Замима
Бо қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз 31 марти соли 2020, №206
тасдиқ шудааст
Барномаи давлатии ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангии халқи тоҷик барои солҳои 2021-2025
1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ
1. Фарҳанг маҷмӯи арзишҳои моддӣ ва маънавӣ мебошад, ки аз ҷониби инсоният бо мақсадҳои фароғат, таълиму тарбия, иттилоърасонӣ, таъмини завқи эстетикӣ ва таъмини ниёзи рӯзгор эҷод шуда, аз насл ба насл интиқол ёфтаанд.
2. Мероси миллии фарҳангии халқи тоҷик фарогири унсурҳои моддӣ ва ғайримоддӣ мебошад, ки реша дар умқи садсолаву ҳазорсолаҳо дорад. Дар он ҷаҳонбинӣ, табиатдӯстӣ, зебоишиносӣ, инсонпарварӣ, ватандӯстӣ ва арзишҳои дигари иҷтимоӣ инъикос ёфта, дар шаклҳои гуногун то ба имрӯз омада расидаанд.
3. Мероси ғайримоддии фарҳангӣ фарогири анъанаи шифоҳӣ, ҷашну маросим, санъати иҷроӣ, касбу ҳунарҳои суннатӣ, варзиши анъанавӣ ва шуғлу бозиҳои бачагона, забону баён, донишу малака ва таҷрибаҳо доир ба табиат ва кайҳон мебошад, ки аз ҷониби ҷамъият, гурӯҳҳо ва дар баъзе мавридҳо аз ҷониби шахсони алоҳида иҷро мешавад. Унсурҳои мероси ғайримоддии фарҳангӣ аз насл ба насл гузашта, пайваста аз тарафи ҷамъияту гурӯҳҳо дар иртибот ба муҳити атроф, дар муносибат бо табиат ва ҷаҳонбинӣ такомул меёбад.
4. Ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангӣ бо мақсади эҳёву густариши мероси моддӣ ва ғайримоддии фарҳангӣ татбиқ шуда, дар шаклҳои ташхис, ҳуҷҷатикунонӣ, таҳқиқоти илмӣ, ҳимоя аз омилҳои зиёнрасон, тарғиб, баланд бардоштани нақши он дар ҷомеа, интиқол, махсусан, тавассути таълими расмӣ ва ғайрирасмӣ (усули "устод ва шогирд") сурат мегирад.
5. Омӯзиши мероси ғайримоддии фарҳангӣ ҳам таҳқиқот ва ҳам маъноҳои омӯхтану омӯзонидани унсурҳои мероси ғайримоддии фарҳангиро ифода мекунад. Масъалаҳои таҳқиқи мероси гаронбаҳои халқи тоҷик ва омӯзиши онҳо дар шаклҳои таълими расмию ғайрирасмӣ (усули "устод ва шогирд") муҳим буда, аҳамияти назариявӣ ва амалӣ дорад.
6. Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз кишварҳои мутамаддини ҷаҳон буда, дар он ба масъалаҳои ҳифзу эҳё ва густариши арзишҳои фарҳангӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мешавад. Соли 2012 Барномаи ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангии халқи тоҷик барои солҳои 2013-2020 аз ҷониби Ҳукумати Тоҷикистон бо мақсади омӯзиш, ҳифзу эҳё ва дастгирии густариши фарҳанги халқи тоҷик қабул гардидааст, ки дар чорчӯбаи он якчанд ҷилди "Донишномаи фарҳанги мардуми тоҷик" таҳия шуда, ба табъ расидаанд ва фестивал-озмуни ҷумҳуриявии телевизионии эҷодиёти халқ "Андалеб" чор маротиба баргузор шуда, экспедитсияҳои илмӣ ҷиҳати омӯзиш ва тавзеҳи эҷодиёти рақсӣ ва ҳунарҳои бадеии тоҷикон сурат гирифтанд.
7. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташкилоти зертобеи Созмони Милали Муттаҳид оид ба масъалаҳои маориф, илм ва фарҳанг (ЮНЕСКО) ҳамкориҳои зичу пурмаҳсул дошта, ҷиҳати муаррифӣ ва ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳанги Тоҷикистон саъю талоши зиёд дорад. Аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон то ба имрӯз 4 номгӯйи фарҳанги ғайримоддӣ: номинатсияҳои "Шашмақом", "Оши палав ҳамчун хӯроки анъанавии тоҷикон ва контекстҳои иҷтимоию фарҳангии он дар Тоҷикистон" (2016), номинатсияи муштараки "Наврӯз" (2016), ки аз ҷониби 12 кишвар таҳия шудаааст ва "Чакан - ҳунари гулдӯзӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон" (2018) дар Феҳристи репрезентативии ЮНЕСКО сабт шудаанд.
2. МАҚСАД ВА ВАЗИФАҲОИ БАРНОМА
8. Мақсади асосии Барнома ҳифз, омӯзиш ва рушди мероси ғайримоддии фарҳангӣ мебошад, ки унсурҳои адабиёти шифоҳӣ, санъати иҷроӣ, донишу таҷрибаҳои суннатӣ, касбу ҳунар, анъана ва ҷашну маросими миллиро дар бар мегирад.
9. Ба вазифаҳои Барнома дохил мешаванд:
- ҳифз ва рушди мероси ғайримоддии фарҳангӣ;
- баланд бардоштани маърифату огоҳии аҳолӣ дар бораи мероси миллии фарҳангӣ;
- тарбияи мутахассисон ва коршиносони миллӣ дар самти ҳамкорӣ бо ЮНЕСКО ва таблиғи унсурҳои фарҳанги миллӣ;
- тарҷума ва интишори ҳуҷҷату санадҳо, матни конвенсияҳо, дастурамалҳои ЮНЕСКО ва паҳн кардани онҳо ҷиҳати афзудани донишу огоҳии мардум;
- таълими курсҳои ҷудогона оид ба омӯзиши мероси ғайримоддии фарҳангӣ дар муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олии касбии соҳавӣ;
- таҳия ва чопи ҷилдҳои навбатии "Донишномаи фарҳанги мардуми тоҷик";
- такмил ва таҷдиди "Феҳристи миллии мероси ғайримоддии фарҳангӣ";
- таҳияи номинатсияҳои мероси ғайримоддии фарҳангӣ ҷиҳати сабт дар рӯйхатҳои ЮНЕСКО;
- баргузории экспедитсияҳо ҷиҳати омӯзиш ва таҳқиқи варзиши суннатӣ ва бозиҳои бачагона;
- баргузории экспедитсияҳо барои гирдоварии мавод доир ба анъана ва ҷашну маросими миллӣ;
- баргузории экспедитсияҳо бо мақсади омӯзиши лаҳҷаву шеваҳои тоҷикони бурунмарзӣ ва тартиб додани "Фарҳанги ҷомеи калимаҳои шевагию лаҳҷавии забони тоҷикӣ";
- идомаи баргузории фестивал-озмуни ҷумҳуриявии телевизионии эҷодиёти халқ "Андалеб" дар минтақаҳои кишвар ва дарёфти истеъдодҳои нав дар иҷрои санъати иҷроии анъанавӣ;
- таҳия ва интишори силсилаи китобҳо таҳти унвони "Натиҷаҳои экспедитсияҳои санъатшиносӣ ва фарҳангшиносӣ" дар асоси маводи аз экспедитсияҳои илмӣ гирдоваришуда;
- сафарҳои хидматӣ ба ҷумҳуриҳои ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Ҳиндустон, Муғулистон, Федератсияи Россия, Ҷумҳурии Мардумии Чин бо мақсади омӯзиши дастхатҳои тоҷикӣ-форсӣ;
- сафарҳои хидматӣ ба ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ бо мақсади омӯзиши унсурҳои муштараки мероси ғайримоддии фарҳангӣ ва таҳияи номинатсияҳои муштарак барои сабт дар рӯйхатҳои ЮНЕСКО.
3. САМТҲОИ АСОСИИ АМАЛИСОЗИИ БАРНОМА
10. Самтҳои асосии амалисозии Барнома аз таҳия ва корбурди маҷмӯи тадбирҳо ҷиҳати ҳифзу рушди унсурҳои мероси миллии фарҳангӣ иборат мебошад.
11. Самтҳои асосии амалисозии Барнома:
- мусоидат ба ташаккули низоми давлатии ҳифзу густариш ва дастрасӣ ба мероси миллии фарҳангӣ;
- муаррифии намунаҳои мероси ғайримоддии фарҳангӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ;
- таҳқиқи илмии мероси ғайримоддии фарҳангӣ, аз ҷумла фолклор, санъати иҷроӣ, касбу ҳунар, ҷашну маросим;
- истифодаи оқилона ва мақсадноки маблағҳои буҷетӣ ва ғайридавлатӣ ҷиҳати ҳалли мушкилоти мероси миллии фарҳангӣ;
- ҷалби олимон, мутахассисон, коршиносон, аҳли фарҳанг ва ҷомеа барои ҳифзи фарҳанги ғании миллӣ;
- таълими арзишҳои мероси ғайримоддии фарҳангӣ дар муассисаҳои таълимӣ;
- таҳияи намоишҳои телевизионӣ ва филмҳои мустанад доир ба таҳқиқ ва тарғиби мероси ғайримоддии фарҳангии халқи тоҷик;
- боло бурдани сатҳи маърифату огоҳии ҷомеа тавассути чорабиниҳои илмӣ, фарҳангӣ ва оммавӣ.
12. Барномаро Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон, Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи рушди сайёҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе ва шаҳру ноҳияҳо амалӣ менамояд.
4. МАНБАЪҲОИ МАБЛАҒГУЗОРИИ БАРНОМА
13. Сарчашмаҳои асосии маблағгузорӣ дар ҷараёни татбиқи Нақшаи чорабиниҳои Барнома дар доираи маблағҳои дар буҷети давлатӣ барои соҳаи фарҳанг пешбинишуда ва вазорату идораҳои дахлдор, инчунин маблағҳои махсус, эҳсонкории соҳибкорони ватанӣ ва грантҳои созмонҳои байналмилалӣ ба шумор мераванд (замима мегардад).
5. МУҲЛАТ ВА НАТИҶАҲОИ АМАЛИСОЗИИ БАРНОМА
14. Барномаи мазкур дар солҳои 2021-2025 амалӣ мегардад.
15. Пас аз амалисозии Барнома натиҷаҳои зерин таъмин мегардад:
- мусоидат ба ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангии халқи тоҷик;
- дастрасӣ ба маводи нав доир ба мероси ғайримоддии фарҳангӣ;
- тақвияти неруи кадрӣ, таълиму тарбияи мутахассисон ва коршиносони миллӣ;
- ба забони тоҷикӣ чоп шудани ҳуҷҷату санад, матни конвенсия ва дастурамалҳои ЮНЕСКО;
- идомаи нашри ҷилдҳои навбатии "Донишномаи фарҳанги мардуми тоҷик";
- такмил ва таҷдиди "Феҳристи миллии мероси ғайримоддии фарҳангӣ";
- пешниҳоди номинатсияҳои унсурҳои мероси ғайримоддии фарҳангӣ ҷиҳати сабт дар рӯйхатҳои ЮНЕСКО;
- нашри китобу мақолаҳои илмӣ ва илмию оммавӣ доир ба мероси ғайримоддии фарҳангӣ;
- таҳкими ваҳдати миллӣ ва тақвияти худшиносии миллӣ тавассути ба таври васеъ фаро гирифтани мероси миллии фарҳангӣ.
Замима
ба Барномаи давлатии ҳифзи
мероси ғайримоддии фарҳангии халқи
тоҷик барои солҳои 2021-2025
Нақшаи чорабиниҳои амалисозии Барномаи давлатии ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангии халқи тоҷик барои солҳои 2021-2025
*Ҷадвал
Государственная программа охраны нематериального культурного наследия таджикского народа на 2021-2025 годы
1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
1. Культура - совокупность материальных и духовных ценностей, которые были созданы человечеством в целях отдыха, обучения и воспитания, информирования, удовлетворения эстетического вкуса и бытовых запросов, передающихся из поколения в поколение.
2. Культурное наследие таджикского народа охватывает материальные и нематериальные компоненты, берущие свое начало с глубины столетий и тысячелетий. В нем отражены мировоззрение, любовь к природе, любовь к прекрасному (эстетизм), гуманизм, патриотизм и другие социальные ценности, дошедшие до наших дней в разных формах.
3. Нематериальное культурное наследие охватывает устные традиции, торжества и обряды, исполнительское искусство, традиционные профессии и ремесла, национальные виды спорта, детские игры и забавы, язык и речь, знание и мастерство, опыт познания природы и космоса, выполняемые обществом, группами и в некоторых случаях отдельными людьми. Элементы нематериального культурного наследия передаются из поколения в поколение, непрерывно совершенствуются обществом и группами в соответствии с окружающей средой, отношением к природе и мировоззрения.
4. Охрана нематериального культурного наследия осуществляется в целях возрождения и развития материального и нематериального культурного наследия в формах распознания, документирования, научного исследования, охраны от вредных факторов, пропаганды, повышения его роли в обществе, передачи и перемещения, особенно путем официального и неофициального (метод "учитель-ученик") обучения.
5. Изучение нематериального культурного наследия подразумевает исследование и значение изучения, обучение компонентам нематериального культурного наследия. Вопросы исследования богатого наследия таджикского народа и его изучение в официальных и неофициальных формах обучения (метод "учитель-ученик") актуальны и имеют теоретическое и практическое значение.
6. Республика Таджикистан является одной из цивилизованных стран, которая уделяет огромное внимание вопросам охраны, возрождения и развития культурных ценностей. В 2012 году в целях изучения, охраны, возрождения и поддержки развития культуры таджикского народа, Правительством Республики Таджикистан была принята Программа охраны нематериального культурного наследия таджикского народа на 2013-2020 годы, в рамках которой было подготовлено и издано несколько томов "Энциклопедии культуры таджикского народа", четыре раза проведен республиканский телевизионный фестиваль-конкурс народного творчества "Андалеб" и организованы научные экспедиции по изучению и постижению танцевального творчества и художественного мастерства таджиков.
7. Республика Таджикистан в тесном и плодотворном сотрудничестве с Организацией Объединенных Наций по вопросам образования, науки и культуры (ЮНЕСКО) направляет огромные усилия по презентации и охране нематериального культурного наследия Таджикистана. В настоящее время в Репрезентативный список ЮНЕСКО Республикой Таджикистан внесено 4 наименования нематериальной культуры: номинации "Шашмаком", "Оши палав как традиционное блюдо таджиков и его социальные и культурные контексты в Таджикистане" (2016), совместная номинация "Навруз", подготовленная 12 странами и "Чаканискусство вышивания в Республике Таджикистан" (2018).
2. ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ ПРОГРАММЫ
8. Основной целью Программы является охрана, изучение и развитие нематериального культурного наследия, охватывающего элементы устного творчества, исполнительского искусства, традиционных знаний и опыта, профессий и ремесел, национальных традиций, торжеств и обрядов.
9. В задачи Программы входят:
- охрана и развитие нематериального культурного наследия;
- повышение уровня культуры и осведомленности населения о национальном культурном наследии;
- воспитание национальных специалистов и экспертов посредством сотрудничества с ЮНЕСКО и пропаганда элементов национальной культуры;
- перевод и опубликование документов и актов, текстов конвенций, инструкций ЮНЕСКО и их распространение с целью повышения знаний и осведомленности населения;
- преподавание в отраслевых учреждениях среднего и высшего профессионального образования отдельных курсов по изучению нематериального культурного наследия;
- подготовка и издание очередных томов "Энциклопедии культуры таджикского народа";
- совершенствование и обновление "Национального каталога нематериального культурного наследия";
- подготовка номинаций нематериального культурного наследия для включения в списки ЮНЕСКО;
- проведение экспедиций по изучению и исследованию традиционного спорта и детских игр;
- проведение экспедиций для сбора материала относительно национальных традиции, торжеств и обрядов;
- проведение экспедиции с целью изучения диалектов, говоров и наречии таджиков, находящихся за границей, и составление "Сводного словаря диалектов и наречии таджикского языка";
- продолжение проведения республиканского телевизионного фестиваля-конкурса народного творчества "Андалеб" в регионах страны и выявление новых талантов в традиционном исполнительском искусстве;
- подготовка и опубликование цикла книг под названием "Результаты экспедиций по искусствоведению и культурологии" на основе собранных научными экспедициями материалов;
- служебные командировки в республики Узбекистан, Казахстан, Кыргызстан, Индию, Монголию, Российскую Федерацию и Китайскую Народную Республику с целью изучения таджикско-персидских рукописей;
- служебные командировки в республики Центральной Азии с целью изучения общих элементов нематериального культурного наследия и подготовка совместных номинаций для включения в списки ЮНЕСКО.
3. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ
10. Основными направлениями реализации Программы являются подготовка и применение комплексных мер по охране и развитию элементов национального культурного наследия.
11. Основные направления реализации Программы:
- содействие формированию государственной системы охраны, распространение и доступности национального культурного наследия;
- презентация на мировом уровне образцов нематериального культурного наследия;
- научное исследование нематериального культурного наследия, в том числе фольклора, исполнительского искусства, профессий и ремесел, традиций, торжеств и обрядов;
- разумное и целевое использование бюджетных и негосударственных средств в решении проблем национального культурного наследия;
- привлечение ученых, специалистов, экспертов, представителей культуры и сообществ к охране богатой национальной культуры;
- преподавание ценностей нематериального культурного наследия в учебных заведениях;
- подготовка телевизионных программ и документальных фильмов об исследованиях и пропаганде нематериального культурного наследия таджикского народа;
- повышение уровня культуры и осведомленности общества путем проведения научных, культурных и массовых мероприятий.
12. Программу реализует Министерство культуры Республики Таджикистан совместно с Министерством образования и науки Республики Таджикистан, Министерством иностранных дел Республики Таджикистан, Министерством промышленности и новых технологий Республики Таджикистан, Академией наук Республики Таджикистан, Комитетом по телевидению и радио при Правительстве Республики Таджикистан, Комитетом по делам молодёжи и спорта при Правительстве Республики Таджикистан, Комитетом по развитию туризма при Правительстве Республики Таджикистан, исполнительными органами государственной власти Горно-Бадахшанской автономной области, города Душанбе, областей, городов и районов.
4. ИСТОЧНИКИ ФИНАНСИРОВАНИЯ ПРОГРАММЫ
13. Основными источниками финансирования в процессе реализации Плана мероприятий Программы являются средства государственного бюджета, предусмотренные для сферы культуры и других соответствующих министерств и ведомств, а также специальные средства, благотворительность отечественных предпринимателей и гранты международных организации (прилагается).
5. СРОКИ И РЕЗУЛЬТАТЫ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ
14. Настоящая Программа будет реализована в 2021-2025 годы.
15. После реализации Программы возможно достижение следующих результатов:
- содействие охране нематериального культурного наследия таджикского народа;
- выявление новых материалов научных экспедиций по нематериальному культурному наследию;
- укрепление кадрового потенциала, воспитание и обучение национальных специалистов и экспертов;
- издание на таджикском языке документов и актов, текстов конвенций, инструкций ЮНЕСКО;
- продолжение издания очередных томов "Энциклопедии культуры таджикского народа";
- совершенствование и обновление "Национального каталога нематериального культурного наследия";
- представление номинаций элементов нематериального культурного наследия для включения в списки ЮНЕСКО; издание книг, научных и научно-популярных статей о нематериальном культурном наследии;
- упрочение национального единства и укрепление национального самосознания путем широкого охвата национального культурного наследия.
* Приложение
