Замимаи 1
ба қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз 31 марти соли 2022, №149
Барномаи рушди соҳаи ҷангал барои солҳои 2022-2026
1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ
1. Барномаи рушди соҳаи ҷангал барои солҳои 2022-2026 (минбаъд - Барнома) ба рушди босуботи соҳаи ҷангали Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳри таъмини мувозинати экологӣ, вазифаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷангал мусоидат намуда, мақсад, афзалият ва чораҳоро барои таҷдид ва рушди соҳаи ҷангал муайян менамояд.
2. Ҷангал ҳамчун ҷузъи таркибии табиат ба парвариш, нигоҳубин, азнавбарқароркунӣ ва муҳофизат эҳтиёҷ дорад.
3. Ҷангалҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои муҳофизат, таъмини санитарӣ-гигиенӣ ва солимгардонии табиат равона карда мешавад.
2. ТАҲЛИЛИ ВАЗЪИ КУНУНӢ
4. Ҷангал комплекси илмию истеҳсолӣ буда, ба таваҷҷуҳи махсус ниёз дорад. Айни замон масоҳати заминҳои ҷангалпӯши Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо 3 фоизи масоҳати умумии ҷумҳуриро ташкил медиҳанд. Дар давоми сад соли охир масоҳати ҷангалҳои ҷумҳурӣ бинобар азхудкунии заминҳо барои мақсадҳои кишоварзӣ ва истифодаи захираҳои ҷангал, хусусан дар давраи буҳрони энергетикӣ коҳиш ёфтааст.
5. Дар кишвар арчазорҳо масоҳати аз ҳама зиёдро ташкил дода, масоҳати онҳо ба 150 ҳазор гектар баробар мебошад. Арчазорҳо асосан дар қисми шимолии ҷумҳурӣ паҳн гардидаанд. Масоҳати пистазорҳо - 78000 гектар, чормағзорҳо - 10000 гектар, саксаулзорҳо12000 гектар, сафедорзорҳо - 10000 гектар, зарангу фаркҳо - 46000 гектар ва боқимонда дарахту буттаҳо зиёда аз 200000 гектарро ташкил медиҳад.
6. Дар ҳудуд ва дар наздикии мавзеъҳои ҷойгиршавии ҷангалҳо қариб 70 фоизи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон зиндагонӣ мекунанд. Ҳамаи ҷангалҳо дар Тоҷикистон вазифаҳои муҳофизати хок, зиддибодлесӣ, нигоҳдории обро иҷро намуда, барои соҳаҳои кишоварзӣ ва энергетикаи мамлакат аҳамияти калон доранд.
7.Тайи солҳои тӯлонӣ дар хоҷагиҳои ҷангалу шикор ва парваришгоҳҳо ҳисоботи дақиқи замин, ҷангалсозӣ ва ҳисоботи олами набототу ҳайвонот, аз ҷумла намудҳои нодири онҳо вуҷуд надоранд.
8. Новобаста ба он ки кормандони соҳаи ҷангал тайи солҳои охир як қатор чорабиниҳоро оид ба ҳифзи ҷангалзорҳои харобгардида гузаронида, корҳои илмию тадқиқотиро оид ба селексияи пиставу чормағз, хучу ангат ба роҳ мондаанд, вале имрӯз масъалаи барқароркунӣ, таҷдид ва муҳофизати ҷангалзорҳо аз ҳашароти зараррасон, сӯхтор ва буриши худсарона дар сатҳи муътадил қарор надорад.
9.Заминаҳои моддиву техникии хоҷагиҳои ҷангал фарсуда шуда, ҷангалбонҳо, дар навбати худ, бо лавозимоти хизматӣ пурра таъмин нестанд.
10. Корҳои ҷангалбунёдкунӣ аз сабаби нокифоя будани маблағҳо дар сатҳи зарурӣ гузаронида намешаванд, ки дар натиҷа қисми зиёди ниҳолҳои шинондашуда хушк мешаванд.
11. Сарфи назар аз иқтидори тиҷоратии хоҷагии ҷангал ва истифодаи маҳсулоти ҷангал, аз тарафи аҳолии маҳаллӣ, таъмини устувории экосистемаҳои табиӣ аз ҳисоби обнигаҳдорӣ, батанзимдарории иқлим, ҳифзи қабати ҳосилхези хок ва ташкили шароити истироҳатӣ, ки ба хусусиятҳои ҷангал хос мебошад, иборат аст. Зиёд шудани шумораи офатҳои табиӣ (омадани сел, фаромадани ярч ва ғайра) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таназзули захираҳои ҷангал ва кам гаштани майдони ҷангалзорҳо алоқамандӣ дорад. Бо гузаронидани ислоҳоти соҳаи кишоварзӣ ва ташкил намудани хоҷагиҳои деҳқонӣ дар заминҳои фонди давлатии ҷангал майдони ҷангалҳо ба ихтиёри хоҷагиҳои деҳқонӣ дода шудааст, ки дар натиҷа дар онҳо таназзули ҷангалҳо ба вуқуъ омада истодааст.
3. МАҚСАД ВА ВАЗИФАҲОИ БАРНОМА
12. Мақсадҳои асосии Барнома инҳо мебошанд:
- нигоҳдории гуногунии биологии ҷангал, нигоҳдорӣ ва барқароркунии ҷангалҳо, зиёд намудани масоҳат ва маҳсулнокии онҳо;
- беҳтар намудани сифат ва миқдори хизматрасониҳои экосистемавии пешниҳодшаванда дар шароити тағйирёбии иқлим;
- мусоидат ба рушди иқтисодиёт бо роҳи ҷалби соҳибкорон ба соҳаи ҷангал ва баланд бардоштани самаранокии пешбурди хоҷагии ҷангал;
- баланд бардоштани дараҷаи некуаҳволии аҳолии маҳаллӣ бо роҳи ҷалби онҳо ба пешбурди хоҷагии ҷангал ва таъминот бо маҳсулоти ҷангал, ки ба истифодабарии устувори ҷангал асос ёфтааст;
- тақвият бахшидани иштироки ҷомеаи шаҳрвандӣ, аз ҷумла занон, дар масъалаҳои рушди соҳаи ҷангал дар сатҳи миллӣ ва маҳаллӣ;
- пурзӯр намудани нақши ҷангалҳо дар иҷрои уҳдадориҳои байналмилалӣ ва барномаҳои умумиҷаҳонӣ оид ба рушди устувори ҷангалҳо, паст кардани таъсири тағйирёбии иқлим ва мутобиқшавӣ ба он.
13.Нишондиҳандаҳо барои ноилшавӣ ба мақсадҳои зикршуда инҳоянд:
- популятсияи муътадили намудҳои асосии дарахту буттаҳо ва олами ҳайвонот дар ҷангалҳои кишвар;
- бунёд ва барқароркунии зиёда аз 15 ҳазор гектар ҷангалҳои ба маҳал ва шароити тағйирёбии иқлим мутобиқшуда;
- ду баробар зиёд намудани маҳсулнокии ҷангалҳо;
- қатъ гардидани чорвочаронӣ дар 30 фоизи ҳудуди ҷангалҳо;
- зиёдшавии қонеъгардонии талаботи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо чӯби корӣ то 1 фоиз;
- ду баробар зиёд намудани даромаднокии хоҷагиҳои ҷангали давлатӣ;
- зиёд намудани шумораи хонаводаҳои дар соҳаи ҷангал фаъолияткунанда дар доираи шартномаҳо оид ба идоракунии муштараки ҷангал то 3 ҳазор;
- таъсиси шӯроҳои назоратӣ дар сатҳи миллӣ ва маҳаллӣ бо ҷалби ҷомеаи шаҳрвандӣ, аз ҷумла занон.
14. Барнома вазифаҳои зерини афзалиятноки рушди соҳаи ҷангали Ҷумҳурии Тоҷикистонро муайян мекунад:
1) гузаронидани ислоҳоти институтсионалӣ, ҳуқуқӣ ва молиявӣ:
- такмили низоми идоракунӣ ва пурзӯр намудани сохторҳои соҳаи ҷангал;
- такмили заминаи ҳуқуқӣ ва пурзӯр намудани ҳуқуқтатбиқкунӣ;
- ташкили низоми устувори маблағгузории соҳаи ҷангал;
2) нигоҳдориву зиёд намудани майдон, маҳсулнокӣ ва андозаи хизматрасонии экосистемавии ҷангалҳо:
- пешбурди хоҷагии тиҷоратии ҷангал;
- ҷалби аҳолии маҳаллӣ ба пешбурди фаъолияти хоҷагии ҷангал бо истифода аз усули идоракунии муштараки ҷангалҳо;
- нигоҳдорӣ, бунёд ва барқароркунии ҷангалҳои зиддибодлесӣ, истироҳатӣ ва махсус муҳофизатшаванда;
3) асосҳои рушди хоҷагии ҷангал:
- рушди соҳаи тухмипарварӣ ва ниҳолпарварӣ;
- гузаронидани корҳои баҳисобгирӣ, мониторинг ва ҷангалсозӣ;
- рушди иқтидори кадрӣ ва хоҷагии тиҷоратии ҷангал;
- баланд бардоштани сатҳи таъминоти моддӣ-техникии соҳаи ҷангал;
- ба роҳ мондани корҳои илмӣ ва инноватсионӣ дар хоҷагии ҷангал.
4. НИГОҲДОРӢ ВА АФЗУНГАРДОНИИ МАЙДОНҲО ВА МАҲСУЛНОКИИ ҶАНГАЛ
§1. Хоҷагии тиҷоратии ҷангал
15.Равандҳои тиҷоратӣ дар соҳаи ҷангал метавонанд хоҷагиҳои ниҳолпарварӣ (парвариши ниҳолҳои аълосифати ҷангал), ташкили плантатсияҳои истеҳсолӣ оид ба истеҳсоли чӯби корӣ, чормағз, меваҷот ва коркарди маҳсулоти ҷангалро дар бар гиранд. Самтҳои афзалиятноки фаъолият истеҳсоли ҳезум, чӯби корӣ барои сохтмон ва косибот, парвариши камоли бадбӯй, писта, чормағз, бодом ва меваҳои дигари худрӯйи ҷангал барои хушккунӣ мебошанд.
16. Бо дарназардошти сатҳи пасти афзоиши солонаи аксарияти ҷангалҳо ва маҳдудияти майдонҳои ҷангали Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар маҷмӯъ, истифодабарии механизмҳои байналмилалӣ, ба монанди Созишномаи Париж ва Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим дар ҷумҳурӣ ва ҷалби сармояҳо мушкил мебошад. Дар доираи механизмҳои нави муқаррарнамуда Ҷумҳурии Тоҷикистон иштирокчии эҳтимолии фонди иқлими Сабз ба ҳисоб меравад, ки ба гузаронидани ислоҳоти мутобиқгардонӣ ба тағйирёбии иқлим асос ёфтааст.
§2. Ҷалби аҳолии маҳаллӣ барои пешбурди хоҷагии ҷангал бо истифода аз усули идоракунии муштараки ҷангалҳо
17. Дар ноҳияҳои кӯҳии мамлакат, ки ҷангалзорҳои асосӣ мавҷуданд, аҳолӣ бевосита аз маҳсулоти ҷангал истифода мебаранд ва ё дар намудҳои дигари истифодабарии ҷангал иштирок менамоянд. Бинобар ин, ҷангалҳо барои рушди ноҳияҳои кӯҳистон ва таъмини некуаҳволии мардуми ин маҳалҳо нақши асосӣ мебозанд.
18. Ҷалби аҳолии маҳаллӣ дар фаъолияти хоҷагии ҷангал, аз рӯи қоида, дар доираи шартномаҳои мавсимӣ, солона ва дарозмуҳлат бо мақсади истифодабарии захираҳои ҷангал амалӣ гардонида мешавад. Аҳолии маҳаллӣ ба таври пурра дар идоракунии ҷангалҳо иштирок намекунад ва мутаносибан дар онҳо ҳавасмандии истифодабарии устувори ҷангал ҳамчун ғояи асосии нигаҳдории ҷангалзорҳо ва гуногунии биологӣ вуҷуд надорад.
19. Усули идоракунии муштараки ҷангал дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷангалҳои наздисоҳилӣ дар ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аз соли 2006, дар пистазорҳои хоҷагиҳои ҷангали ноҳияҳои Фархор ва Данғара, минтақаҳои ҷангалҳои паҳнбарги хоҷагии ҷангали ноҳияи Ховалинг ва минтақаи арчазорҳои хоҷагиҳои ҷангали шаҳру ноҳияҳои Панҷакент, Айнӣ, Деваштич, Кӯҳистони Мастчоҳ ва ғайра аз соли 2013 инҷониб мавриди истифода қарор дорад.
5. НАТИҶАҲОИ ПЕШБИНИШАВАНДА
20. Ҷалб намудани аҳолии маҳаллӣ дар пешбурди хоҷагии ҷангал бо истифода аз усули идоракунии муштараки ҷангал аз инҳо иборатанд:
- такмили замина барои ҳаматарафа ҷорӣ намудани усули идоракунии муштараки ҷангал бо роҳи таҳияи дастурамалҳо, маводи маълумотиву ахборӣ ва ҷудо кардани заминҳои коршоям барои татбиқи усул дар доираи нақшаҳои идоракунии хоҷагии ҷангал;
- такмили усули идоракунии муштараки ҷангал ва марҳила ба марҳила ивази шартномаҳои мавсимӣ ба шартномаҳои идоракунии муштараки ҷангал бо роҳи таъсис додан, ҷорӣ намудани қитъаҳои намоишӣ ва вусъатдиҳии минбаъдаи усул дар тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ.
21. Барои беҳдошти вазъият зарур аст:
- фароҳам овардани шароити зарурӣ барои гузаронидани корҳои илмӣ дар соҳаи ҷангал бо роҳи мустаҳкам кардани пойгоҳи моддию техникии Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии хоҷагии ҷангал ва ба роҳ мондани робита ва ҳамкорӣ бо муассисаҳои илмию тадқиқотӣ ва таълимии кишварҳои дигар;
- гузаронидани корҳои илмӣ дар самтҳои афзалиятноки соҳаи ҷангал бо дар назар доштани ҳолатҳои тағйирёбии иқлим.
6. АСОСҲОИ РУШДИ ХОҶАГИИ ҶАНГАЛ
§1. Рушди соҳаи тухмипарварӣ ва ниҳолпарварӣ
22. Рушди тухмипарварӣ ва ниҳолпарварӣ барои пешбурди хоҷагии тиҷоратии ҷангал, бунёд ва барқароркунии ҷангалҳои зидди бодлесӣ, истироҳатӣ ва ҷангалҳои махсус муҳофизатшаванда самтҳои асосии соҳа ҳисоб меёбанд.
23. Системаи соҳаи ҷангал дорои 5 корхонаи воҳиди давлатии хоҷагии ниҳолпарварӣ буда, ғайр аз он дар муассисаҳои давлатии хоҷагиҳои ҷангал низ ниҳолхонаҳои хурд ташкил карда шудааст. Дар системаи хоҷагии ҷангал солона ба миқдори умумии зиёда аз 3 миллион ниҳолҳо ва қариб 30 намуди дарахту буттаҳо парвариш карда мешаванд, ки қисми зиёди онҳо мевадиҳанда мебошанд. Вале намудҳои ҷангалӣ ва эндемикии дарахту буттаҳо, ки дар раванди тағйирёбии иқлим хеле муҳим мебошанд, ба миқдори нокифоя парвариш карда мешаванд ва талаботи хоҷагиҳои ҷангалро қонеъ карда наметавонад.
24. Самти дигари фаъолияти хоҷагии ҷангал ба макони табиии нигаҳдории фонди генетикии ҷангал равона гардидаанд, вале дар баробари ин баъзе намудҳои эндемикҳо (тӯс, бодоми вавилов, бодоми хордор, сафедори нуқрабарг, туранга, хурмои ёбоӣ, анори ёбоӣ, ноки кайон, себи Сиверс ва ғайра) ҳамчун намудҳои ҳифзшаванда ба пуррагӣ фаро гирифта нашудаанд.
25. Тухмиҳо барои парвариши маводи кӯчатӣ бе дар назар доштани хусусиятҳои сифатии онҳо ҷамъоварӣ карда мешаванд, зеро майдонҳои доимии парвариши тухмиҳои дарахту буттаҳои ҷангал ва анборҳои махсуси нигаҳдории тухмиҳо мавҷуд намебошанд. Бо сабаби мавҷуд набудани маркази ягонаи нигоҳдории тухмиҳои дарахту буттаҳои ҷангал тақсимот барои кишт ва назорати онҳо, чун қоида бе санҷиши сифатӣ амалӣ карда мешаванд.
26. Санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба тухмипарварии соҳаи ҷангал ва назорати зарурии сифати парвариши маводи кӯчатӣ мавҷуд набуда, нарасидани мутахассисон дар соҳаи парвариши ниҳолҳо ба назар мерасанд.
27. Барои беҳтар намудани вазъият ҷиҳати рушди тухмипарвариву ниҳолпарварӣ чунин чорабиниҳо ба нақша гирифта шудааст:
- тайёр намудани майдонҳо барои пешбурди самараноки тухмипарварӣ ва ташкили фаъолияти самараноки хоҷагии ниҳолпарварӣ бо роҳи таъсис додани маркази ягонаи нигоҳдорӣ, тақсимот ва назорати тухмиҳои дарахту буттаҳои ҷангал, таҳияи дастурамалҳои мутобиқ, механизмҳои назорати сифат, инчунин гузаронидани чорабиниҳо оид ба нигаҳдории фонди генетикии дарахту буттаҳои ҷангалии маҳаллӣ ва овардашуда;
- баланд бардоштани сифати тухмӣ ва зиёд намудани ҳаҷми тухмӣ ва ниҳолҳои истеҳсолшаванда, аз ҷумла намудҳои ба иқлим мувофиқ бо роҳи таъсис додани қитъаҳои доимии ҷамъоварии тухмиҳои дарахту буттаҳои ҷангалӣ ва ниҳолпарваришгоҳҳо, зиёд намудани маҳсулнокии онҳо.
28. Дар натиҷаи иҷрои вазифаҳои гузошташуда дар назар аст, ки тайёр, ҷамъоварӣ ва нигоҳдории намудҳои беҳтарини тухмиҳо 20 тоннаро ташкил дода, аз ин ҳисоб шумораи намуди ниҳолҳои дарахту буттаҳо ба 50 номгӯй расонида шуда, парвариши солонаи ниҳолҳо на кам аз 5 млн бехро ташкил медиҳад.
§2. Гузаронидани корҳои баҳисобгирӣ, мониторинг ва ҷангалсозӣ
29. Ҷангалсозӣ маҷмӯи чорабиниҳо оид ба баҳисобгирӣ, баҳодиҳӣ ва банақшагирии корҳои хоҷагии ҷангал маҳсуб ёфта, баҳри баланд бардоштани самаранокии пешбурди хоҷагии ҷангал ва истифодабарии захираҳои ҷангал равона гардидааст. Гузаронидани корҳои ҷангалсозӣ дар ташкилотҳои давлатии хоҷагиҳои ҷангали Ҷумҳурии Тоҷикистон барои муайян намудани баҳои миқдорӣ ва сифатӣ, мавҷудият ва ҳолати захираҳои ҷангал ва гуногунии биологии мамлакат имконият медиҳад. Ба даст овардани маълумоти эътимоднок оид ба майдони ҷангалҳо, зичии онҳо, захираи чӯб дар реша, ҳолати санитарии онҳо барои дуруст ба нақша гирифтани корҳои бунёд ва барқароркунии ҷангалҳо имконият медиҳад.
30. Дар доираи Барнома баҳисобгирии фонди ҷангал гузаронида шуда, нақшаи идоракунӣ барои хоҷагиҳои дигари ҷангал таҳия карда мешавад.
§3. Ба роҳ мондани корҳои илмӣ ва инноватсионӣ дар хоҷагии ҷангал
31. Дар низоми хоҷагии ҷангали Ҷумҳурии Тоҷикистон зарур аст, ки аз рӯйи самтҳои зерин тадқиқотҳои илмӣ ва инноватсионӣ гузаронида шаванд:
- таҳияи усулҳои муосири парвариши маводи кӯчатии арчаи зарафшонӣ ва таҳияи технологияи бунёди ҷангалҳои арча;
- селексияи навъи тухмиҳои мағздор - писта ва чормағзи юнонӣ бо дарназардошти интихоби тухмиҳо аз дарахтони табиии ҷангалзорҳо (намунаҳои беҳтарин), дарахтони ҳосилнокиашон баланд бо ҳосили навъашон аъло ва ба касалиҳову ҳашароти зараррасон тобовар;
- омӯзиши биологияи ҳашароти асосии зараррасони ҷангал ва дарахтони мевадиҳанда ва таҳияи пешниҳодҳо оид ба мубориза бар зидди онҳо.
7. МАБЛАҒГУЗОРИИ БАРНОМА
32. Идоракунӣ ва истифодаи устувори ҷангалҳо ба манфиати давлат, ҷамъият ва насли оянда танҳо дар ҳолати таъсиси низоми устувори маблағгузории соҳаи ҷангал имконпазир аст. Маблағгузории Барнома аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ, маблағҳои махсус ва сарчашмаҳои дигаре, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ накардааст, амалӣ карда мешавад.
33. Маблағгузории Барнома инчунин аз ҳисоби даромадҳои худии хоҷагиҳои ҷангал, аз ҷумла маблағҳои махсус, ки асосан аз фурӯши маҳсулоти ҷангал ва хизматрасониҳои экосистемавӣ ба даст меоянд, ба роҳ монда мешавад.
34. Бо мақсади таъмини маблағгузории устувори соҳаи ҷангал, зарур аст:
- такмили раванд ва усули банақшагирии маблағгузории соҳа аз ҳисоби маблағҳои буҷетӣ ва ғайрибуҷетӣ бо дарназардошти нишондиҳандаҳои пешбинишуда;
- зиёд намудани маблағгузорӣ, даромаднокӣ ва истифодаи самараноки маблағҳои буҷетӣ ва ғайрибуҷетӣ, аз ҷумла барои чорабиниҳо оид ба бунёд ва барқароркунӣ ва ҳифзи ҷангалҳо.
Замимаи 2
ба қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз 31 марти соли 2022, №149
Нақшаи чорабиниҳо оид ба амалисозии Барномаи рушди соҳаи ҷангал барои солҳои 2022-2026
Ниг. ба Замима
Программа развития лесного сектора на 2022-2026 годы
1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
1. Программа развития лесного сектора на 2022-2026 годы (далее Программа) способствует устойчивому развитию лесного сектора Республики Таджикистан для обеспечения экологического баланса, экономических и социальных функций леса, и определяет цели, приоритеты и меры по модернизации и развитию лесного хозяйства.
2. Леса как неотъемлемая часть природы нуждаются в культивировании, уходе, восстановлении и защите.
3. Леса в Республике Таджикистан используются для защиты, санитарно-гигиенического обеспечения и оздоровления природы.
2. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ
4. Лес - это научно-производственный комплекс, требующий особого внимания. В настоящее время площадь засаженных деревьями земель Республики Таджикистан составляет всего 3 процента от общей площади страны. За последние сто лет площадь лесов страны уменьшилась из-за освоения земель сельскохозяйственного назначения и использования лесных ресурсов, особенно во время энергетического кризиса.
5. Можжевельники составляют самую большую территорию в стране, их площадь равна 150 тысячам гектаров. Можжевельники в основном распространены в северной части республики. Площадь фисташек составляет 78000 гектара, орешников - 10000 гектаров, саксаула - 12000 гектаров, тополей - 10000 гектара, кленовники - 46000 гектара и других деревьев и кустарников - 200000 гектаров.
6. Около 70 процентов населения Республики Таджикистан проживает в лесных районах и вблизи лесов. Все леса в Таджикистане выполняют функции защиты почвы, от эрозии, водосбережения и имеют большое значение для сельскохозяйственного и энергетического секторов страны.
7. В течение многих лет лесные, охотничьи хозяйства и заказники не имели точных отчетов по землепользованию, облесению и отчетности о флоре и фауне, включая редкие виды.
8. Несмотря на то, что в последние годы лесоводы разработали ряд мероприятий по защите деградированных лесов и провели исследования по селекции фисташек, грецких орехов и облепихи, но сегодня вопрос восстановления, возобновления и защиты лесов от вредителей, пожаров и несанкционированной рубки находятся не на нужном уровне.
9. Материально-техническая база лесных хозяйств изношена, лесники, в свою очередь, не полностью обеспечены обслуживающим оборудованием.
10. Лесовосстановительные работы не ведутся на должном уровне из-за недостатка средств, в результате чего большая часть посаженных саженцев высыхает.
11. Несмотря на коммерческий потенциал лесного хозяйства и использование лесных продуктов местным населением, обеспечение устойчивости естественных экосистем за счет сохранения водных ресурсов, регулирования климата, защиты плодородных слоев почвы и создания условий для отдыха, характерных для лесов. Увеличение количества стихийных бедствий (сели, оползни и другие) в Республике Таджикистан связано с истощением лесных ресурсов и сокращением площади лесов. С проведением сельскохозяйственных реформ и созданием дехканских хозяйств на землях государственного лесного фонда, площадь лесов была передана дехканским хозяйствам, в результате чего происходит вырубка лесов
3. ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ ПРОГРАММЫ
12. Основными целями Программы являются:
- сохранение лесного биоразнообразия, восстановление и сохранение лесов, увеличение их площади и продуктивность;
- улучшение качества и количества предоставляемых экосистемных услуг в условиях изменения климата;
- содействие развитию экономики путем привлечения предпринимателей в лесной сектор и повышения эффективности ведения лесного хозяйства;
- повышение благосостояния местного населения путем их вовлечения в ведение лесного хозяйства и обеспечения лесной продукцией, основанной на устойчивом использовании леса;
- усиление участия гражданского общества, в частности женщин, в вопросах развития лесного сектора на национальном и местном уровнях;
- усиление роли лесов в выполнении международных обязательств и глобальных программ устойчивого развития лесов, смягчение последствий изменения климата и адаптации к ним.
13. Индикаторы достижения указанных целей следующие:
- умеренная популяция основных пород деревьев и кустарников и фауны лесов страны;
- создание и восстановление более 15 тысяч гектаров лесов, адаптированных к местным условиям и изменения климата;
- удвоение продуктивности леса;
- прекращение выпаса скота на 30 процентах лесных площадей;
- увеличение обеспечения потребности Республики Таджикистан в древесине на 1 процент;
- удвоение рентабельности государственных лесных хозяйств;
- увеличение количества семей, задействованных в лесном секторе в рамках контрактов совместного управления лесов до 3 тысяч;
- создание наблюдательных советов на национальном и местном уровнях с привлечением гражданского общества, в том числе женщин.
14. Программа определяет следующие приоритетные задачи развития лесного сектора Республики Таджикистан:
1) проведение институциональных, правовых и финансовых реформ:
- совершенствование системы управления и усиление структур лесного сектора;
- совершенствование правовой базы и усиление правоприменения;
- создание системы устойчивого финансирования лесного сектора;
2) поддержание и увеличение площади, продуктивности и размера услуг лесных экосистем:
- продвижение коммерческого лесного хозяйства;
- вовлечение местного населения в ведение лесного хозяйства с использованием метода совместного управления лесами;
- сохранение, создание и восстановление противоэрозионных, рекреационных и особо охраняемых лесов.
3) основы развития лесного хозяйства:
- развитие секторов семеноводства и питомниководства;
- проведение учетных, мониторинговых и лесоразведочных работ;
- развитие кадровых ресурсов и коммерческого лесного хозяйства;
- повышение уровня обеспечения материально-технической базы лесного сектора;
- ведение научно-инновационной работы в лесном хозяйстве.
4. СОХРАНЕНИЕ И УВЕЛИЧЕНИЕ ПОЛЯ И ПРОДУКТИВНОСТИ ЛЕСОВ
§1. Коммерческое лесное хозяйство
15. Коммерческие процессы в лесном секторе могут включать питомническое хозяйство (выращивание высококачественных саженцев леса), создание производственных плантаций для производства древесины, орехов, фруктов и переработки лесных продуктов. Приоритетными направлениями деятельности являются производство дров, древесины для строительства и ремесел, выращивание ферулы, фисташек, орехов, миндаля и других лесных дикорастущих плодов для сушки.
16. Учитывая низкие ежегодные темпы прироста большинства лесов и ограниченную площадь лесов в Республики Таджикистан в целом, сложно использовать в республике международные механизмы, такие как Парижское соглашение и Рамочная конвенция ООН об изменении климата и привлечь инвестиции. В рамках вновь созданных механизмов Республика Таджикистан является потенциальным участником Зеленого климатического фонда, основанного на реализации реформ по адаптации к изменению климата.
§2. Вовлечение местного населения в ведение лесного хозяйства с использованием метода совместного управления лесами
17. В горных регионах страны, где расположены основные леса, население напрямую использует лесные продукты или участвует в других видах лесопользования. Поэтому леса играют ключевую роль в развитии горных территорий и обеспечения благополучия населения этих районов.
18. Привлечение местного населения к лесохозяйственной деятельности, как правило, осуществляется в рамках сезонных, годовых и долгосрочных договоров с целью пользования лесными ресурсами. Местное население не в полной мере участвует в управлении лесным хозяйством и соответственно у них отсутствует стимул для устойчивого лесопользования, как основной идеи сохранения лесов и биоразнообразия.
19. Методика совместного управления лесного хозяйства в Республике Таджикистан в прибрежных лесах на территории Горно-Бадахшанской автономной области с 2006 года, в фисташковых лесах Фархорского и Дангаринского районов, в широколиственных лесных массивах Ховалингского лесхоза и в зонах арчовых лесов городов и районов Пенджикент, Айнинский, Деваштич, Кухистони Мастчохский и другие эксплуатируются с 2013 года.
5. ПРОГНОЗИРУЕМЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ
20. Вовлечение местного населения в управление лесным хозяйством методом совместного ведения лесного хозяйства включает:
- совершенствование основы для всестороннего внедрения метода совместного управления лесами посредством разработки руководств, информационных и справочных материалов и выделения пахотных земель для реализации метода в рамках плана управления лесным хозяйством;
- совершенствование метода совместного управления лесами и поэтапная замена сезонных договоров, договорами совместного управление лесами путем создания, внедрения демонстрационных участков и дальнейшего распространения этого метода во всех регионах республики.
21. Для улучшения ситуации необходимо:
- создание необходимых условий для проведения научных работ в лесном секторе путем укрепления материально-технической базы Научно-исследовательского института лесного хозяйства и установления связей и сотрудничества с научно-исследовательскими и образовательными учреждениями других стран;
- проведение научных работ по приоритетным направлениям лесного хозяйства с учетом условий изменения климата.
6. РАЗВИТИЕ ОСНОВ ЛЕСНОГО ХОЗЯЙСТВА
§1. Развитие семеноводства и питомничества
22. Основными направлениями являются развитие семеноводства и питомничества для ведения отрасли по коммерческого лесоводству, создание и восстановление противоэрозионных, рекреационных и особо охраняемых лесов.
23. В систему лесного сектора входят 5 государственных унитарных питомниководческих предприятий, кроме того созданы небольшие питомники при государственных лесохозяйственных учреждениях. В системе лесного хозяйства ежегодно выращиваются в общей сложности более 3 миллиона саженцев и около 30 видов деревьев и кустарников, большинство из которых являются плодоносящими. Однако лесные и эндемичные виды деревьев и кустарников, которые очень важны в процессе изменения климата, не выращиваются в достаточном количестве и не удовлетворяют потребности лесного хозяйства.
24. Другое направление лесохозяйственной деятельности сосредоточено на естественном сохранении лесного генетического фонда, некоторых эндемичных видов (береза, миндаль Вавилова, кленовый миндаль, серебряный тополь, туранга, дикий финик, дикий гранат, кайенская груша, яблоня Сиверса и др.), которые как охраняемые виды охвачены не полностью.
25. Сбор семян для выращивания саженцев осуществляется без учета их качественных характеристик, так как отсутствуют постоянные участки для выращивания семян лесных деревьев и кустарников, а также специальные хранилища семян. Из-за отсутствия единого хранилища, семена лесных деревьев и кустарников, как правило, выдаются на посадку без контроля качества.
26. Отсутствуют нормативные правовые акты по семеноводству лесных культур и необходимого контроля качества выращивания саженцев, не хватает специалистов в сфере растениеводства.
27. Планируются следующие меры по улучшению ситуации с развитием семеноводства и питомниководства:
- подготовка территорий для эффективного ведения семеноводства и организации эффективной работы питомниководческих хозяйств путем создания единого центра хранения, распределения и контроля семян лесных деревьев и кустарников, разработки соответствующих руководств, механизмов контроля качества, а также мероприятий по сохранению генетического фонда местных и импортных лесных деревьев и кустарников;
- повышение качества семян и увеличение объема производимых семян и саженцев, в том числе климатически устойчивых видов путем создания постоянных участков для сбора семян с лесных деревьев и кустарников и питомников, повышая их продуктивность.
28. В результате выполнения поставленных задач ожидается, что заготовка, сбор и хранение лучших сортов семян составит 20 тонн, из них количество видов деревьев и кустарников будет увеличено до 50, а годовой прирост саженцев будет не менее 5 млн штук.
§2. Проведение учетных, мониторинговых и лесоразведочных работ
29. Лесное хозяйство - это комплекс мероприятий по учету, оценке и планированию лесохозяйственной деятельности, направленный на повышение эффективности управления лесным хозяйством и использования лесных ресурсов. Проведение лесоразведочных работ в государственных лесохозяйственных организациях Республики Таджикистан позволяет выявить количественную и качественную оценку, наличие и состояние лесных ресурсов и биоразнообразия страны. Получение достоверной информации о лесных участках, их плотности, корневом подвое, их санитарном состоянии, позволить правильно спланировать строительство и восстановление лесов.
30. В рамках Программы будет проведен учет лесного фонда и будет разработан план управления для других лесных хозяйств.
§3. Ведение научно-инновационной работы в лесном хозяйстве
31. В системе лесного хозяйства Республики Таджикистан необходимо проводить научные и инновационные исследования по следующим направлениям:
- разработка современных методов выращивания саженцев можжевельника Зеравшанского и разработка технологий посадки арчовых лесов;
- селекция семян орехоплодных пород - фисташек, грецких орехов с учетом отбора семян естественных лесных деревьев (лучшие образцы), высокоурожайных деревьев с отличными плодами, устойчивыми к вредителям и болезням;
- изучение биологии основных насекомых-вредителей лесов и фруктовых деревьев и разработка рекомендаций по борьбе с ними.
7. ФИНАНСИРОВАНИЕ ПРОГРАММЫ
32. Устойчивое управление и использование лесами на благо государства, общества и будущих поколений возможно только при создании устойчивой системы финансирования лесного сектора. Финансирование Программы осуществляется за счет средств государственного бюджета, специальных средств и других источников, не запрещенных законодательством Республики Таджикистан.
33. Финансирование Программы также будет производиться за счет собственных доходов лесных хозяйств, включая специальные средства, поступающие в основном от продажи лесных товаров и экосистемных услуг.
34. В целях обеспечения устойчивого финансирования лесного сектора, необходимо:
- совершенствование процесса и методики планирования финансирования отрасли за счет бюджетных и внебюджетных средств с учетом прогнозируемых показателей;
- увеличение финансирования, рентабельности и эффективное использование бюджетных и внебюджетных средств, в том числе на лесовосстановительные и защитные мероприятия.
*Приложение
