Низомномаи намунавӣ оид ба таҳия, экспертиза ва нашри адабиёти таълимӣ

1. Қоидаҳои умумӣ

1. Низомномаи намунавӣ оид ба таҳия, экспертиза ва нашри адабиёти таълимӣ мутобиқи моддаи 6 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи адабиёти таълимӣ" таҳия гардида, тартиби таҳия, экспертиза ва нашри адабиёти таълимиро муайян менамояд.

2. Тартиби таҳияи адабиёти таълимӣ

2. Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Нақшаи таълимии амалкунанда барои муассисаҳои таҳсилоти умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд - Нақшаи таълимӣ) ва маълумот дар бораи эҳтиёҷоти муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ба адабиёти таълимӣ Нақшаи нашри адабиёти таълимиро барои соли оянда (минбаъд - Нақшаи нашр) тартиб медиҳад.

3. Дар Нақшаи нашр номи адабиёти таълимӣ, номи муаллиф (муаллифон), соли охирини нашри он, миқдори таълимгирандагони муассисаҳои таҳсилоти умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба синфҳо, эҳтиёҷоти тахминии муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ба адабиёти таълимии мазкур (бо дарназардошти афзоиш ё коҳиши шумораи таълимгирандагон дар чор-панҷ соли оянда) ва теъдоди нашри адабиёти таълимӣ нишон дода мешавад.

4. Дар ҳолати зарурӣ (тағйир ёфтани Нақшаи таълимӣ ё бо сабабҳои дигар) Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад берун аз Нақшаи нашр низ адабиёти таълимиро ба нашр расонад ё нашри онро боздорад.

5. Дар сурати ба Стандарти давлатии таҳсилот, барномаи таълимӣ ва талаботи дигар мувофиқ будани адабиёти таълимии амалкунанда, барои таҳия ё таълифи он озмун эълон карда намешавад. Номи он пас аз таҷдиди назар ба Нақшаи нашр ворид карда мешавад.

6. Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳия ва таълифи барномаҳои таълимӣ ва китобҳои дарсии фанҳои ба Нақшаи таълимӣ нав воридшуда озмун эълон менамояд.

7. Комиссияи тадорукотии озмун оид ба таҳия ва таълифи барнома ва адабиёти таълимӣ дар назди Пажӯҳишгоҳи рушди маорифи Академияи таҳсилоти Тоҷикистон (минбаъд - Пажӯҳишгоҳ) таъсис дода мешавад.

8. Муаллиф (муаллифон) дастхати адабиёти таълимиро бо нусхаи электронии он дар мӯҳлати таъиншуда ба озмуни таҳияи адабиёти таълимӣ пешниҳод менамоянд.

9. Мазмуни адабиёти таълимӣ бояд ба барномаи таълимӣ, ба синну соли таълимгирандагон мутобиқ ва фаҳмо бошад ва дастовардҳои илми муосирро барои онҳо ба тариқи дастрас инъикос намояд.

10. Дар адабиёти таълимӣ таъриф ва қоидаҳои маъмуле сабт мешаванд, ки дар илм эътироф шудаанд. Адабиёти таълимӣ бояд хусусиятҳои илмӣ, дидактикӣ ва санитарию гигиении зеринро фарогир бошад:

- барои дарки воқеият, ташаккули ҷаҳонбинӣ ва диалектикии таълимгирандагон мусоидат намояд;

- ҳамбастагии мантиқии илмҳои замонавиро таъмин созад;

- ба принсипҳои башардӯстонаи ҷараёни таълим мувофиқ бошад;

- фаъолияти эҷодии таълимгирандагонро густариш ва мустақилияти онҳоро инкишоф диҳад;

- дониши ба таълимгирандагон додашавандаро дар давоми соли таҳсил ба эътибор гирад;

- аз лиҳози мантиқӣ ва дидактикӣ пай дар пай ва муттасил баён шудани мазмуни маълумотро ба назар гирад;

- забони адабиёти таълимӣ адабӣ ва равон бошад, ба дараҷаи идрок, равоният ва хусусиятҳон синнусолии таълимгирандагон мувофиқат намояд;

- аз дидгоҳи сохтор ба синну соли таълимгирандагон мувофиқ бошад, саволу супоришҳо ва аксу расмҳои матнро пурра карда тавонад;

- ҳаҷми адабиёти таълимӣ ба миқдори соатҳои Нақшаи таълимӣ ва барномаҳои таълимӣ, инчунин мазмуну мундариҷаи ҳар як фанни алоҳида мувофиқат намояд.

3. Экспертизаи сифати адабиёти таълимӣ

11. Муқаррароти мазкур тартиби гузаронидани экспертизаи сифати адабиёти таълимиро (минбаъд - экспертиза) барои муассисаҳои таълимии татбиқкунандаи барномаҳои таълимии таҳсилоти умумие, ки аккредитатсияи давлатӣ доранд, муайян менамояд.

12. Объекти экспертиза адабиёти таълимист. Ба адабиёти таълимӣ китобҳои дарсӣ, барномаҳои таълимӣ, дастурҳои таълимӣ ва методӣ, дафтарҳои корӣ, дастурҳои дидактикӣ ва ғайраҳо дохил мешаванд.

13. Экспертиза метавонад касбӣ ва ҷамъиятӣ бошад.

14. Вазифаи экспертиза аз арзёбии адабиёти таълимӣ аз ҷиҳати мутобиқати мазмуни он ба стандартҳои давлатии таҳсилот, талабот ба сатҳи омодагии хатмкунандагони зинаи дахлдори таҳсилот, дастовардҳои муосири илмӣ бо дарназардошти барномаи таълимӣ ва имконияти худомӯзӣ, инчунин талабот нисбат ба сохтор ва дастгоҳи усулии адабиёти таълимӣ, хусусиятҳои синнусолӣ ва равонии таълимгирандагон иборат аст.

15. Экспертизаи касбӣ аз ҷониби Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида мешавад.

16. Субъектҳои экспертизаи касбӣ ва ҷамъиятӣ метавонанд фармоишгарон, коршиносони мустақил, ташкилотҳои илмӣ ва муассисаҳои таълимӣ, инчунин субъектҳои раванди таълиму тарбия бошанд.

17. Дастхат ва тақризҳоро Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ менамояд.

18. Пас аз ду тақризи мусбат дастхат ба гурӯҳи ҳамоҳангсози барномаи таълимӣ ва китобҳои дарсии фанни таълимӣ (минбаъд-гурӯҳи ҳамоҳангсоз) барои арзёбии касбӣ фиристода мешавад.

19. Дар сурати аз ҷониби гурӯҳи ҳамоҳангсоз манфӣ арзёбӣ шудани дастхат он барои такмил ва ислоҳи камбудиҳо (бо дарназардошти эродҳои аъзои гурӯҳ) ба муаллиф (муаллифон) баргардонида мешавад.

20. Дар сурати аз ҷониби гурӯҳи ҳамоҳангсоз мусбат арзёбӣ шудан, дастхат бо нусхаи хулоса (ё қарори гурӯҳ) ва тақризҳо ба муҳокимаи Шӯрои миллии таҳсилот пешниҳод карда мешавад.

21. Дар сурати манфӣ арзёбӣ шудани дастхат аз ҷониби Шӯрои миллии таҳсилот он ба муаллиф (муаллифон) баргардонида мешавад.

22. Дар сурати аз ҷониби Шӯрои миллии таҳсилот мусбат арзёбӣ шудани дастхат Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тамоми ҳуҷҷатҳоро (тақризҳо, хулоса ё қарори ҷаласаи гурӯҳи ҳамоҳангсоз, пешниҳоди Шӯрои миллии таҳсилот) омӯхта, дар муддати як моҳ дастхати адабиёти таълимиро ба баррасии ҷаласаи мушовараи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод менамояд.

23. Дар сурати пурра ба стандартҳо мувофиқат кардани дастхат, ҷаласаи мушовараи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз баррасӣ бо қарори худ онро ба сифати адабиёти таълимӣ тасдиқ мекунад.

24. Дар ҷараёни таълим ба сифати адабиёти таълимӣ якчанд гунаи он низ метавонад нашр ва истифода шавад (вариантҳои алтернативии (интихобии) адабиёти таълимӣ дар назар аст). Ҷараёни таҳия ва нашри чунин адабиёти таълимӣ низ мутобиқ ба талаботи Низомномаи мазкур ба роҳ монда мешавад.

4. Тартиби гузаронидани экспертиза ва додани нишони "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ кардааст"

25. Барои гирифтани нишони мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи маориф "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ кардааст" фармоишгар бо ариза ба Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон муроҷиат менамояд, ки дар он бояд маълумоти зерин дарҷ шавад:

- номи нашрияи таълимӣ мутобиқи матне, ки дар варақаи унвон зикр ёфтааст;

- ному насаби муаллиф (муаллифон);

- ҳаҷм аз рӯйи ҷузъи чопӣ (ҷузъи чопии муаллифӣ);

- теъдоди нусхаҳои барои экспертиза пешниҳодшаванда;

- суроғаи аризадиҳанда.

Ба ариза маводи зайл замима мегардад:

- нашрияи таълимӣ (шакли тайёр, мусаввада ва ё дастнавис);

- маълумот дар бораи муаллиф (муаллифон).

26. Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муддати 10 рӯзи корӣ дурустии ҳуҷҷатҳо ва маводи барои экспертиза пешниҳодкардаи фармоишгарро месанҷад. Дар сурати ҷой доштани камбудӣ ҳуҷҷатхо ва мавод ба фармоишгар баргардонида мешаванд.

27. Бо анҷом ёфтани экспертиза экспертҳо ё муассисаҳои экспертӣ хулосаи худро оид ба нашрияи таълимӣ дар ду нусха ба Пажӯҳишгоҳ пешниҳод менамоянд. Хулосаҳои манфӣ бояд бо далелҳо асоснок карда шаванд.

28. Пажӯҳишгоҳ як нусхаи хулосаро нигоҳ дошта, нусхаи аслро бо замима кардани маводи зайл ба Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол менамояд:

- як нусхаи нашрияи таълимӣ;

- маълумот дар бораи муаллиф (муаллифон);

- хулосае (агар бошад), ки муаллиф (муаллифон) мутобиқи банди 27 Низомномаи мазкур пешниҳод кардааст.

29. Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муддати 15 рӯзи корӣ аз лаҳзаи дарёфти қарори мусбати Пажӯҳишгоҳ масъалаи додани нишони "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ кардааст"-ро ба нашрияи таълимӣ мавриди баррасӣ карор дода, аз натиҷаи он фармоишгарро хабардор менамояд.

5. Тартиби гузаронидани экспертиза ва додани нишони "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба нашр тавсия кардааст"

30. Нишони мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи маориф "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба нашр тавсия кардааст" танҳо ба адабиёти таълимӣ барои муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва касбии баъд аз муассисаи олии таълимӣ дода мешавад.

31. Барои гузаронидани экспертиза ва ҳалли масъалаи додани нишони мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи маориф фармоишгари экспертиза бо ариза муроҷиат менамояд, ки бояд дорои маълумоти зерин бошад:

- номи адабиёти таълимӣ мутобиқи матне, ки дар варақаи унвон нишон дода шудааст;

- ному насаби муаллиф (муаллифон);

- ҳаҷм аз рӯйи ҷузъи чопӣ (ҷузъи чопии муаллифӣ);

- маълумот дар бораи муаллиф (муаллифон);

- суроғаи аризадиҳанда.

Ба ариза маводи зерин замима мегардад:

- нусхаи намунавӣ (макет) ва ё дастнависи китоби дарсӣ.

32. Муассисаи экспертӣ дар муддати панҷ рӯзи корӣ аз лаҳзаи пешниҳод шудани ариза мукаммалии маводи барои экспертиза пешниҳодшударо муайян менамояд. Дар сурати номукаммал будани ҳуҷҷатҳои барои экспертиза пешниҳодшуда, онҳо ба аризадиҳанда баргардонида мешаванд.

33. Пажӯҳишгоҳ дар муддати панҷ рӯзи корӣ аз лаҳзаи дарёфти хулосаи экспертиза барои баррасӣ маводи зеринро пешниҳод менамояд:

- нусхаи асли хулосаи экспертиза;

- як нусха адабиёти таълимӣ;

- маълумот дар бораи муаллиф (муаллифон).

6. Мӯҳлат ва тартиби амалигардии нишонҳо

34. Нишонҳои "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ кардааст" ва "Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикстон ба нашр тавсия кардааст" аз лаҳзаи қабули қарор дар бораи додани нишони дахлдор ба нашрияи таълимӣ муддати 5 сол эътибор доранд.

7. Нашри адабиёти таълимӣ

35. Нашри адабиёти таълимӣ барои муассисаҳои таҳсилоти умумӣ баъд аз ба имзо расидани қарори ҷаласаи мушовараи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ва иҷозати расмии Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба роҳ монда мешавад.

36. Нашри адабиёти таълимиро Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Точикистон тавассути баргузор кардани озмунҳои (тендерҳои) ҷумҳуриявӣ ва ё байналмилалӣ аз ҳисоби маблағҳои пешбининамудаи буҷетӣ давлатӣ (буҷети ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ), маблағҳои махсус, маблағҳои муассисони муассисаҳои таълимӣ, муассисаҳои таълимӣ ва дигар сарчашмаҳое, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ накардааст, амалӣ менамояд.

37. Пас аз муайян шудани ғолиби озмуни нашр байни Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ва муассисаи нашриявии ғолиб оид ба нашри адабиёти таълимӣ қарордод ба имзо расонида мешавад.

38. Аз теъдоди муайянкардаи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон зиёд нашр кардани адабиёти таълимӣ қатъиян манъ аст.

39. Муассисаи нашриявии "Маориф" вобаста ба нашри адабиёти таълимӣ корҳои зеринро ба анҷом мерасонад:

- дар сурати ба талабот ҷавобгӯй набудани дастхати адабиёти таълимӣ, дар аооси далелҳои мушаххаси аз ҷониби экспертҳо пешниҳодгардида, онро ба муаллиф (муаллифон) бозпас мегардонад;

- таъмини тасвирҳои тақвиятбахшандаи матнро аз муаллиф (муаллифон) талаб менамояд;

- дастхати адабиёти таълимиро мутобиқи талаботи стандарти давлатии нашри адабиёти таълимӣ таҳрири илмӣ, дидактикӣ, адабӣ, имлоӣ ва техникӣ намуда, бо ба назар гирифтани синну соли таълимгирандагон ороиши бадеиву техникии онро ба роҳ мемонад;

- бо муассисаҳои нашриявӣ ва матбааҳо - ғолибони озмуни нашри адабиёти таълимӣ ҳамкориро ба роҳ мемонад;

- риояи қоидаҳои ҳуруфчинӣ ва саҳифабандии адабиёти таълимиро аз ҷониби матбаа назорат менамояд;

- дар мӯҳлати муқарраргардида нусхаи аввалини чопии адабиёти таълимиро омода намуда (бо ризоияти муаллиф (муаллифон), барои арзёбӣ ба Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол менамояд.

8. Нашри такрории адабиёти таълимӣ

40. Нашри такрории адабиёти таълимӣ барои муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ ва умумӣ танҳо бо фармоиши Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

41. Нашри такрории адабиёти таълимӣ бе мувофиқа бо Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ аст.