраки Мурғоб дар Помир мегузарад. Зимистон ин қитъаи сарҳад бо барф пӯшида шуда, ҳаракатро мушкил ё имконнопазир мегардонад. Ин гузаргоҳи сарҳадӣ дар баландии 4365 метр аз сатҳи баҳр қарор дошта, ҳар сол вобаста ба шароитҳои табиию иқлимӣ аз моҳҳои октябр то моҳи май баста мешавад. Дар фасли тобистон, имконияти пиёда гузаштани сарҳад дар ин қисмат вуҷуд дорад, аммо дурии роҳ, шароити кӯҳҳои баланд ва иқлими сахт, чунин шакли убури сарҳадро ғайривоқеӣ нишон медиҳад.

Зичии аҳолӣ дар маҳалҳои истиқоматии наздисарҳадӣ, дар тамоми тӯли он, дар сатҳи пасттарин қарор дошта, танҳо якчанд чарогҳҳдои қавмҳои кӯчманчӣ ва деҳаҳои сукунати мавсимӣ мавҷуданду халос. Нуқтаи асосии аҳолинишин дар тарафи сарҳади Тоҷикистон, шаҳраки Мурғоб аст, ки аз ағбаи Қулма дар масофаи 93 км дуртар қарор дорад. Мавзеи байни ин минтақаро то хати сарҳад метавон ба гурӯҳи биёбонҳои пуштакӯҳ дохил кард ва иқлими маҳалро ниҳоят номусоид тавсиф намуд.

Чун ағбаи Қулма ягона гузаргоҳи байналмилалии сарҳадӣ миёни Тоҷикистону Хитой мебошад, ҳамчун муҳимтарин ҷузъи муносибатҳои тиҷоратию иқтисодии ду кишвар хизмат мекунад. Шоҳроҳи автомобилие, ки қисми ғарби Тоҷикистонро бо Хитой мепайвандад, аз ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мегузарад ва дар ноҳияи Мурғоб ба ду самт тақсим шуда, аз як ҷониб ба самти Хитой ва аз ҷониби дигар Тоҷикистонро бо Қирғизистон, ки дар шимол қарор дорад, мепайвандад.

2.1.3 Сарҳади Тоҷикистон бо Қирғизистон ва ӯзбекистон

Сарҳади Тоҷикистон бо Қирғизистон (913км) ва Тоҷикистон бо ӯзбекистон (1332 км), то соҳибистиқлол шудани ин давлатҳо, ҳамчун сарҳади маъмурӣ байни ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравӣ дониста мешуд, аз ин рӯ ягон намуди назорат дар ин сарҳадот вуҷуд надошт. Сокинони маҳаллии ҳар ду ҷониби сарҳад метавонистанд бо ҳам озодона муошират ва тиҷорат намоянд ва ин раванд хусусан барои мардумони ноҳияҳои водии Фарғона, ки зичии аҳолии дар ин минтақа баланд буда, дар нуқтаи пайвастшавии сарҳади се ҷумҳурӣ қарор дорад, хос буд. Барқарор шудани сарҳадоти байналмилалӣ баъди мустақил ва соҳибихтиёр шудани давлатҳои номбурда, боиси он гардид, ки баъзе нуқтаҳои аҳолинишин ба ду қисм ҷудо шуданд, тамомияти инфрасохторӣ, аз ҷумла ягонагии роҳҳо ва хоҷагии манзилию коммуналӣ халалдор гардид, моликияти шахсӣ байни ду ва зиёда кишварҳо тақсим шуд ва муносибатҳои тиҷоратию иқтисодӣ аз байн рафтанд. Ин масъалаҳо ҳамчунон зуҳуроти алоҳидаи муносиботи мураккабро байни сокинони ин нуқтаҳои аҳолинишин, байни мардум ва идораҳои таъминкунандаи низоми сарҳадӣ ва дар баъзе ҳолатҳо низоҳҳои байни худи давлатҳоро ба миён оварданд. Дастаҳои муташаккили ҷинояткорӣ дар ин минтақа амалкунанда, унсурҳои моҷароҷӯ ва тахрибкор тавонистанд аз мушкилоте, ки дар раванди барқарор намудани ҳамкории фаврӣ ва босамар миёни мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар ду тарафи сарҳад ҷой доштанд, ба манфиати хеш истифода баранд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ният дорад, дар ҳамкорӣ бо кишварҳои ҳамсоя тамоми тадбирҳои ба ҳалли ин масъалаҳо вобастаро андешад ва ба ин васила, вазъи мураккабро рафъ намояд ва роҳ надиҳад, ки аъзоёни гурӯҳҳои ҷиноятпеша, террористӣ ва экстремистӣ бе мамониат нияти худро амалӣ намоянд.

Тоҷикистонро бо Ҷумҳурии Қирғизистон чаҳор гузаргоҳи сарҳадии байналмилалӣ пайваст мекунанд. Ду нуқта - Гулистон ва Маданият дар вилояти Суғд ҷойгиранд ва нуқтаҳои Қизил Арту Қарамиқ дар ноҳияҳои кӯҳии Ҷиргатол ва Мурғоби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон қарор доранд. Дар оянда, азнавсозии гузаргоҳи Қарамиқ бо мақсади истифодаи он ҳамчун роҳрави асосии баромад аз Хитой ба Тоҷикистон, тавассути қаламрави Қирғизистон ба нақша гирифта шудааст. Ҳамчунон дар вилояти Суғд барои шаҳрвандони Тоҷикистон ва Қирғизистон як нуқтаи дутарафаи гузариши расмии хати сарҳад мавҷуд аст.

Тоҷикистон бо ӯзбекистон нӯҳ нуқтаи байналмилалии гузаргоҳи сарҳадӣ дорад, ки аз он панҷ нуқтааш дар вилояти Суғд ҷойгиранд. Аз инҳо, чор гузаргоҳ барои нақлиёти роҳи оҳан мебошанд. Як роҳи автомобилии асосӣ ва шохаи роҳи оҳан аз қисми ғарбии ӯзбекистон ба қисми шарқии он, ки сипас ба ҳудуди Қирғизистон мебароянд, аз ҳудуди Тоҷикистон мегузаранд.

2.2 Хатарҳои таҳдидкунанда дар сарҳадоти Хитой, Қирғизистон ва ӯзбекистон

Вазъият дар сарҳади Хитой ором мебошад, аммо таҳдидҳое вуҷуд доранд, ки бо пешгӯии болоравии сатҳи воридоти молҳои қочоқӣ, маводи мухаддиру прекурсорҳо (моддаҳои химиявие, ки барои истеҳсоли маводи сахттаъсири морфин ва героин истифода мешаванд), муҳоҷирати ғайриқонунӣ ва харидуфурӯши одамон, ҳам дар самти Тоҷикистон ва ҳам дар самти Хитой иртибот доранд.

Сарҳадчиёни Хитой таҷрибаи бои касбӣ дошта, хеле босамар фаъолият мекунанд. Барои ҳамоҳанг намудани ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ бо Хитой, системаи ваколатдорон доир ба масъалаҳои сарҳадӣ вуҷуд дорад. Асоси меъёрии системаи мазкурро созишномаҳои қаблан имзонамудаи Хитой ва Иттиҳоди Шӯравӣ, ки Тоҷикистон яке аз ворисони ҳуқуқиаш мебошад, ташкил медиҳанд.

Дар сарҳадот бо Қирғизистон ва ӯзбекистон таҳдидҳои асосӣ ба амнияти сарҳад бо қочоқи маводи мухаддир, молҳои гуногун, инчунин муҳоҷирати ғайриқонунӣ вобаста мебошанд. Амалҳои қочоқӣ нағз ба роҳ монда шуда, аз тарафи гурӯҳҳои муташаккили ҷиноии калону бонуфуз назорат мешаванд.

Пешбинӣ мегардад, ки муносибатҳо байни Тоҷикистон, Қирғизистон ва ӯзбекистон бо тамоюли мусбӣ инкишоф хоҳанд ёфт.

Мақомоти сарҳадии Қирғизистон ва ӯзбекистон низ, монанди Тоҷикистон дар фаъолияти худ шакли дар давраи Шӯравӣ тарҳрезишудаи ташкили муҳофизати сарҳадро истифода мебаранд, ки таҷдиди назар ва гузаштан ба меъёрҳои байналмилалиро тақозо дорад.

2.3 Таҳдидҳо ба амният ва хатарҳои фаврии вобаста ба онҳо

Мақомоти марбутаи Тоҷикистон, ки масъули таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он мебошанд, дар сарҳад бо як қатор таҳдидҳо ба амният ва хавфу хатарҳои фаври рӯ ба рӯ мешаванд. Онҳо аз ҷониби гурӯҳи кории миллӣ мавриди таҳлил қарор гирифта, ҳангоми таҳияи Стратегияи миллии идоракунии сарҳад ба инобат гирифта шудаанд. Ба онҳо дохил мешаванд: вазъи ноороми сиёсии дохилии Афғонистон, таҳдидҳои имконпазир ба амнияти минтақа, ки аз гурӯҳҳои динӣ - экстремистӣ, террористӣ ва ҷинояткори байналмилалӣ бармеоянд, ки бо қочоқи маводи мухаддир ва яроқу аслиҳа сару кор доранд.

2.3.1 Маводи мухаддир

Миқдори калони маводи мухаддир бо "хатсайри шимолӣ", қисман тавассути қаламрави Тоҷикистон ба бозорҳои Осиёи Марказӣ, Федератсияи Россия ва Аврупои Шимолӣ бурда мешавад. Иттилооте низ ҳастанд, ки қочоқи маводи мухаддир аз Тоҷикистон ба кишварҳои Балкан, бо мақсади интиқоли минбаъдаи онҳо ба кишварҳои Аврупо ва Африқо амалӣ мегардад. Фурӯши маводи мухаддир, яке аз сарчашмаҳои асосии нигаҳдории таҳдидҳои мавҷуда мебошад ва ба инкишофи ояндаи онҳо мусоидат мекунад. Фоидаи он барои нигаҳдории гурӯҳҳои муташаккили ҷинояткори трансмиллӣ истифода мегардад ва барои барқарор намудани сулҳу субот дар Афғонистон халал мерасонад. Ин намуди ҷиноят, коррупсияро дар ҷомеа тавлид месозад ва на танҳо ба амният, саломатии аҳолӣ ва вазъи иқтисодӣ таъсири манфӣ мерасонад, балки қобилияти идоракунии давлат ва нигаҳдории қонуниятро дар кишвар аз миён мебарад. Аз ин рӯ, бо мақсади пешгирӣ намудани таъсири манфии ин таҳдиди сартосарӣ, таъмини амнияти сарҳад дар Тоҷикистон хеле муҳим аст ва ин кишвар ҳуқуқи пурра дорад, ки аз ҷомеаи ҷаҳонӣ мадад пурсад ва онро гирад.

Гурӯҳҳои муташаккили ҷиноии байналмилалӣ дар сарҳади Тоҷикистон ба қочоқи маводи мухаддир машғул мебошанд ва роҳҳои интиқоли онро тавассути қаламрави Тоҷикистон ба дигар кишварҳои минтақа ва берун аз он ҷустуҷӯ доранд. Ҳамин тариқ, қочоқ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, нафақат сарчашмаи ба даст овардани фоида барои сӯистифода ва коррупсия байни аҳолии худи кишвар мегардад, балки хусусияти умумӣ гирифта тамомии сарҳади Ҷумҳурии Тоҷикистонро фаро гирифта метавонад. Бо назардошти таҳлили вазъ, метавон тахмин кард, ки дар солҳои наздик сатҳи таҳдиди маводи мухаддир ва интиқоли минбаъдаи ба хориҷи Тоҷикистон, ки аз Афғонистон бармеояд, коҳиш намеёбад.

Муборизаи самаранок бо интиқоли маводи мухаддир кӯшиши якҷояи тамоми кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистонро, ки дараҷаи масъулияти худро вобаста ба муайян ва пешгирӣ кардани қочоқ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир равшан эҳсос мекунад ва бидуни шубҳа, тавоноии худро баҳри муқовимат бо ин тағдид пурзӯр хоҳад кард, тақозо мекунад. Тоҷикистон баҳри муайян ва боздошт кардани прекурсорҳо тадбирҳои фаъолона андешида истодааст. Тасмими Шӯрои вазирони Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупоро оид ба ҳамкорӣ бо Афғонистон ба инобат гирифта, Тоҷикистон дар доираи чорабиниҳои нақшавии Стратегияи миллӣ оид ба идоракунии сарҳад, омодагиашро баҳри мусоидат дар тақвияти нерӯи пулис, пулиси сарҳадӣ ва гумруки Афғонистон изҳор медорад.

Яке аз мушаххасоти марбут ба гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, мавҷудияти гурӯҳҳои мусаллаҳ мебошад, зеро онҳо интиқоли ғайриқонунии маводро аз сарҳад зери ҳимояи худ мегиранд. Ҳузури ин гурӯҳҳо, фаъолияти қӯшунҳои сарҳадиро дар самти пешгирии интиқоли ғайриқонунии маводи мухаддир аз хати сарҳад, мураккаб мегардонад. Аз ин рӯ Стратегияи миллии идоракунии сарҳад, зарурати гузаронидани ислоҳотро дар қӯшунҳои сарҳадӣ ба назар гирифта, ҳамзамон сиёсати нигаҳдории ҳузури низомии сарҳадчиёнро дар қисми ҷанубии сарҳад дастгирӣ мекунад.

2.3.2 Фаъолияти тахрибкоронаи гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ

Иттилооти аз соли 2006 инҷониб гирифташуда, шаҳодат медиҳанд, ки ташкилотҳои байналмилалии террористӣ ва динию экстремистӣ барои амалӣ намудани нияту нақшаҳои худ, доимо шаклҳои наву гуногуни фаъолияти тахрибкоронаро истифода мебаранд, аз ин рӯ, амалҳои онҳо ҳар чӣ бештар хислати дорои омили ғайри қобили пешбинӣ ва хатарнокро мегиранд. Қувваҳои мазкур дар қочоқ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир даст дошта, фоидаи аз фурӯши он гирифтаашонро, барои амалӣ намудани ҳадафҳои худ истифода мебаранд. Онҳо ҳамеша баҳри густариши минтақаи зери нуфузи хеш талош намуда, бо ҳамин мақсад ҳатто ба нерӯҳои амнияти миллӣ ё байналмилалӣ ва шаҳрвандони оддӣ ҳуҷум мекунанд, бо дигар гурӯҳҳои ҷиноӣ ва нашъаҷаллобон ҳамроҳ шуда, ҳатто барои тахриби асосҳои конститутсионии давлат кӯшиш менамоянд.

Шаклҳои мухталифи мубориза, ки террористон ва экстремистҳои дар минтақа амалкунанда ба кор мебаранд, ба онҳо имкон медиҳад, ки аз ҳама гуна кашолкорҳо ва догматизми қувваҳои амниятӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар самти андешидани чорабиниҳои ҷавобӣ, ба манфиати худ истифода баранд. Аз ин рӯ, бояд барои маҳдуд намудани имкониятҳои онҳо, тамоми тадбирҳо андешида шаванд. Зарур аст, ки қисматҳои осебпазири ҳимоя ва идоракунии сарҳад, ки барои истифода дар пешгирии зуҳуроти террористӣ ва экстремистӣ истифода мешаванд, муайян гардад.

Сохторҳо оид ба ҳифзи Сарҳади давлатӣ дар омодагии худ ҷиҳати андешидани тадбирҳои фаврии ҷавобӣ ва ҳангоми истифодаи оқилонаи захираҳои мавҷуда, ки ҳама гуна роҳҳои фаъолияти террористҳоро баста, онҳоро аз дастрасӣ ба сарчашмаҳои молиявии барои расидан ба ҳадафҳояшон зарур маҳрум месозанд, бояд зудамал бошанд.

Тоҷикистон тамоми иқдомоти заруриро барои нагузоштани паҳншавии фаъолияти ҳаракатҳои партизании Афғонистон дар минтақа ва истифодаи сарҳади кишвар аз ҷониби гурӯҳҳои террористӣ, экстремистӣ ва партизанӣ пеш хоҳад гирифт. Ҳамзамон, Тоҷикистон тадбирҳои дорои хислати ғайринизомиро барои мусоидат ба сохторҳои Ҷумҳурии Ӣсломии Афғонистон ва байналмилалӣ дар барқарор кардани оромию субот дар Афғонистон, аз ҷумла омода намудани мутахассисон барои ин кишвар меандешад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати истифодаи қаламрави хеш барои интиқоли борҳои ғайринизомӣ, ки ба қувваҳои байналмилалӣ фиристода мешаванд, розигӣ додаст.

Сиёсати Тоҷикистон дар назар дорад, ки бо роҳи пешгирии тадбирҳо оид ба мустаҳкам намудани сарҳади давлатии хеш ба нобуд кардани имкониятҳои воқеии фаъолияти террористҳо дар қаламрави худ мусоидат мекунад.

2.3.3 Гардиши ғайриқонунии прекурсорҳо

Коркарди афюн ва истеҳсоли маводи сахттаъсири морфин ва героин, миқдори зиёди прекурсорҳоро, ки асоситаринаш ангидриди кислотаи сиркоӣ мебошад, талаб мекунад. Ин моддаи химиявӣ, ба таври расмӣ дар ягон намуди истеҳсолот дар Афғонистон истифода намешавад ва истеҳсол низ намегардад, аммо пайваста ғайриқонунӣ ба ин кишвар ворид карда мешавад. Тахмин меравад, ки як миқдори ин модда ба таври транзитӣ тавассути Тоҷикистон ба ҷануб тариқи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон интиқол дода мешавад. Сохторҳои марбутаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки муҳофизати сарҳад ва идоракунии онро таъмин мекунанд, ҳозиранд дар оянда ҳам баҳри фош намудан ва нагузоштани интиқоли ғайрирасмии прекурсорҳо бо ҷомеаи байналмилалӣ ҳамаҷониба ҳамкорӣ намоянд. Аз ҷумла, хадамоти гумрук бо дастгирӣ ва кӯмаки ҷомеаи ҷаҳонӣ иқтидори техникӣ ва кадрии худро дар ин соҳа пурзӯр хоҳад кард.

2.3.4 Харидуфурӯши одамон ва интиқоли ғайриқонунии муҳоҷирон

Харидуфурӯши одамон - яке аз ҷиноятҳои ниҳоят нангин буда, комилан хислати истисморӣ дорад. Ин намуди ҷинояти махсус дар истифодаи ваҳшиёнаи вазъи осебпазири гурӯҳи муайяни ҷомеа зоҳир мегардад. Чунин намуди ҷиноят, диққати ҷиддӣ ва мутамарказшудаи имкониятҳоро барои мубориза дар ин самт тақозо мекунад. Иқтидори худро барои мубориза бар зидди ин ҷиноят пурзӯр намуда, Вазорати корҳои дохилӣ ва Қӯшунҳои сарҳадӣ вазифадоранд, ки омодагии тамоми кормандони худро доир ба мушаххасоти ин ҷиноятҳо таъмин созанд ва онҳо бояд огоҳ бошанд, ки ба шахсони мавриди харидуфурӯш қароргирифта, на ҳамчун ҷинояткор, балки чун ҷабрдидаи ин ҷиноят муносибат намоянд.

Муҳоҷирати ғайриқонунӣ намуди дигари ҷиноят мебошад. Фарқияти ин фаъолияти муташаккили ҷиноӣ аз харидуфурӯши одамон дар он аст, ки он барои ҷинояткорон сарчашмаи даромад мебошад ва ба интиқоли ғайрирасмии шахсони хоҳиши муҳоҷиратдошта, аз ҷумла бо сабабҳои иқтисодӣ, мусоидат менамояд. Ашхоси ба ин амал машғул, аксаран бо дигар намудҳои ҷиноят, аз ҷумла фаъолияти террористӣ, қочоқи маводи мухаддир ва силоҳ, баъзан бо харидуфурӯши одамон иртибот доранд. Муҳоҷирати ғайриқонунӣ намуди дигари ҷиноят мебошад, ки дар вақтҳои наздик ба он таваҷҷӯҳи зарурӣ зоҳир намегардид. Ҳамзамон парвандаҳои муҳоҷирони мушаххас бо тартиби инфиродӣ баррасӣ мегардиданд, ба шахсони миёнарав ва бевосита дар ин кор дастдошта, агар диққат дода шавад ҳам, ба андозаи ғайрикофӣ буд, дар натиҷа ин гурӯҳҳо нисбатан озодона фаъолият менамуданд. Қӯшунҳои сарҳадӣ дар роҳи мубориза бо ин таҳдиди криминалӣ, бояд бо Вазорати корҳои дохилӣ ҳамкории зичтар дошта бошанд.

Бояд ба ин далел таваҷчӯҳ зохир кард, ки дар байни қурбониёни харидуфурӯши одамон ва муҳоҷирати ғайриқонунӣ гурезагони воқеӣ низ вомехӯранд, бинобар ин барои ҳалли масъала ба роҳ мондани ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории амиқ дар нуқтаи баҳамоии падидаҳои муҳоҷират ва паноҳандагӣ зарур аст. Дар шахсияти қурбониёни харидуфурӯши одамон набояд вайронкунандагони қонун дар бораи сарҳад дида шавад ва онҳо бояд мувофиқи меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ аз ҳама гуна ҷавобгарии ҷиноятӣ озод карда шаванд.

2.3.5 Фурӯши ғайриқонунии аслиҳаи қатли ом, унсурҳои он, маводи радиологӣ ва дигар моддаҳои хавфнок

Хислати ҷиддии ҳар як кӯшиши қочоқи яроқи қатли ом ба андозае яқин аст, ки таҳдили ҳамаҷонибаи тартиби кор, дараҷаи баланди дониши андӯхта ва омодагӣ, асосҳои қонунӣ ва ташкили талошҳои якҷояи Сарраёсати қӯшунҳои сарҳадӣ ва Хадамоти гумрукро дар ҳамкорӣ бо Агентии байналмилалӣ оид ба энергияи атомӣ (МАГАТЭ), Созмони умумиҷаҳонии гумрук ва шояд мусоидатро бо Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо баҳри истифодаи чораҳои фаъолтари ошкор кардани чунин кӯшишҳо, тақозо мекунад.

2.3.6 Дигар навъҳои гардиши ғайриқонунӣ ва қочоқ

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дарк мекунад, ки тиҷорати ғайриқонунии аслиҳа ва муҳимоти ҷангӣ, харидуфурӯши одамон ва муҳоҷирати ғайриқонунӣ, инчунин қочоқи пинҳонии молҳо аз низоми назорати содиротию воридотӣ, бе пардохти боҷи давлатӣ дар оянда низ як силсила тавдиду хатарҳои бо ҳам робитадошта ва ҳамроҳикунандаро эҷод мекунад. Интиқоли ғайрирқонунии молҳо зуҳуроте мебошад, ки тамоми қитъаҳои сарҳади Тоҷикистонро фаро гирифтааст.

Силоҳ ва муҳимоти ҷангии дар қаламрави Тоҷикистон вуҷуддошта, сарчашмаи асосие мебошад, ки метавонад ҳадафи содироти ғайриқонунии аслиҳа гардад. Агар он дар ихтиёри дастаҳои ҷинояткор, экстремистӣ ва террористӣ дар ҳудуди Афғонистон қарор гирад, на танҳо ба шиддат ёфтани таҳдид ба амнияти Тоҷикистон мусоидат мекунад, балки ба обрӯи байналмилалии ин кишвар дар миқёси байналмилалӣ осеб мерасонад. Бо мақсади кафолат додани таъмини нигаҳдории захираҳои силоҳу муҳимоти ҷангӣ ва нест кардани қисми зиёдатии он, минбаъд низ тадбирҳои қотеъона андешида мешаванд.

2.3.7 Минаҳои зиддипиёдагард

Дар қитъаҳои хати сарҳади Тоҷикистон теъдоди зиёди минаҳои зиддипиёдагард гузошта шудаанд. Аксари қитъаҳои минагузошташудаи сарҳад аломатгузорӣ нашудаанд, ё маълумот оиди ҷойҳои аниқи минагузоришуда ва тарҳи ҷо ба ҷо кардани онҳо гум шудаанд. Айни замон қад-қади сарҳади Тоҷикистону Афғонистон 607 майдони миназор ба ҳисоб гирифта шудааст, ки дар онҳо 242 000 минаи зиддипиёдагард гузошта шудааст. Майдонҳои мина, асосан аз қисми ба ҳам омадани сарҳадҳои ӯзбекистону Тоҷикистон ва Афғонистон шурӯъ гардида, то шаҳри Хоруғ ҷойгир шудаанд. Дар сарҳади Тоҷикистону ӯзбекистон 58 майдонҳои ошкоршудаи мина мавҷуданд. Минаҳо дар наздикии нуқтаҳои аҳолинишин гузошта шуда, боиси мусибатҳои зиёд дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон гардидаанд. Дар ҳудуди сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон ду майдони ошкоршудаи мина дар наздикии водии Рашт ҷой доранд. Дар сарҳади Тоҷикистону Хитой майдонҳои ошкоршудаи мина вуҷуд надоранд.

Мавҷудияти минаҳои зиддипиёдагард дар хати сарҳад, ба бисёр ҷанбаҳои ҳаётан муҳим, аз ҷумла амнияти сарҳад таъсири манфӣ мерасонад. Қитъаҳои алоҳидаи минагузошташудаи сарҳад, ки назорат намешаванд, ҳамчун омили пешгиркунандаи фаъолияти ғайриқонунии транссарҳадӣ самарабахш нестанд. Ҳамзамон, ин майдонҳо ҳаракати сарҳадбононро мушкил мегардонанд ва онҳоро аз имконияти анҷоми додани посбонӣ ва назорати вазъият дар ҷойҳои дастнораси ошкоршуда ва тахминии минадор маҳрум месозад.

Тоҷикистон созишномаи Оттаваро дар бораи манъи истифодаи минаҳои зиддипиёдагард имзо кард, аммо аз сабаби набудани захираҳо, имконият надорад, ки дар мӯҳлати аз аввал муайяншуда, ӯҳдадориҳои худро оид ба тоза намудани қаламраваш аз минаҳо иҷро намояд. Қӯшунҳои муҳандисии Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси машварат бо Қӯшунҳои сарҳадӣ дар оянда низ дар доираи имкониятҳои дар ихтиёрашон қарордошта, баҳри тартиб додани харитаи майдонҳои мина ва тоза кардани онҳо кӯшиш хоҳанд кард. Дар ин кор онҳо ба дастгирии доимии ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз ҷумла Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо ниёз доранд.

2.4 Манфиатҳои иқтисодие, ки бо ҳамлу нақли транссарҳадӣ алоқаманд мебошанд

Тоҷикистон кишваре мебошад, ки ба баҳр роҳи баромад надорад, аз ин рӯ барои иқтисодиёти кишвар мавҷудияти теъдоди ҳарчӣ бештари гузаргоҳҳои сарҳадӣ, ки ҳамлу нақли қонунии борҳои транссарҳадиро осон мегардонанд, аҳамияти ҳаётан муҳим дорад. Муҳимияти ҳамкории сифатан хуб, дар қабули иқдомоти назоратӣ дар сарҳад байни идораҳои марбута ва кишварҳои ҳамҳудуд аз ин камтар нест. Боркашонии бемонеа тавассути сарҳад барои кишварҳои ҳамсояи Тоҷикистон низ муфид аст, зеро онҳо низ роҳи баромад ба баҳрро надоранд.

Барои иқтисодиёти кишвар роҳҳои байналмилалии зерин аҳамияти бештар доранд: 1) шоҳроҳи автомобилгард ва роҳҳои оҳан аз ӯзбекистони ҷанубӣ ба вилояти Хатлони Тоҷикистон; 2) аз қисми ғарб ва шарқи ӯзбекистон ба вилояти Суғди Тоҷикистон; 3) аз Кирғизистон ва Хитой ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшони Тоҷикистон; 4) аз Афғонистон ба вилояти Хатлони Тоҷикистон; 5) Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе. Дар оянда роҳи автомобилгарди Ҷиргатол, ки аз Қирғизистон тавассути нуқтаи гузаргоҳи назоратии Қарамиқ мебарояд, метавонад дар иқтисодиёти кишвар ба шоҳроҳи асосӣ мубаддал гардад. Аммо дигар гузаргоҳҳои нисбатан хурд низ дар осонтар намудани ҳамлу нақли транссарҳадӣ ва рушди хоҷагидории ноҳияҳои наздисарҳадӣ нақши муҳим мебозанд.

Тоҷикистон панҷ фурудгоҳи байналмилалӣ дорад. Дарвозаи асосии ҳавоии кишвар Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе мебошад. Миқдори солонаи мусофиркашонӣ аз Фурудгоҳи байналмилалии шаҳри Душанбе 0,6 миллион нафарро ташкил медиҳад. Дигар фурудгоҳҳо аз рӯи имкониятҳои мусофиркашонии худ дар муқоиса бо Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе натиҷаи хеле хоксорона доранд. Аммо Фурудгоҳи байналмилалии Хуҷанд дар таъмини алоқаи ҳавоӣ дар вилояти Суғд нақши муҳим дорад.

2.5 Коррупсия

Коррупсия - мушкилоте мебошад, ки ба тартиботи ҳуқуқӣ таҳдид мекунад ва барои шахсони алоҳида, аз ҷумла ҷинояткор ва террористон, ки мехоҳанд ба кишвари мо ва мардуми он зарар расонанд, шароити мусоидро фароҳам месозад.

Таъсири густурдаи коррупсия, аз хароб намудани имкониятҳои давлат дар идоракунии маъмурии институтҳои ҳокимият иборат мебошад, зеро ин зуҳурот шахсони мансабдорро ба иҷро накардани вазифаҳо ва ӯҳдадориҳои хизматиашон талқин мекунад. Коррупсия инкишофи тиҷорати қонуниро бозмедорад ва боварии ҷамъиятро нисбат ба идораҳои таъминкунандаи амнияти сарҳад ва идоракунандаи он коста месозад. Коррупсия ба амният ва осудаҳолии кишвар зиён мерасонад ва як таҳдиди ҷиддӣ маънидод мегардад. Интизор меравад, ки идораҳои алоҳида, таҳти роҳбарии Агентии назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия, нақшаи мубориза бо коррупсияро таҳия менамоянд ва ҳамзамон иқтидори худи агентӣ тақвият бахшида мешавад.

2.6 Масъалаҳои вобаста ба идораю мақомоти масъули таъмини амнияти сарҳад ва низоми сарҳадӣ

Тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" теъдоди зиёди мақомоти давлатӣ, сохторҳои ҳифзи ҳуқуқ ва дигар мақомоти худидоракунии маҳаллӣ, дар идоракунии сарҳади Тоҷикистон иштироки бевосита доранд. Дар баробари дигар мақомоти давлатӣ монанди Вазорати адлия, Вазорати нақлиёт ва коммуникатсия, дар ин фаъолият Корхонаи воҳиди давлатии "Роҳи оҳани Тоҷикистон" ва ҶСК "Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе" иштироки ғайримустақим доранд.

Масъулияти асосии таъмини амнияти сарҳад ба ӯҳдаи Сарраёсати қӯшунҳои сарҳадӣ (минбаъд Хадамоти сарҳадӣ), ки аз рӯи сохтор ба Кумитаи давлатии амнияти миллӣ итоат мекунад ва Хадамоти гумруки назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд Хадамоти гумрук) вогузор шудааст. Назорати раванди муҳоҷират ба зиммаи Вазорати корҳои дохилӣ вогузор шудааст. Назорати байторӣ аз ҷониби Вазорати кишоварзӣ ва назорати санитарӣ аз ҷониби Вазорати тандурустӣ пеш бурда мешаванд. Ба сиёсати раводидӣ, Вазорати корҳои хориҷӣ ҷавобгар аст. Масъули назорати фазои ҳавоӣ Вазорати мудофиа мебошад. Агентии назорати маводи нашъаовар барои мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи нашъадор ҷавобгӯ мебошад. Ҳамчунин барои мусоидат ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мақомоти худидоракунии маҳаллӣ нақши муайянро ба ҷо меоранд.

Вазифаҳои ҳар як идорае, ки ба таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он ҷалб гардидааст, муайян карда шудаанд, аммо доира ва ҳудуди масъулияти онҳо ҳанӯз хислати маҳдуд дорад. Дар баъзе ҳолатҳо, дар фаъолияти мақомоту идораҳои мухталиф мутобиқати қисман ва такрори кори якдигар ба мушоҳида расида, дар дигар ҳолатҳо норасоӣ эҳсос мегардад. Натиҷаи ниҳоӣ он аст, ки имкониятҳо на ҳамеша пурра мутамарказонида мешаванд, идораҳо на Ҳама вақт ба якдигар кӯмак мерасонанд ва аз ин сабаб натиҷаи самарабахшии чорабиниҳо оид ба таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он паст мегардад.

Дар ҳолати мавҷудаи заминаи ташкилӣ ва қонунгузории кор, ки аз аз ҷониби ду ва зиёда мақомоту идораҳо гузаронида мешаванд, на ҳамеша натиҷаи самаранок ба даст меояд. Дар амал, ин маънои онро дорад, ки дар як ҷой, чанд сохтор ва мақомот фаъолият намуда, корҳои ҳамдигарро такрор менамоянд. Мисолҳои зиёде вуҷуд доранд, ки шахсони расман хати сарҳадро убуркунанда, бо мушкилот рӯ ба рӯ мешаванд, яъне ҳуҷҷатҳои шахсӣ ва воситаҳои нақлиётии онҳо аз тарафи қӯшунҳои сарҳадӣ ва гумрук ба таври алоҳида тафтиш карда мешаванд. Илова ба ин, хадамоти байторӣ ва санитарӣ назорати алоҳида мегузаронанд. Ин омил боиси истифодаи бесамари вақту имкониятҳо мегардад ва барои шаҳрвандоне, ки қонунро риоя мекунанд, шароити номусоидро пеш меорад, дар натиҷа онҳо нисбат ба самарабахшии чунин агентиҳо таассуроти манфиро эҳсос менамоядц. Чунин санҷишҳо бояд ҳамзамон ва бо самарабахшии бештар гузаронида шаванд.

Ба ақидаи Гурӯҳи миллии корӣ, ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ салоҳияти кофӣ дода шудааст. Аммо дар баъзе мавридҳо қонунгузорӣ метавонист онҳоро возеҳтар баён намояд. Метавон, ҳамчунин ба ҳамоҳангсозии нисбатан таъсирбахши ӯҳдадориҳо оид ба гузаронидани таҳқиқи парвандаҳои ҷиноятӣ аҳамият дод.

Сарраёсати қӯшунҳои сарҳадӣ ва Хадамоти гумрук дар самти гузаронидани тафтишот, айни замон дорои салоҳияти маҳдуданд, аз ин хотир, дар ин масъала ба воҳидҳои тафтишотии дигар мақомот такя мекунанд ва худашон танҳо барои дастгир намудани ашхос ва борҳои ғайриқонунӣ ҷавобгӯ мебошанд. Мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои қудратӣ, аз ҷумла онҳое, ки дар сарҳад фаъолият доранд, дар чунин шароит дар самти мубориза алайҳи ҷиноятҳои муташаккили байналмилалӣ ва терроризм бо мушкилиҳои зиёд дучор меоянд ва айни замон танҳо ба манбаи ягонаи дастрас намудани маълумотҳои фаврӣ умед мебанданд, ки дар аксари ҳолатҳо вобаста ба хусусияти худ наметавонанд тавассути дигар сарчашмаҳо тасдиқ карда шаванд, инчунин бидуни таҳдиду баҳогузорӣ арзёбӣ мегарданд ва имкони муқоисаи ин иттилоот мавҷуд нест, аз ин рӯ дар бисёр мавридҳо беэътимод дониста мешаванд.

Мақоми истисноии Агентии назорати маводи нашъаовар тақвият ёфта, тибқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян гардидааст. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи воситаҳои нашъадор, моддаҳои психотропӣ ва прекурсорҳо" вазифаҳои Агентиро дақиқ намуда, ба зиммааш вазифаҳои дахлдорро оид ба таъмини корҳои фаврӣ-ҷустуҷӯӣ вогузор мекунад. Масъалаи тақвият додани салоҳияти Агентии назорати маводи нашъаовар то дараҷаи сохтори доимоамалкунандаи ҳифзи ҳуқуқ, бояд мавриди баррасӣ қарор дода шавад.

Принсипи эҳтироми ҳуқуқи инсон ҳамчун талаботи умумӣ нисбат ба фаъолияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, дар қонунгузории амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ифода ёфтааст.

2.7 Масъалаҳои вобаста ба консепсияи муосири идоракунии сарҳадот ва заминаи қонунгузории таъмини низоми сарҳадӣ

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" муқаррар кардааст, ки мақсади таъмини амнияти сарҳад, пешгирии вайрон кардани низоми сарҳади давлатӣ, нигоҳдории низоми сарҳадӣ ва низоми нуқтаҳои гузаргоҳ аз хати сарҳад мебошад. Қонуни мазкур ҳамчунон тадбирҳои таъминкунандаи амнияти сарҳадиро ҳамчун ҷузъи ҷудонашавандаи ҳимояи сарҳади давлатӣ муайян кардааст.

Низоми (расмиёти маъмурии) сарҳади давлатӣ айни замон ба нигоҳ доштани пойдории сарҳад нигаронида шуда, унсурҳои зеринро дар бар мегирад:

- убури сарҳади давлатӣ аз ҷониби шахсони воқеӣ ва воситаҳои нақлиёт;

- тавассути сарҳади давлатӣ интиқол додани бор, мол ва ҳайвонот;

- пешбурди фаъолияти тиҷоратию хоҷагидорӣ, шикор ва дигар намуди фаъолият дар сарҳади давлатӣ ё дар наздикии он дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- якҷоя бо кишварҳои хориҷӣ ҳаллу фасл кардани ҳодисаҳое, ки бо вайрон намудани қоидаҳои дар боло зикршуда вобастаанд.

Бо назардошти манфиатҳои муштараки Ҷумҳурии Тоҷикистон ва давлатҳои ҳамҳудуд, имкон аст, ки қоидаҳои алоҳида оид ба таъмини низоми сарҳади давлатӣ муқаррар гардида, ҳамзамон ин қоидаҳо соддатар карда шаванд.

Идоракунии сарҳад ҳоло ҳамчун вазифае маънидод мегардад, ки бояд танҳо дар сарҳад ва ҳудуди минтақаи наздисарҳадӣ иҷро шавад ва ба ҳеҷ ваҷҳ манотиқи дохилии кишварро дар бар намегирад.

Бо масъалаҳои идоракунии сарҳад теъдоди зиёди идораҳо, хусусан дар нуқтаҳои убури сарҳад, машғул мебошанд. Зарур аст, ки байни онҳо ҳамкории самаранок ва алоқа ба роҳ монда шавад.

Дар амал низоми мавҷудаи амнияти сарҳад, асосан ба мубориза алайҳи ҳодисаҳо дар сарҳад, ё вайронкунии сарҳади давлатӣ, муҳофизати он бо воситаҳои ҳарбӣ, на тавассути гузаронидани чорабиниҳои фаврию ҷустуҷӯӣ ва таъмини тартиботи ҳуқуқӣ равона гардидааст.

То айни замон вазифаҳои фаврии муҳофизати сарҳад, асосан бо роҳи назорати патрулии нерӯҳои ба хизмат ҷалбгардида, дар минтақаи "сабзи" сарҳад ва гузаргоҳҳои он, бидуни таҳлили хатарҳои мавҷуда анҷом дода мешавад. Ин гурӯҳи хизматчиёни ҳарбӣ, ки барои иҷрои вазифаҳои ҳифзи ҳуқуқ ҷалб мегарданд, омодагии кофӣ надоранд. Аз ин сабаб онҳо дар ҳалли масъалаҳои марбут ба иҷрои вазифаҳои хизматӣ, дар минтақаи "сабз"-и сарҳад аксар ба зӯроварӣ такя мекунанд, ки дар баъзе ҳолатҳо боиси талафоти ҷонии одамон мегардад.

Маъмурияти дохилиидоравии ҳамаи хадамоте, ки ба таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он машғуланд, аз ҳад зиёд муттамарказ ва бюрократӣ гардонида шудааст. Ҳамзамон сохтори ташкилии онҳо ниҳоят мураккаб мебошад. Дар ташкилотҳое, ки ба идоракунии сарҳад машғуланд, ба воҳидҳои поёнӣ надодани салоҳияти кофӣ ба мушоҳида мерасад.

Манбаи қонунгузории идоракунии сарҳад нисбатан замонавӣ буда, он чандин маротиба бо қонуну таҳрироти нав пурра карда шудааст. Ин таҳриру тағйиротҳо, бояд аз нигоҳи танқидӣ, аз нав таҳлил ва якҷоя карда шаванд, то ин ки истифодаи онҳо аз ҷониби сохторҳои масъули таъмини амнияти сарҳад ва идоракунандаи он осон гардад.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон" (хадамоти сарҳадӣ), эҳтимол меравад, ки ба баррасӣ ва ворид намудани тағйиру иловаҳо ниёз дорад, то ин ки ба иҷрои Стратегияи мазкур мусоидат кунад.

Қонунгузории муҳоҷират аз қонуну дастурҳои сершумор ва қонунгузории гумрук бошад аз як қатор меъёрҳои зерқонунии ҷудогона иборат аст. Дар ин самтҳо низ бояд таҳлил гузаронида 1 Минтақаи сарҳадӣ, мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" - минтакаи паҳноиаш то 25 км-ро дар тӯли хати сарҳад дар бар мегирад. шуда, такмилу илова ва тағйирот таҳия ва ворид карда шаванд ва ба ин васила, ваколату вазифаҳои ҳар кадоме аз мақомоти ҳуқуқтатбиқкунанда дақиқ муайян гарданд ва монеаҳое, ки ба ҳамкориҳои ин мақомот ва муассисаҳои дар сарҳад амалкунанда халал мерасонанд, аз байн бурда шаванд.

Таълими тамоми ҳайати кормандони ҷалбгардида, ҷиҳати истифодаи қонунгузории нав, вазифаи мушкил, вале ниҳоят муҳим мебошад.

2.8 Мушкилоти мушаххас

2.8.1 Делимитатсия ва демаркатсияи сарҳад

Як қатор қитъаҳои сарҳади Тоҷикистон, то ҳол бо созишномаҳо дар бораи делимитатсия ва демаркатсияи сарҳад фаро гирифта нашудаанд. Воқеияти то айни замон имзо нашудани чунин созишномаҳо, таъмини самарабахши низоми сарҳадӣ ва амнияти сарҳадиро хусусан дар ноҳияҳои наздисарҳадие, ки мардум аз ду ҷониб зиндагӣ мекунанд ва намояндагони як қавму қабила мебошанд, мушкил мегардонад.

Бо мақсади мусоидат ҷиҳати ҳалли ин мушкилот, Тоҷикистон баҳри омӯзонидани шахсони мансабдори зерин ки: а) роҳбарии ноҳияҳои наздисарҳадии ба чунин созишномаҳо дохилнашударо анҷом медиҳанд; б) ба гуфтушунидҳо баҳри ҳалли ин мушкилот ҷалб гардидаанд, талош дорад.

2.8.2 Омода кардани кадрҳо

Дар аксари бобҳои Стратегия тайёр кардани кадрҳо таъкид карда мешавад. Ин воқеият табиист, зеро такмили сатҳи дониш ва таҷрибаи кормандони ташкилотҳои машғули таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он, барои татбиқи муваффақонаи Стратегия ва минбаъд таъмин намудани бехатарии сарҳади давлатӣ ва идоракунии он аҳамияти ҳаётан муҳим дорад.

Зарурати баланд бардоштани иқтидори идораҳои Тоҷикистон, ки ба таъмини амнияти сарҳад ва идора кардани он ҷавобгар мебошанд, дар самти омӯзиши кормандон бо имкониятҳои худӣ ва усулҳои муосири фаъолият дар сатҳи баланд эҳсос мегардад. Мақсад аз он иборат аст, ки нерӯи кадрӣ ташаккул ёбад ва тавонад омодани мутахассисони дорои дониши амиқ ва ба қувваю нерӯи худ итминондоштаро таъмин намояд ва намояндагони он дорои дониши баланди зарурӣ бошанд, ки тавонанд дар идораҳо, бе кӯмаки беруна ва мутобиқи методика ва тарҳрезиҳои навин, дастгирии устуворро таъмин намоянд. Ин нерӯи кадрии дастурдиҳандагон (инструкторон), бояд дорои қобилияти ислоҳотгузаронӣ, рушди иқтидори кадрии дохилӣ ва навсозиҳо дар ин самт бошанд.

Барои ташкили нерӯи устувор ва дарозмуддати дастурдиҳандагон, ки аз лиҳози ташкилӣ созмонёфта ва худкифо бошанд ва баҳри дар заминаи фаврӣ қарор додани онҳо, кӯмаку дастгирии ҳамаҷониба ва роҳнамоии ҷомеаи ҷаҳонӣ тақозо мегардад. Ташкили курсҳо оид ба омода намудани дастурдиҳандагон, кӯмак дар тарҳрезӣ ва созмон додани пойгоҳи таълимӣ, таҳияи барнома ва усулҳои таълим, банақшагирии курсҳо ва коркарди барномаҳо унсурҳои зарурии чунин фаъолият мебошанд. Мусоидат ба иртибот ва барқарор намудани алоқа бо муассисаҳои таълимии хориҷӣ ва ташкилотҳои тарбияи кадрҳо, барои он хадамотҳо, ки дар сарҳад фаъолият менамоянд, аҳамияти калон дорад.

Қисми 2 Стратегияи миллии идора намудани сарҳадсиёсат, мақсад, вазифаҳо ва консепсия

1. Стратегияи миллии идора намудани сарҳадмуайян намудани сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон

Стратегияи мазкур дар доираи сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи амнияти миллӣ, муносибатҳои байналмилалӣ ва иқтисодӣ арзи вуҷуд дошта, бо он ҳамоҳанг мебошад. Аз рӯи моҳият, он як ҷузъи ҷудонашавандаи ин сиёсат буда, ба мусоидат ҷиҳати таъмини оромию субот, амнияти ҳам давлат ва ҳам шаҳрвандони он, дастгирии муносибатҳои сулҳомез ва дӯстона бо дигар давлатҳо, содда намудани тиҷорати наздисарҳадӣ нигаронида шудааст.

Стратегияи миллии идора намудани сарҳад, ба қонеъ намудани талаботҳо дар доираи консепсияи сиёсати давлатӣ равона гардида, дар он мавқеи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳадафҳои стратегӣ, афзалиятҳо дар самти амнияти сарҳад ва идора кардани он инъикос ёфтаанд. Ҳадафҳо ва афзалиятҳои муқарраршаванда мувофиқи таҳлилу баҳогузории воқеии тавдиду хатарҳо ва эҳтиёҷот асоснок карда шудаанд. Дар нақшаи амалӣ намудани Стратегияи миллии идора намудани сарҳад вазифаҳое, ки бояд барои расидан ба ҳадафҳои нишондодашуда ҳаллу фасл шаванд, муайян гардидаанд ва шаклу усул, мӯҳлатҳои тахминии таъиннамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои иҷро намудани онҳо зикр гардидаанд. Стратегияи мазкур, маҷмӯаи ақидаҳо ё тавсияҳо нест. Дар он сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба амнияти сарҳад ва идора намудани он инъикос ёфта, дар назар аст, ки идораҳои масъули таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он барои иҷрои муваффақонаи он талош хоҳанд кард.

2. Ҳадафҳои стратегӣ ва вазифаҳои Стратегияи миллии идора намудани сарҳад

Ҳадафи стратегии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳадафи Стратегияи мазкур ҷузъи он мебошад, аз мустаҳкам намудани сарҳад, баланд бардоштани сатҳи беҳбудии тиҷоратию иқтисодии давлат бо роҳи таъмини самарабахши амнияти сарҳад ва идоракунии он, инчунин таъмини риояи ҳуқуқҳои инсон иборат мебошад.

Вазифаи мушаххаси стратегияи мазкур, муқаррар намудани ҳадафҳои ҳамаҷонибаи дарозмуддат (барои солҳои 2010-2025) ва афзалиятҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти амнияти сарҳад ва идоракунии он ва ба ин васила бунёди пойгоҳ барои мустаҳкам намудани сарҳадот мебошад.

3. Принсипҳо

Он идораҳои Тоҷикистон, ки ба таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он масъуланд, бояд дар роҳи таҳкими сарҳад ва самаранок идора намудани он як қатор принсипҳои бунёдиро ба роҳбарӣ гирифта амал созанд ва тамоми ҳайати кормандонашон бояд ин принсипҳоро донанд. Сухан дар бораи принсипҳои зерин меравад:

3.1 Ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии амалҳо

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориро дар сатҳи маҳаллӣ, минтақавӣ, миллӣ, дуҷониба ва бисёрҷониба пешбинӣ менамояд. Аз нуқтаи назари некбинонаи имкониятҳо, боло бардоштани самараи фаъолият, ҳамоҳангии кӯшишҳо ва ёрии ҳамдигарӣ дар ин самт дорои аҳамияти муҳим мебошад. Ба болоравии сатҳи самарабахшии системаи таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он - ҳамкорӣ, ҳамоҳангсозии амалҳо, кӯмаки ҳамдигарӣ миёни тамоми идораҳои дар сарҳад амалкунанда, ки дар навбати худ ба мубодилаи самараноки иттилоот вобаста мебошанд, мусоидат мекунанд.

3.2 Заминаи ҳифзи ҳуқуқӣ

Стратегияи мазкур эътироф мекунад, ки тамоми имкониятҳои давлат бояд ҳамдигарро пурракунанда ва ҳамоҳанг буда, барои аз байн бурдани таҳдидҳои асри ҶҶI истифода шаванд ва бо назардошти он, ки аксари ин таҳдидҳо хислати ҷинояткорона ва террористӣ дошта, аз ҳудуди сарҳадҳои миллӣ берун мебароянд, ба шакли транзитӣ ё бевосита ба вазъи дохилии давлатҳо таъсир мерасонанд, интихоби муносибатҳои нави таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии онро пешниҳод менамояд. Заминаи ин муносибатҳоро бояд на шаклҳои зӯроварӣ, балки тадбирҳои пешгиркунанда ва фаъолияти ҳифзи ҳуқуқӣ ташкил диҳанд.

3.3 Зина ба зинаи идоракунии сарҳад дар чаҳор дараҷа

Унсур ва заминаи асосӣ барои таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он аз системаи бисёрзинаи назорат дар чаҳор дараҷа иборат мебошад.

Тавре аз Стратегияи мазкур бармеояд, барои таъсирбахш будани фаъолият иқдомоти назоратӣ бояд танҳо дар сарҳад анҷом дода нашаванд. Стратегия дараҷаи якумро дар қабулу амалӣ намудани тадбирҳои ташаббусию пешгиркунанда дар ҳудуди беруна, яъне то сарҳад пешбинӣ менамояд. Ҳадаф аз он иборат аст, ки фаъолияти ҷинояткоронаи транссарҳадӣ то расидан ба ҳудуди Тоҷикистон аз байн бурда шавад. Тадбирҳои назоратии пешгиркунанда аз чорабиниҳои зерин иборатанд: сиёсати раводидӣ, истифодаи кормандони касбӣ оид ба алоқа ва такмили омодагии касбии кормандони консулгарӣ. Дараҷаи дуюми назорат аз ҳамкории самарабахш ва ҳамоҳангии фаъолият бо кишварҳои ҳамҳудуд ва дигар давлатҳо иборат мебошад. Дараҷаи сеюми назорат амалӣ намудани ин иқдомотро дар хати сарҳад, "сарҳади сабз" ва нуқтаҳои гузаргоҳи сарҳадӣ дар бар мегирад. Дараҷаи чаҳорум, он тадбирҳои назоратиро ифода мекунад, ки дар қитъаҳои наздисарҳадӣ ва ҳудуди дохилии кишвар андешида мешаванд. Дараҷаи чаҳорум ширкати он вазорату идораҳоеро тақозо мекунад, ки маъмулан дар таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он нақши намоёнро намебозанд.

3.4 Ҷорӣ намудани принсипи таҳлили хатарҳо

Баҳри баҳисобгирии як қатор омилҳои воқеӣ, ки ба вусъати таҳдиду хатарҳо таъсир мерасонанд ва идораҳои дар сарҳад амалкунанда бо онҳо рӯ ба рӯ мешаванд, стратегия аз ин идораҳо талаб мекунад, ки хулосаи таҳлилии вазъи сарҳадро дар тамоми қитъаҳои он, дарки хусусият ва табиати миқдори сершумори омилҳои ҷойдошта ва хатарҳои мушаххас, ки бо убури хати сарҳад алоқаманданд, пешниҳод кунанд. Тасмимоти кӯҳна дигар қобили қабул нестанд. Баҳодиҳии возеҳ ва дарки вазъият - принсипи асосии таъмини самарабахши идора намудани сарҳад ва амнияти он мебошад. Аз ин хотир, стратегия аз идораҳои таъминкунандаи амнияти сарҳад ва идоракунандаи он талаб мекунад, ки шакли таҳлили хатарҳоро ҳамчун воситаи идораи имкониятҳо ва ташкили фаъолият ҷорӣ намоянд.

Гарчанде дар раванди таҳлили хатарҳо мутахассисони таҳлилгар ширкат мекунанд, ин усулро наметавон аз дигар воситаҳои идоракунанда ҷудо кард. Он ҳамчун як риштаи сурхи пайвасткунанда аз тамоми марҳилаҳои корӣ ва раванди тақсимоти имкониятҳо барои таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он мегузарад.

3.5 Истифодаи самарабахши имкониятҳо ва муайян намудани афзалиятҳо

Дар шароити маҳдуд будани имкониятҳо, онҳо бояд самарабахш истифода шаванд. Захираҳо бояд дар лаҳзаи зарурӣ, дар ҷои зарурӣ қарор дода шаванд ва тақсимоту истифодаи онҳо дар асосҳои банақшагирии самаранок, оқилона, фасеҳ ва таассур ба вазъи ивазшаванда сурат гирад. Дар асоси санҷиш ва таҳлили дуруст бояд самтҳои афзалиятноки истифодаи захираю имкониятҳо муайян карда шаванд.

3.6 Мубодилаи самараноки иттилоот

Ба роҳ мондани воридшавии оперативӣ ва самарабахши иттилоотбарои таҳлили вазъ, банақшагирӣ ва амалӣ намудани тадбирҳои мушахасси аксуламалӣ унсури асосӣ мебошад. Бо шарофати он Ҳукумат ва идораҳои дар сарҳад фаъолиятдошта, аз рӯи зарурат бо маълумоти зарурӣ таъмин карда мешаванд.

3.7 Ҳалли мушкилоти маҳаллӣ дар ҷояш

Дар доираи ин Стратегия принсипи "мушкилоти маҳаллӣ ҳалро дар ҷояш талаб мекунад" тарғиб мегардад; ҳамзамон эьтироф мешавад, ки қитъаҳои сарҳад бо ҳамдигар шабоҳат надоранд ва омилҳои иҷтимоӣ, фарҳангӣ, тиҷоратӣ, топографӣ, иқлимӣ ва хатарҳо дар соҳаи амният ба хислати мушкилоти дар вилоятҳои мухталифи ҷуғрофӣ мавҷуда ва ҳаллу фасли онҳо таъсири комилан мухталиф мерасонанд.

*** Ҷадвал оварда намешавад

Ҳамкорӣ ва ҳамоҳангӣ, заминаи ҳифзи ҳуқуқӣ, таҳлили хатарҳо, мубодилаи самараноки иттилоот, истифодаи самарабахши захираҳо ва муайян намудани афзалиятҳо, ҳалли проблемаҳои маҳаллӣ дар ҷояш.

4. Вазифаҳои стратегияи Тоҷикистон оид ба идора намудани сарҳад

Иловатан ба ҳафт принсипи асосии дар боло зикршуда, ки асоси Стратегияро ташкил медиҳанд, система ба ҳалли вазифаҳои умумии зерин самт гирифтааст:

- Тоҷикистон дорои сарҳади эътирофшуда ва кушода, аммо самаранок ҳимояшаванда хоҳад буд. Ҳамзамон бо ин, делимитатсияи (муайян кардани сарҳади давлатӣ бо нишон додани хати он, ворид намудани он ба харита мувофиқи шартномаи байни давлатҳо имзошуда) сарҳад анҷом дода шуда, демаркатсия (барқарор намудани сарҳади давлатӣ дар маҳалҳо) гузаронида мешавад ва бо давлатҳои ҳамҳудуд созишномаҳое ба имзо мерасанд, ки барои таъмини амнияти сарҳад ва ҳамкории ҳамаҷониба бо ин давлатҳо заминаи мусоид фароҳам меоранд;

- баҳри мусоидат ба муборизаи самарабахш бо ҷиноятҳои трансмиллӣ ва ҳамкории фаъолтари касбӣ байни идораҳои миллӣ ва шарикони байналмилалӣ, бояд ҳамоҳангсозӣ ва муттаҳидкунонии қонунгузорӣ гузаронида шавад;

- рафту омади транссарҳадии босамари одамон ва молҳо ба рушди иқтисодии Тоҷикистон ва танзими муносибатҳои неки ҳамсоягӣ миёни мардуми сокини ду ҷониби сарҳад мусоидат хоҳад кард. Шумораи нуқтаҳои гузаргоҳи сарҳадӣ бо мақсади қонеъ гардонидани талаботи транссарҳадӣ ба дараҷаи кофӣ зиёд карда хоҳад шуд. Гузаргоҳҳои аз нигоҳи байналмилалӣ муҳим бо стандартҳои ҷаҳонӣ мутобиқ карда шуда, барои нигаҳдории тартиби бетаваққуфи рафту омади одамон ва ҳамлу нақли борҳо расонидани хизматрасонии зарурӣ фароҳам мегардад ва иҷозати вуруди муҳоҷирон ба қаламрави кишвар кафолат дода мешавад;

- дар сатҳи сохторӣ ва ташкилии тамоми идораҳои ваколатдор ҳамкории бемонеаи дохилиидоравӣ, байниидоравӣ ва байналмилалӣ ба роҳ монда хоҳад шуд. Ҳамкорӣ байни ҳамаи идораҳо дар сарҳад ба таҳкими эътимоди байниҳамдигарӣ, дастгирии ҳаракати бетаваққуфи одамон ва молҳо, амният дар сарҳади Тоҷикистон ва дар маҷмӯъ дар минтақа мусоидат хоҳад кард;

- яке аз самтҳои марказии фаъолият мубориза алайҳи ҷинояткориҳои транссарҳадӣ ва трансмиллӣ, пеш аз ҳама дар бастани роҳҳои интиқоли маводи мухаддир хоҳад буд. Пешгирии ҷинояткорӣ яке аз вазифаҳои асосии таъмини амнияти сарҳад мегардад. Азму талоши муштараки ҳамаи сохторҳои ҳифзи ҳуқуқ дар ин самт пурзӯр карда мешавад;

- зарур аст, ки иқтидори оперативии идораҳои масъули амнияти сарҳад баланд бардошта шавад. Дар асоси ҳамкориҳо шакли зина ба зинаи идора намудани сарҳад ташкил карда хоҳад шуд. Консепсияи оперативии идоракунии ҳар як қитъаи сарҳад, бо назардошти хусусиятҳои он, таҳия мегардад. Гузаронидани чорабиниҳо вобаста ба идоракунии сарҳад ба ӯҳдаи кормандони салоҳиятдор ва содиқ вогузор мегардад. Шакли фаъолияти ҳамаи мақомот аз нуқтаи назари интиқодӣ санҷида ва таҷдиди назар мегардад, то ки барои татбиқ ва истифодаи чорабиниҳои тафтишотию назоратӣ бо кӯшиши ҳадди ақал ва бетаваққуф мусоидат карда шавад. Барои дастгирии фаъолияти мақомот ва такмили корҳои назоратию дидбонӣ, технологияи муосире, ки худро мусбӣ муаррифӣ намудааст, ворид карда хоҳад шуд;

- системаи нави менеҷмент ба роҳбарии нисбатан самараноки тамоми фаъолияти ҳамроҳикунанда нигаронида шудааст. Дар ҳамаи сатҳҳои ташкилӣ инъикоси дақиқ ва саривақтии воқеии фаъолият ва ҳодисаҳои вобаста бо амнияти сарҳад таъмин мегардад. Марказҳои фаврии муштарак ташкил карда мешаванд. Мубодилаи самарабахши иттилоот байни тамоми идораҳои масъули амният ва идоракунии сарҳад пурзӯр карда мешавад ва он ба яке аз омилҳои асосӣ ҷиҳати қабули қарор табдил меёбад. Ҳар як идора расмиёти системавии баҳодиҳии хатарҳоро истифода хоҳад кард, ки ба онҳо имкон медиҳад захираҳои мавҷударо бо боздиҳии ҳадди аксар истифода баранд;

- сиёсати кадрӣ таҳия гардида, сатҳи касбии кормандон тавассути такмили омодагии кадрҳо баланд бардошта хоҳад шуд, ки ба ҳар як идора имкон медиҳад ӯҳдадориҳои худро самарабахш иҷро намояд. Мақсад аз он иборат аст, ки минбаъда ба фаъолиятҳои ҳифзи ҳуқуқӣ танҳо кормандоне машғул шаванд, ки аз омодагии дахлдори касбӣ бархӯрдоранд. Системаи тайёр намудани кадрҳо ва баланд бардоштани маҳорати касбии онҳо дар ҳар як идора ба ҳалли вазифаҳо ва иҷрои ӯҳдадориҳои ҳамин идора мутобиқ карда хоҳад шуд. Ҳамзамон, таълими муштараки кормандони якчанд идора ҳавасманд гардонида мешавад;

- зимни амалӣ намудани ҳамаи чорабиниҳои ҳифзи ҳуқуқӣ, риояи хуқуқҳои инсон таъмин мегардад ва ӯҳдадориҳои байналмилалӣ дар ин самт ба инобат гирифта мешавад. Дар сиёсати кадрии ҳамаи идораҳои масъули низоми сарҳадӣ ва таъмини амният ҷанбаи гендерӣ ба назар гирифта хоҳад шуд. Ҷӯяндагони паноҳгоҳ ва фирориён ҳуқуқ доранд, ки дар кишвар, аз ҷумла дар сарҳади давлатии он паноҳгоҳ дарёфт намоянд;

- яке аз вазифаҳои Стратегия мубориза зидди коррупсия мегардад;

- баҳри беҳбудии инфрасохтор ва таҷҳизонии биноҳои корӣ ва истиқоматии кормандони идораҳои дар сарҳад фаъолиятдошта тадбирҳо андешида мешаванд, то ин ки ҷавобгӯи шароити ҳар як ноҳияи сарҳадӣ бошанд. Корҳои зарурии таъмир ва сохтмонӣ тарҳрезӣ ва амалӣ карда мешаванд;

- ҳамкорӣ бо кишварҳои мададрасон (донорҳо) ва ташкилотҳои байналмилалӣ бо мақсади такмили ҳамаҷонибаи низоми идоракунии сарҳад тавсеа дода мешавад.

Вазифаҳои мушаххас ба таври муфассал дар нақшаи иҷрои Стратегияи мазкур нишон дода шудаанд.

Мафҳумҳо ва ихтисорот

1. Мафҳумҳо

Дар нақшаи стратегии мазкур истилоҳот, мафҳумҳо ва ихтисороти зерин истифода бурда мешаванд.

Тафтиш дар сарҳади давлатӣ

Намудҳои чорабиниҳои назоратиеро дар бар мегирад, ки дар нуқтаҳои гузаргоҳи расмии сарҳад анҷом дода мешаванд. Санҷиши шаҳрвандони убуркунандаи сарҳад на танҳо аз тафтиши санадҳои иҷозати сафар, риояи дигар шартҳои вуруд ба ҳудуди кишвар, истиқомат, фаъолияти корӣ ва хурӯҷ иборат аст, балки амалиёти назоратиро дар бар мегирад, ки ба ошкор ва пешгирӣ намудани таҳдидҳо ба амнияти миллӣ ва сиёсати давлатии Тоҷикистон нигаронида шудааст.

Назорати сархадӣ

Аз тафтишот дар сарҳад ва назорати сарҳади давлатӣ иборат мебошад.

Сарҳадбон

Мафҳуми умумӣ буда, маънои намояндаи идорае мебошад, ки вазифаҳоро оид ба идоракунии сарҳад иҷро мекунад (масалан, хизматчии ҳарбӣ-сарҳадбон, афсарӣ гашти патрулӣ, назоратчии нуқтаи гузаргоҳи сарҳади давлатӣ)

Идора намудани сарҳад

Идора намудани сарҳад - ин консепсияи муҳофизати сарҳад мебошад. Он маҷмӯи чорабиниҳои сиёсӣ, қонунгузорӣ, хоҷагӣ, маъмурӣ ва оперативӣ мебошад, ки барои нигоҳдорӣ ва баландбардории сатҳи амнияти сарҳад равона карда шудааст. Истифодаи қувваи низомӣ танҳо дар ҳолатҳои истисноии қайду шартшуда ва танҳо бо мақсади нигоҳдории тартиби идоракунии сарҳад мумкин аст. Кафили идоракунии босамари сарҳадкормандони касбӣ ва тақсими дақиқи ӯҳдадориҳо дар доираи созишу ҳамкорӣ миёни вазорату идораҳои дахлдор мебошанд. Тадбирҳо баҳри идора намудани сарҳад на танҳо амалиёти дар қаламрави кишвар амалишаванда, балки иқдомоти пешгиркунандаро дар кишварҳои ҳамҳудуд ва дар ҳамкорӣ бо онҳоро низ дар бар мегирад. Ҳамкории байналмилалӣ яке аз унсурҳои муҳими фаъолият доир ба идора намудани сарҳад мебошад.

Сиёсати сархадӣ

Консепсия ва тадбирҳои асосии сиёсӣ, иқтисодӣ, қонунгузорӣ ва маъмурие мебошанд, ки давлат бо мақсади таъмини амнияти сарҳад аз онҳо истифода мебарад.

Дидбонгоҳи сарҳадӣ

Пойгоҳи доимии маъмурӣ-фаврии воҳиди минтақавии қӯшунҳои сарҳадӣ мебошад. Дидбонгоҳи сарҳадӣ қад-қади хати "сарҳади сабз" ҷойгир карда мешавад. Дурии он аз хати сарҳади давлатӣ, аз чандсад метр то даҳҳо километрро ташкил медиҳад. Теъдоди сарҳадбононе, ки дар дидбонгоҳ хизмат мекунанд, метавонад 30 - 60 нафар бошад.

Муҳофизати сарҳад

Истилоҳест, ки дар қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода мегардад. Муҳофизати сарҳад, ҷузъи чорабиниҳо оид ба таъмини амнияти дохилӣ ва мудофиаи сарҳад мебошад. Он маҷмӯи тамоми тадбирҳои сиёсӣ, низомӣ, хоҷагидорӣ, қонунӣ ва маъмурӣ мебошад, ки барои нигаҳдории низоми сарҳадӣ тақозо мегарданд. Муҳофизати сарҳади Тоҷикистон на танҳо ҳамчун назария, балки аз нуқтаи назари амалӣ, як ҷузъи муҳими қудратӣ мебошад.

Низоми сарҳадӣ

Муайянкунии мафҳуми низоми сарҳадӣ дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" дода шудааст. Ин Қонун доираи масъулиятро барои нигаҳдории низоми сарҳадӣ муайян мекунад. Низоми сарҳадӣ ҷанбаҳои зеринро дар бар мегирад:

- аз сарҳади давлатӣ гузаштани ашхос ва воситаҳои нақлиёт;

- тавассути сарҳади давлатӣ интиқол додани борҳо, молҳо ва ҳайвонот;

- аз сарҳади давлатӣ гузаронидани ашхос, воситаҳои нақлиёт, борҳо, молҳо ва ҳайвонот;

- пешбурди фаъолияти хоҷагидорӣ, шикор ва дигар намудҳои фаъолият дар сарҳади давлатӣ ё дар наздикии он дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон;

- якҷоя бо давлатҳои ҳамҳудуд, ҳаллу фасл кардани ҳодисаҳое, ки бо вайрон намудани қоидаҳои низоми сарҳадӣ вобастаанд;

- бо назардошти манфиатҳои муштараки Ҷумҳурии Тоҷикистон ва давлатҳои ҳамҳудуд, муқаррар кардани тартиботи соддатари низоми сарҳадӣ мумкин аст.

Амнияти сарҳад

Амнияти сарҳад ҷузъи ҷудонашавандаи амнияти дохилии давлат мебошад. Қонунвайронкунӣ дар сарҳад, пеш аз ҳама дар шакли ҷинояткории муташаккилона, на танҳо ба амнияти сарҳад, балки умуман ба амнияти дохилӣ таъсироти манфӣ мерасонад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дараҷаи имконпазир ва мувофиқи матлаби амнияти сарҳадро муайян мекунад. Нигаҳдории амнияти сарҳад ба доираи масъулиятҳои тамоми вазорат ва идораҳои салоҳиятдоре, ки чӣ дар сарҳад ва чӣ дар ҳудуди давлат фаъолият доранд, дохил мегардад. Ҳадаф аз ҳамоҳангсозии амалҳои онҳо барои расидан ба мақсадҳои умумӣ иборат аст.

Назорати сарҳад

Сухан дар бораи назорате меравад, ки дар қисмҳои мобайнии нуқтаҳои гузаргоҳи расмии сарҳади давлатӣ (дар "сарҳади сабз") амалӣ карда мешавад. Усулҳои хоси назорати сарҳад, дидбонӣ ва гашти патрулӣ мебошанд. Чун қоида, вазифаи назорати сарҳад ба доираи масъулияти қӯшунҳои сарҳадӣ дохил мешавад.

Пешгирӣ намудани ҷиноят

Истилоҳи мазкур тамоми чорабиниҳоеро ифода мекунад, ки бо мақсади роҳ надодан ба ҷинояткорӣ гузаронида мешаванд. Масалан, ҷамъоварии маълумот оид ба ҷинояткорӣ ("разведкаи криминалистӣ"), истифодаи усулҳои техникӣ, монанди рӯшноӣ, тартиби мушоҳидаи ноаёни видеоӣ, ҳимояи қаламрав бо девор (симхор) ва ғайра. Муваффақона дастгир намудан, баҳабсгирӣ ва ба суд додани ҷинояткор низ метавонад ҳамчун тадбири пешгиркунандаи ҷинояткорӣ арзёбӣ гардад, аммо, чун қоида, пешгиркунии ҷиноят он чораҳоеро дар бар мегирад, ки қабл аз содир шудани ҷиноят амалӣ шудаанд, ҳабс ва мурофиаи судӣ бошанд, баъди лаҳзаи содир шудани амали ҷиноятӣ сурат мегиранд.

Разведкаи криминалистӣ

Истилоҳе мебошад, ки нисбат ба тамоми раванди ҷамъоварӣ, муқоиса, таҳқиқ ва паҳн намудани маълумоти оперативӣ ба кор бурда мешавад. Разведкаи криминалистӣ метавонад назорати сарҳад, кор бо сарчашмаҳо (шахсони воқиф), гузаронидани сӯҳбату бозпурсиҳо ва фаъолияти ҷустуҷӯию таҳлилиро дар бар гирад. Иттилооте, ки аз сарчашмаҳои оперативӣ дастрас мегардад, аксар дорои хислати маводи истифодааш маҳдуд буда, чун қоида, танҳо бо дархости мақомоти салоҳиятдор дода мешавад.

Криминалистика

Криминалистика давраи ҷамъоварии маълумотро дар бар намегирад, аммо сарчашмаҳои иттилоот, маълумоти омӯхташуда ва ягонаро баҳри коркарди таҳлилӣ ва бо мақсади ошкор кардани ҷиҳатҳои ноқис ё нодуруст шарҳдодашудаи тамоюлот ва манбаи ҷинояткорӣ, назорат ва пешгӯии кирдори ҷиноятӣ, инчунин бо мақсади мусоидат ба пешгирии он истифода мебарад. Криминалистика инчунин таҳлили маълумотро барои ошкор намудани сохтор, иштирокчиён, захираю имкониятҳо ва фаъолияти гурӯҳҳои муташаккили ҷиноӣ пешбинӣ мекунад. Криминалистика дар мубориза зидди ҷиноятҳои муташаккил ва трансмиллӣ махсусан муҳим мебошад.

Намунаи разведкаи миллӣ

Намуна ва расмиёти ташаккулёфта ба он нигаронида шудаанд, ки таъмини самаранок ва муассири амалҳои разведкаи криминалистӣ ва криминалистикаро таъмин карда, натиҷаҳои онҳо барои нигоҳдории тартиби қабули қарорҳои фармондиҳию идоракунии вобаста ба масъалаҳои сиёсӣ ва оперативӣ дар сатҳҳои стратегӣ ва тактикӣ мусоидат намоянд.

Минтақаи назорати гумрукӣ

Дар амал - ин хати сарҳади давлатӣ, нуқтаҳои гузаргоҳи сарҳади давлатӣ, қисм баҳрии сарҳад ва ё дар ҳолатҳои мушаххас-терминали алоҳидаи гумрук мебошад. Борҳои содиротӣ ё воридотӣ, ки тавассути сарҳади гумрукӣ (одатан бо сарҳади давлатӣ мувофиқ аст) интиқол дода мешаванд, бояд тибқи қонунгузории миллӣ ва созишномаҳои байналмилалӣ аз назорати гумрукӣ гузаранд. То интиқоли минбаъдаи молҳо тавассути сарҳади гумрукӣ зарур аст, ки боҷи гумрукӣ пардохта шавад.

Менеҷменти иттилоот

Аз принсипе иборат аст, ки ба таъмини бемонеъа ва босамари воридшавии кулли иттилоот бо роҳи мақсаднок ва системаю расмиёти аз нигоҳи сохторӣ муташаккили истифодаи шакл ва тартиби ҳисоботӣ, алоқа ва паҳн намудани маълумот нигаронида шудааст. Менеҷменти иттилоотӣ имконотро баҳри қабули тасмимоти асоснок фароҳам месозад. Ҳамин тариқ, ин усул ба роҳбарии самарабахш ва идоракунӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, фаврӣ, маъмурӣ ва моддию техникӣ мусоидат мекунад.

Идоракунии ҳамгироишудаи сарҳад (ИҲС)

ИҲС - принсипи таъмини таъсирбахши амнияти сарҳад ва идоракунии онро дар назар дошта, таҳкурсии онро ақидаи дар ҳамаи тренингҳо истифода бурдани консепсия ва шаклҳои ба ҳам монанду ҳамоҳанг аз ҷониби идораву системаҳои ҷалбгардида ташкил медиҳад. ИҲС аз байн бурдани монеаҳоро дар роҳи мубодилаи самараноки иттилоотӣ, ҳамкорӣ ва ҳамоҳангии фаъолияти идораҳои масъули таъмини амнияти сарҳад ва идоракунандаи он, дар сатҳи байналмилалӣ, миллӣ, минтақавӣ ва маҳаллӣ пешниҳод мекунад.

Унсурҳои асосии шакли идораи ҳамгироишудаи сарҳад дар шакле, ки дар Тоҷикистон истифода бурда мешавад, аз инҳо иборатанд:

- осон намудани гузаштани қонунии одамон ва бор аз сарҳад;

- системаи назорати сарҳад дар чаҳор дараҷа:

тадбирҳои пешгирикунанда ҳам дар қаламрави давлати Тоҷикистон ва ҳам берун аз ҳудуди он2;

- ҳамкории зичи транссарҳадӣ бо идораҳои кишварҳои ҳамҳудуд; назорати сарҳади худӣ бо қувваи идораҳои масъули амнияти сарҳад ва идоракунии он;

- тарҳрезии якҷоя ва ҳамоҳанги чорабиниҳо ва амалӣ намудани онҳо дар дохили кишвар;

- ҳамкории зичи дохилиидоравӣ ва байниидоравӣ, ҳамкории байналмилалӣ (масалан, дар минтақаи Осиёи Марказӣ, инчунин бо дигар созмонҳои байналмилалӣ, монанди СААК (ОДКБ), СҲШ (ШОС), САҲА (ОБСЕ), Интерпол;

- менеҷменти иттилоотии мураттабшуда ҳамчун воситаи мусоидаткунанда ба идоракунии самарабахш ва қабули қарорҳо;истифодаи таҳлили хатарҳо ҳамчун воситаи муносибгардонии тақсим ва истифодаи имкониятҳо;

- пешгирии ҷиноят ҳамчун унсури бунёдии идоракунии сарҳад. Тарҳрезии муштарак ва гузаронидани чорабиниҳо бо иштироки идораҳои ба идоракунии сарҳад ҷалбшуда ва сохторҳои ҳифзи ҳуқуқ барои амалӣ намудани консепсияи таъсирбахши пешгирии ҷинояткорӣ аҳамияти муҳим дорад.

- андешидани тадбирҳо барои таъмини риояи ҳуқуқҳои инсон ва ҳуқуқҳои фирориён (гурезаҳо) дар сарҳад.

Вазифаҳои ҳифзи ҳуқуқ

Додани ваколатҳо бо мақсади таъмини риояи қонуният ва нигаҳдории тартиботи ҷамъиятӣ ва амниятӣ. Идораи ҳифзи ҳуқуқ (масалан, милитсия, қӯшунҳои сарҳадӣ ва гумрук) тибқи қонун ваколат дорад, ки дар ҳолатҳои муайян чораҳои мушаххасро истифода барад. Онҳо метавонанд дар ҳолатҳои муайяншуда барои расидан ба ҳадафи қонунӣ, масалан ҳангоми баҳабсгирии шахси дар содир намудани ҷиноят гумонбаршуда қувваро истифода баранд.

Гузаштани сарҳад аз ҷониби аҳолии маҳаллӣ

Сухан дар бораи мунтазам аз сарҳади давлатӣ гузаштани сокинони минтақаи наздисарҳадӣ ё шаҳрвандони давлатҳои ҳамҳудуд меравад. Давраи буду боши онҳо дар хориҷи кишвар бояд аз мӯҳлатҳои тибқи созишномаҳо ва дастурамалҳои марбута муқарраршуда зиёд набошад.

Сатҳҳои ташкилӣ

Дар санади мазкур сатҳҳои ташкилии зерин истифода мешаванд:

- Сатҳи стратегӣ = Сатҳи марказӣ ё вазоратӣ/идоравӣ

- Сатҳи фаврӣ = Сатҳи минтақавӣ (отряди сарҳадӣ)

- Сатҳи тактикӣ = Сатҳи маҳаллӣ (дидбонгоҳи сарҳадӣ)

Созишномаи Оттава

Созишномаи Оттава - Созишнома аз соли 1997 дар бораи манъ кардани истифода, захира, истеҳсол, додани минаҳои зиддипиёдагард ва нобуд кардани онҳо мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созишномаи Оттава 12 октябри соли 1999 ҳамроҳ шуд ва 1 апрели соли 2000 давлати иштирокчии он гардид. Дар баробари қатъ кардани истеҳсол ва таҳияи минаҳои зиддипиёдагард аз иштирокчии Созишнома тақозо мегардад, ки дар мӯҳлати чорсола тамоми минаҳои зиддипиёдагарди дар ихтиёраш бударо нобуд созад. Нигаҳдории теъдоди начандон зиёди минаҳо бо мақсади таълимӣ (омӯзиши ошкоркунии мина ва бехатар кардани он) иҷозат дода мешавад. Дар давоми даҳ соли баъди имзои Созишнома, аз кишвар талаб карда мешавад, ки тамоми минтақаҳои минадори худро тоза кунад.

Таҳлили хатарҳо

Таҳлили хатарҳо - ин воситаи муносиб намудани самаранокии низоми сарҳадӣ ва тақсими оқилонаи захираҳо мебошад. Ин таҳлил усули ба даст овардани маълумоти боэътимод оид ба вазъи сарҳад ба ҳисоб меравад. Таҳлили хатарҳо имкон медиҳад, ки таҳдиду хатарҳо ошкор ва мавриди баҳогузорӣ қарор гиранд. Ин намуди таҳлил кӯмак мерасонад, ки ҷанбаҳои пурқувват ва заифи ташкили чорабиниҳои ҳифзи ҳуқуқӣ ва тадбирҳои таъмини амнияти сарҳад ошкор карда шаванд, роҳҳои самарабахш амалӣ намудани ин чорабиниҳо муайян гарданд. Баҳри самарабахш будани таҳлили хатарҳо, онҳо набояд ҳамчун ҳадафи алоҳида қарор гиранд, баръакс бо дигар шаклҳои идоракунӣ якҷоя карда шаванд. Таҳлили хатарҳо дигар омилҳо ва вазифаҳои идоракуниро дастгирӣ ва муттаҳид мекунад.

Волоияти ҚОНУН

Вазъе, ки ҳангоми он ҳама қонунҳои кишварро эҳтиром ва риоя мекунанд. Чорабиниҳои пешбининамудаи сохторҳои ҳифзи ҳуқуқ ба қонунгузорӣ ҷавобгӯ буда, дар доираи ваколатҳои қонунии онҳо гузаронида мешавад. Ҳама дар назди қонун баробаранд.

Стратегия

Сухан дар бораи сиёсате меравад, ки бо мақсади таъмини роҳбарӣ, идоракунӣ ва мусоидати расидан ба ҳадаф ё ҳадафҳое мебошад, ки шояд дорои аҳамияти стратегӣ бошанд. Дар аксари ҳолатҳо стратегия чорабиниҳои нисбатан муфассалро муайян мекунад, вазифаҳои мушаххас мегузорад ва байни сохторҳо тақсим мекунад, ки бояд барои ноил шудан ба ҳадафи/ҳадафҳои стратегӣ ҳал карда шаванд.

______________________________________________

2 Намунаи хоси тадбирҳои пешгирикунанда берун аз ҳудуди кишвар, ки тибқи он чорабиниҳои санҷишӣ тавассути корманди консулгарӣ аз рӯи муроҷиат барои раводид, гузаронида мешаванд.

2. ИХТИСОРОТ

АМК      Агентии назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон

АНМН     Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

БИСОМ ИА Барномаи Иттиҳоди Аврупо оид ба идоракунии сарҳад дар Осиёи Марказӣ

НБ       Назорати байторӣ

ПГ       Прокуратураи генералӣ

ИҲС      Идоракунии ҳамгироишудаи сарҳад

ҚДАМ     Кумитаи давлатии амнияти миллӣ

ВКД      Вазорати корҳои дохилӣ

ВКХ      Вазорати корҳои хориҷӣ

Вазтан   Вазорати тандурустӣ

Вазкши   Вазорати кишоварзӣ

Вазадл   Вазорати адлия

ВМҶТ     Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон

СБМ      Созмони байналмилалии муҳоҷират

ВНК      Вазорати нақлиёт ва коммуникатсия

САДА     Созмони амният ва ҳамкории Аврупо

СААК     Созмони аҳдномаи амнияти коллективӣ

СРҚС     Сарраёсати Қӯшунҳои сарҳадӣ

НГС      Нуқтаи гузаргоҳи сарҳадӣ

ХС       Хадамоти сарҳадӣ

ҶТ       Ҷумҳурии Тоҷикистон

НС       Назорати санитарӣ

ИДМ      Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил

ХГ       Хадамоти гумрук

МТМ      Маркази Тоҷикистон оид ба тоза кардан аз минаҳо

РКОФ СММ Раёсати Комиссариати олӣ оид ба корҳои фирориён РМНҶ СММ Раёсати СММ оид ба маводи нашъадор ва ҷинояткорӣ

Усулҳои таҳияи Стратегия

Бо назардошти таҳдид ва хатарҳое, ки соли 2006 Давлати Тоҷикистон ба он рӯ ба рӯ шуд, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо оид ба мусоидат дар такмили системаи таъмини амнияти сарҳади давлатӣ ва идоракунии он дархост фиристод. Дар ҷавоб ба ин хоҳиш Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо коршиносони худро барои омӯхтани вазъи масъалаҳои сарҳадӣ сафарбар намуд. Натиҷаи омӯзишу баҳогузории вазъ дар як қатор тавсияномаҳо зикр гардид, ки дар онҳо таҳияи стратегияи пешбинии дақиқи вазифаҳо оид ба таҳкими сарҳад ва такмили идоракунии он бо роҳи муайян намудани вазифа ва афзалиятҳои дақиқ, мавқеи аввалро ишғол менамояд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ин пешниҳодро қабул намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мусоидати Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо Гурӯҳи миллии кориро ташкил карда, ба он дастур дод, ки Стратегияи мазкурро таҳия намояд. Ҳамоҳангсози миллии масъули роҳбарӣ ба ин кор таъин гардид ва Ҳукумати Финландия бо супориши Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо ва дастгирии Котиботи ин Созмон, барои фаъолияти ин Гурӯҳи корӣ кӯмаки молиявӣ ва машваратӣ расонид.

Тоҷикистон давлати иштирокчии Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо мебошад, ки муҳимияти ҳамгироиро байни ҷомеаи васеи байналмилалӣ эътироф менамояд ва ҳамчун давлати иштирокчии Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо Тоҷикистон соли 2005 Консепсияи Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупоро оид ба таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он қабул намуд. Мувофиқан принсипҳои Консепсияи мазкурро чун заминаи Стратегияи мазкур пазируфт. Принсипи асосии Стратегия аз ҳамкорӣ иборат мебошад. Тоҷикистон эътироф мекунад, ки ҳамкорӣ дар тамоми самтҳо барои муборизаи самарабахш алайҳи терроризм, ҷинояткории муташаккили трансмиллӣ, муҳоҷирати ғайриқонунӣ, гардиши ғайриқонунии яроқи атомӣ, биологӣ, химиявӣ ва яроқи маъмулӣ, воситаҳои расонидани онҳо ва маводи ҳамроҳикунанда, моддаҳои хатарнок, маводи нашъадор ва одамон, инчунин барои рушд ва содда гардонидани тиҷорати транссарҳадӣ зарур мебошад. Дар маҷмӯъ ин масъалаҳо барои давлат дорои аҳамияти муҳим мебошанд.

Ҳамоҳангсози миллӣ доир ба масъалаҳои таъмини амнияти сарҳад ва идора намудани он, ки нақши роҳбариро дар таҳияи стратегия ба ӯҳда дорад, бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин гардид ва тибқи ҳамин фармон Гурӯҳи миллии корӣ таҳти роҳбарии ҳамоҳангсоз ташкил карда шуд. Ин Гурӯҳи миллии корӣ дар ҳайати худ намояндагони тамоми идораҳои ба таъмини амнияти сарҳади Ҷумҳурии Тоҷикистон ва идоракунии он ҷалбшударо дар бар мегирад. Гурӯҳи корӣ вазифадор карда шуд, ки заминаи сиёсати миллиро дар шакли лоиҳаи Стратегияи миллӣ оид ба такмили системаи таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии он таҳия намояд, ки он бояд аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон маъқул дониста шуда, асоси рушд ва тақвияти системаи таъмини амнияти сарҳад ва идоракунии онро ташкил медиҳад.

Гурӯҳи корӣ ва машваратчиёни Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо бо мақсади таҳияи стратегия тақрибан 70 ҷаласа доир намуданд; чандин мубоҳисаҳо бо мақсади шиносоӣ бо вазъ ва ошкор намудани норасоиҳо бо иштироки тарафҳои манфиатдори ҳукуматӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва байналмилалӣ, аз ҷумла дар шакли миссияи дуҷонибаи дипломатӣ ва ташрифи намояндагони ташкилотҳои байналмилалӣ ва кишварҳои мададрасон ташкил карда шуданд. Вобаста ба ин бояд зикр намуд, ки хулоса ва пешниҳодот оид ба фаъолияти минбаъда дар самти таҳкими сарҳадоти Тоҷикистон ва такмили идораи он аз як тараф ба ақида ва пешниҳоди вазорату идораҳои шомили ҳайати гурӯҳи корӣ ва аз ҷониби дигар ба таҷриба ва ӯҳдадориҳои сиёсии Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо дар самти мусоидат ба давлатҳои иштирокчӣ баланд бардоштани сатҳи таҳкими амнияти сарҳад ва такмили идоракунии он асос ёфтаанд. Принсипҳои генералии ин стратегия бо принсипҳои низоми сарҳадии Иттиҳоди Аврупо мувофиқанд. Аз ин рӯ, Стратегияи мазкур бо талошҳои Иттиҳоди Аврупо дар доираи БИСОМ (Барнома оид ба идоракунии сарҳад дар Осиёи Марказӣ), меъёрҳои байналмилалӣ ва амалияи беҳтарин мувофиқ карда шуда, инчунин ба муқаррароти конвенсияҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созишномаҳои байналмилалӣ, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон иштирокчии онҳо мебошад, мутобиқ аст.

Нақша ва ҷадвал оварда намешаванд.