Дохилшавӣ
×

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 18 марти соли 2022, № 1865 "Дар бораи захираҳои генетикӣ"

Санаи амалкуни:

Ҳолати ҳуҷҷат: Амалкунанда

ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

ДАР БОРАИ ЗАХИРАҲОИ ГЕНЕТИКӢ

Бо қарори Маҷлиси намояндагони

Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

аз 8 декабри соли 2021, № 585

қабул карда шуд

Бо қарори Маҷлиси миллии

Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

аз 15 марти соли 2022, № 249

ҷонибдорӣ карда шуд

 

Қонуни мазкур асосҳои ташкилӣ, ҳуқуқӣ ва иқтисодии фаъолият дар соҳаи захираҳои генетикиро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян намуда, ба дастрасӣ ва ҳифзи растаниҳо, ҳайвонот ва микроорганизмҳо, ҳамчун намунаҳои захираҳои генетикӣ, равона шудааст.

БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

Моддаи 1. Мафҳумҳои асосӣ

Дар Қонуни мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:

1) арзёбии маҷмӯии намунаҳо - таҳқиқоти саҳроӣ ва озмоишгоҳии намунаҳои захираҳои генетикии растаниҳо, ҳайвонот ва микроорганизмҳо (минбаъд - захираҳои генетикӣ), ки ба мақсади гирифтани маълумот дар бораи сохти генетикӣ, тавсиф, афзоиш ва имконияти истифодаи онҳо амалӣ карда мешавад;

2) бонки захираҳои генетикӣ - захира кардан ва нигоҳдории тухмиҳои навъу намудҳои (нутфаи зотҳои) арзишманд, нодир, камшумор, нобудшаванда, ё зери хатари нобудшавӣ қарордоштаи захираҳои генетикӣ;

3) генофонд - маҷмӯи омилҳои ирсият, ки дар намуди захираи генетикӣ ё гурӯҳи намудҳои захираи генетикӣ мавҷуд мебошанд;

4) донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ - дониш, сирри истеҳсолӣ, малака, навгонӣ ё таҷрибае, ки аз насл ба насл мегузаранд ва тарзи ҳаёти анъанавии сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳоро оид ба захираҳои генетикӣ ташкил медиҳанд;

5) захираҳои генетикӣ - организмҳо ё қисмҳои онҳо, таҳаввулот ва ҷузъиёти дигари биотикии системаҳои экологӣ, ки барои инсон арзиши воқеӣ ва (ё) имконпазир дошта, барои таҳқиқотҳои илмӣ ва гирифтани фоида аз онҳо истифода мешаванд;

6) захираҳои генетикии ҳифзшаванда (EX - ҒITU) - ҷузъиёти гуногунии биологӣ, ки онҳо берун аз муҳити зист бо роҳи ташкили коллексияҳо ва бонки захираҳои генетикӣ, зиёд ва паҳн кардани растанӣ дар табиат ё парвариши ҳайвоноти ваҳшӣ дар объектҳои махсус нигоҳ дошта мешаванд;

7) организмҳои аз ҷиҳати генетикӣ тағйирёфта - организм ва генотипҳое, ки бо усулҳои инженерияи генӣ бо таври сунъӣ тағйир дода шудаанд;

8) захираҳои генетикии ин-ситу (IN-ҒITU) - мавҷудияти захираҳои генетикии дар шароити табиӣ ва ё намудҳои дар муҳити махсус парваришшавандаи онҳо, ки хосиятҳои фарқкунандаи худро соҳиб гардидаанд;

9) истифодаи устувори гуногунии биологӣ - истифодаи ҷузъиёти гуногунии биологӣ бо назардошти манфиатҳои ҷомеа ва нигоҳ доштани мувозинати экологӣ;

10) коллексияҳои захираҳои генетикӣ - маҷмуи намунаҳои захираҳои генетикӣ, ки интихобӣ ё бо усулҳои омӯзиши ирсиятҳои фарқкунанда ба мақсади истифода дар корҳои илмӣ, селексионӣ, таълимӣ, иҷрои дигар корҳо бо низоми ягона ҷамъоварӣ карда шудаанд;

11) маводи генетикӣ - ҳар гуна маводи аз растанӣ, ҳайвонот ва микроорганизмҳо ҳосилшаванда, ки дорои воҳидҳои функсионалии ирсият мебошад;

12) намунаи захираи генетикӣ - растанӣ, ҳайвонот ва микроорганизмҳо, инчунин қисмҳои зиндаи онҳо, ки барои ба даст овардани организм ё организмҳои ба як намуд ё таксони дохилинамудӣ мансуббуда истифода мешаванд ва ҷузъи коллексияи захираҳои генетикӣ, воҳиди асосӣ барои нигоҳдорӣ, омӯзиш ва истифода дар корҳои илмӣ, селексионӣ, таълимӣ ва барои дигар мақсадҳо ба ҳисоб меравад;

13) намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ - намунаҳои захираҳои генетикӣ, аз ҷумла захираҳои генетикии миллӣ ва байналмилалӣ, ки бо мақсади таҳқиқот ва истифода дар барномаҳои илмӣ дар байни истифодабарандагони муассисаҳои гуногун паҳн карда мешаванд;

14) таҳқиқоти биологӣ - ҷустуҷӯ ва ҷамъоварии захираҳои генетикӣ дар муҳити табиии нумӯи онҳо ё парваришгоҳҳо, ки бо мақсади пурра кардани коллексияҳои захираҳои генетикӣ гузаронида мешавад;

15) шиносномаи генетикӣ - ҳуҷҷате, ки аз тарафи озмоишгоҳи ташхиси генетикӣ бо сабти маълумот оид ба ирсиятҳои фарқкунандаи растаниҳо, ҳайвонот, микроорганизмҳо, шумораи намуна, номҳои биологию илмӣ, санаи ворид кардан ба коллексияи захираҳои генетикӣ, мансубияти ҷуғрофӣ ва тасвири онҳо ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ дода мешавад.

Моддаи 2. Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи захираҳои генетикӣ ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфта, аз Қонуни мазкур, дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, иборат мебошад.

Моддаи 3. Доираи амали Қонуни мазкур

1. Қонуни мазкур нисбат ба муносибатҳо вобаста ба захираҳои генетикии ҳифзшавандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва донишҳои анъанавӣ оид ба онҳо татбиқ мегардад.

2. Қонуни мазкур нисбат ба муносибатҳо вобаста ба захираҳои генетикӣ ва организмҳои аз ҷиҳати генетикӣ тағйирёфта, инчунин истифодаи узв ва бофтаҳои бадани инсон татбиқ намегардад.

3. Қонуни мазкур нисбат ба муносибатҳо оид ба дастрасӣ ба захираҳои генетикӣ ва тақсимоти фоида аз истифодаи онҳо, ки мутобиқи санадҳои ҳуқуқи байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон танзим мешаванд, татбиқ намегардад.

Моддаи 4. Сиёсати давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Сиёсати давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ ҳамчун қисми таркибии сиёсати иқтисодию иҷтимоии давлат барои ҳифз, ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, омӯзиш ва истифодаи оқилонаи онҳо бо мақсади таъмини амнияти иқтисодӣ, озуқаворӣ ва экологӣ равона карда мешавад.

Моддаи 5. Объектҳои захираҳои генетикии ҳифзшаванда

1. Ба объектҳои захираҳои генетикии ҳифзшаванда инҳо дохил мешаванд:

1) олами набототу ҳайвонот, аз ҷумла тамоми намудҳои гуногунии биологии экосистемаҳои табиӣ, инчунин фонди генетикии онҳо;

2) намудҳои набототи корам ва зотҳои ҳайвоноти кишоварзӣ.

2. Намуди набототи корами ҳифзшаванда метавонад аз якчанд растанӣ, қисм ё якчанд қисмҳои алоҳида иборат бошад, ки дар оянда дар заминаи онҳо намуди нав ва пурарзиши растанӣ ба вуҷуд оварда мешаванд. Ба гурӯҳҳои нав намуди клонӣ, авлодӣ, гибриди насли якум тухмиҳои растаниҳои ҷангал ва растаниҳои табиӣ ҳудуди муайян дохил мешаванд.

3. Ба зотҳои ҳифзшавандаи ҳайвоноти кишоварзӣ авлод, кросс, генофонди зоти камшумор ва гурӯҳҳои дохилизотӣ дохил мешаванд.

4. Намунаҳои баъзе захираҳои генетикӣ дар асоси принсипи "қуттии сиёҳ" барои таъмини эминии онҳо дар ҳолатҳои ғайричашмдошт ё фавқулодаи табиӣ нигоҳдорӣ карда мешаванд.

Моддаи 6. Принсипҳои асосии ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ

Ба принсипҳои асосии ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ мансубанд:

1) асоснокии илмии ҷанбаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ дар ташаккул, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

2) авлавияти ҳифзи захираҳои генетикии махсусан пурарзиш;

3) мониторинги вазъи ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

4) баҳисобгирии захираҳои генетикӣ бо мақсади таъмини талаботи иҷтимоии аҳолӣ;

5) ҳавасмандгардонии таҳқиқотҳои илмӣ оид ба ҳифз, ҷамъоварӣ ва истифодаи самараноки захираҳои генетикӣ;

6) алоқамандии чораҳои ташкилӣ, ҳуқуқӣ, илмӣ, молиявӣ ва иттилоотӣ дар омӯзиш, баҳодиҳӣ, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

7) дастрасӣ ба намунаҳо ва иттилоот дар бораи захираҳои генетикӣ;

8) таъмини иштироки шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҷамъиятӣ дар ҳалли масъалаҳои марбут ба ҳифз ва истифодаи оқилонаи захираҳои генетикӣ.

Моддаи 7. Ҳуқуқи моликият ба захираҳои генетикӣ

1. Давлат ба захираҳои генетикии дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон мавҷудбуда ҳуқуқи истисноии моликият дорад.

2. Намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд дар моликияти давлатӣ ё хусусӣ бошанд.

3. Ҳуқуқи моликият ба коллексияҳои захираҳои генетикии таъиноти байналмилалидошта дар асоси созишномаҳои байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, муайян карда мешавад.

БОБИ 2. ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ ФАЪОЛИЯТ ДАР СОҲАИ ЗАХИРАҲОИ ГЕНЕТИКӢ

Моддаи 8. Вазифаҳои танзими давлатии фаъолият дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Вазифаҳои танзими давлатии фаъолият дар соҳаи захираҳои генетикӣ аз инҳо иборат мебошанд:

1) такмили низоми муносибатҳои ҷамъиятӣ оид ба нигоҳдории дарозмуддат, омӯзиш ва истифодаи оқилонаи коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

2) ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти давлатӣ, субъектҳои хоҷагидор, муассисаҳои илмӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва шаҳрвандон оид ба ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

3) таъмини фаъолият вобаста ба ташаккул, бақайдгирӣ, нигоҳдории дарозмуддат, омӯзиш ва истифодаи коллексияҳои захираҳои генетикӣ ва намунаҳои онҳо;

4) мониторинги раванди ҳифз, ҷамъоварӣ, нигоҳдории дарозмуддат ва истифодаи захираҳои генетикӣ дар муҳити табиӣ ва парвариши онҳо;

5) мусоидат ба омӯзиши ҳамаҷониба ва истифодаи устувори захираҳои генетикӣ дар муҳити табиӣ.

Моддаи 9. Салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Ба салоҳияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи захираҳои генетикӣ мансубанд:

1) татбиқи сиёсати давлатӣ оид ба ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

2) муайян намудани мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ;

3) таъсиси Маркази миллии захираҳои генетикӣ;

4) тасдиқи барномаҳои давлатӣ ва байнидавлатӣ оид ба истифодаи оқилонаи захираҳои генетикӣ;

5) тасдиқи тартиби истифодаи коллексияҳои захираҳои генетикӣ ва пешбурди Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

6) тасдиқи регламентҳои техникии ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

7) муайян намудани самтҳои асосии ҳамкориҳои байналмилалӣ;

8) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Моддаи 10. Мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ

1. Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист оид ба захираҳои генетикӣ ваколатҳои зерин дорад:

1) амалӣ намудани сиёсати давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ;

2) таҳияи дурнамо, стратегия, консепсия, барнома ва нақшаи чорабиниҳо оид ба ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ ва ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти дахлдори давлатӣ дар татбиқи онҳо;

3) ташкил ва гузаронидани мониторинги ҳолати захираҳои генетикӣ;

4) таҳияи регламентҳои техникӣ оид ба ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

5) таҳияи механизми дастрасӣ ба намудҳои захираҳои генетикӣ, донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ, инчунин тақсимоти одилонаи фоида аз истифодаи онҳо;

6) баррасии дархостҳо, муқаррар намудани квота, муҳлат ва тарзи ҷамъоварии захираҳои генетикӣ;

7) амалӣ намудани ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ;

8) таҳия ва тасдиқи усулҳо, шартҳои дастрасӣ, ҳифзи дарозмуддату бехатари генофонди миллии растаниҳо ва ҳайвонот;

9) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

2. Мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ оид ба захираҳои генетикӣ ваколатҳои зерин дорад:

1) ташаккули бонки захираҳои генетикӣ;

2) ташкили Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

3) ташкил ва гузаронидани мониторинги ҳолати истифодаи набототи корам ва ҳайвоноти кишоварзӣ;

4) ҷорӣ намудани технологияҳои муосир ҳангоми гузаронидани таҳқиқотҳои илмӣ дар корхонаҳои (хоҷагиҳои) зотпарварӣ ва тухмипарварӣ;

5) татбиқи чорабиниҳо оид ба барқароркунии намунаҳои захираҳои генетикӣ ва васеъ кардани минтақаҳои паҳншавии онҳо дар кишвар;

6) таҳияи механизми дастрасӣ ба навъҳои маҳаллии растаниҳо ва зотҳои ҳайвоноти кишоварзӣ;

7) андешидани тадбирҳо оид ба таъмини мутаносибии миқдор ва тақсимоти намудҳои растаниҳо ва ҳайвонот дар минтақаҳои кишвар;

8) таъмини шароит ҷиҳати дастрасии иттилоот оид ба донишҳои анъанавӣ дар бораи захираҳои генетикӣ;

9) ба роҳ мондани ҳамкориҳои байналмилалӣ дар гузаронидани таҳқиқотҳои илмӣ оид ба ҳифз ва истифодаи навъҳои растании корам ва ҳайвоноти кишоварзӣ;

10) дастгирии усулии иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, субъектҳои хоҷагидор, аз ҷумла хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) оид ба ҳифзи навъҳои маҳаллии растаниҳо ва зотҳои ҳайвоноти кишоварзӣ;

11) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

3. Мақоми ваколатдори давлатии соҳаи хоҷагии ҷангал оид ба захираҳои генетикӣ ваколатҳои зеринро дорад:

1) назорати истифодаи захираҳои генетикӣ дар фонди ягонаи ҷангал ва объектҳои обии соҳаи хоҷагии ҷангал;

2) ташкили корҳо оид ба нигоҳдорӣ ва баланд бардоштани маҳсулнокии биологии шикоргоҳҳо ва барқарорсозии ҷангалҳо бо мақсади барқароркунии генофонди захираҳои генетикӣ;

3) иштирок дар барқароркунии намунаҳои захираҳои генетикӣ ва васеъ кардани минтақаҳои паҳншавии онҳо дар заминҳои фонди давлатии ҷангал;

4) пешгирӣ кардани қоҷоқи намунаҳои олами ҳайвоноти нодир, мусодира, ташкили нигоҳдорӣ ва ба шароити зисти табиӣ баргардонидани онҳо;

5) таъмини мутаносибии миқдорӣ ва тақсимоти намудҳои растаниҳо ва ҳайвонот дар заминҳои фонди давлатии ҷангал;

6) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Моддаи 11. Ваколатҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Ба ваколатҳои мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ мансубанд:

1) амалисозии чорабиниҳо оид ба пешгирии дастрасии беиҷозати шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба ҷузъиёти гуногунии биологии маҳаллӣ;

2) маҳдуд ва (ё) манъ намудани ҷамъоварӣ ва истифодаи захираҳои генетикии маҳаллӣ;

3) дастгирии иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, субъектҳои хоҷагидор, аз ҷумла хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва аҳолӣ дар амалисозии чораҳо оид ба ҳифзи гуногунии биологӣ ва истифодаи самараноки онҳо дар истеҳсолот;

4) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Моддаи 12. Ваколатҳои мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Ба ваколатҳои мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот дар соҳаи захираҳои генетикӣ мансубанд:

1) иштирок дар амалисозии чорабиниҳо оид ба пешгирии дастрасии мустақилонаи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба ҷузъиёти гуногунии биологӣ;

2) иштирок дар чорабиниҳо оид ба маҳдуд ва (ё) манъ намудани ҷамъоварӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

3) дастгирии хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва аҳолӣ дар амалисозии чораҳо оид ба ҳифзи гуногунии биологӣ;

4) амалӣ намудани ваколатҳои дигари пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Моддаи 13. Маркази миллии захираҳои генетикӣ

1. Маркази миллии захираҳои генетикӣ ташкилоти илмию таҳқиқотии махсусгардонидашуда буда, фаъолияти худро оид ба нигоҳдорӣ ва истифодаи коллексияҳои захираҳои генетикӣ бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон анҷом медиҳад.

2. Маркази миллии захираҳои генетикӣ вазифаҳои зеринро иҷро мекунад:

1) пешбурди бонки захираҳои генетикӣ, ташаккул ва такмили коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

2) пешбурди Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

3) гузаронидани экспертизаи маълумоти шиносномаҳои генетикӣ ва баҳодиҳии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

4) санҷиши намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ бо мақсади муайян кардани сатҳи таҳқиқотҳои гузаронидашудаи намунаҳои мазкур;

5) бақайдгирии коллексияи захираҳои генетикӣ, ки намунаҳои онҳо барои истеҳсоли маҳсулоти хӯрокворӣ ва дар соҳаи кишоварзӣ истифода мешаванд;

6) банақшагирӣ ва амалисозии фаъолияти ҷустуҷӯии биологӣ ва тадбирҳо оид ба ҷамъоварӣ ва омӯзиши захираҳои генетикӣ;

7) таҳияи дастурҳои методӣ оид ба ҷамъоварӣ ва нигоҳдории намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ ва тартиби дастрасӣ ба онҳо;

8) ташкили ҳифз ва нигоҳдории дарозмуҳлати намунаҳо дар коллексияҳои захираҳои генетикӣ;

9) ҳамоҳангсозии фаъолияти соҳибони коллексияҳои захираҳои генетикӣ оид ба ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

10) ҷалби муассисаҳои илмию истеҳсолӣ барои омӯзиши захираҳои генетикӣ;

11) ҳамкорӣ бо соҳибони коллексияҳои захираҳои генетикӣ ва дастгирии иттилоотию машваратии онҳо;

12) иштирок дар ҳамкориҳои байналмилалӣ оид ба ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ;

13) иҷрои вазифаҳои дигар дар соҳаи захираҳои генетикӣ мутобиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

БОБИ 3. ДАСТРАСӢ ВА ИСТИФОДАИ ЗАХИРАҲОИ ГЕНЕТИКӢ

Моддаи 14. Дастрасӣ ба захираҳои генетикӣ ва тақсимоти фоида аз истифодаи онҳо

1. Дастрасӣ ба захираҳои генетикӣ ва тақсимоти фоида аз истифодаи онҳо дар асоси шартномаи байни таҳвилгарон ва истифодабарандагон басташуда амалӣ карда мешаванд.

2. Дастрасӣ ба захираҳои генетикӣ, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон хосиятҳои фарқкунандаи худро соҳиб гардидаанд ё дар асоси Конвенсияи гуногунии биологӣ ба ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудаанд, бо риояи шартҳои зерин амалӣ карда мешавад:

1) ризоияти соҳибони захираҳои генетикӣ;

2) дастрасӣ ба захираҳои генетикӣ ва тақсимоти фоида аз истифодаи онҳо;

3) таъмини иҷрои шартҳои мувофиқашуда аз ҷониби тарафҳо;

4) таҳвили маводи генетикӣ дар асоси созишномаи иловагӣ.

3. Фоида аз истифодаи захираҳои генетикӣ метавонад натиҷаҳои таҳқиқотҳои якҷоя ва корҳои иҷрошударо оид ба истифодаи захираҳои генетикӣ, таҳвили технологияҳои истифодаи чунин захираҳо ва иштирок дар таҳқиқотҳои биотехнологиро дар бар гирад.

4. Тақсимоти фоида аз истифодаи захираҳои генетикӣ дар ҳолати ба роҳ мондани истеҳсоли оммавии маҳсулоти аз онҳо ба даст овардашуда, метавонад дар шакли пулӣ амалӣ карда шавад.

Моддаи 15. Дастрасӣ ва истифодаи донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ

1. Дастрасӣ ба донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ дар асоси ризоият ва шартҳои бо сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳо мувофиқашуда амалӣ карда мешавад.

2. Тартиби ягонаи эътироф кардани донишҳои сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳо ҳамчун донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ, инчунин қоидаву талаботи меъёрӣ оид ба дастрасӣ ва истифодаи донишҳои мазкурро дар асоси пешниҳоди мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян менамояд.

3. Мақомоти ваколатдори давлатӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ якҷоя бо сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳо истифодаи мақсаднок ва оқилонаи донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикиро ташкил менамоянд.

4. Ҳангоми дастрасӣ ва истифодаи донишҳои анъанавӣ оид ба захираҳои генетикӣ истифодабарандагони донишҳои анъанавӣ уҳдадоранд талаботи меъёрҳои одоби касбиро риоя намоянд.

Моддаи 16. Таҳвилгарон ва истифодабарандагони намунаҳои захираҳои генетикӣ ва донишҳои анъанавӣ

1. Таҳвилгарони намунаҳои захираҳои генетикӣ ва донишҳои анъанавӣ дар асоси шартҳои мувофиқашуда барои дастрасӣ ва истифодаи онҳо мутобиқи муқаррароти Қонуни мазкур ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат менамоянд.

2. Таҳвилгарони намунаҳои захираҳои генетикӣ ва донишҳои анъанавӣ, ки маълумоти пурарзишро оид ба хусусиятҳои махсусу фоиданоки захираҳои генетикӣ ё донишҳои анъанавӣ барои таҳвил истифода менамоянд, иштироки сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳоро ҳангоми мувофиқасозии шартҳои дастрасӣ ва тақсимоти фоида аз истифодаи онҳо таъмин мекунанд.

3. Муассисаҳои илмию таҳқиқотӣ ва таълимӣ, ташкилотҳои дигар, новобаста аз шакли моликият, ки дар соҳаҳои кишоварзӣ, илмию таҳқиқотӣ, истеҳсоли доруворӣ, маснуоти ороишӣ, биотехнология ва дигар соҳаҳо фаъолият менамоянд, истифодабарандагони захираҳои генетикӣ мебошанд.

4. Истифодабарандагони намунаҳои захираҳои генетикӣ ва донишҳои анъанавӣ барои ҷамъоварии онҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист бо нишон додани маълумоти зерин дархост пешниҳод менамоянд:

1) мақсади ҷамъоварӣ ва самти истифода;

2) номгӯй ва миқдори захираҳои генетикии ҷамъоваришаванда;

3) муҳлат ва давомнокии ҷамъоварӣ;

4) возеҳ нишон додани хатсайрҳои ҷамъоварӣ;

5) дарҷ намудани фоидаи имконпазири истифода;

6) ба ихтиёри давлат мондани ҳиссаи баробари фоидаи имконпазир аз маводи генетикии ҷамъоваришуда;

7) фароҳам овардани имконият барои гузаронидани таҳқиқоти илмӣ ва ҷалби мутахассисон барои татбиқи лоиҳаҳои ҳамкорӣ.

5. Истифодабарандагони захираҳои генетикӣ, ки захираҳои мазкурро барои таҳқиқот ва офаридани маҳсулоти нав истифода мебаранд, дар тақсими одилонаи фоида масъул мебошанд.

6. Истифодабарандагони донишҳои анъанавӣ, ки маълумоти пурарзишро дар бораи хосиятҳои махсусу фоиданок ва истифодаи имконпазири захираҳои генетикӣ аз сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳо дастрас мекунанд, тақсимоти одилонаи фоидаи бадастомадаро таъмин менамоянд.

Моддаи 17. Маҳдудиятҳо дар ҷамъоварӣ, таҳқиқот, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ

1. Ҷамъоварӣ, таҳқиқот, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ ба мақсади ҳифзи манфиатҳои давлат, муҳити зист, объектҳои таърихӣ ва фарҳангӣ метавонанд бо тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳдуд карда шаванд.

2. Маҳдудиятҳо дар ҷамъоварӣ, таҳқиқот, нигоҳдорӣ ва истифодаи захираҳои генетикӣ дар асоси натиҷаҳои мониторинги онҳо ё пайгирии дарозмуддати дигаргуншавии генофонди захираҳои генетикӣ, арзёбӣ ва пешгӯии инкишофи онҳо аз тарафи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист дар доираи ваколатҳояш ҷорӣ карда мешаванд.

Моддаи 18. Ҳифзи захираҳои генетикӣ

1. Ҳифзи захираҳои генетикӣ бо риояи талаботи зерин амалӣ карда мешавад:

1) таъмини шароити ин-ситу барои нигоҳдории захираҳои генетикӣ;

2) таъмини дастрасии хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва сокинони маҳал ё иттиҳодияҳои онҳо ба захираҳои генетикӣ;

3) гузаронидани таҳқиқотҳо дар хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва муҳити табиӣ ба мақсади муайян кардани таъсири омилҳои иҷтимоию иқтисодӣ ба захираҳои генетикӣ;

4) таъмини пешбурди корҳои селексионӣ ҷиҳати нигоҳдории захираҳои генетикӣ.

2. Ҳифзи захираҳои генетикӣ бо андешидани тадбирҳои зерин таъмин карда мешавад:

1) ҳифз ва барқароркунии захираҳои генетикӣ дар муҳити табиӣ;

2) ташкили ҳудудҳои махсус муҳофизатшавандаи табиӣ;

3) назорат, пешгирӣ ва кам кардани таъсири манфии технологияҳои дар соҳаи кишоварзӣ истифодашаванда;

4) кам кардани истифодаи воситаҳои кимиёвӣ, аз ҷумла пеститсидҳо;

5) маҳдуд намудани савдои намудҳои растаниҳо ва ҳайвоноти нодир, нобудшаванда ё таҳти хатари нобудшавӣ қарордошта;

6) ташкили парваришгоҳҳо;

7) ташаккули бонки захираҳои генетикӣ.

3. Ҳифзи захираҳои генетикии намудҳои нодир, нобудшаванда ва зери хатари нобудшавӣ қарордошта, ки барои системаҳои экологии Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳамияти муҳим доранд, тавассути татбиқи чорабиниҳои махсуси давлатӣ амалӣ карда мешавад.

Моддаи 19. Барқароркунии генофонди захираҳои генетикӣ

1. Барқароркунии генофонди захираҳои генетикӣ дар асоси маҷмӯи чорабиниҳо оид ба ҳифзи гуногунии биологӣ ва ба вуҷуд овардани муҳити мусоид барои инкишофи онҳо амалӣ карда мешавад, ки инҳоро дар бар мегирад:

1) истифодаи усулҳои маҷмӯии барқароркунии муҳити табиӣ;

2) беҳтар намудани вазъи табиӣ ва сунъии биотсенозҳо;

3) таъмини ҳосилхезгардонии заминҳо;

4) нигоҳ доштани мувозинати экологӣ дар табиат;

5) такмили истифодаи ҳавзаҳои об;

6) баланд бардоштани сатҳи фарҳанг ва маърифати экологии аҳолӣ.

2. Барои барқароркунии генофонди захираҳои генетикӣ, аз ҷумла намудҳои нодир, нобудшаванда ё таҳти хатари нобудшавӣ қарордошта усулҳои зерин истифода мегарданд:

1) ташкили парваришгоҳҳои намудҳои нодири наботот ва ҳайвонот;

2) ташаккули коллексияҳои захираҳои генетикӣ барои истифода дар оянда;

3) истифодаи бонки захираҳои генетикӣ.

Моддаи 20. Иштироки шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ дар ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ

1. Шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ дар ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон иштирок менамоянд.

2. Шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ҳангоми ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ ҳуқуқ доранд:

1) иттилоотро дар бораи ҳолати захираҳои генетикӣ аз мақомоти дахлдори давлатӣ дастрас намоянд;

2) дар чорабиниҳои оид ба ҳифзи захираҳои генетикӣ ва назорати истифодаи онҳо, инчунин дар таҳия ва татбиқи барномаҳои давлатӣ ва илмӣ оид ба ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, ҳифз ва истифодаи захираҳои генетикӣ иштирок намоянд;

3) бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон донишҳои анъанавӣ марбут ба захираҳои генетикиро истифода баранд ва дар тақсими одилонаи фоида аз онҳо иштирок намоянд.

Моддаи 21. Мониторинги захираҳои генетикӣ

1. Мониторинги захираҳои генетикӣ ба мақсади гирифтани маълумот оид ба ҳолатҳои захираҳои генетикӣ, тағйирёбии хусусиятҳои ирсии онҳо дар муҳити табиӣ ё муҳити парвариши онҳо, арзёбӣ, пешгӯӣ ва интихоби тадбирҳои зарурӣ барои пешгирӣ кардани таъсири омилҳои табиӣ ва антропогенӣ ба захираҳои генетикӣ гузаронида мешавад.

2. Мониторинги захираҳои генетикӣ дар асоси риояи талаботи зерин гузаронида мешавад:

1) таъмини нигоҳдории гуногунии сохторӣ ва сифатии генофонди захираҳои генетикӣ;

2) баинобатгирии маҷмӯии маълумот оид ба тағйирёбии хусусиятҳои ирсии захираҳои генетикӣ барои интихоби генотипҳо;

3) истифодаи усулҳои мутақобилаи мукаммалсозанда, содагии нисбӣ ва такроршавӣ бо натиҷаҳои баланди ба ҳам вобаста.

3. Дар асоси натиҷаҳои мониторинги захираҳои генетикӣ усулу воситаҳои арзёбии инкишофи онҳо, пайдоиш ва ғуншавии моддаҳои заҳрнок (зараровар) дар муҳити сунъӣ ва (ё) табиӣ, омӯзиши таъсири моддаҳои заҳрнок (зараровар) ба захираҳои генетикӣ ва хусусияти дигаргуншавии намудҳои генетикӣ таҳия ва татбиқ карда мешаванд.

БОБИ 4. КОЛЛЕКСИЯҲОИ ЗАХИРАҲОИ ГЕНЕТИКӢ

Моддаи 22. Дараҷаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ

1. Коллексияҳои захираҳои генетикӣ мутобиқи таъинот, фарогирии гуногунии генетикӣ, экспертизаи маълумоти шиносномаҳои генетикӣ, тавсифӣ ва баҳодиҳии намунаҳо ба дараҷаҳои зерин тақсим мешаванд:

1) дараҷаи якум - коллексияҳои захираҳои генетикии дар нигоҳдории дарозмуҳлати бехавф қарордоштаи намунаҳои асили захираҳои генетикӣ, ки асоси стратегии рушди устувори истеҳсолоти кишоварзӣ ба ҳисоб мераванд ва амнияти иқтисодӣ, озуқаворӣ ва экологии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин мекунанд;

2) дараҷаи дуюм - намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ, ки дар Маркази миллии захираҳои генетикӣ нигоҳ дошта мешаванд ва дар асоси созишномаҳо ба марказҳои байналмилалӣ ва (ё) ташкилотҳои хориҷӣ интиқол дода мешаванд;

3) дараҷаи сеюм - коллексияҳои захираҳои генетикӣ, ки намунаҳои онҳо барои нигоҳдорӣ, омӯзиш ва истифода дар барномаҳои илмӣ, селексионӣ ва таълимӣ пешбинӣ шудаанд.

2. Нигоҳдории коллексияҳои захираҳои генетикии дараҷаҳои якум ва дуюм аз тарафи Маркази миллии захираҳои генетикӣ ва коллексияҳои захираҳои генетикии дараҷаи сеюм дар мувофиқа бо Маркази мазкур аз тарафи соҳибони ин коллексияҳо амалӣ карда мешаванд.

3. Коллексияҳои захираҳои генетикии дараҷаҳои якум ва дуюм моликияти давлат ба ҳисоб мераванд.

4. Дар ҳолати барҳам додан ва (ё) тағйир додани самти фаъолияти шахси ҳуқуқӣ, намунаҳои коллексияи захираҳои генетикии дар нигоҳдории ӯ қарордоштаи дараҷаи сеюм ба Маркази миллии захираҳои генетикӣ бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон супурда мешаванд.

5. Шахсони воқеӣ метавонанд дар асоси шартнома намунаҳои коллексияи захираҳои генетикии худро бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ихтиёрдорӣ ва истифода ба Маркази миллии захираҳои генетикӣ пешниҳод намоянд.

Моддаи 23. Баҳисобгирӣ ва бақайдгирии давлатии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ

1. Баҳисобгирии давлатии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ бо мақсади арзёбӣ, муайян кардани мақом, гуногунии намуд, дараҷа ва бо назардошти аҳамияти илмӣ, иҷтимоию иқтисодӣ, таълимию фарҳангӣ ва таърихии онҳо дар асоси маълумоти шиносномаҳои генетикии аз тарафи соҳибони коллексияҳои мазкур пешниҳодшуда, амалӣ карда мешавад.

2. Бақайдгирии давлатии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон мавҷуд мебошанд ва ҳамчун асос барои истеҳсоли маҳсулоти хӯрокворӣ ва пешбурди истеҳсолоти кишоварзӣ ба ҳисоб мераванд, бо тартиби муқаррарнамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ мешавад.

3. Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки фаъолияти ҷустуҷӯии биологӣ, омӯзиш ва ҳифзи намунаҳои захираҳои генетикиро анҷом медиҳанд, ба таври ихтиёрӣ ба Маркази миллии захираҳои генетикӣ дар хусуси ба қайди давлатӣ гирифтани намунаҳои мазкур муроҷиат менамоянд.

4. Дар асоси баҳисобгирӣ ва бақайдгирии давлатии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ намунаҳои пурарзиш ва нодири онҳо ба барномаҳои давлатии соҳавӣ бо мақсади ҳифз ва минбаъд самаранок истифода бурдан дохил карда мешаванд.

Моддаи 24. Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ

1. Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ бо мақсади баҳисобгирӣ ва ҷамъоварии маълумот дар бораи намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ ташкил карда мешавад ва низоми ягонаи миллии иттилоот оид ба намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ ба ҳисоб меравад.

2. Ба Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ маълумоти шиносномаҳои генетикӣ, тавсифӣ ва арзёбишудаи намунаҳои захираҳои генетикии аз ҷониби соҳибони онҳо бадастовардашуда дохил карда мешаванд.

3. Дастрасӣ ба маълумоти Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ ройгон мебошад.

4. Тартиби пешбурди Феҳристи миллии намунаҳои коллексияҳои захираҳои генетикӣ, инчунин дастрасӣ ба маълумоти он аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар карда мешавад.

БОБИ 5. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

Моддаи 25. Ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ

Ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи захираҳои генетикӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, амалӣ карда мешавад.

Моддаи 26. Ҷавобгарӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур

Шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни мазкур бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Моддаи 27. Тартиби мавриди амал қарор додани Қонуни мазкур

Қонуни мазкур пас аз интишори расмӣ мавриди амал қарор дода шавад.

 

Президенти

Ҷумҳурии Тоҷикистон                                     Эмомалӣ Раҳмон

ш. Душанбе,

аз 18 марти соли 2022, № 1865

ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

О ГЕНЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСАХ

Принят постановлением МН МОРТ

от 8 декабря 2021 года, №585

Одобрен постановлением ММ МОРТ

от 15 марта 2022 года, №249

Настоящий Закон определяет организационные, правовые и экономические основы деятельности в области генетических ресурсов в Республике Таджикистан и направлен на доступ и защиту растений, животных и микроорганизмов, а также образцов генетических ресурсов.

ГЛАВА 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 1. Основные понятия

В настоящем Законе используются следующие основные понятия:

1) комплексная оценка образцов - полевые и лабораторные исследования образцов генетических ресурсов растений, животных и микроорганизмов (далее - генетические ресурсы), осуществляемые с целью получения сведений о генетической структуре, характеристике, развитии и возможности их использования;

2) банк генетических ресурсов - накопление и хранение семян ценных типов (видов) редких малочисленных, исчезающих или находящихся под угрозой исчезновения генетических ресурсов;

3) генофонд - комплекс факторов наследственности, находящихся в виде генетических ресурсов, группах или их видах;

4) традиционные знания о генетических ресурсах - знания, секреты производства, умение, новаторство или опыт, переходящие из поколения в поколение, и составляющие традиционный образ жизни местного населения или их объединений по генетическим ресурсам;

5) генетические ресурсы - организмы или части организмов, преобразование и другие частности биотических экосистем, имеющие для человека реальные и (или) возможные ценности, используемые для ведения научных исследований и получение выгоды;

6) защищаемые генетические ресурсы (EX-SITU) - сохранение компонентов биологического разнообразия в специальных объектах вне окружающей среды путём организации коллекций и банков генетических ресурсов, разведения и распространения растений или разведения диких животных;

7) генетически измененные организмы - организмы и генотипы, искусственно измененные методами генной инженерии;

8) генетические ресурсы ин-ситу (IN-SITU) - существование генетических ресурсов в экосистемах и (или) культурные их виды, выращиваемые в особой среде, которые приобрели свои отличительные особенности;

9) устойчивое использование биологического разнообразияиспользование компонентов биологического разнообразия с учетом интересов общества и поддержания экологического баланса;

10) коллекции генетических ресурсов - комплекс образцов генетических ресурсов, собранных по единой системе, выборочным путем или методом изучения отличительных наследственных качеств, с целью использования в научных, селекционных, учебных материалах и выполнения других работ;

11) генетические материалы - любой материал растительного и животного происхождения, микроорганизмы, имеющие функциональные единицы наследственности;

12) образец генетических ресурсов - растение, животное и микроорганизмы, а также их живые части, используемые для получения организма или организмов, относящихся к одному виду или внутривидовому таксону одного ранга и которые являются компонентами коллекций генетических ресурсов растений, основными единицами хранения, изучения и использования в научных, селекционных, учебных и других целях;

13) образцы коллекций генетических ресурсов - образцы генетических ресурсов, в том числе национальных и международных генетических ресурсов, распространяемые среди пользователей различных учреждений с целью исследования и использования в научных программах;

14) биологические исследования - поиск и сбор генетических ресурсов в местах их естественного произрастания или питомниках с целью пополнения коллекций генетических ресурсов;

15) генетический паспорт - документ, содержащий информацию об отличительных наследственных качествах растений, животных, микроорганизмов, количества образцов, биологических и научных названиях, дате внесения их в коллекцию генетических ресурсов, географическая принадлежность и их описание, выдаваемый физическим и юридическим лицам лабораториями генетической диагностики.

Статья 2. Законодательство Республики Таджикистан в области генетических ресурсах Республики Таджикистан

Законодательство Республики Таджикистан в области генетических ресурсов Республики Таджикистан основывается на Конституцию Республики Таджикистан и состоит из настоящего Закона, других нормативных правовых актов Республики Таджикистан, а также международных правовых актов, признанных Таджикистаном.

Статья 3. Сфера действия настоящего Закона

1. Настоящий Закон применяется в отношении охраняемых генетических ресурсов и традиционных знаний о генетических ресурсах Республики Таджикистан.

2. Настоящий Закон не применяется в отношении генетически измененных генетических ресурсов и организмов, а также частей и тканей человеческого тела.

3. Настоящий Закон не применяется в отношении доступа к генетическим ресурсам и распределения прибыли от их использования, которые регулируются международными правовыми актами, признанными Таджикистаном.

Статья 4. Государственная политика в области генетических ресурсов

Государственная политика в области генетических ресурсов, как составная часть социально- экономической политики государства, направлена на охрану, сбор, сохранение, изучение и рациональное их использование с целью обеспечения экономической, продовольственной и экологической безопасности.

Статья 5. Объекты защищаемых охраняемых генетических ресурсов

1. К объектам защищаемых генетических ресурсов относятся:

1) растительный и животный мир, в том числе все виды биологического разнообразия природных экосистем, а также их генетический фонд;

2) виды культурных растений и породы сельскохозяйственных животных.

2. Вид культурных защищаемых растений может состоять из нескольких растений, части или нескольких отдельных частей, на основе которых в будущем создаются новые и полноценные виды растения. К новым группам относятся виды клонов, потомственные, гибридные семена первого поколения, семена лесных растений и виды растений, имеющиеся на определенной территории.

3. К охраняемым породам сельскохозяйственных животных относятся потомство, кросс, генофонд редких потомков и внутрипородные питомнические группы.

4. Образцы некоторых генетических ресурсов хранятся на основе принципа "черного ящика" для обеспечения их безопасности в непредвиденных или чрезвычайных природных ситуациях.

Статья 6. Основные принципы охраны и использования генетических ресурсов

Основными принципами охраны и использования генетических ресурсов являются:

1) научная обоснованность экономических, социальных и экологических составляющих в области формирования, охраны и использования генетических ресурсов;

2) первичность охраны особо ценных генетических ресурсов;

3) мониторинг состояния охраны и использования генетических ресурсов;

4) учёт генетических ресурсов в целях обеспечения социальных потребностей населения;

5) стимулирование научных исследований в области охраны, сбора и эффективного использования генетических ресурсов;

6) сочетание организационных, правовых, научных, финансовых и информационных мер в изучении, оценке, охране и использовании генетических ресурсов;

7) доступ к образцам и информации о генетических ресурсах;

8) обеспечение участия граждан и общественных организаций в решении вопросов, связанных с охраной и рациональным использованием генетических ресурсов.

Статья 7. Право собственности на генетические ресурсы

1. Государство имеет исключительное право на находящиеся на территории Республики Таджикистан генетические ресурсы.

2. Образцы коллекций генетических ресурсов в соответствии с законодательством Республики Таджикистан могут быть государственными или частными собственностями.

3. Право собственности на коллекции генетических ресурсов, имеющих международное значение, определяется на основе международных соглашений, признанных Таджикистаном.

ГЛАВА 2. ГОСУДАРСТВЕННОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ОБЛАСТИ ГЕНЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ

Статья 8. Задачи государственного регулирования деятельности в области генетических ресурсов

Задачами государственного регулирования в области генетических ресурсов являются:

1) совершенствование системы общественных отношений в области длительного сохранения, изучения и рационального использования коллекций генетических ресурсов;

2) координация деятельности государственных органов, хозяйствующих субъектов, научных учреждений, общественных объединений и граждан по обеспечению охраны и использования генетических ресурсов;

3) обеспечение деятельности, связанной с формированием, учетом, длительным хранением, изучением и использованием коллекций генетических ресурсов;

4) мониторинг процесса охраны, сбора, длительного сохранения и использования генетических ресурсов в естественной среде и их разведение;

5) содействие во всестороннем изучении и устойчивом использовании генетических ресурсов в естественной среде.

Статья 9. Компетенция Правительства Республики Таджикистан в области генетических ресурсов

К компетенции Правительства Республики Таджикистан в области генетических ресурсов относятся:

1) осуществление государственной политики в области охраны и использования генетических ресурсов;

2) определение уполномоченных государственных органов в области генетических ресурсов;

3) создание Национального центра генетических ресурсов;

4) утверждение государственных и межгосударственных программ по рациональному использованию генетических ресурсов;

5) утверждение порядка использования коллекций генетических ресурсов и ведения Национального реестра образцов коллекций генетических ресурсов;

6) утверждение технических регламентов сбора, сохранения и использования генетических ресурсов;

7) определение основных направлений международного сотрудничества;

8) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

Статья 10. Уполномоченные государственные органы в области генетических ресурсов

1. Уполномоченный государственный орган в области охраны окружающей среды имеет следующие полномочия по генетическим ресурсам:

1) осуществление государственной политики в области генетических ресурсов;

2) разработка прогнозов, стратегий, концепций, программ и планов мероприятий по охране и использованию генетических ресурсов, координация деятельности соответствующих государственных органов по их реализации;

3) организация и проведение мониторинга состояния генетических ресурсов;

4) разработка технических регламентов сбора, сохранения и использования генетических ресурсов;

5) разработка механизма доступа к видам генетических ресурсов, традиционным знаниям о генетических ресурсах, а также справедливому распределению прибылей от их использования;

6) рассмотрение запросов, установление квот, сроков и способов сбора генетических ресурсов;

7) осуществление международного сотрудничества в области генетических ресурсов;

8) разработка и утверждение методов, условий доступа, длительного и безопасного хранения национального генофонда растений и животных;

9) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

2. Уполномоченный государственный орган в отрасли сельского хозяйства имеет следующие полномочия по генетическим ресурсам:

1) формирование банка генетических ресурсов;

2) организация Национального реестра образцов коллекции генетических ресурсов;

3) организация и проведение мониторинга состояния использования культурных растений и сельскохозяйственных животных;

4) внедрение современных технологий при научных исследованиях в племенных и семеноводческих предприятиях (хозяйствах);

5) проведение мероприятий по восстановлению образцов генетических ресурсов и расширению ареалов их распространения в стране;

6) разработка механизмов доступа к местным видам растений и пород сельскохозяйственных животных;

7) принятие мер по обеспечению количественного соответствия и распределения видов растений и животных по регионам страны;

8) создание условий для доступа к информации о традиционных знаниях по генетическим ресурсам;

9) осуществление международного сотрудничества в проведении научных исследований по охране и использованию культурных растений и сельскохозяйственных животных;

10) методическая поддержка общественных объединений, хозяйствующих субъектов, в том числе дехканских (фермерских) хозяйств по охране местных видов растений и пород сельскохозяйственных животных;

11) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

3. Уполномоченный государственный орган в области лесного хозяйства имеет следующие полномочия по генетическим ресурсам:

1) контроль использования генетических ресурсов в едином лесном фонде и водных объектах системы лесного хозяйства;

2) организация работ по сохранению и повышению биологической производительности охотничьих угодий и восстановлению лесов в целях восстановления генофонда генетических ресурсов;

3) участие в восстановлении образцов генетических ресурсов и расширении регионов их распространения на землях государственного лесного фонда;

4) предупреждение контрабанды образцов редких животных, конфискация, организация содержания и возвращения их в естественную среду обитания;

5) соразмерное количественное обеспечение и распределение видов растений и животных на землях государственного лесного фонда;

6) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

Статья 11. Полномочия местных исполнительных органов государственной власти в области генетических ресурсов

К полномочиям местных исполнительных органов государственной власти в области генетических ресурсов относятся:

1) осуществление мер по профилактике несанкционированного доступа физических и юридических лиц к компонентам биологического разнообразия на местах;

2) ограничение и (или) запрещение сбора и использования местных генетических ресурсов;

3) поддержка общественных объединений, хозяйствующих субъектов, в том числе дехканских (фермерских) хозяйств и населения в осуществлении мер по защите биологического разнообразия и эффективного их использования в производстве;

4) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

Статья 12. Полномочия органов самоуправления поселков и сел в области генетических ресурсов

К полномочиям органов самоуправления поселков и сел в области генетических ресурсов относятся:

1) участие в осуществлении мер по предупреждению самостоятельного доступа физических и юридических лиц к компонентам биологического разнообразия;

2) участие в мероприятиях по ограничению и (или) запрещению сбора и использования генетических ресурсов;

3) поддержание дехканских (фермерских) хозяйств и населения в осуществлении мер по защите биологического разнообразия;

4) осуществление других полномочий, предусмотренных законодательством Республики Таджикистан.

Статья 13.Национальный центр генетических ресурсов

1. Национальный центр генетических ресурсов является специализированной научно - исследовательской организацией и осуществляет свою деятельность в области сохранения и использования коллекций генетических ресурсов в порядке, установленном Правительством Республики Таджикистан.

2. Национальный центр генетических ресурсов выполняет следующие задачи:

1) ведение банка генетических ресурсов, формирование и совершенствование коллекций генетических ресурсов;

2) ведение Национального реестра образцов коллекций генетических ресурсов;

3) проведение экспертизы сведений генетических паспортов и оценка образцов коллекций генетических ресурсов;

4) проверка образцов коллекций генетических ресурсов с целью определения уровня проведенных исследований данных образцов;

5) учет коллекций генетических ресурсов, образцы которых используются в производстве пищевых продуктов и в сельскохозяйственной отрасли;

6) планирование и осуществление биоизыскательной деятельности и мер по сбору и изучению генетических ресурсов;

7) разработка методических руководств по сбору и хранению образцов коллекций генетических ресурсов и порядка доступа к ним;

8) организация охраны и длительного сохранения образцов в коллекций генетических ресурсов;

9) координация деятельности владельцев коллекций генетических ресурсов по сбору, сохранению и использованию генетических ресурсов;

10) привлечение научно-производственных учреждений для изучения генетических ресурсов;

11) сотрудничество с владельцами коллекций генетических ресурсов и их информационно-консультативная поддержка;

12) участие в международном сотрудничестве в области охраны и использования генетических ресурсов;

13) выполнение других задач в области генетических ресурсов в соответствии с нормативными правовыми актами Республики Таджикистан.

ГЛАВА 3. ДОСТУП И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ГЕНЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ

Статья 14. Доступ к генетическим ресурсам и распределение прибыли от их использования

1. Доступ к генетическим ресурсам и распределение прибыли от их использования осуществляется на основе договора между поставщиками и пользователями.

2. Доступ к генетическим ресурсам, которые приобрели отличительные особенности на территории Республики Таджикистан или ввезены на территорию Республики Таджикистан согласно Конвенции о биологическом разнообразии, осуществляется на основе соблюдения следующих условий:

1) согласие владельцев генетических ресурсов;

2) доступа к генетическим ресурсам в распределении прибыли от их использования;

3) обеспечение выполнения согласованных условий сторонами;

4) передачи генетических материалов на основании дополнительного соглашения.

3. Прибыль от использования генетических ресурсов может включать итоги совместных исследований и выполненных работ на основе использования генетических ресурсов, передачи технологий использования таких ресурсов, участия в биотехнологических исследованиях.

4. Распределение прибыли от использования генетических ресурсов в случае массового производства продукции с их использованием может осуществляться в денежной форме.

Статья 15. Доступ и использование традиционных знаний о генетических ресурсах

1. Доступ к традиционным знаниям местного населения или их объединений о генетических ресурсах осуществляется на основании их одобрения и согласованных условий.

2. Единый порядок признания традиционных знаний о генетических ресурсах, знаний местного населения или их объединений, а также правил и нормативных требований доступа к ним определяется на основе представления уполномоченного государственного органа в области генетических ресурсов Правительством Республики Таджикистан.

3. Уполномоченные государственные органы в области генетических ресурсов с участием местного населения и их объединений организовывают целевое и рациональное использование традиционных знаний.

4. При доступе и использовании традиционных знаний по генетическим ресурсам пользователи обязаны соблюдать требования норм профессиональной этики.

Статья 16. Поставщики и пользователи образцов генетических ресурсов и традиционных знаний

1. Поставщики образцов генетических ресурсов и традиционных знаний на основе согласованных условий способствуют доступу к ним и их использованию в соответствии с положениями настоящего Закона и другими нормативными правовыми актами Республики Таджикистан.

2. Поставщики образцов генетических ресурсов и традиционных знаний, использующих ценные сведения о специальных полезных особенностях генетических ресурсов или традиционных знаний для осуществления поставки, обеспечивают участие местного населения или их объединений при согласовании условий доступа и распределения прибылей от их использования.

3. Научно-исследовательские и образовательные учреждения, другие организации, независимо от форм собственности, осуществляющие деятельность в сельскохозяйственной и научно исследовательской отраслях, производстве лекарств, декоративных изделий, биотехнологии и других отраслях являются пользователями генетических ресурсов.

4. Пользователи образцов генетических ресурсов и традиционных знаний для осуществления их сбора на территории Республики Таджикистан представляют в уполномоченный государственный орган в области охрани окружающей среды запрос с указанием следующей информации:

1) цель сбора и направление использования;

2) наименование и количество собираемых генетических ресурсов;

3) время и продолжительность сбора;

4) четкое указание маршрутов сбора;

5) указание возможной выгоды от использования;

6) оставление в ведении государства равную часть выгоды от собранного генетического материала;

7) предоставление возможности проведения научных исследований и привлечение специалистов для осуществления совместных проектов.

5. Пользователи генетических ресурсов, применяющие эти ресурсы в исследовании и создании новых продукций, ответственны в справедливом распределении прибылей.

6. Пользователи традиционных знаний, получающие от местного населения или их объединений ценные сведения об особо полезных свойствах и возможном использовании генетических ресурсов, обеспечивают справедливое распределение прибыли, полученной в результате их применения.

Статья 17. Ограничения в сборе, хранении, исследовании и использовании генетических ресурсов

1. Сбор, хранение, исследование и использование генетических ресурсов с целью защиты интересов государства, охраны окружающей среды, исторических и культурных объектов могут быть ограничены в порядке, предусмотренным законодательством Республики Таджикистан.

2. Ограничения в сборе, хранении, исследовании и использовании генетических ресурсов вводятся на основании результатов их мониторинга или длительного последовательного слежения преобразований в генофонде генетических ресурсов, оценки и прогноза их развития уполномоченным государственным органом в области охраны окружающей среды в рамках своих полномочий.

Статья 18. Защита генетических ресурсов

1. Защита генетических ресурсов осуществляется с соблюдением следующих требований:

1) обеспечение условий ин-ситу для хранения генетических ресурсов;

2) обеспечение доступа дехканских (фермерских) хозяйств, местного населения или их объединений к генетическим ресурсам;

3) проведение исследований в дехканских (фермерских) хозяйствах и природной среде с целью определения воздействия социально- экономических факторов на генетические ресурсы;

4) обеспечение ведения селекционных работ для сохранения генетических ресурсов.

2. Защита генетических ресурсов обеспечивается путём реализации следующих мер:

1) защита и восстановление генетических ресурсов в условиях природной среды;

2) организация особо охраняемых природных территорий;

3) контроль, предупреждение и уменьшение отрицательного воздействия технологий, используемых в сельскохозяйственной отрасли;

4) ограничение использования химических средств, в том числе пестицидов;

5) ограничение торговли редких, исчезающих и находящихся под угрозой исчезновения видов растений и животных;

6) организация питомников;

7) формирование банка генетических ресурсов.

3. Защита редких, исчезающих, и находящихся под угрозой исчезновения видов генетических ресурсов, имеющих для экологических систем Республики Таджикистан потенциальное значение, осуществляется посредством реализации специальных государственных мер.

Статья 19. Восстановление генофонда генетических ресурсов

1. Восстановление генофонда генетических ресурсов осуществляется на основе комплекса мер по охране биологического разнообразия и создания соответствующей среды развития, который включает следующее:

1) использование комплексных методов восстановления природной среды;

2) улучшение природного состояния и искусственных биоценозов;

3) обеспечение плодородия земель;

4) сохранение экологического баланса в природе;

5) совершенствование пользования водными бассейнами;

6) повышение уровня экологической культуры и образования населения.

2. Для восстановления генофонда генетических ресурсов, в том числе редких, исчезающих, и находящихся под угрозой исчезновения видов, используются следующие методы:

1) организация заповедников редких видов растений и животных;

2) формирование коллекций генетических ресурсов для дальнейшего использования;

3) использование банка генетических ресурсов.

Статья 20. Участие граждан и общественных объединений в сборе, хранении, охране и использовании генетических ресурсов

1. Граждане и общественные объединения участвуют в сборе, хранении, охране и использовании генетических ресурсов в порядке, установленном законодательством Республики Таджикистан.

2. Граждане и общественные объединения при осуществлении сбора, хранения, использования и охраны генетических ресурсов вправе:

1) получать информацию о состоянии генетических ресурсов от соответствующих государственных органов;

2) участвовать в проведении мероприятий по охране генетических ресурсов и осуществлении контроля за использованием ресурсов, а также в разработке и осуществлении государственных и научных программ по сбору, хранению, использованию и охране генетических ресурсов;

3) в установленном законодательством Республики Таджикистан порядке использовать традиционные знания, связанные с генетическими ресурсами, и участвовать в справедливом распределении прибылей от их применения.

Статья 21. Мониторинг генетических ресурсов

1. Мониторинг генетических ресурсов проводится с целью получения сведений о состоянии генетических ресурсов об изменениях наследственного характера в природной среде или местах их выращивания, оценки, прогноза и выбора необходимых мер для предупреждения последствий отрицательного воздействия природных и антропогенных факторов на генетические ресурсы.

2. Мониторинг генетических ресурсов проводится на основе соблюдения следующих требований:

1) обеспечение сохранности структурных и качественных разнообразий генофонда генетических ресурсов;

2) комплексный учет сведений об изменениях наследственного характера генетических ресурсов для выбора генотипов;

3) использование взаимодополняющих методов, сравнительная упрощенность и повторяемость с высокими результатами сочетания.

3. На основе результатов генетического мониторинга разрабатываются и применяются методы и средства оценки их развития, образования и накапливания ядовитых (вредных) веществ в искусственной и (или) природной среде, изучения воздействия ядовитых (вредных) веществ на генетические ресурсы и свойства изменения генетических видов.

ГЛАВА 4. КОЛЛЕКЦИИ ГЕНЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ

Статья 22.Степени коллекций генетических ресурсов

1. Коллекции генетических ресурсов в соответствии с их назначением, охватом генетического разнообразия, экспертизой сведений генетических паспортов, описательных и оценочных образцов делятся на следующие степени:

1) первая степень - коллекция генетических ресурсов, находящаяся на длительном безопасном хранении подлинных образцов генетических ресурсов, которые являются основой стратегии устойчивого развития сельскохозяйственного производства и обеспечивают экономическую, продовольственную и экологическую безопасность Республики Таджикистан;

2) вторая степень - образцы коллекций генетических ресурсов, хранящихся в Национальном центре генетических ресурсов и поставляемых на основе соглашений в международные центры и (или) иностранным организациям;

3) третья степень - коллекции генетических ресурсов, образцы которых предусмотрены для хранения, изучения и использования в научных, селекционных и учебных программах.

2. Хранение коллекций генетических ресурсов первой и второй степеней осуществляется Национальным центром генетических ресурсов, а третьей степени - по согласованию с указанным Центром владельцами этих коллекций.

3. Коллекции генетических ресурсов первой и второй степеней являются государственной собственностью.

4. При ликвидации и (или) изменении направления деятельности юридического лица образцы коллекций генетических ресурсов третьей степени, находящихся на его хранении, передаются в Национальный центр генетических ресурсов в порядке, установленном Правительством Республики Таджикистан.

5. Физические лица на основе соглашения и в порядке, установленном Правительством Республики Таджикистан, могут представлять свои коллекции генетических ресурсов в распоряжение Национального центр генетических ресурсов.

Статья 23. Государственный учет и регистрация образцов коллекций генетических ресурсов

1. Государственный учет образцов коллекций генетических ресурсов осуществляется с целью оценки, определения статуса, разнообразия вида, степени и с учётом научной, социально- экономической, образовательной, культурной и исторической значимости генетических ресурсов на основе сведений генетических паспортов, представленных их владельцами.

2. Государственная регистрация образцов генетических коллекций, расположенных на территории Республики Таджикистан и которые считаются основой для производства продовольствия и ведения сельскохозяйственного производства, производится в порядке, установленном Правительством Республики Таджикистан.

3. Физические и юридические лица, осуществляющие биоизыскательную деятельность, изучение и охрану образцов генетических ресурсов, добровольно обращаются в Национальный центр генетических ресурсов для государственной регистрации этих образцов.

4. На основании учета и государственной регистрации образцов коллекций генетических ресурсов, ценные и редкие их образцы вносятся в государственные отраслевые программы с целью охраны и дальнейшего эффективного использования.

Статья 24. Национальный реестр образцов коллекций генетических ресурсов

1. Национальный реестр образцов коллекций генетических ресурсов создаётся с целью учета и сбора сведений об образцах коллекций генетических ресурсов и считается единой национальной информационной системой об образцах коллекций генетических ресурсов.

2. В Национальный реестр образцов коллекций генетических ресурсов вносятся сведения генетических паспортов, описательные и оценённые сведения об образцах генетических ресурсов, полученных их владельцами.

3. Доступ к сведениям Национального реестра образцов коллекций генетических ресурсов осуществляется на бесплатной основе.

4. Порядок ведения Национального реестра образцов коллекций генетических ресурсов, а также доступа к его сведениям устанавливается Правительством Республики Таджикистан.

ГЛАВА 5. ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 25. Международное сотрудничество в области генетических ресурсов

Международное сотрудничество в области генетических ресурсов осуществляется в соответствии с законодательством Республики Таджикистан и международными правовыми актами, признанными Таджикистаном.

Статья 26. Ответственность за нарушение требований настоящего Закона

Физические и юридические лица за нарушение требований настоящего Закона привлекаются к ответственности в порядке, установленном законодательством Республики Таджикистан.

Статья 27. Порядок введения в действие настоящего Закона

Настоящий Закон ввести в действие после его официального опубликования.

Президент

Республики Таджикистан Эмомали Рахмон

г. Душанбе,

от 18 марта 2022 года, №1865