Барномаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда барои солҳои 2020-2024

1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ

1. Барномаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда барои солҳои 2020-2024 (минбаъд - барномаи мазкур) дар асоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия гашта, баҳри иҷрои муқаррароти Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳуқуқҳои кӯдак, меъёр ва стандартҳои байналмилалӣ дар соҳаи адолати судӣ нисбат ба кӯдакон, равона карда шудааст.

2. Ҳадафи барномаи мазкур аз тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда мутобиқ ба меъёр ва стандартҳои байналмилалӣ дар соҳаи адолати судӣ нисбат ба кӯдакон мебошад, ки барои ташаккул ва рушди низоми байниидоравии тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда замина мегузорад.

3. Барномаи мазкур ба таъмини муносибати зарурӣ нисбати ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда нигаронида шудааст, ки дар он ҳуқуқ ва шаъну эътибори онҳо эҳтиром ва ба эҳтиёҷоти ҳар як ноболиғ дар алоҳидагӣ самарабахшона ба инобат гирифта мешавад гирифта мешавад ва ба ин васила тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони мазкур амалӣ ва сатҳи такроран содир намудани ҳуқуқвайронкунӣ дар байни онҳо мувофиқан кам карда мешавад.

2. ТАВСИФИ МУШКИЛОТИ ҶОЙДОШТА

4. Солҳои охир аз ҷониби давлат ба чораҳои пурзӯрнамоии мубориза бо ҳуқуқвайронкунӣ ва пешгирии такроран содир намудани ҳуқуқвайронкунӣ дар байни ноболиғон диққати махсус дода мешавад. Аз ин рӯ, масъалаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда хусусияти муҳимро пайдо мекунад.

5. Мувофиқи маълумоти оморӣ дар соли 2019 аз тарафи ноболиғон 873 (2018-907) ҷиноят ва аз ҷониби ҷавонон 5256 (соли 2018-4965) ҷиноят содир шудааст.

6. Дар маҷмӯъ, соли 2019 дар ҷумҳурӣ 21 ҳазору 996 (соли 2018-21957) ҷиноят аз тарафи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ба ҳисоб гирифта шудааст.

7. Тибқи маълумоти омории мазкур соли 2019 ҷинояткорӣ аз ҷониби ноболиғон 2,52 фоизи шумораи умумии ҷиноятҳоеро, ки ба ҳисоб гирифта шудаанд, ташкил медиҳад (2018 - 2,43 фоиз). Мувофиқи маълумоти аз ҷониби Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳодшуда зиёда аз 90 фоизи ҳуқуқвайронкуниҳо аз ҷониби ноболиғоне содир мешаванд, ки онҳо ба муассисаҳои таълимӣ намераванд ва дар зери назорати падару модар намебошанд.

8. Ба омилҳои манфие, ки ноболиғонро ба такроран содир намудани ҳуқуқвайронкунӣ талқин менамоянд, набудани ҷои кор ва ҳуҷҷатҳои зарурӣ барои ба кор таъмин шудан, ба кор ё таълим таъмин набудан, мушкилиҳои равонӣ, ихтилоф дар оила ва ҷомеа, набудани ҷои истиқомат, вобастагӣ доштан аз машруботи спиртӣ ва маводи мухаддир дохил мешавад.

9. Чун қоида, дар ҷомеа нисбат ба ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда бадномӣ (стигма) мавҷуд буда, онҳо сатҳи нокифояи касбӣ, ҳавасмандии кам ба меҳнат, ҳолати саломатии ғайриқаноатбахш, майл ба рафтори номуносиб ва вайрон намудани интизоми меҳнат доранд. Аз ин рӯ, онҳо аз ҷониби корфармоён ба кор камтар даъват гардида, аксаран зери хатари ихтисор дар кор ва ҳангоми қабул шудан ба кор ба табъиз гирифтор мешаванд.

10. Қисми муайяни ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда ба тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоӣ дар муассисаҳои махсусгардонидашудае, ки усул ва равиши махсусро асоси кор қарор додаанд, эҳтиёҷ доранд.

11. Набудани ҷои кор, воситаи зиндагӣ ва дастрас набудани имтиёзҳои умумии иҷтимоии давлатӣ ноболиғони адои ҷазонамударо маҷбур менамоянд, ки ба оворагардию талбандагӣ машғул шуда, ба содир намудани ҳуқуқвайронкунии нав даст зананд.

12. Ҳал нагардидани мушкилоти ин гурӯҳи ноболиғон ба вазъи ҷинояткорӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсири манфӣ мерасонад.

13. Тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда бе расонидани кумаки зарурӣ аз ҷониби мақомоти давлатӣ дар соҳаи таъминоти иҷтимоӣ, шуғли аҳолӣ, маориф ва илм ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ имконнопазир мебошад. Пеш аз ҳама, зарур мебошад, ки ноболиғони маҳкумшуда пас аз озод шуданашон вазъи ҳуқуқӣ ва иҷтимоии мувофиқро дошта бошанд, ки ба онҳо шароити муътадили зиндагиро таъмин намояд.

3. ҲАДАФ ВА ВАЗИФАҲОИ БАРНОМА

14. Ҳадафҳои барномаи мазкур аз инҳо иборат мебошад:

- тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда;

- кам кардани омилҳои ба такроран содир намудани ҳуқуқвайронкунӣ дар байни ноболиғон мусоидаткунанда.

15. Барои расидан ба ҳадафҳои зикршуда дар доираи барномаи мазкур вазифаҳои зерин бояд амалӣ карда шаванд:

- ташаккул ва рушди низоми байниидоравии тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда;

- мусоидат дар фаъолияти меҳнатии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда;

- дастгирии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда, ки ба барқарорсозии робитаҳои ҷамъиятии гумшуда равона шудааст;

- такмили низоми мушоияти омӯзгорӣ ва тавонбахшии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда.

4. ПРИНСИПҲО, АМАЛҲО ВА НАТИҶАҲОИ ДАРНАЗАРДОШТАШУДА

16. Барномаи мазкур ба принсипҳои зерин асос меёбад:

- принсипи ҳамкории байниидоравӣ - тартиби ташаккули муносибатҳо байни субъектони низоми пешгирикуниро тавассути мувофиқасозии нақшаи чорабиниҳо, амалигардонӣ ва назорати иҷрои онҳо муайян менамояд;

- принсипи тақсимоти соҳаи масъулият - иҷрокунандагони мушаххасро дар назар дорад, ки ба онҳо вазифаҳои муайян аз рӯи тобеияти соҳавияшон муқаррар гардида, амалӣ кардани онҳо барои расидан ба ҳадафҳо зарур мебошанд;

- чораҳои дорои хусусияти пешгирикунанда ҳамчун усули асосӣ дар низоми адолати судӣ нисбат ба ноболиғон;

- тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоӣ ҳамчун ҳадафи аввалиндараҷаи ҳамаи чораҳои ҷавобӣ нисбат ба ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда.

17. Дар давраи амалигардии барномаи мазкур вазорату идораҳо, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, корхона, муассиса ва дигар ташкилотҳо бо созмонҳои байналмилалӣ, инчунин ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳамкорӣ менамоянд.

18. Барои расидан ба натиҷаҳои мусбат дар самти тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда арзёбии самаранокии чорабиниҳои анҷомёфта амалӣ карда мешавад. Арзёбӣ аз таҳлили дурусти вазифаҳои муқарраршуда, чорабиниҳои иҷрошуда ва муҳлати амалишавии барномаи мазкур иборат мебошад. Инчунин то кадом андоза ҳалли худро ёфтани мушкилиҳои дар оила ҷойдоштаи ноболиғон дар ҷараёни тавонбахшӣ таҳлил шуда, хулосаҳои дахлдор барои амалҳои минбаъда бароварда мешаванд.

19. Барномаи мазкур тибқи Нақшаи чорабиниҳо оид ба иҷрои Барномаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда барои солҳои 2020-2024 (минбаъд - нақшаи чорабиниҳои мазкур) амалӣ карда мешавад.

20. Нақшаи чорабиниҳои мазкур ба самтҳои зерин мусоидат менамояд:

- баланд бардоштани самаранокии кумакҳои иҷтимоӣ, тиббӣ, ҳуқуқӣ ба ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда;

- барқарорсозии қобилияти гумкардаю вайронгаштаи маишӣ, иҷтимоӣ ва касбӣ;

- бозгашт ба ҷомеа;

- пешгирии такроран содир намудани ҳуқуқвайронкунӣ.

21. Дар ҳолати бомуваффақона амалӣ гардидани тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда (ба кор таъмин ё гирифтани маълумоти таҳсилот, мавҷудияти сатҳи устувори пешравӣ, рафтори ором ва эҳсосоти муътадил) қарори қатъ гардидани мушоияти онҳо баррасӣ карда мешавад. Қарори мазкур дар ҷаласаи гурӯҳи кории байниидоравӣ бо ризоияти ҳамаи мақомоте, ки дар ҷараёни тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғон иштирок намудаанд, қабул карда мешавад.

5. ЗАМИНАҲОИ МУСОИД ВА ХАТАРҲОИИ АМАЛИШАВИИ БАРНОМАИ МАЗКУР

22. Яке аз заминаҳои муҳимми бомуваффақона амалӣ гардидани барномаи мазкур ташаккул ва рушди низоми байниидоравии тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда, инчунин васоити самараноки ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозӣ байни мақомоти давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ. Рушдёбии иқтидори давлат, ҷомеаи шаҳрвандии аз амалияи байналмилалӣ ва усулҳои навоварона дар соҳаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони ҳуқуқвайронкунанда васеъистифодабаранда омилҳои мусбат барои амалигардии барномаи мазкур мебошанд.

23. Дар баробари омилҳои мусбат омилҳое мавҷуданд, ки метавонанд барои амалӣ гардидани барномаи мазкур монеа шаванд, аз ҷумла норасоии воситаҳои молиявӣ, нокифоя будани иқтидори кадрӣ ва ғайра.

24. Низоми мониторинг ва арзёбии амалигардии барномаи мазкур дар марҳилаи иҷрои он яке аз ҷузъҳои калидӣ мебошад, зеро бо ду роҳи имконпазир - давлатӣ (расмӣ) ва ғайридавлатӣ (ҷомеаи шаҳрвандӣ) гузаронидани мониторинг ва арзёбии барномаи мазкур ба нақша гирифта мешавад.

25. Дар асоси натиҷаҳои мониторинг марҳила ба марҳила самаранокии амалигардии нақшаи чорабиниҳои мазкур, афзалияту норасоиҳо дар фаъолияти иҷрокунандагон ва ҳамоҳангсозии мақомоти давлатӣ арзёбӣ мегардад.

6. НАЗОРАТИ ИҶРО ВА ПЕШНИҲОДИ ҲИСОБОТ ОИД БА РАФТИ АМАЛИГАРДИИ БАРНОМАИ МАЗКУР

26. Назорати иҷрои барномаи мазкур аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

27. Мақомоти давлатии масъули иҷрои барномаи мазкур Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд.

28. Ҳамоҳангсози амалигардии барномаи мазкур Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

29. Мақомоти давлатии масъули иҷрои барномаи мазкур ҳар сол то 15 январ маълумоти дахлдорро оид ба иҷрои нақшаи чорабиниҳои мазкур ба Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод менамоянд.

30. Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон маълумоти пешниҳодшударо таҳлил намуда, ҳисобот оид ба ҷараёни амалишавии барномаи мазкурро то 1 феврал ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол менамояд.

31. Ҳисоботи солона ва ниҳоӣ оид ба иҷрои барномаи мазкур бояд инҳоро дар бар гирад:

- таҳлили чорабиниҳои иҷрошуда бо нишон додани ҳаҷм ва сарчашмаҳои маблағгузорӣ;

- чорабиниҳои иҷронашуда ва таҳлили сабабҳои иҷро нашудани онҳо;

- таҳлили сари вақт иҷро нашудани чорабиниҳо;

- пешниҳодҳо оид ба андешидани чораҳо ҷиҳати амалигардонии чорабиниҳои иҷронашуда ва самаранокии амалишавии барномаи мазкур.

Нақшаи чорабиниҳо оид ба иҷрои Барномаи тавонбахшӣ ва ҳамгироии иҷтимоии ноболиғони дар муассисаҳои маҳрум сохтан аз озодӣ ё маҳдуд кардани озодӣ адои ҷазонамуда барои солҳои 2020-2024

Ҷадвал*